ALMANCA VE TÜRKÇE HABER METiNLERiNDE POLiTiK DiL KULLANIMI
ÇANAKKALE ONSEKiz MART ÜNivERSiTESi
EGiTiM FAKÜLTESi
YABANCI DiLLER EGiTİMi
ALMAN ntı.
BÖLÜMÜ
EGiTiMi ANABiLiM DAlı
(Ulus ar sı)
iV. DiL, YAZıN
VE DEYişBLM
SEMPOZYUMU
BiLDiRiLERi
ÇANAKKALE 17-19 HAZiRAN 2005
Yayın
Hazırlyn
Prof. Dr. Ali Osman Öztürk
Yrd. Doç. Dr. Nevide Akpınar-Del
Arş.
Gör. Umut Baleı
ALMANCA VE TÜRKÇE HABER METiNLERiNDE POLiTiK DiL
KULLANIMI
Yrd. Doç. Dr. Hacı
YILDlZ 62
ZUSAMMENFASSUNG
Politische Sprachverwendung in den deutschen und türkischen
Nachrichtentexten
In dieser Arbeit wird die politische Sprachverwendung anhand
Nachrichtentexten aus zwei deutschen (Berliner Zeitung i Die Welt) und
zwei türkisehen (Cumhuriyet i Zaman) Zeitungen thematisiert. Bei der
Auswahl der Zeitungen bin ich davon ausgegangen, dass die Zeitungen
sowohl im Deutschen als auch im Türkischen bestimmte politische
Richtungen aufweisen, wobei sie auch eine Vergleichsbasis bilden können.
Prirnar sind grundlegende Merkmale der politischen Sprachverwendung
veranschaulicht, um die politische Sprache·als Fachsprache von anderen
Sprachverwendungen zu unterscheiden. Sekundar habe ich versucht, mich
in alien oben genannten Zeitungen mit der Nachricht mit dem Titel
nErmordung
Saddams
Söhne"
als
Forschungsmaterial
auseinanderzusetzen. Nachrichtentexte haben als informative Texte vor
allem die Funktion, Nachrichten so objektiv wie möglich zu vermitteln. Bei
der Gestalltung der Nachrichtentexten wurde besonders auf die
Vermittlungsweise geachtet, dass sie auf die Meinungs- und
Bewusstseinsbildung der Leser wirkt. Das ist einer von den Gründen, warum
ein Journalist die Rhetorik gebraucht hat: durch Redekunst den Leser vom
Sachverhalt zu überzeugen.
ilt şeÇ
kılnamzu
ıraln
nad ıf r t
amrıtş a
ıralunok
adnım lğab
ılkraf
yönlerine dikkat çekilen dilin, herkes tarfınd
kabul edilmesi gereken pek çok
ortak tanımlr
olduğn
biliyoruz. Dil, en geniş
anlamda duygları,
düşncelri
ve istekleri anlatmada kulanı
bir işaret
sistemidir. Bir anltım
arcı
olan dil,
aynı
zamanda bir bakış
ve algım
biçiminin yansıt
olarak da
değrlnib.
Bu olgu, her dil kulanıcs
kendi açısnd
varolnı
başk
türlü dile getirmesinde, ifade etmesinde kendini gösterir. Öyle ki dil, toplumsal
bağlmı
ile düşnlğe
hem dil kulanıcs
etkinlşr
hem de dil
kulanıcs
düşnce
dizgesini biçimlendirir. Dil ve kulanıcs
arsınd
karşıl
ve birbirini tamamlayan bir ilşk
söz konusudur. Dilsel göstergeterin
62
Mersin Oniversitesi, Çeviri Bölümü,
ULSARıIV.
86
içerğ,
dil topluğn
göstergelere
DiL, NıZAY
ve DEY/ŞBlLiM
kültürel özelliklerini
toplumsal uzlaşıdn
kaynlır.
ilşkn
SEMPOZYUMU BiLDiRiLER;
göstergelerin
yansıtr;
iletşm
işlev
Nitekim XX.yüzyll dilbiliminin bir çok akım
özellikle dilin bu özeliğnd
hareketle, dili toplumsal bir etkinlik düzlerrtl olarak ele almıştr.
Özellikle 70'1i
nadr l ıy
sonra dilbilim çalışmrnd
'dil ve toplum'; 'dil ve dil kulanıcs'
vb.
başlıkr
öne çıkmştr.
Dil ile dil topluğ
arsındki
karşıl
ve yakın
ilşk
bağlmınd,
insan
dil gibi onu kuşatn
az şeyin
olduğ
vurgulanabilir. Insan ile dil
arsındki
bu yakın
bağ
insaı
her alanda etkinlşm
sürecine de eşlik
eder.
ki bireyler toplum içinde yazı,
algım
biçimi, kültürel
Ancak untmalıdr
dolayı
ortak dili farklı
biçimlerde kullanabilirler.
düzey ve mesleki farklıdn
yaşmınd
Dil olgusunun burada
arsınd,
haberlşm
iletşm
biçimlerde de
süreç,
insaı
Farklı
şeklidr.
göre
farklı
alnı
hızla
iletşmn
iletşm,
ve
artığ
öncelikli
özeliğ
gerçklştin
anlamda
var olduğ
Geniş
etkinlik
alnıd
olma
arcı
kadar
sayılmck
ağın
çeşitlk
gösterdiğ
dünyamız,
boyutunu
hiç kuş
arştım
en temel
olan belirleyenieri
geniş
arcı
bilgi aktarma ve
bütün etkinlik alnrıd
oluştr.
Başk
yok ki dildir.
sürecidir. Bu
anlmdır
işletr.
meslek gruplaı
veya iletşm
ortamlınd
biri de
olarak politikada politik iletşmdn
söz edilir. Politik iletşm,
farklı
talepleri olan ve çeşitl
amaçlar güden kişler
arsındki
Politik iletşmn
arcı
politik dildir. Politik dilde kulanıcs
dilsel kulanımr
rastlnı.
Bir
politika
politkadır.
ve işlevn
iletşm
Ülkelerin ekonomik, sosyal, kültürel, kurumsal yapılr
çerçevesinde farklı
özelliklerde iletşm
yöntemlerine rastlansa bile temel işlevr
bakımnd
politik
uzmanlık
(alan) dillerinden ayrıl.
Anlaşrıhğ],
dil belirgin bir şekild diğer
a/nslığ
ve termlnolojislyle uzmanlık
dili özeliğn
gösteren politik dilde,
Çünkü politik dil bir, tarfın
başk
bir tarfı
yönlendirmek
öznellik ön plandır.
temeline daynır.
istemesi, ikna etmesi, inadırms
Bundan dolayı
politik dil kulanımd
"güdüleme"nin her zaman özel bir
Güdülemeyi, bir bireyin yada kümenin, düşncelri,
önemi olmuştr.
eylemlerine ve tumların
yön vermek amcıyl
dilin bir kulanım
biçimi olarak
en büyük tehlike olduğna
niteleyebiliriz. Dil, güdülemenin dili yoksulaştırn
dikkat çeken, Kula bunun tek yönlüeştir,
bireyleri ve toplumsal kümeler; öz
çıkarlnd
uzaklştırbime
arcı
olarak kulanıdğ
belirtmektedir (Bkz.
Kula 1992: 70).
Politik dil her metin türüne sığdrlabi.
sloganlarda, bildirilerde, eğitm
kitaplrınd
rastlanabilir.
haberlerinde politik içerğ
romanlarda,
Şirled,
ve bu
çalışmd
inceldğm
şarkıld,
gazete
Bir uzmanlık
alnı
olarak görülen politik dili meslek anlmıd
aktif olarak
parlamento da konuşma
yapan bir politkacın
dil
siyaset yapan, örneği
kulanım
ile eş değr
tutmamak gerekir. Çünkü politika toplumsal yaşmın
tüm
alnrı
kapsar. Politikadan göreceli olarak uzak görünen konular bile
kamuoyunun ilgi odağın
oluştrdkaı
taktirde
içerdikleri sorunlar bakımnd
ULSARıiV.
DiL, YAZıN
ve DEYişBLM
SEMPOZYUMU BiLDiRiLERi
politik bir alan haline gelirler. Bu konulara
kulanımd
belli bir politik terminolojiye daynırlmk
ilşkn
87 .
politik dil
açıklmr
zorunlğ
taşımzlr.
Retorik yönü ağır
basan ve ikna edici özellik taşıyn
politik dil, her şeydn
önce anlşır
olmak zorundaı.
Ancak bu sayede hedef kitleyi etkileyebilir ve
çabsı
bir biçem
yönlendirebilir. Bu yönüyle politik metinlerde somutlaşır
özeliğ
olarak ortaya çıkar.
Politik yazr/konuşmcı
bir somutlaşır
çabsınd
olsa da, politik dilin özünde soyut kavramsal terimler yatar. Bir başk
ifadeyle, politik dil, görünen somut yanıl
inadırc
kılmay;
ancak, soyut
yönüyle de hedef kitleyi gizli yönlendirmeye yöneliktir (Bkz. Aksoy 2001:3-5).
Güçlükleri" başlık
Wolfgang Bergsdorf "Demokraside Politik konuşmaı
günlük dil ile politik propaganda dilinin öncelikle değr
ve kulanım
sıklğ
noktasıd
ayrımlştğn
değinr
ve politik dili kavram dili olarak
tanımlr.
Yazara göre politik dil, günlük dilden kavram özeliğ
kazndırğ
sözcükler alsa bile, söz konusu sözcükler politik bağlmdn
uzaklştır
anda
bu özelliklerini yitirirler (Berg~dof
1985: 189).
yazısnd
François Beilecke, politik
bir çok bilim admın,
politik
şekild
etkili olduğ
konusunda
dilin sözcükleri, (...) adlnırm
zamanda gerçkliğn
yorumlansı
dilin gerçkliğ
dilin gerçkliğn
hemfikir
yoluyla
katı
oluştrc
özeliğn
oldukarın
gerçkliğ
değinrk
sürecinde
savlar ve Dieckman'ı
oluşm
ulaşıbir
sağlmktdır"
kılmat
görüşn
yapıc
bir
"bir
ve aynı
yineler.
Bu çalışmd
çalışmn
adın
da anlşıcğ
üzere Almancada ve
irdeledim. Bir alan dili, aynı
zamanda
Türkçede politik dik kulanım
olarak kulanı
politik dilin genel belirleyenierini, özelliklerini
propaganda arcı
farklı
bir metin türü olan gazete haberlerine hangi
betimledikten sonra, bunları
yansımdklr,
Irak savşın
yönelik 23-24 Temmuz 2003
ölçüde yansıp
tarihli Türkiye'den Cumhuriyet ve Zaman; Almanya'dan da Berliner Zeitung ve
oğuların
öldürülmesi" haberi
die Welt gazetelerinde yer alan "Sadm'ın
Gazete seçiminde gazetelerin farklı
siyasi
üzerinde göstermeye çalıştm.
ve dolayıs
da farklı
okur kitlelerinin olması
bu seçimde
çizgilerinin olması
Araştımy
veri oluştran
haber seçimi bilinçli olarak
etkili olmuştr.
yapılmştr.
Politik metin tipine etki eden en önemli faktörün metin işlev
olduğn
politik metin olarak bir gazetenin ancak bir yorumu yada köşe
yazısn
seçmek yerine sadece haberin seçilmş
olması
muhtemel bulgulara
erişmk
için bir dezavantaj oluştr.
Temel işlev
okuru bilgilendirmek için bilgi
içinde değrlni,
aktarmak olan gazeteler, bir metin gruplandıms
bilgilendirici (informativ) metin türüne dahil edilebilir.
düşnrsek
Bilgilendirici
bir metin türünde de, diğer
bazı
metin türleriyle
görece olarak az da olsa, metin yazrı
ve gazete yönetiminin
yansıt
bir öznellik söz konusudur. Özünde her söylemin
dünyaya bakışn
doğası
gerği,
söylemi oluştranı
amcın
koşut
bir tercih söyleme yansır.
Bu
genel özeliğnd
dolayı
her
haber metinlerinde de, politik dil kulanım
kaçın lm z
bir biçimde ortaya çıkar.
metinde okur kitlesini yönlendirme çabsı
karşıltdğn
ULSARıiV.
88
DIL. NıZAY
ve DEYlşBiLIM
SEMPOZYUMU BILDiRILERi
Sözü edilen gazetelerdeki aynı
haberin iletme biçimleri, ağırlk
olarak
dilsel öğelr,
geniş
anlamda dilin kulanım
biçimi. olası
retorik
temelini oluştrd.
Türkçe ve Almanca haber
özellikler bu çalışmn
iletşm
etkisini somutlaşırn
etkin
metinlerinde politik dil kulanımd.
yolarınd
biri. metindeki retorik (söz-sanatsal) özellikleri saptmkır.
Yukarıd
anıl
gazetelerden seçilen örnek metinler içinden ayıkln
örnek tümceler
Böylece Almanca ve
temelinde politik dilin özellikleri konulaştırc.
farklı
ve benzerliklere ilşkn
verilere
Türkçede politik dil kulanımdi
kulanı
ulaşıcktr.
Şimd
bunları
somutlaşıry
gazetelerdeki
seçilmş
haber
aynı
üzerinden
çalışm.
A. Retorik Özellikler:
Retorik (sözbilim) hedef kitleyi ikna etmenin arçlın
inceleyen sanatsal
olan bir bilim etkinlğ
olarak tanımlr.
Başlngıçt
sözlü metinlerde
yoğunlaş
sözbilim, yazıl
iletşmn
yagınlşms
sonucunda yazıl
metinlerde
söz santlrı
inceleyen bir bilim dalı
haline gelmiştr.
de dil arcılğy
"Sözbilimin çok geniş
kapsamda ve çok sayıd
inceldğ,
adlnfığ,
betimldğ
ve öngrdüğ
söz santlrı
yanıd,
bunları
oluşmna
ilşkn
kaynak gösterdiğ
ve bir bakım
yazın
santı
iskeletini oluştran
1) koşutl,
2) ônceteme, 3) yineleme ve 4) sapma olarak edlnıt
dört yômem (...) bir
inceleme y6ntemi olarak bugün de kullamlmaktadlf (Özünlü 2003: 434).
Yaklşı
600 retorik öğe
içinde en önemlileri şunlardı;
kısa
tümceler
(Metaphora), önyineleme (Anaphora), karşıtl
(Parataxe), eğrtilm
(Antitheton), çaprazlama (Chiasmus) vb. (Bkz. Büyüknisan 2003: 145).
Eğretilm
(Allegoria. Metaphora):
yanı
Politik konuşmacı/yzr,
daha kolay
etkileyebilmek için retorik bir özellik olan eğrtilmy
kulanım.
söylenenin dinleyicide, okurda kalıc
ve erek kitleyi
anlşıbimek
başvur.
olmasın
Eğretilm
sağlr
Örnek 1"Irak batOındki
buldu".(Zaman 2003: 1-2)
ABD,
Sadm'ın
öldürerek
oğuların
moral
Örnek 2......Böylece devrik lider Saddam Hüseyin'in
oldu .ı»
(Zaman.2003: 1-2)
darlmış
cember de iyice
etrafındki
Örnek 3.....Diğer
çalışyor
sağlmştırk
yandan Amerikan
için Irak istihbarat teşkilaı
.,»(Zaman 2003: 1-2)
yönetimi,
Muhabert'ı
Irak'taki
yönetimini'
'işgal
kısmen
canldırmy
çevircğz
Örnek 4......Uday ile Kutay'ın
öldüğ
doğruysa
...."(Cumhuriyet 2003: II)
Amerikalı
haytı
cehenneme
ULSARıIV.
DIL. NıZAY
ve DEYlşBILM
89 .
SEMPOZYUMU BILDiRiLERi
Örnek 5"....Wenn auch keine Massenvernichtungswaffen zu finden seien, lautet
die Argumentation aus Washington und London, so seien im Irak doch eine
schreckliche Diktatur und deren führende Köpfe beseitigt worden63...."(Berliner
Zeitung 2003: 1-2)
Örnek 6".... Doch es bleibt, eine Tatsache, dass eben dieses Regime in seiner
blutigsten Phase64-den Jahren des Irakisch-Iranischen Krieges-massiv von der
USA unterstützt wurde, um Teheran in die Knie zu zwingen65...."(Berliner
Zeitung 2003: 2)
Örnek 7"... Beide könnten keine Schatten des Hasses66 mehr auf den Irak
der Prasident Dienstagnacht (MESZ) weiter mitteilen..."(die Welt
werfen, lie~
2003: 1)
k(Antitheton):
Karşıti
metinde yer alan karşıtl
ögesi ile
Politik metni daha etkileyici kılan
olumlu ve olumsuz yönde belirgin zıtlkar
dile getirerek kendi
ve do~ruln
dolayı
yoldan ifade etmeye çalışr.
konuşmacı/yzr
haklığm:
Örnek 1"... Oğulan
2003:2)
öldü ama;
Sadm'ın
'derin örgütü' diriltiliyor...."(Zaman
Örnek 2büyük bölümü Saddam ailesinin bir gün geri
Ama
Sadm'ın
iki
o~lu
artık
gelmeyecek...."(Cumhuriyet 2003: 11)
".... Saldırn
düşncesiyl
yapılor.
gelc~i
geri
Örnek 3".... In einem Stadtteil der irakischen Hauptstadt Bagdad löste die
Meldung vom Tod der Söhne Saddam Husseins Gewehrfeuer aus. Vermutlich
handele es um Freudenschüsse, erklarte Generalleutnant Sanchez..."(die Welt
2003: 1)
Ayrıca
söz konusu haber seçkisinde az
benzetme ve ön yineleme de kulanımtdr.
sayıd
da olsa retorik
öğelrdn
Örnek 1"...Damals schickte Saddam Hunderttausende Menschen in den Tod.,
damals erreichte sein Arsenal an Massenvernichtungswaffen erstmals einen
nennenswerten Umfang...."(Berliner Zeitung 2003: 3)
63
64
65
66
koparılms
dönem
diz çökmeye zorlamak/teslim olmaya zorlamak
Kinin gölgesi
Kanlı
kaflrın
DiL, NıZAY
ULSARıiV.
90
ve DEYişBLM
Sık
sık
karşıl an
bir başk
retorik öğe
tümcelerdir. Birer örnekle yetinmek istiyorum.
SEMPOZYUMU BiLDiRiLERi
ise Parataxe
deiğmz
kısa
Örnek 1"... Ancak Sadm'ı
zor... "(Zaman 2003: 1)
etkisiz hale getirmeden ABD'nin rahat etmesi
Örnek 2u •••
Intikam saldıry
karşı
karşıy
kalabiliriz .... "(Cumhuriyet 2003: 11)
Örnek 3u ••• Die Nachricht vom Tod der beiden Saddam-Söhne Usai und Kusai
kam für Georg W.Bush wie bestellt.. .."(Berliner Zeitung 2003: 1)
Örnek 4u ••• Kusai Hussein im einstiegen Regime als möglicher Nachfolger seines
Vaters gehandelt. .."(die Welt,2003: 1-2)
arka
alnrı
verildğ
anltım
özeliğ
ilşkn
farklı
dünya görüş
ve
Bu seçkide, benzer bir içerğ
olan gazetelerin politik dil kulanımd
benzer söz santlrı
görülmşt.
Alman gazetelerinde metin iç yapısn
ilşkn,
biçiminin tercih edilmesi politik dil kulanımd
çok, basın
olarak anılmdr.
farklı
kültürel
yer
dolayı
i
dilinin bir
Söz santlrı
ve deyişsl
ögeler genellikle alımyc
(okur/dinleyici)
etkilemek, yönlendirmek veya güdülemek için tercih edilen dilsel kulanımrd.
Politik dil kulanımd
da amaç hedef kitleyi etkilemek ve amaçsallanan
doğrulta
eylemelerini sağlmktır.
Politik metinler bu dilsel özelliklerinden
dolayı
'çağrı
işlevyöndrc'
metin sınfda
değrlni.
Bu
seçki bilgilendirici metinlerden seçilmştr.
Politik içerikli
bilgilendirici metinler de söz santlrı
ve deyişsl
özelliklerin metnin
özeliğ
olarak belirmşt.
vazgeçilmezi olarak seçilmesi politik dil kulanım
Bu durum politik dil kulanımd
nesnel anltımrd
dahi yazrın
/belli bir
kitleyi temsil eden gazetenin bilinçli yada bilinçsiz olarak öznel tutumlara yer
verdiğn
bir göstergesi sayılbir.
çalışmdki
olduğna
yartılm
haber
Öznel tutum bakımnd
başk
konularla
çalışyor.
olarak gösterilebilir.
Cumhuriyet ve Die Welt gazetelerinde aynı
okuyucuda elştir
bir bakış
açıs
Bu durum üstü örtülüde olsa dil güdülemeye örnek
ilşkendr
ULSARıiV.
Diı,
YAZıN
ve DEYişBıM
SEMPOZYUMU BiLDiRiLERi
91
KAYNAKÇA
AKSOY, Berrin (2002): Siyaset Dili ve Çevirisi. Iç: Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi
Dergısi,
Ankara: Hacettepe Üniversitesi: 1-10.
BEILECKE, François (2003): Politische Sprache: Grundlagen. (www.uni-kassel.de.)
BERGSDORF, Wolfgang (1985): Über die Schwierigkeiten des politischen Sprechens in der
Demokratie. In: Sprachkultur. Jahrbuch 1984 des LOS. Düseldorf; hrsg v. Rainer
Wimmer, padagoqischer Verlag, Schwann-Bagel.
BÜYÜKNiSAN, Emra (2003): Politik Dil Kulanımd
Deyişblm
Sempozyumu Bi/diri/eri (Eskişehr,
Ofset.143-150.
Retorik Ögeler. iç: III. Dil, Yazın
7-9 Mayıs
2003). Eskişehr:
ve
Birlik
DIECKMANN, 'Nalther 1980: Sprache in der Politik, in: Greiffenhagen, Martin (Hrsg.): Kampf
um Wörter? Politische Begriffe im Meinungsstreit. Bonn: Bundeszentrale für politische
Bildung, s. 47-64.
HAUSENDORF, Heiko (2003): Rezension zu: Heiko Girnth, Sprache u. Sprachverwendung in
der Politik. Eine Einführun"g in die linguistische Analyse öffentlich-politischer
Kommunikation. Tübingen: Nimeyer 2002. iç: Gesprahforschung - Online-Zeitschrift
zur verbalen Interaktion, Ausgabe 4: 1-8 (www.Gespraechsforschung-ozs.de).
KUlA, Onur Bilge (1992):
Demokratilş
Süreci ve
Eleştir
Kültür Bilinci. Ankara:
Gündoğa.
ÖZÜNLÜ, Ünsal (2003): Başlngıçt
Bugüne Deyişblm:
Uygulamalar, incelemeler ve
Öneriler: iç: III. Di/, Yazın
ve Deyişb/m
Sempozyumu Bildiri/eri (Eskişehr,
7-9 Mayıs
2003).
Eskişehr:
Birlik Ofset,433-448.
STRAUr.., Gerhard (1986): Der po/itische Wortschatz: zur Kommunikations- u.
Textsortenspezifik. Tübingen: Narr.
STRAUr.., Gerhard, Hars, Ulrike, HARRAS, Gisela (1989): Brisante Wörter von Agitation bis
Lexikon zum öffentlichen Sprachvergleich. New York, Mannheim de
Zeitgeist: eitı
Gruyter.
EGiTiM FAKÜLTESi
YABANCI DiLLER EGiTİMi
ALMAN ntı.
BÖLÜMÜ
EGiTiMi ANABiLiM DAlı
(Ulus ar sı)
iV. DiL, YAZıN
VE DEYişBLM
SEMPOZYUMU
BiLDiRiLERi
ÇANAKKALE 17-19 HAZiRAN 2005
Yayın
Hazırlyn
Prof. Dr. Ali Osman Öztürk
Yrd. Doç. Dr. Nevide Akpınar-Del
Arş.
Gör. Umut Baleı
ALMANCA VE TÜRKÇE HABER METiNLERiNDE POLiTiK DiL
KULLANIMI
Yrd. Doç. Dr. Hacı
YILDlZ 62
ZUSAMMENFASSUNG
Politische Sprachverwendung in den deutschen und türkischen
Nachrichtentexten
In dieser Arbeit wird die politische Sprachverwendung anhand
Nachrichtentexten aus zwei deutschen (Berliner Zeitung i Die Welt) und
zwei türkisehen (Cumhuriyet i Zaman) Zeitungen thematisiert. Bei der
Auswahl der Zeitungen bin ich davon ausgegangen, dass die Zeitungen
sowohl im Deutschen als auch im Türkischen bestimmte politische
Richtungen aufweisen, wobei sie auch eine Vergleichsbasis bilden können.
Prirnar sind grundlegende Merkmale der politischen Sprachverwendung
veranschaulicht, um die politische Sprache·als Fachsprache von anderen
Sprachverwendungen zu unterscheiden. Sekundar habe ich versucht, mich
in alien oben genannten Zeitungen mit der Nachricht mit dem Titel
nErmordung
Saddams
Söhne"
als
Forschungsmaterial
auseinanderzusetzen. Nachrichtentexte haben als informative Texte vor
allem die Funktion, Nachrichten so objektiv wie möglich zu vermitteln. Bei
der Gestalltung der Nachrichtentexten wurde besonders auf die
Vermittlungsweise geachtet, dass sie auf die Meinungs- und
Bewusstseinsbildung der Leser wirkt. Das ist einer von den Gründen, warum
ein Journalist die Rhetorik gebraucht hat: durch Redekunst den Leser vom
Sachverhalt zu überzeugen.
ilt şeÇ
kılnamzu
ıraln
nad ıf r t
amrıtş a
ıralunok
adnım lğab
ılkraf
yönlerine dikkat çekilen dilin, herkes tarfınd
kabul edilmesi gereken pek çok
ortak tanımlr
olduğn
biliyoruz. Dil, en geniş
anlamda duygları,
düşncelri
ve istekleri anlatmada kulanı
bir işaret
sistemidir. Bir anltım
arcı
olan dil,
aynı
zamanda bir bakış
ve algım
biçiminin yansıt
olarak da
değrlnib.
Bu olgu, her dil kulanıcs
kendi açısnd
varolnı
başk
türlü dile getirmesinde, ifade etmesinde kendini gösterir. Öyle ki dil, toplumsal
bağlmı
ile düşnlğe
hem dil kulanıcs
etkinlşr
hem de dil
kulanıcs
düşnce
dizgesini biçimlendirir. Dil ve kulanıcs
arsınd
karşıl
ve birbirini tamamlayan bir ilşk
söz konusudur. Dilsel göstergeterin
62
Mersin Oniversitesi, Çeviri Bölümü,
ULSARıIV.
86
içerğ,
dil topluğn
göstergelere
DiL, NıZAY
ve DEY/ŞBlLiM
kültürel özelliklerini
toplumsal uzlaşıdn
kaynlır.
ilşkn
SEMPOZYUMU BiLDiRiLER;
göstergelerin
yansıtr;
iletşm
işlev
Nitekim XX.yüzyll dilbiliminin bir çok akım
özellikle dilin bu özeliğnd
hareketle, dili toplumsal bir etkinlik düzlerrtl olarak ele almıştr.
Özellikle 70'1i
nadr l ıy
sonra dilbilim çalışmrnd
'dil ve toplum'; 'dil ve dil kulanıcs'
vb.
başlıkr
öne çıkmştr.
Dil ile dil topluğ
arsındki
karşıl
ve yakın
ilşk
bağlmınd,
insan
dil gibi onu kuşatn
az şeyin
olduğ
vurgulanabilir. Insan ile dil
arsındki
bu yakın
bağ
insaı
her alanda etkinlşm
sürecine de eşlik
eder.
ki bireyler toplum içinde yazı,
algım
biçimi, kültürel
Ancak untmalıdr
dolayı
ortak dili farklı
biçimlerde kullanabilirler.
düzey ve mesleki farklıdn
yaşmınd
Dil olgusunun burada
arsınd,
haberlşm
iletşm
biçimlerde de
süreç,
insaı
Farklı
şeklidr.
göre
farklı
alnı
hızla
iletşmn
iletşm,
ve
artığ
öncelikli
özeliğ
gerçklştin
anlamda
var olduğ
Geniş
etkinlik
alnıd
olma
arcı
kadar
sayılmck
ağın
çeşitlk
gösterdiğ
dünyamız,
boyutunu
hiç kuş
arştım
en temel
olan belirleyenieri
geniş
arcı
bilgi aktarma ve
bütün etkinlik alnrıd
oluştr.
Başk
yok ki dildir.
sürecidir. Bu
anlmdır
işletr.
meslek gruplaı
veya iletşm
ortamlınd
biri de
olarak politikada politik iletşmdn
söz edilir. Politik iletşm,
farklı
talepleri olan ve çeşitl
amaçlar güden kişler
arsındki
Politik iletşmn
arcı
politik dildir. Politik dilde kulanıcs
dilsel kulanımr
rastlnı.
Bir
politika
politkadır.
ve işlevn
iletşm
Ülkelerin ekonomik, sosyal, kültürel, kurumsal yapılr
çerçevesinde farklı
özelliklerde iletşm
yöntemlerine rastlansa bile temel işlevr
bakımnd
politik
uzmanlık
(alan) dillerinden ayrıl.
Anlaşrıhğ],
dil belirgin bir şekild diğer
a/nslığ
ve termlnolojislyle uzmanlık
dili özeliğn
gösteren politik dilde,
Çünkü politik dil bir, tarfın
başk
bir tarfı
yönlendirmek
öznellik ön plandır.
temeline daynır.
istemesi, ikna etmesi, inadırms
Bundan dolayı
politik dil kulanımd
"güdüleme"nin her zaman özel bir
Güdülemeyi, bir bireyin yada kümenin, düşncelri,
önemi olmuştr.
eylemlerine ve tumların
yön vermek amcıyl
dilin bir kulanım
biçimi olarak
en büyük tehlike olduğna
niteleyebiliriz. Dil, güdülemenin dili yoksulaştırn
dikkat çeken, Kula bunun tek yönlüeştir,
bireyleri ve toplumsal kümeler; öz
çıkarlnd
uzaklştırbime
arcı
olarak kulanıdğ
belirtmektedir (Bkz.
Kula 1992: 70).
Politik dil her metin türüne sığdrlabi.
sloganlarda, bildirilerde, eğitm
kitaplrınd
rastlanabilir.
haberlerinde politik içerğ
romanlarda,
Şirled,
ve bu
çalışmd
inceldğm
şarkıld,
gazete
Bir uzmanlık
alnı
olarak görülen politik dili meslek anlmıd
aktif olarak
parlamento da konuşma
yapan bir politkacın
dil
siyaset yapan, örneği
kulanım
ile eş değr
tutmamak gerekir. Çünkü politika toplumsal yaşmın
tüm
alnrı
kapsar. Politikadan göreceli olarak uzak görünen konular bile
kamuoyunun ilgi odağın
oluştrdkaı
taktirde
içerdikleri sorunlar bakımnd
ULSARıiV.
DiL, YAZıN
ve DEYişBLM
SEMPOZYUMU BiLDiRiLERi
politik bir alan haline gelirler. Bu konulara
kulanımd
belli bir politik terminolojiye daynırlmk
ilşkn
87 .
politik dil
açıklmr
zorunlğ
taşımzlr.
Retorik yönü ağır
basan ve ikna edici özellik taşıyn
politik dil, her şeydn
önce anlşır
olmak zorundaı.
Ancak bu sayede hedef kitleyi etkileyebilir ve
çabsı
bir biçem
yönlendirebilir. Bu yönüyle politik metinlerde somutlaşır
özeliğ
olarak ortaya çıkar.
Politik yazr/konuşmcı
bir somutlaşır
çabsınd
olsa da, politik dilin özünde soyut kavramsal terimler yatar. Bir başk
ifadeyle, politik dil, görünen somut yanıl
inadırc
kılmay;
ancak, soyut
yönüyle de hedef kitleyi gizli yönlendirmeye yöneliktir (Bkz. Aksoy 2001:3-5).
Güçlükleri" başlık
Wolfgang Bergsdorf "Demokraside Politik konuşmaı
günlük dil ile politik propaganda dilinin öncelikle değr
ve kulanım
sıklğ
noktasıd
ayrımlştğn
değinr
ve politik dili kavram dili olarak
tanımlr.
Yazara göre politik dil, günlük dilden kavram özeliğ
kazndırğ
sözcükler alsa bile, söz konusu sözcükler politik bağlmdn
uzaklştır
anda
bu özelliklerini yitirirler (Berg~dof
1985: 189).
yazısnd
François Beilecke, politik
bir çok bilim admın,
politik
şekild
etkili olduğ
konusunda
dilin sözcükleri, (...) adlnırm
zamanda gerçkliğn
yorumlansı
dilin gerçkliğ
dilin gerçkliğn
hemfikir
yoluyla
katı
oluştrc
özeliğn
oldukarın
gerçkliğ
değinrk
sürecinde
savlar ve Dieckman'ı
oluşm
ulaşıbir
sağlmktdır"
kılmat
görüşn
yapıc
bir
"bir
ve aynı
yineler.
Bu çalışmd
çalışmn
adın
da anlşıcğ
üzere Almancada ve
irdeledim. Bir alan dili, aynı
zamanda
Türkçede politik dik kulanım
olarak kulanı
politik dilin genel belirleyenierini, özelliklerini
propaganda arcı
farklı
bir metin türü olan gazete haberlerine hangi
betimledikten sonra, bunları
yansımdklr,
Irak savşın
yönelik 23-24 Temmuz 2003
ölçüde yansıp
tarihli Türkiye'den Cumhuriyet ve Zaman; Almanya'dan da Berliner Zeitung ve
oğuların
öldürülmesi" haberi
die Welt gazetelerinde yer alan "Sadm'ın
Gazete seçiminde gazetelerin farklı
siyasi
üzerinde göstermeye çalıştm.
ve dolayıs
da farklı
okur kitlelerinin olması
bu seçimde
çizgilerinin olması
Araştımy
veri oluştran
haber seçimi bilinçli olarak
etkili olmuştr.
yapılmştr.
Politik metin tipine etki eden en önemli faktörün metin işlev
olduğn
politik metin olarak bir gazetenin ancak bir yorumu yada köşe
yazısn
seçmek yerine sadece haberin seçilmş
olması
muhtemel bulgulara
erişmk
için bir dezavantaj oluştr.
Temel işlev
okuru bilgilendirmek için bilgi
içinde değrlni,
aktarmak olan gazeteler, bir metin gruplandıms
bilgilendirici (informativ) metin türüne dahil edilebilir.
düşnrsek
Bilgilendirici
bir metin türünde de, diğer
bazı
metin türleriyle
görece olarak az da olsa, metin yazrı
ve gazete yönetiminin
yansıt
bir öznellik söz konusudur. Özünde her söylemin
dünyaya bakışn
doğası
gerği,
söylemi oluştranı
amcın
koşut
bir tercih söyleme yansır.
Bu
genel özeliğnd
dolayı
her
haber metinlerinde de, politik dil kulanım
kaçın lm z
bir biçimde ortaya çıkar.
metinde okur kitlesini yönlendirme çabsı
karşıltdğn
ULSARıiV.
88
DIL. NıZAY
ve DEYlşBiLIM
SEMPOZYUMU BILDiRILERi
Sözü edilen gazetelerdeki aynı
haberin iletme biçimleri, ağırlk
olarak
dilsel öğelr,
geniş
anlamda dilin kulanım
biçimi. olası
retorik
temelini oluştrd.
Türkçe ve Almanca haber
özellikler bu çalışmn
iletşm
etkisini somutlaşırn
etkin
metinlerinde politik dil kulanımd.
yolarınd
biri. metindeki retorik (söz-sanatsal) özellikleri saptmkır.
Yukarıd
anıl
gazetelerden seçilen örnek metinler içinden ayıkln
örnek tümceler
Böylece Almanca ve
temelinde politik dilin özellikleri konulaştırc.
farklı
ve benzerliklere ilşkn
verilere
Türkçede politik dil kulanımdi
kulanı
ulaşıcktr.
Şimd
bunları
somutlaşıry
gazetelerdeki
seçilmş
haber
aynı
üzerinden
çalışm.
A. Retorik Özellikler:
Retorik (sözbilim) hedef kitleyi ikna etmenin arçlın
inceleyen sanatsal
olan bir bilim etkinlğ
olarak tanımlr.
Başlngıçt
sözlü metinlerde
yoğunlaş
sözbilim, yazıl
iletşmn
yagınlşms
sonucunda yazıl
metinlerde
söz santlrı
inceleyen bir bilim dalı
haline gelmiştr.
de dil arcılğy
"Sözbilimin çok geniş
kapsamda ve çok sayıd
inceldğ,
adlnfığ,
betimldğ
ve öngrdüğ
söz santlrı
yanıd,
bunları
oluşmna
ilşkn
kaynak gösterdiğ
ve bir bakım
yazın
santı
iskeletini oluştran
1) koşutl,
2) ônceteme, 3) yineleme ve 4) sapma olarak edlnıt
dört yômem (...) bir
inceleme y6ntemi olarak bugün de kullamlmaktadlf (Özünlü 2003: 434).
Yaklşı
600 retorik öğe
içinde en önemlileri şunlardı;
kısa
tümceler
(Metaphora), önyineleme (Anaphora), karşıtl
(Parataxe), eğrtilm
(Antitheton), çaprazlama (Chiasmus) vb. (Bkz. Büyüknisan 2003: 145).
Eğretilm
(Allegoria. Metaphora):
yanı
Politik konuşmacı/yzr,
daha kolay
etkileyebilmek için retorik bir özellik olan eğrtilmy
kulanım.
söylenenin dinleyicide, okurda kalıc
ve erek kitleyi
anlşıbimek
başvur.
olmasın
Eğretilm
sağlr
Örnek 1"Irak batOındki
buldu".(Zaman 2003: 1-2)
ABD,
Sadm'ın
öldürerek
oğuların
moral
Örnek 2......Böylece devrik lider Saddam Hüseyin'in
oldu .ı»
(Zaman.2003: 1-2)
darlmış
cember de iyice
etrafındki
Örnek 3.....Diğer
çalışyor
sağlmştırk
yandan Amerikan
için Irak istihbarat teşkilaı
.,»(Zaman 2003: 1-2)
yönetimi,
Muhabert'ı
Irak'taki
yönetimini'
'işgal
kısmen
canldırmy
çevircğz
Örnek 4......Uday ile Kutay'ın
öldüğ
doğruysa
...."(Cumhuriyet 2003: II)
Amerikalı
haytı
cehenneme
ULSARıIV.
DIL. NıZAY
ve DEYlşBILM
89 .
SEMPOZYUMU BILDiRiLERi
Örnek 5"....Wenn auch keine Massenvernichtungswaffen zu finden seien, lautet
die Argumentation aus Washington und London, so seien im Irak doch eine
schreckliche Diktatur und deren führende Köpfe beseitigt worden63...."(Berliner
Zeitung 2003: 1-2)
Örnek 6".... Doch es bleibt, eine Tatsache, dass eben dieses Regime in seiner
blutigsten Phase64-den Jahren des Irakisch-Iranischen Krieges-massiv von der
USA unterstützt wurde, um Teheran in die Knie zu zwingen65...."(Berliner
Zeitung 2003: 2)
Örnek 7"... Beide könnten keine Schatten des Hasses66 mehr auf den Irak
der Prasident Dienstagnacht (MESZ) weiter mitteilen..."(die Welt
werfen, lie~
2003: 1)
k(Antitheton):
Karşıti
metinde yer alan karşıtl
ögesi ile
Politik metni daha etkileyici kılan
olumlu ve olumsuz yönde belirgin zıtlkar
dile getirerek kendi
ve do~ruln
dolayı
yoldan ifade etmeye çalışr.
konuşmacı/yzr
haklığm:
Örnek 1"... Oğulan
2003:2)
öldü ama;
Sadm'ın
'derin örgütü' diriltiliyor...."(Zaman
Örnek 2büyük bölümü Saddam ailesinin bir gün geri
Ama
Sadm'ın
iki
o~lu
artık
gelmeyecek...."(Cumhuriyet 2003: 11)
".... Saldırn
düşncesiyl
yapılor.
gelc~i
geri
Örnek 3".... In einem Stadtteil der irakischen Hauptstadt Bagdad löste die
Meldung vom Tod der Söhne Saddam Husseins Gewehrfeuer aus. Vermutlich
handele es um Freudenschüsse, erklarte Generalleutnant Sanchez..."(die Welt
2003: 1)
Ayrıca
söz konusu haber seçkisinde az
benzetme ve ön yineleme de kulanımtdr.
sayıd
da olsa retorik
öğelrdn
Örnek 1"...Damals schickte Saddam Hunderttausende Menschen in den Tod.,
damals erreichte sein Arsenal an Massenvernichtungswaffen erstmals einen
nennenswerten Umfang...."(Berliner Zeitung 2003: 3)
63
64
65
66
koparılms
dönem
diz çökmeye zorlamak/teslim olmaya zorlamak
Kinin gölgesi
Kanlı
kaflrın
DiL, NıZAY
ULSARıiV.
90
ve DEYişBLM
Sık
sık
karşıl an
bir başk
retorik öğe
tümcelerdir. Birer örnekle yetinmek istiyorum.
SEMPOZYUMU BiLDiRiLERi
ise Parataxe
deiğmz
kısa
Örnek 1"... Ancak Sadm'ı
zor... "(Zaman 2003: 1)
etkisiz hale getirmeden ABD'nin rahat etmesi
Örnek 2u •••
Intikam saldıry
karşı
karşıy
kalabiliriz .... "(Cumhuriyet 2003: 11)
Örnek 3u ••• Die Nachricht vom Tod der beiden Saddam-Söhne Usai und Kusai
kam für Georg W.Bush wie bestellt.. .."(Berliner Zeitung 2003: 1)
Örnek 4u ••• Kusai Hussein im einstiegen Regime als möglicher Nachfolger seines
Vaters gehandelt. .."(die Welt,2003: 1-2)
arka
alnrı
verildğ
anltım
özeliğ
ilşkn
farklı
dünya görüş
ve
Bu seçkide, benzer bir içerğ
olan gazetelerin politik dil kulanımd
benzer söz santlrı
görülmşt.
Alman gazetelerinde metin iç yapısn
ilşkn,
biçiminin tercih edilmesi politik dil kulanımd
çok, basın
olarak anılmdr.
farklı
kültürel
yer
dolayı
i
dilinin bir
Söz santlrı
ve deyişsl
ögeler genellikle alımyc
(okur/dinleyici)
etkilemek, yönlendirmek veya güdülemek için tercih edilen dilsel kulanımrd.
Politik dil kulanımd
da amaç hedef kitleyi etkilemek ve amaçsallanan
doğrulta
eylemelerini sağlmktır.
Politik metinler bu dilsel özelliklerinden
dolayı
'çağrı
işlevyöndrc'
metin sınfda
değrlni.
Bu
seçki bilgilendirici metinlerden seçilmştr.
Politik içerikli
bilgilendirici metinler de söz santlrı
ve deyişsl
özelliklerin metnin
özeliğ
olarak belirmşt.
vazgeçilmezi olarak seçilmesi politik dil kulanım
Bu durum politik dil kulanımd
nesnel anltımrd
dahi yazrın
/belli bir
kitleyi temsil eden gazetenin bilinçli yada bilinçsiz olarak öznel tutumlara yer
verdiğn
bir göstergesi sayılbir.
çalışmdki
olduğna
yartılm
haber
Öznel tutum bakımnd
başk
konularla
çalışyor.
olarak gösterilebilir.
Cumhuriyet ve Die Welt gazetelerinde aynı
okuyucuda elştir
bir bakış
açıs
Bu durum üstü örtülüde olsa dil güdülemeye örnek
ilşkendr
ULSARıiV.
Diı,
YAZıN
ve DEYişBıM
SEMPOZYUMU BiLDiRiLERi
91
KAYNAKÇA
AKSOY, Berrin (2002): Siyaset Dili ve Çevirisi. Iç: Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi
Dergısi,
Ankara: Hacettepe Üniversitesi: 1-10.
BEILECKE, François (2003): Politische Sprache: Grundlagen. (www.uni-kassel.de.)
BERGSDORF, Wolfgang (1985): Über die Schwierigkeiten des politischen Sprechens in der
Demokratie. In: Sprachkultur. Jahrbuch 1984 des LOS. Düseldorf; hrsg v. Rainer
Wimmer, padagoqischer Verlag, Schwann-Bagel.
BÜYÜKNiSAN, Emra (2003): Politik Dil Kulanımd
Deyişblm
Sempozyumu Bi/diri/eri (Eskişehr,
Ofset.143-150.
Retorik Ögeler. iç: III. Dil, Yazın
7-9 Mayıs
2003). Eskişehr:
ve
Birlik
DIECKMANN, 'Nalther 1980: Sprache in der Politik, in: Greiffenhagen, Martin (Hrsg.): Kampf
um Wörter? Politische Begriffe im Meinungsstreit. Bonn: Bundeszentrale für politische
Bildung, s. 47-64.
HAUSENDORF, Heiko (2003): Rezension zu: Heiko Girnth, Sprache u. Sprachverwendung in
der Politik. Eine Einführun"g in die linguistische Analyse öffentlich-politischer
Kommunikation. Tübingen: Nimeyer 2002. iç: Gesprahforschung - Online-Zeitschrift
zur verbalen Interaktion, Ausgabe 4: 1-8 (www.Gespraechsforschung-ozs.de).
KUlA, Onur Bilge (1992):
Demokratilş
Süreci ve
Eleştir
Kültür Bilinci. Ankara:
Gündoğa.
ÖZÜNLÜ, Ünsal (2003): Başlngıçt
Bugüne Deyişblm:
Uygulamalar, incelemeler ve
Öneriler: iç: III. Di/, Yazın
ve Deyişb/m
Sempozyumu Bildiri/eri (Eskişehr,
7-9 Mayıs
2003).
Eskişehr:
Birlik Ofset,433-448.
STRAUr.., Gerhard (1986): Der po/itische Wortschatz: zur Kommunikations- u.
Textsortenspezifik. Tübingen: Narr.
STRAUr.., Gerhard, Hars, Ulrike, HARRAS, Gisela (1989): Brisante Wörter von Agitation bis
Lexikon zum öffentlichen Sprachvergleich. New York, Mannheim de
Zeitgeist: eitı
Gruyter.