Rowland Bismark Fernando Pasaribu 992013
PENDIDIKAN PANCASILA
REVITALISASI PANCASILA Rowland Bismark Fernando Pasaribu 9/9/2013
! " " " #
# $ % "
Menggali Pancasila di Tengah Keterpurukan
!"# $ %
& & ' & & ( & & ( &
& )
- $ !
$ ! , ( -./0 +
$ ! $ -./0
- 1 2 -./0
3 4 $ - ( -./0 &5
!
" # $ %
# % # & &, & &
6
3
2
7
7 !
7
7
7
- .81 ,
3
- /+
7 !
9 7 -..1
7 : + , *1; .
$ !
7
01 !
2
7 <
! ;1 / 2 !
7 ;1
4
2
7 = ,
6 !
!
3 3+ *
7 , 7 >
7
7
7 !
%
9 ?
?
4 !
%
- ) +
) & & @- , !- ( "##; 110 -8 3 ( = , , ,
( ( ,
.0 @ @ ,
> 0 ( "##;
BERMASYARAKAT, BERBANGSA DAN BERNEGARA
7 !
!
!/ *
! 7 ! !
A ! 7 ! !
2 3 % A !
, 2 ) !
7 !
>
MENATA KARAKTER BANGSA MELALUI REVITALISASI
NILAI-NILAI PANCASILA DALAM KEHIDUPAN
7 !
7
!
7 !
2
7 !
7
- % +
- ' + * + !
- ! >
4 !
! > 2 !
< *, -..;+
7 !
, ! % ! A
7
2 >
< "#-#!"#"0
- "#-#+
!
7 7 *"+ ! *@+
- /+ !
:
7
7
7
, % !
> < "#-#!"#"0 *"#-#+
2
7
7
7
7
7 7 + *
- 9 "##"+
7
7 "##1+ *
= - ,
6 <
< =,6 !
". - $$ -./0 B4 = ,
6 C < < ' !
, " =
2 <
7 7 < (
< ' !
@
4
B
- < C ! ! +
<
3 %
/ >
D <
3 C C
3 %
3
7 <
% ,
$ !
! E -.;#
> 3 %
4
3 A
4 !
3 ! !
3 , 3 7 *"##1
11+ B 7 D C
! !
! !
! F
' '
7
- "#-#+ B ' (
C % ! !
- "
7 %
7
7
7
7 @
7
7
7
7 /
- "#-# ""+
! !
7 !
! "#-"+ ! * ,
<
- 4
7
4
7
7 !
4 !
! " 4
!
4 F
4
7 !
! !
@ 4 !
- 4 + ! 7 %
7 !
!
- % ' *
- ( ! *
! % !
7
- "#-- 0!;+ !
- %
( D
7 D
7 !
D
7 !
$ !
!
7 7 ! !
! !
7 , %
7 %
7 7 ! $ $ !
, % !
" # D ) *
7 !
!
- - @ + ,
D % ! !
, % !
% -
! " $ %
! !
! @ 3 % !
!
- "#--+ -
! + - - )# - - (
4
9 9 *"##"+ $ < 'G = ,
2
- + , *"##-+ - . ! $ ,
3 *"#-#+ < "#-#!"#"0
3 7 , *"##1+ + ' # ! ( $
- "#-"+ ' / -
' * % ! 'G , , 9 7 - - 6 *"##1+ . 1 2 , ( 3 ( . !
3
PANCASILA SEBAGAI INSTITUSI PENGGERAK
TRANSFORMASI STRUKTUR SOSIAL BANGSA:SEBUAH KAJIAN EKONOMI POLITIK
%
7
7
7
7
7
7 %
7
2
7
7 7 ! 7 !
%
7 7 >
- * )
7 %
7 %
4 !
= ,
6 !
7 %
7
7 <
%
- .8"+ ,
7
) *
7 7 ! J
7
4
7
7
7
7
7
7
, *-.// -.;1+ !
7 7 !
7 !
7 2 *9 : 7 -.1@ F "##1 H> "##1+ 7 !
7
! 7 > !
- I -.@8A
- .//A H> "##1 "##1 "##1 +
7
! " # $
7
6 ! % K
7 E
7
- " 0 -.0#! -.1#! $
L H " 0
7
7
7
7
7
7
7
7 ! 7 !7
7 !7
7
7
7
7
7 ! 2 !
!
7
7
- ) -.1.+ 2
! 2 ! G
- .1.+ 7 !7
- .1/+
7 !
! K
7 K
7 %
7 K
4 !
K !
K >
#
2 7 7 !
7
7
7
7
7
2
7
2 < - < -
7
7 -.0# M "###
- K
7
2 Tabel 1 Institusi Pancasila dan Transformasi Struktur Sosio-Ekonomi-Politik
Indonesia, Dekade 1950s – Dekade 2000s
!
"#$$ "#%$ &#'% (#$) &#'& '#'*
!
($#+' (&#(& &"#') &*#&' ,(#)( ,%#*"
- ! . .
- ! .
- !
- !
Sumber: Data diolah dari World Bank (2010), UNDP (2010), Freedom House (2010), Wie (2002), Jeroen (2008)
- -
- .8#
- ..#
@
7
7
7
7
7 < "
2
7 H
L
7 <
"### 7 ! 7 ! /!0
7 )
! 01 ;/ ! 7 7 -..#
7
7
7
7 L H 2 -.8# !"###
4 7 %
0#
% % "
7
7
7
Tabel 2 Proses Kausa Kumulatif dan Kontradiksi Transformasi Struktur Sosio-
Ekonomi-Politik Indonesia, Dekade 1950s – Dekade 2000s
/
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
/
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
/
1
1
1
1
1
1
/
1
1
1
1
1
1
1
1
1
/
1
1
1
1
1
1
1
1 1 < -
7
7
7
- ..#
- ..#
4
7
F
7 >
7
7
7
7
7
7
2
7
7
7 A A
7
7
7
4
7
7
7
7
7
7
7
7
7 7 -..#
7
7
7
7 F
7 "###
7
- .0# "###
- - 7
7
# % & # ' E
7
K > !
7 7 ! >
7
4 7 %
7
7
7
7
7
7
7 7 *
7
7
7
7
#
7 >
7
7
6 $ % ,
- "##1 + & : N < 7 ' 6 % <
6 6 & 3( ( 3( ( G ;8 "//!"0" ??? *"##1 + &' ' % ' *'''+ , ! 7 , F ' & $ ' 3( ( G O)
- 4 "+ @08!@;0
- .1/+
4 . $ 296
E > *"#-#+ 0
2 , 5678 9:5: E >
9 % : 7 < *-.1@+ &) 4 % ' & . ( 3( ( + , % G 8@ *4 "+ -0"!-08 > > *"##1+ & N '
6 9 & # '
3( ( G // *4 @+ /#8!/@0
- - - *"#-#+
566; 9:5: ( * +
3 < ( *"##1+ &< 6 > 7 &
3 3 ( (
3 : 4 *-.08+ &2 , 7 6 9 & 3( ( $
G ;8 *4 ";1+ 0.-!;"/ ??? *-.;-+ 2 .(( 3( ( < % ' 2
E 2 ) F > ' ) , , : *-.;@+ (
2 ' #
3
4 $ ??? *-.8#+ &6 % ' 2 ' 6 & G "@ *4 /+ 1@@!1/1 F % , *"##1+ &< E 7 6 ' "##1 2 '
7 4 ' & + , % ' + ( - ( 3( ( ! G /- *4 @+ @#0!@-8 ) < *-.1.+ &2 < F E 2 3
2
6 2 & 2 $ ' 3( ( G -@ 0.!81 , K *-110+ 2 . 2 = ' - ( 3( G G , , 9 *-.//+ . . ( 4 ( $ >
3 ??? *-.;1+ .
@ % 4 =
. = - , '
< ' E
N> 2 *"##8+ &$ % %
9 P
6 3 < & 2> 3( G -# "#
??? *"##1+ &2 , > %
9
3
7 $ % % - + - & 4 < ( 3( ( ?
- .//+ < ' $ K7 $ %
3 F *"#-#+ B 6 $ % 3 % )
6 C + ( ( . ( #
6 (
3 2 * 3 2+ $4 *"#-#+ , + @ A )566: 9:5:* 9 % $
4 : < *"##"+ &<
6 27 % '
- .;;!"###&
3 ( ' 3(
5B:: 9:::
2 Q $ : *"#-#+ 4 , (
4 # %
I , *-.@8+ 1 2 '
( ( 4 '
E )
Rejuvenasi Pancasila
! " # " " $ % & " ! $ ! & & % ! & ' " $ " "
( % ! #! ! ! & " ! ! ' ! " ! & & " ! ! & ' $ " " &
$ % " & ! ) ! ) " ( % " ) ! ( " & ' $ "
! " * " & " " & ! " ' $ " " & &
" & " " " & ! " '
" " " & ! ) ! ) % " $ & ! " & #" &
$ " " & ' & " " ( & ! & % & " % " ! " " & $ ! " " ) & " "
' ! & & ! " ! " " $ " & & + % +' $ "
$ $ " ' & " $ & ( " % & ( " " !
" " " " " " " " " ' , " $ ! " "
! " " $ " ( & " ' $ " " , ! % $ " " " " $ & " " & ! " $ & $
$ % " " & " " ! " ' , $ % " $ ( % & ( !
' ! " " " % " " & & & ! " $ ( ! ( )
- "
" ' . " $ ( " " $ % " " $ & -
" % ' ! % - " " " " ! % ' - & "
" & & $ & " ( % " !
- $ ! " ) " ' / " # ) ( " " " % " " " '
( " % ! & ! $ " $ " " & ' & &
" " - " " % 0123 % " " ' $ " ( " ( & " $ ! "
( " % " " " % ' & &
$ " " " " " & " $ " " ' ! " & ! % "
& " " ! % ' & ( " ! " & $ # &
" ! " ! " ' $ " & & & ' 4 ! ! " " ! "
" " & ' " ! $ ! ( & % ' " " " " $ $ !
" " " % ' " & $ " " # " " $ " "
% " ) " " ' " $ " ! ( % " ( " # % "
" & ! $ ! " ) % & ! % ! " ' ! " & ! % ' , " $ ! !
( % & ! ' & ( & & " " "
( " % " &' " " & " % " ! ! $ ! " ! "
! % % & " " & ' 5 & " " " " ! " # % ' " " " & & ! " '
! $ 5 , " ( " ' " ) ( " " 36 & ! ' -
/ & " % " " " ( ( ) $ ) " " $ " !
" ' - & ! ! & ' & " & & ( " " ! ( " " "
& ! $ " " % ( " &$ " " " " " ! " ' " & $
" " " " " & ) ( " & ' " !
" ! ! # % '
- & & ( " ) ( " % % '
" " " $ $ ( & ) " & ' ! !$ " " " " & "$ "
$ " " $ " $ " " & " &$ " " ' ! ! $ & " ! & "
& " ! & " % ' , " $ " " " & & " " & " ( %
" ! " & " ' & $ " & " ( % & ( " ' , " " $ " &
& & % " & ( % '
, 9 ) "@ ( "##/
,
- ( -./0
!
2 !
4 6 3 7 ! !
! !
!
( "
7 6 3 7 !
% ,
4 E
- 6
- $ ! >
3
2
&
6 2 !
! <
3 !
: ! <
) J
4 <
!
7
4 = , 6 =
2 3 , > ) !
! !
6 7 >2
- ( "#-"
! ! " " & " % " ! !" " " & " ) ) ! " ' & )
& & ! " " ' " ! " % % " ! % $ " " ! %
" ! " " " ( & " ) $ " & " " " '
- ! " $ 7& # '
& & & & &
" " & ! ! " 8 (
)
9'7 & & ( & ! ! & & !
" ( )
- " & ) ' & " & " ! & "
" " " & # & !
/ & ! ( " ! ' - " $ 7 $ # $ ! ) % & " % &" " % &
! ! ! " $ ! ! & $ " & ) " ! ) " " & / & $ & ( & ) " $ # $ "
" " ) ( ! & & ' ( " $ " ( " " ) ( ! $ & # " " ! '7
" & ! ! " & " ( & " & % # $ " "
! ( ) & ( ) ! ' ( ) ! & & ! : ! % " " $ ,
5 " $ 7
- + + " * " ,
'7 " " " & " $ " " & !
" & % ' & & " ! & ! " " ! ) " ! " ( & "
( ) ! ' 7& ! 7 & " " & "
" ! " " ! ! " & ! '
! & $ ( & " ! ! " ! % ! " " ( $ " #! $ & " $
& ' % " & ! ! ! & ! " & "# & " $ )
& $ & & $ " " $ $ " " & " ! " ( ! '
! ) " ! $ - " " & % ! ! & & ; <' 7
! " " "
# # $
% " " '7
" ! " $ " " $ & ) # % $ & $ % ! ! & & &
& & " ! * ! " " & " ! ' 4 "# " ! % " % ( ) ! & 7 7' ! $ 7& =7 "# "
& ( ) !$ 7 7' 7 =7 7,
7' 7 =7 7
7' % ( ) ! " " ! ! " & & ' 5
& - " " % $ " ! & ' , " ! " % : 4 >
3
2 ". , "#--
! " " " # $ %
" & ! " " & %
' " # & " " "
" & $ & & ' % " ! " "
& &
& " ' & &
& % " "( ' ) ( ! % & " * ( ' ) +, # -.,/ 0 1
2 2 3 2
2 &
2 2 " 4 #" "
" " &
2 " " " ! +, # -.,/
& & " % & # & ( " " &
2 " & " " " & " ) " % '
5 ! & & % " " &
" ' & & % ! " ( ! % " " &
2
5 "
2 & " ! % # ! %
# & ! % ! ! % " " ' ( ! % &
2 & " & ! %
( ' ) ( ! %
" ! % " '
2 " +6 2 -.77 8 8 0 ! % " ' ! % &$ % "
" $ " ) ( " %
! %" "
- ! % " % %
" ! % %
& ! % ! % " " ! % & " ! % - " & ! % &
" % " 9 " & % & ! % $
" " " % 2 "
! % & " " ' % " $ ! % " "
& " & $ 2 " ( ! % ! %
A 2 3 3 $, 63 ,6 2 4 46 2 - ( "#-"