Analisa Perfomansi Alat Penukar Kalor Tiga Saluran Satu Laluan Dengan Aliran yang Terbagi Dalam Konfigurasi Aliran Berlawanan Arah dan Searah

LAMPIRAN I

ANALISA PERHITUNGAN DATA EKSPERIMEN DAN TEORITIS
UNTUK ALAT PENUKAR KALOR TIGA SALURAN SATU LALUAN
ALIRAN TERBAGI DENGAN KONFIGURASI ALIRAN YANG
BERLAWANAN ARAH

Universitas Sumatera Utara

1.1 Menentukan Koefisien Perpindahan Panas Konveksi Pada Pipa
Diketahui :
 D1o = 0,00935 m; D1in = 0,008006 m
 D2o = 0,0127 m ; D2in = 0,010922 m

 D3o = 0,00635 m ; D3in = 0,004826 m
 Dtembaga = 0,6 mm = 0,0006 m

 Dh3i = D2in – D1out = 0,001572 m

 Dh2o = D3in – Dtembaga = 0,00426 m


Dengan memeperhatikan asumsi-asumsi pada bab IV dan menginterpolasi pada
tabel 2.2 dan grafik pada gambar 2.23, maka diperoleh
r* = r3/r4 = 0,329 maka, Nuoo = 4,933, θo = 0,16
r* = r1/r2 = 0,872 maka, Nuii = 5,7, Ɵi = 0,71

Dengan memperhatikan asumsi-asumsi pada point 1 dan 2 maka

dengan

persamaan 2.3a dan 2.3b diperoleh
 Nui =

Nu ᵢᵢ

1−(q₀"/qᵢ")Ɵi

= Nui =

5,53
1−(0)0,71


Nui = 5,7
 Nuo =

Nu ₀₀

1−(qᵢ"/q₀")Ɵo

=

4,933
1−(0)0,16

Nuo = 4,933
Sehingga koefisien perpindahan panas konveksi rata-rata pada pipa dalam (Ch3)
dan luar (Ch3), dengan persamaan 2.2a dan 2.2b
hi =
hi =

Nui . k

Dh
Nui . k
Dh

= h2i = 2318.05 W/m2 oK
= h3o = 884,655 W/m2 oK

Bilangan nusselt pada sisi dalam Nuii dan sisi luar Nu00 pada pipa tembaga
yang berada di tengah (channel 1) diasumsikan masing-masing dinding dalam
(Ch3) dan luar dipanaskan atau didinginkan secara terpisah adalah
D1i = 0,00806 m
D1o = 0,00936 m

1

Universitas Sumatera Utara

Maka perbandingan D1i / D1o = 0,87, kemudian kita peroleh nilai Nuii dan
Nuoo dengan cara menginterpolasi pada tabel 2.2 atau grafik pada gambar 2.23
maka kita peroleh, hasil interpolasi sebagai berikut :

Nuii = 5,7 dan Ɵ*i = 0,3
Nuoo = 5,2 dan Ɵ*o = 0, 4
Perbandingan antara fluks panas pada sisi luar dengan sisi dalam maupun
sebaliknya, dapat diperoleh denggan persamaan 2.1a dan 2.1b, maka diperoleh
qo”/ qi” dan qi”/ qo”, yaitu :
− qo”/ qi” = h2i/ h3o=

− qi”/ qo” = h3o/ h2i =

2318 ,05
884,655

= 2,598

884,655
2318 ,05

= 0,384917

Bilangan Nusselt untuk masing-masing sisi diperoleh dari persamaan 2.3a

dan 2.3b, sebagai berikut :
 Nui =

Nu ᵢᵢ

1−(q 0 ”/qᵢ”)Ɵi

= Nui =

5,7
1−(2,598)0,3

Nui = -142,86
 Nuo =

Nu ₀₀

1−(qᵢ"/q₀")Ɵo

=


5,2
1−(0,385)0,4

Nuo = 5,87886
Untuk bilangan nusselt di dalam (Nui) diperoleh negatif hanya karena
perhitungan matematis dimana (qo”/ qi”) Ɵ*i lebih besar dari pada 1, sedangkan
pada implementasinya dalam penetuaan koefisien perpindahan panas konveksi
dianggap sama.
Koefisien perpindahan panas konveksi rata-rata pada sisi dalam dan luar
sebagai berikut :
hi =
hi =

Nui . k
Dh
Nui . k
Dh

= hi = 27436, 6 W/m2. K

= ho = 2614, 283 W/m2. K

2

Universitas Sumatera Utara

Kemudian hasil perhitungan koefisien perhitungan panas konveksi diatas
digunakan dalam penentuan nilai koefisien perpindahan panas menyeluruh pada
masing-masing sisi saluran.
Koefisien perpindahan panas menyeluruh, U ditentukan dari persamaan
4.1 berikut :


1
U
1
U

=
=


1
hi

+

Dout
2k

1
W
27436 ,6 2
m .�

Dout

ln �
+

Din


0,008006

1
1
U

=
=

1
hi

+

Dout
2k

1
W

27436 ,6 2
m .�

Dout

ln �
+

Din

0,00935

1

0,008006

Dout

1


� + ho � Din �

0,00635

w
2(401 2 )
m K

U = 1970,3 W/m2.K
Maka,U13P13L

ln �

= 39,798 W/o K

Maka, U12P12L
U

Dout

� + 2614 ,283 � 0,00935 �= 0,0002
0,008006

w
2�401 2 �
m K

U = 4074,6 W/m2.K


1

� + ho � Din �

0,00635

1

0,00635

� + 2614 ,283 �0,00483 �= 0,00051
0,00483

ln �

= 15,624 W/o K

1.2 Analisa Perhitungan Data Eksperimen Alat Penukar Kalor Tiga Saluran
Satu Laluan Aliran Terbagi

Diketahui :

3

Universitas Sumatera Utara

 T1in = 67,7 °C
 Tsin = 8,4 °C

 Q1 = 1,02 lpm

 Q2 = 0,51 lpm
 Q3 = 0,52 lpm

 T1o = 36,8 °C

 T2o = 46,1 °C

 T3o = 30,7 °C

 D1o = 0,00935 m; D1in = 0,008006 m
 D2o = 0,0127 m ; D2in = 0,010922 m

 D3o = 0,00635 m ; D3in = 0,004826 m

Ditanya :



ε ...?
NTU

Penyelesaian
Properties Fluida Air Pada Tabel Incropera
Saat :
T1in = 67,7 °C
ρ

= 979,0292 kg/m3

Cp1

= 4,19556 Kj/Kg. K

μ

= 0,000416 N.s/m2

ρ

= 1000 kg/m3

Cp2

= 4,19408 Kj/Kg. K

μ

= 0,001367 N.s/m2

Tsin = 8,4 °C

A. Menentukan efektifitas (ε)

4

Universitas Sumatera Utara

Dalam menentukan efektifitas terdapat beberapa parameter dan sesuai kasus
atau keadaan tertentu, sesuai pembahasan pada bab II, berikut cara perhitungan
menentukan efektifitas.
Q

�=

1,02 litr /min

�=
60 s .1000

0,52 litr /min

Maka, Q1 = 1,02 lpm => Q1 = �

60 s .1000

ρ=
ṁ1




Q3 = 0,52 lpm => Q1 = �

Q

�=
60 s .1000

Q2 = 0,51 lpm => Q1 = �

Q

60 s .1000
0,51 litr /min
60 s .1000
60 s .1000

= 0,000017 m3/s
= 0,0000085 m3/s
= 8,6667 . 10-6 m3/s

, sehingga ṁ = ρ.Q, maka massa untuk masing-masing fluida :
= 979,0292 kg/m3 . 0,000017 m3/s
= 0,016643 kg/s

ṁ2

= 1000 kg/m3 . 0,0000085 m3/s
= 0,0085 kg/s

ṁ3

= 1000 kg/m3 . 8,6667.10-6 m3/s
= 0,008667 kg.s

Kecepatan fluida mengalir untuk menentukan bilangan Reynold
V=




=

4.�
�.�²

• Kecepatan fluida di saluran 1
4. 0,000017 m³/s
4.Q
v1 =
=
= 0,910931 m/s
π.D²
3,14 . ((0,00806 2 )−(0,00635 2 ))

• Kecepatan fluida di saluran 2
4.Q

v2 = π.D² =

4. 0,0000085 m³/s
= 0,339782 m/s
3,14 . ((0,010992 2 )−(0,00935 2 ))

• Kecepatan fluida di saluran 3
v3 =

4.Q
π.D²

=

4. 0,0000086667 m³/s
= 0,474032 m/s
3,14 . ((0,004826 2 ))

Menentukan bilangan Reynold

5

Universitas Sumatera Utara

Re =




ρ.V.D
μ

kg

m

979,0292 3 0,339782 (0,008006 −0,00635 m )
s
m
Re1 =
0,000416 N.s/m²

= 3553,066

m

kg

1000 3 0,339782 (0,010922 −0,00935 m)
s
m
Re2 =
0,001367 N.s/m²
kg

= 390,7824

m

1000 3 0,474032 (0,004826 m )
s
m
Re3 =
0,001367 N.s/m²

= 16073,699

Menentukan laju kapasitas aliran :
 C1 = ṁ1 . cp1 = 0,016643 kg/s . 4,19408 Kj/Kg. K = 0,069829 kW/K

 C2 = ṁ2. cp2 = 0,0085 kg/s . 4,19408 Kj/Kg. K = 0,03565 kW/K

 C3 = ṁ3. cp3 = 0,008667 kg.s . 4,19408 Kj/Kg. K = 0,03649 kW/K

Maka laju total kapasitas aliran shell flow, sebagai berikut :
Cs

= C2 + C3
= 0,03565 kW/K + 0,03649 kW/K = 0,071998

Diantara Cs dan C1 kita tentukan Cmin yang mana bernilai lebih kecil maka nilai
tersebut sebagai rasio minimum kapasitas aliran, Cmin,
Maka, Cmin = C1 = 0,069829 kW/K .
Dengan menggunakan persamaan 4.2 dan 4.3 kita tentukan nilai efektifitas (ε)
hasil ekperimen, yaitu :

εo

=

=

C1 (T1in −T1out )

Cmin (T1in −Tsin )

0,069829 kW /K (67,7−36,8 °C)
0,069829 kW/K (67,7−8,7 °C)

= 0,521078 = 52,2 %
εs

=
=

C2 (T2out −T2in )+C3 (T3out −T3in )
Cmin (T1in −Tsin )

0,03565 kW /K (46,1−8,4°C )+0,036349 kW /K(30,7−8,4°C)
0,069829 kW/K (67,7−8,7 °C)

= 0,520319 = 52 %
*) Lakukan hal yang sama pada analisa perhitungan efektifitas data eksperimen
aliran searah (paralel flow)
6

Universitas Sumatera Utara

B. Menentukan NTU Pada Alat Penukar Panas
Dalam menentukan NTU pada alat penukar kalor tiga saluran kita
2.70. Untuk kasus α₁.α₄ ≠ α₂.α₃ kita

menggunakan persamaan 2.69 atau

menggunakan parameter pada persamaan 2.67a, 2.67b , sedangkan untuk kasus
α₁.α₄ = α₂. α₃ menggunakan parameter pada persamaan 2.68a dan 2.68b.
Pada kasus ini α₁.α₄ = α₂. α₃, sehingga
1

1

ϴ = 2α [ a4 ua - a2 va + 2α (a1ua +a2 va)(1 – e-2α)]
=

1

1

-(-0,75127)

[ -4,4623 - 7,97267 + −0,75127 (-12,1933 +7,97267)(1 – e

−0,75127

)]

= 24,92753
1

1

φ= −0,75127 [ a1 va - a3 ua + 2α (a3ua +a4 va)(1 – e-2α)]
φ=

1

−0,75127

[ -20,0574 - 12,7179 +

= 32,96469

Maka, NTU1 =

U₁₂ P₁₂ L
Cmin

1

−0,75127

(12,7179 +-7,34348)(1 – e-(-0,75127))]

= 0,573587 dan NTU2 =

U₁₃ P₁₃ L
Cmin

= 0,741894

Sehingga sesuai persamaan 2.70, maka NTU,
NTU = �

Ntu ₁ ϴ +Ntu ₂ Ø
λϴ + (1 – λ)Ø

� = 0,741894

*Lakukan hal yang sama untuk kasus α₁.α₄ ≠ α₂.α₃, baik aliran berlawanan
(counter flow) dan searah ( paralel flow).
1.3 Analisa Perhitungan Secara Teoritis Alat Penukar Kalor Tiga Saluran
Satu Laluan Aliran Terbagi dengan Konnfigurasi Aliran Berlawanan
Arah
Diketahui :
 T1in = 67,7 °C
7

Universitas Sumatera Utara

 Tsin = 8,4 °C

 Q1 = 1,02 lpm

 Q2 = 0,51 lpm
 Q3 = 0,52 lpm

 D1o = 0,00935 m; D1in = 0,008006 m
 D2o = 0,0127 m ; D2in = 0,010922 m

 D3o = 0,00635 m ; D3in = 0,004826 m

Ditanya :


ε

Penyelesaian
Properties Fluida Air Pada Tabel Incropera
Saat :

T1in = 67,7 °C
ρ

= 979,0292 kg/m3

Cp1

= 4,19556 Kj/Kg. K

μ

= 0,000416 N.s/m2

ρ

= 1000 kg/m3

Cp2

= 4,19408 Kj/Kg. K

μ

= 0,001367 N.s/m2

Tsin = 8,4 °C

Q

�=

1,02 litr /min

�=
60 s .1000

0,52 litr /min

Maka, Q1 = 1,02 lpm => Q1 = �

60 s .1000

ρ=




Q3 = 0,52 lpm => Q1 = �

Q

�=
60 s .1000

Q2 = 0,51 lpm => Q1 = �

Q

60 s .1000
0,51 litr /min
60 s .1000
60 s .1000

= 0,000017 m3/s
= 0,0000085 m3/s
= 8,6667 . 10-6 m3/s

, sehingga ṁ = ρ.Q, maka massa untuk masing-masing fluida :

8

Universitas Sumatera Utara

ṁ1

= 979,0292 kg/m3 . 0,000017 m3/s
= 0,016643 kg/s

ṁ2

= 1000 kg/m3 . 0,0000085 m3/s
= 0,0085 kg/s

ṁ3

= 1000 kg/m3 . 8,6667.10-6 m3/s
= 0,008667 kg.s

Kecepatan fluida mengalir untuk menentukan bilangan Reynold
V=




=

4.�
�.�²

• Kecepatan fluida di saluran 1
4. 0,000017 m³/s
4.Q
=
= 0,910931 m/s
v1 =
π.D²
3,14 . ((0,00806 2 )−(0,00635 2 ))

• Kecepatan fluida di saluran 2
4.Q

v2 = π.D² =

4. 0,0000085 m³/s
= 0,339782 m/s
3,14 . ((0,010992 2 )−(0,00935 2 ))

• Kecepatan fluida di saluran 3
v3 =

4.Q
π.D²

=

4. 0,0000086667 m³/s
= 0,474032 m/s
3,14 . ((0,004826 2 ))

Menentukan laju kapasitas aliran :
 C1 = ṁ1 . cp1 = 0,016643 kg/s . 4,19408 Kj/Kg. K = 0,069829 kW/°K

 C2 = ṁ2. cp2 = 0,0085 kg/s . 4,19408 Kj/Kg. K = 0,03565 kW/°K

 C3 = ṁ3. cp3 = 0,008667 kg.s . 4,19408 Kj/Kg. K = 0,03649 kW/°K

Maka laju total kapasitas aliran shell flow, sebagai berikut :
Cs

= C2 + C3
= 0,03565 kW/K + 0,03649 kW/K = 0,071998 kW/K

Diantara Cs dan C1 kita tentukan Cmin yang mana bernilai lebih kecil maka nilai
tersebut sebagai rasio minimum kapasitas aliran, Cmin,
Maka, Cmin = C1 = 0,069829 kW/K .

9

Universitas Sumatera Utara

Rasio kapasitas aliran seperti pad persamaan 2.32
 S1 = C1/C2 = (0,069829 kW/°K) / ( 0,03565 kW/°K) = 1,95875

 S2 = C1/C3 = (0,069829 kW/°K) / (0,03649 kW/°K) = 1,9210811
 C1/Cs = (0,069829 kW/°K) / (0,071998 kW/°K) = 0,969886 = 1

Berdasarkan perhitungan koefisien perpindahan panas konveksi menyeluruh pada
alat penukar kalor pada Bab IV persamaan 4.1 maka diperoleh :
U12P12L

= 39,8 W/o K

U13P13L

= 15,264 W/o K

Pada persamaan 2.31 maka parameter penentu efektifitas aliran berlawanan arah,
sebagai berikut :
�₂ =

U₁₃ P₁₃ L
C₁

�₃ =

U₁₂ P₁₂ L
C₁

=

=

40,053 �°�

1000 �
1 ��

0,069829 ��°� .
15,264 �°�

0,069829 �°�

1000 �
1 ��

= 0,21892

= 0,573589

Lalu, koefisien a1 dan a4 dapat dinyatakan dalam a2 dan a3 pada persamaaan
2.34 untuk konfigurasi aliran berlawanan sebagai berikut :
a1 = a3 ( I- s1 ) = 0,573589 (1-1,95875) = -0,54993
a4 = a2 ( I - s2 ) = 0,218592 (1 – 1,9210811) = -0,20134
α1.α4

= 0,110723

α2.α3

= 0,12538

Pada persamaan 2.44 kita menentukan nilai α dan β sebagai parameter
pennetu temperatur keluaran,
α

= (a1 + a4)/2
= (-0,54993 + -0,20134)/2
= -0,3756

β

= �([(�₁ − �₂)²/4] + �₁�₂).

= �([(−0,54993 − 0,218592)²/4] + (0,54993.0,218592) = 0,52253
10

Universitas Sumatera Utara

Dalam menentukan temperatur keluaran pada masing-masing saluran,
perlu mengetahui keadaan apakah α1.α4 sama dengan α2.α3 atau tidak dan apakah
nilai C1/Cs sama dengan (mendekati) satu atau tidak.
Dalam kasus ini α1.α4 = α2.α3 dan C1/Cs = 1, maka menggunakan
pendekatan formula untuk parameter tersebut, sebagai berikut :
b1 = b2.b6 – b3.b5
= (-2,00926 . ,63582) – (1,22146 . -0,98347) = -0,07625
b2 = a3 + a4 – s1.a3 e-2α
= 0,573589 + (-0,20134) – (1,95875 . 0,573589. e--2(-0,3756)) = -2,00926
b3 = s2. a2 . e-2α – a1 –a2
= 1,95875 . 0,21859. e--2(-0,3756) – (-0,54993) - (0,21859) = 1,22146
b4 = 2α (T3i – T2i)
= 2. (-0,375634) (8,4 – 8,4°C) = 0
b5 = a4 -

2.α
s1

+a1 e-2α

= (-0,20134) –
b6 = -a2 -

2.α
s2

2.(−0,375634 )
1,9587

+ (-0,54993) . e--2(-0,3756) = -0,98347

+ a2. e-2α

= -(0,21859)-

2.(−0,375634 )
1,9210811

1

1

s₁

s2

b7 = 2α [(T1i – T2i)(1- ) -

+ 0,21859 . e--2(-0,3756) = 0,63582
(T1i – T3i)]

= 2.(-0,3756) {(67,7 – 8,4°C)(1- (1/1,9587))- ((1/1,9210811)*(67,7 – 8,4°C))}
= 1,3842

Maka, parameter ua dan va dapat ditentukan,berdasarkan persamaan 2.59 dan 4.6
yaitu :
1

uA = b₁ (b₄.b₆ - b₃. b₇)
1

= −0,07625 (0 – 1,22146 . 1,38418 ) = 22,1725
b2

va = - ua. � �
b3

11

Universitas Sumatera Utara

−2,00926

= - (22,1725) ( 1,22146 ) = 36,47288
Untuk menentukan temperatur keluaran untuk
berdasarkan persamaan 2.61, 2.62 dan 2.63, yaitu :

masing-masing

saluran

 T1o = T1i + s₁(T2i + uA – T1i) + s₂ (T3i + vA – T1i)
1

1

=

67,7

°C

+

((1/1,958749).(8,4

°C

+22,1725-67,7°C))

+

((1/1,9211).(8,4°C +36,47288-67,7°C))
= 36,86 °C

 T2o = T1i - uA

= 67,7°C – 22,1725
= 45,527 °C

 T3o = T1i - vA

= 67,7°C – 36,47288 = 31,22712 °C
Setelah diperoleh temperatur keluaran maka dapat dicari efektifitas dari alat
penukar kalor dari persamaan 4.2, yaitu :

εo =
εo =

�1 (�1�� −�1��� )

���� (�1�� −���� )

=

0,069829 �� /°� (67,7°C − 36,86 °C)
0,069829 ��/°� (67,7 °C −8,4 °C)

εo = 0,520017 = 52 %

* Lakukan hal yang sama untuk menentukan temperatur keluaran dan efektifitas
pada konfigurasi aliran berlawanan pada kasus yang sama seperti diatas.
* Jika pada kasus dimana α1.α4 ≠ α2.α3 maka gunakan parameter yang berbeda
pada kasus diatas sesuai persamaan pada bab II.
* Jika pada kasus dimana α1.α4 ≠ α2.α3 dan C1/Cs ≠ 1 (tidak mendekati 1) maka
gunakan parameter yang berbeda pada kasus diatas sesuai persamaan 2.104 –
2.110 pada bab II.

12

Universitas Sumatera Utara

Tabel 1.1 Pengujian Hasil Pengukuran Sesuai Kriteria Neraca Energi
Q1

Q2

Q3

T1in

Tsin

T1o

T2o

T3o

(liter/min)

(liter/min)

(liter/min)

(°C)

(°C)

(°C)

(°C)

(°C)

0,56
0,5
0,41
0,1
0,72
0,4
0,73
0,46
0,54
0,43
0,69
0,22
0,43
0,37
0,25
0,59
0,11
0,59
0,2
0,56
0,5
0,5

0,54
0,54
0,54
0,55
0,61
0,6
0,82
0,65
0,66
0,67
0,62
0,58
0,67
0,63
0,65
0,61
0,54
0,61
0,5
0,56
0,62
0,6

56,3
47,87
47,7
47,3
53,7
47,7
62,4
52,2
52
52
50,8
41,09
38,76
39,69
40,1
54,2
42,62
53,2
53,5
53,5
53,5
49,3

26,2
5,3
5
5,3
4
4
6,9
30,4
30,3
30,4
30,6
13,5
11,17
12,56
12,7
6,1
16,19
6,9
27
26,9
26,9
26,9

38,7
27,7
27,7
30,1
32,1
26,4
38,7
36,5
42,7
38,6
40,5
31,3
21,8
22,7
28,9
30,2
31,4
30,6
41,6
41,6
41,9
38,7

46,1
37,5
35,7
45,2
28,0
36,1
33,2
46,9
40,7
45,7
39,6
32,4
33,5
35,4
35,9
31,4
38,4
31,3
50,1
40,2
42,2
38,8

43,9
30,8
30,6
40,2
20,7
32,3
20,1
45,2
37,1
43,3
39,1
25,4
30,6
30,6
24,4
24,7
35,4
24,8
44,1
35,6
35,4
34,5

1,43

1,35

1,3

1,28
1,22
1,19

Re1

Re2

Re3

q1
(Watt)

q2
(Watt)

q3
(Watt)

NTU

4090,52
3680,36
3591,04
3567,09
3044,60
3514,09
4289,31
3606,92
3594,56
3594,56
3517,91
3499,69
2837,10
2887,21
2909,86
3596,30
3005,64
3375,54
3005,64
2025,36
2025,36
2969,76

670,97
349,06
283,62
69,81
1306,44
268,55
535,92
654,53
823,03
562,94
907,17
230,40
358,07
320,55
226,00
422,25
142,32
396,44
142,32
1132,60
1011,25
609,41

2717,80
1583,57
1656,31
1612,89
4649,38
1692,07
2528,74
3354,29
3182,84
3684,52
3424,07
2010,12
2343,63
2292,68
2336,86
1863,89
1992,76
2097,00
1992,76
4757,56
5267,29
3071,88

1415,13
1991,86
1930,88
1660,76
2313,22
2012,33
2801,17
1406,17
975,91
1110,21
922,52
879,40
1090,35
1068,72
1006,36
2080,40
992,19
1866,68
966,42
1138,41
1031,94
981,54

657,17
1127,65
881,76
279,46
1211,27
900,04
1343,37
537,37
454,35
456,20
430,59
342,49
530,43
465,88
420,53
1044,97
231,67
921,94
320,75
517,09
531,11
413,09

588,70
964,46
1022,22
1344,42
846,63
1190,24
1325,39
625,98
382,09
552,87
365,41
447,88
537,59
476,57
522,04
807,31
670,12
851,69
593,60
439,33
499,32
399,90

0,687
0,708
0,719
0,986
0,575
0,696
0,568
0,661
0,592
0,639
0,593
0,801
0,636
0,683
0,681
0,801
0,920
0,614
0,880
0,638
0,619
0,622

13

Universitas Sumatera Utara

Q1

Q2

Q3

T1in

Tsin

T1o

T2o

T3o

(liter/min

(liter/min)

(liter/min)

(°C)

(°C)

(°C)

(°C)

(°C)

0,61
0,5
0,56
0,78
0,4
0,41
0,28
0,5
0,42
0,37
0,37
0,28
0,26
0,26
0,67
0,41
0,37
0,36
0,26
0,72
0,33
0,6
0,28
0,26
0,61

0,6
0,6
0,55
0,67
0,8
0,53
0,52
0,51
0,68
0,64
0,58
0,6
0,54
0,65
0,64
0,69
0,63
0,59
0,53
0,62
0,52
0,6
0,52
0,57
0,56

46,2
47,8
66,3
54,4
53,5
43,1
43,1
67,7
55,5
49,7
42,7
42,5
41,3
53,4
49,1
52
54,5
52,2
54,8
54,5
53,8
52,2
49,7
49,4
48,8

26,9
26,9
6,8
29,8
27
7,3
7
8,4
10,2
3,3
5,8
5,6
26,6
4
28,8
28,8
5,5
11,9
3,6
37,3
3,1
28,5
3,6
29,1
29,2

37,8
38,6
32,4
39,2
39,4
19,8
21,4
36,8
31,1
24,7
25,6
17,9
30,1
25,8
40,6
40,1
30,8
33,8
31,2
40,3
26
43,2
27,1
37,3
40,56

35,6
39,1
36,5
40,2
42,8
37,4
37,1
46,1
37,6
35,3
30,8
36,4
40,1
42,6
37,1
42,9
41
39,3
41,3
39,2
37,8
36,6
37,6
43,8
37,1

32,4
33,1
29,5
39,0
39,0
31,6
32,8
30,7
26,2
20,5
17,6
37,1
36,8
24,9
30,8
35,6
20,4
22,1
19,7
35,7
21
30,8
18,4
37,8
30,8

1,19

1,1

1

0,91
0,9
0,89

0,8

Re1

Re2

Re3

2973,36
3057,52
3924,61
3206,13
3361,98
2726,02
2603,05
3553,07
2896,75
2654,25
2303,38
2295,61
2289,19
2535,32
2364,14
2523,35
2580,15
2634,27
2303,66
2436,81
2355,17
2218,33
2123,40
2112,37
2090,66

743,49
609,42
409,80
1008,33
488,51
297,08
301,97
390,78
339,43
243,38
262,33
197,29
314,50
174,55
848,39
519,17
259,90
306,80
172,52
956,62
215,82
755,12
185,79
331,26
778,80

3071,88
3071,88
1690,65
3638,26
4104,07
1684,66
1639,71
1673,70
2308,46
1768,37
1727,35
1775,85
2743,77
1833,08
3404,17
3670,12
1858,89
2112,09
1477,24
3583,96
1428,55
3171,93
1449,37
3050,58
3003,25

q1
(Watt)

q2
(Watt)

2670,36
1171,07
1154,73
1222,94
1314,13
2157,71
1677,79
1722,99
1326,58
1135,62
771,78
1694,79
738,25
927,47
1733,41
1452,35
2670,36
1171,07
1568,09
947,18
1587,72
732,72
1301,19
645,14
711,43

1163,83
562,62
438,77
651,92
659,79
1343,99
803,46
830,30
647,67
484,02
243,89
703,49
432,31
401,09
919,87
707,98
1163,83
562,62
672,67
482,45
687,40
391,35
667,49
229,07
376,62

q3
(Watt)

873,64
427,52
666,48
517,48
582,19
810,58
849,82
771,96
519,82
552,05
382,81
861,14
297,51
421,28
741,22
724,16
873,64
427,52
821,25
361,63
652,82
333,06
576,06
344,03
264,17

14

Universitas Sumatera Utara

NTU

1,040
0,621
0,664
0,694
0,564
0,754
0,760
0,742
0,000
0,679
0,704
1,000
0,804
0,670
0,850
0,740
0,746
0,784
0,822
0,914
0,819
0,954
0,804
0,766
0,961

Q1

Q2

Q3

T1in

Tsin

T1o

T2o

T3o

(liter/min

(liter/min)

(liter/min)

(°C)

(°C)

(°C)

(°C)

(°C)

0,74
0,22
0,15
0,48
0,22
0,11
0,78
0,11
0,76

0,6
0,53
0,57
0,62
0,53
0,54
0,56
0,49
0,56

54,1
49,6
49,4
49,1
49,6
49,6
53,8
49,6
53,4

29,7
3,7
28,9
28,8
3,7
3,9
29,7
3,2
29,6

36,0
26,7
39,9
41,9
28,2
26,9
35,7
26,1
34,8

37,2
36,0
42,5
37,2
35,0
36,6
36,3
44,5
35,8

36,9
19,0
36,6
29,4
18,9
19,9
35,8
18,5
35,2

0,72
0,61
0,59
0,54
0,5
0,45

Re1

Re2

Re3

1963,64
1960,73
1821,92
1812,51
1960,73
1642,78
1674,16
1563,29
1297,71

954,63
146,40
190,31
607,80
146,48
73,63
1006,23
72,15
978,39

3359,72
1481,56
3037,81
3297,79
1482,31
1518,39
3034,58
1350,01
3028,26

q1
(Watt)

854,53
1167,93
451,80
680,14
1091,43
969,99
734,82
955,59
588,85

q2
(Watt)

384,94
498,20
141,52
379,65
482,78
252,15
357,06
318,61
326,83

q3
(Watt)

309,62
568,52
304,48
275,30
564,80
605,67
236,93
525,77
217,52

15

Universitas Sumatera Utara

NTU

1,131
0,787
0,785
1,067
0,833
0,832
1,337
0,877
1,714

Tabel 1.2 Hasil Perhitungan Eksperimen dan Teoritis Alat Penukar Panas Aliran Berlawanan

Eksperimen
Re1

Re2

Re3

4090,52 670,97 2717,80
3680,36 349,06 1583,57
3591,04 283,62 1656,31
3567,09 69,81 1612,89
3044,60 1306,44 4649,38
3514,09 268,55 1692,07
4289,31 535,92 2528,74
3606,92 654,53 3354,29
3594,56 823,03 3182,84
3594,56 562,94 3684,52
3517,91 907,17 3424,07
3499,69 230,40 2010,12
2837,10 358,07 2343,63
2887,21 320,55 2292,68
2909,86 226,00 2336,86
3596,30 422,25 1863,89
3005,64 142,32 1992,76
3375,54 396,44 2097,00
3005,64 142,32 1992,76
2025,36 1132,60 4757,56
2025,36 1011,25 5267,29
2969,76 609,41 3071,88

Teoritis
εs

T1o

T2o

T3o

(°C)

εo

(°C)

(°C)

(°C)

ε

40,9
30,8
30,6
40,2
23,8
32,3
30,0
45,2
39,8
42,3
39,1
25,4
22,7
23,4
24,4
24,7
35,4
24,8
44,1
38,2
38,5
36,5

0,637
0,642
0,659
0,869
0,501
0,657
0,553
0,838
0,536
0,674
0,510
0,572
0,515
0,565
0,585
0,499
0,829
0,488
0,753
0,550
0,499
0,564

0,561
0,674
0,650
0,849
0,446
0,682
0,527
0,693
0,459
0,612
0,440
0,514
0,504
0,498
0,548
0,444
0,753
0,464
0,713
0,462
0,498
0,467

38,9
25,5
25,9
28,5
32,4
24,0
38,2
37,5
42,6
37,5
41,9
28,5
27,0
28,3
28,3
32,8
31,1
31,8
41,1
41,2
41,3
39,0

48,9
39,1
40,4
47,1
29,6
40,8
34,5
48,9
37,9
49,3
41,3
38,4
30,5
33,2
36,6
34,1
42,0
35,0
51,9
43,0
44,0
41,3

45,1
32,5
32,3
44,8
20,1
32,6
20,8
46,3
0,5
46,3
37,1
31,6
21,3
23,8
26,7
22,2
37,6
21,6
46,1
36,7
36,4
35,1

0,717
0,712
0,719
0,949
0,428
0,730
0,436
0,784
0,464
0,789
0,439
0,735
0,497
0,542
0,616
0,445
0,848
0,461
0,785
0,487
0,484
0,484

C1/Cs

λ

T1in

Tsin

T1o

T2o

T3o

(°C)

(°C)

(°C)

(°C)

1,27
1,35
1,41
2,12
1,00
1,35
0,84
1,16
1,07
1,17
0,99
1,61
1,17
1,29
1,43
1,02
1,95
0,97
1,95
1,05
1,05
1,07

0,51
0,48
0,42
0,15
0,54
0,40
0,47
0,45
0,52
0,08
0,53
0,33
0,39
0,07
0,29
0,49
0,23
0,44
0,23
0,50
0,45
0,45

56,3
47,87
47,7
47,3
53,7
47,7
62,4
52,2
52
52
50,8
41,09
38,76
39,69
40,1
54,2
42,62
53,2
53,5
53,5
53,5
49,27

26,2
5,3
5
5,3
4
4
6,9
30,4
30,3
30,4
30,6
13,5
11,17
12,56
12,7
6,1
16,19
6,9
27
26,9
26,9
26,9

39,6
27,7
27,7
30,1
28,8
26,4
31,7
36,5
41,1
39,6
40,5
31,3
26,6
27,8
28,9
30,2
31,4
30,6
41,6
37,6
40,9
37,3

43,1
37,5
35,7
45,2
28,0
36,1
33,2
45,9
40,7
45,7
39,6
32,4
28,9
30,6
35,9
31,4
38,4
31,3
50,1
40,2
42,2
38,8

16

Universitas Sumatera Utara

Eksperimen
Re1

Re2

Re3

2973,36 743,49 3071,88
3057,52 609,42 3071,88
3924,61 409,80 1690,65
3206,13 1008,33 3638,26
3361,98 488,51 4104,07
2726,02 297,08 1684,66
2603,05 301,97 1639,71
3553,07 390,78 1673,70
2896,75 339,43 2308,46
2654,25 243,38 1768,37
2303,38 262,33 1727,35
2295,61 197,29 1775,85
2289,19 314,50 2743,77
2535,32 174,55 1833,08
2364,14 848,39 3404,17
2523,35 519,17 3670,12
2580,15 259,90 1858,89
2634,27 306,80 2112,09
2303,66 172,52 1477,24
2436,81 956,62 3583,96
2355,17 215,82 1428,55
2218,33 755,12 3171,93
2123,40 185,79 1449,37

Teori

εs

T1o

T2o

T3o

(°C)

εo

(°C)

(°C)

(°C)

ε

34,7
34,7
29,5
39,0
39,0
21,0
22,7
30,7
28,1
20,5
18,6
18,8
36,8
22,9
30,8
37,6
22,3
29,5
25,7
37,7
21,0
30,8
19,4

0,886
0,886
0,578
0,618
0,532
0,518
0,553
0,521
0,539
0,539
0,540
0,502
0,948
0,558
0,420
0,638
0,571
0,582
0,495
0,696
0,548
0,380
0,512

0,804
0,804
0,441
0,522
0,509
0,495
0,523
0,520
0,531
0,501
0,476
0,458
0,770
0,515
0,367
0,566
0,548
0,574
0,471
0,584
0,463
0,332
0,489

37,2
37,2
37,9
42,1
41,2
26,7
25,8
36,9
31,6
25,4
23,3
28,0
31,8
24,2
41,0
38,8
26,6
30,4
23,0
42,4
23,6
43,5
29,2

37,9
37,9
42,4
41,4
46,0
33,4
32,8
45,5
41,3
37,4
33,1
32,8
40,1
45,8
36,9
44,8
41,1
42,0
46,8
39,5
42,0
37,6
38,3

33,4
33,4
28,6
36,7
35,6
22,7
22,4
31,2
25,6
20,9
20,8
14,2
37,5
26,6
31,9
36,5
23,8
28,3
29,4
34,4
25,6
30,9
16,5

0,759
0,759
0,484
0,500
0,464
0,556
0,552
0,520
0,528
0,524
0,536
0,393
0,803
0,589
0,398
0,568
0,570
0,573
0,551
0,488
0,595
0,369
0,453

C1/Cs

λ

T1in

Tsin

T1o

T2o

T3o

(°C)

(°C)

(°C)

(°C)

0,98
1,07
1,01
0,77
0,98
1,21
1,15
0,97
0,90
0,97
1,02
1,11
1,24
0,97
0,68
0,82
0,88
0,99
0,99
0,60
0,96
0,66
0,98

0,50
0,45
0,50
0,54
0,33
0,43
0,44
0,50
0,38
0,37
0,39
0,32
0,33
0,29
0,51
0,37
0,37
0,38
0,33
0,53
0,39
0,50
0,35

46,2
47,8
66,3
54,4
53,5
43,1
43,1
67,7
55,5
49,7
42,7
42,5
41,3
53,4
49,1
52
54,5
52,2
54,8
54,5
53,8
52,2
49,7

26,9
26,9
6,8
29,8
27
7,3
7
8,4
10,2
3,3
5,8
5,6
26,6
4
28,8
28,8
5,5
11,9
3,6
37,3
3,1
28,5
3,6

35,7
35,7
32,4
39,2
39,4
27,8
25,8
36,8
31,1
24,7
23,1
25,8
30,1
25,8
40,6
37,2
26,5
30,0
26,3
37,3
26,0
43,2
26,1

37,7
37,7
36,5
40,2
42,8
30,6
30,0
46,1
37,6
35,3
30,8
30,4
40,1
42,6
37,1
42,9
41,0
40,1
40,5
39,2
32,8
36,6
37,6

17

Universitas Sumatera Utara

Re1

Re2

Re3

2112,37 331,26 3050,58
2090,66 778,80 3003,25
1963,64 954,63 3359,72
1960,73 146,40 1481,56
1821,92 190,31 3037,81
1812,51 607,80 3297,79
1960,73 146,48 1482,31
1642,78 73,63 1518,39
1674,16 1006,23 3034,58
1563,29 72,15 1350,01
1297,71 978,39 3028,26

C1/Cs

λ

T1in

Tsin

T1o

Eksperimen
T2o
T3o

εs

T1o

(°C)

εo

Teori
T2o
T3o

(°C)

(°C)

(°C)

(°C)

(°C)

(°C)

(°C)

ε

0,96
0,68
0,50
0,97
0,95
0,62
0,97
0,94
0,44
0,97
0,35

0,31
0,52
0,54
0,29
0,21
0,44
0,29
0,17
0,58
0,18
0,58

49,4
48,8
54,1
49,6
49,4
49,1
49,6
49,6
53,8
49,6
53,4

29,1
29,2
29,7
3,7
28,9
28,8
3,7
3,9
29,7
3,2
29,6

37,7
40,56
36,0
26,7
39,9
41,9
28,2
26,9
35,7
26,1
34,8

41,8
37,1
37,2
36,0
42,5
37,2
35,0
36,6
36,3
44,5
35,8

37,8
30,8
36,9
19,0
36,6
29,4
18,9
19,9
35,8
18,5
35,2

0,576
0,420
0,740
0,536
0,441
0,354
0,466
0,497
0,751
0,506
0,782

0,512
0,367
0,602
0,489
0,436
0,316
0,448
0,439
0,607
0,448
0,722

36,7
41,0
38,4
29,4
41,0
42,3
29,4
31,2
35,7
30,0
33,5

46,3
36,9
39,5
41,5
47,5
37,4
41,5
46,9
38,9
46,6
37,8

39,0
31,8
35,2
16,6
34,6
29,7
16,6
17,3
35,8
17,5
34,7

0,627
0,398
0,641
0,487
0,410
0,335
0,454
0,403
0,751
0,437
0,838

18

Universitas Sumatera Utara

Tabel 1.3 Data Hasil Eksperimen dan Perhitungan Teoritis Alat Penukar Kalor Aliran Berlawanan Arah
T1o (°C)
39,6
27,7
27,7
30,1
28,8
26,4
31,7
36,5
41,1
39,6
40,5
31,3
26,6
27,8
28,9
30,2
31,4
30,6
41,6
37,6
40,9
37,3

Eksperimen
T2o (°C)
43,1
37,5
35,7
45,2
28,0
36,1
33,2
45,9
40,7
45,7
39,6
32,4
28,9
30,6
35,9
31,4
38,4
31,3
50,1
40,2
42,2
38,8

T3o (°C)
40,9
30,8
30,6
40,2
23,8
32,3
30,0
45,2
39,8
42,3
39,1
25,4
22,7
23,4
24,4
24,7
35,4
24,8
44,1
38,2
38,5
36,5

T1o (°C)
38,9
25,5
25,9
28,5
32,4
24,0
38,2
37,5
43,9
37,5
41,9
28,5
27,0
28,3
28,3
32,8
31,1
31,8
41,1
41,2
41,3
39,0

Teori
T2o (°C)
48,9
39,1
40,4
47,1
29,6
40,8
34,5
48,9
40,8
49,3
41,3
38,4
30,5
33,2
36,6
34,1
42,0
35,0
51,9
43,0
44,0
41,3

Persentase Perbedaan

T3o (°C)
45,1
32,5
32,3
44,8
20,1
32,6
20,8
46,3
35,7
46,3
37,1
31,6
21,3
23,8
26,7
22,2
37,6
21,6
46,1
36,7
36,4
35,1

DT1o (%)
1,9
8,0
6,6
5,3
11,1
8,9
17,0
2,7
6,4
5,3
3,4
8,9
1,5
1,7
2,0
7,9
0,8
3,9
1,2
8,7
0,9
4,4

DT2o (%)
11,9
4,0
11,7
4,1
5,4
11,6
3,7
6,2
0,4
7,3
4,2
15,6
5,5
7,7
1,8
7,9
8,6
10,6
3,4
6,5
4,1
6,1

DT3o (%)
9,4
5,2
5,3
10,3
15,7
0,9
30,6
2,4
10,4
8,6
5,0
19,5
6,2
1,6
8,7
10,0
5,8
12,7
4,3
3,9
5,5
3,9

19

Universitas Sumatera Utara

T1o (°C)
35,7
37,5
32,4
39,2
39,4
27,8
25,8
36,8
31,1
24,7
23,1
25,8
30,1
25,8
37,2
37,2
26,5
30,0
26,3
37,3
26,0

Eksperimen
T2o (°C)
37,7
39,1
36,5
40,2
42,8
30,6
30,0
46,1
37,6
35,3
30,8
30,4
40,1
42,6
38,1
42,9
41,0
40,1
40,5
39,2
32,8

T3o (°C)
34,7
35,7
29,5
39,0
39,0
21,0
22,7
30,7
28,1
20,5
18,6
18,8
36,8
22,9
35,5
37,6
22,3
29,5
25,7
37,7
21,0

T1o (°C)
37,2
39,8
37,9
42,1
41,2
26,7
25,8
36,9
31,6
25,4
23,3
28,0
31,8
24,2
37,3
38,8
26,6
30,4
23,0
42,4
23,6

Teori
T2o (°C)
37,9
38,5
42,4
41,4
46,0
33,4
32,8
45,5
41,3
37,4
33,1
32,8
40,1
45,8
39,0
44,8
41,1
42,0
46,8
39,5
42,0

Persentase Perbedaan

T3o (°C)
33,4
31,9
28,6
36,7
35,6
22,7
22,4
31,2
25,6
20,9
20,8
14,2
37,5
26,6
34,6
36,5
23,8
28,3
29,4
34,4
25,6

DT1o (%)
4,1
5,8
14,5
6,9
4,4
4,1
0,2
0,2
1,5
2,6
0,7
7,9
5,4
6,0
0,2
4,2
0,4
1,2
12,4
12,1
9,1

DT2o (%)
0,5
1,4
14,0
2,8
7,0
8,4
8,6
1,2
9,0
5,7
6,8
7,2
0,0
6,9
2,3
4,2
0,2
4,5
13,5
0,7
22,0

DT3o (%)
3,6
10,7
2,9
5,8
8,6
7,6
1,5
1,7
8,8
2,1
10,7
24,6
1,9
13,9
2,4
2,8
6,1
4,2
12,6
8,8
18,1

20

Universitas Sumatera Utara

T1o (°C)
38,9
26,1
37,7
35,9
36,0
26,7
39,9
34,8
28,2
26,9
35,7
26,1
34,8

Eksperimen
T2o (°C)
37,9
37,6
41,8
38,1
37,2
36,0
42,5
40,2
35,0
36,6
36,3
44,5
35,8

T3o (°C)
36,5
19,4
37,8
36,0
36,9
19,0
36,6
35,2
18,9
19,9
35,8
18,5
35,2

T1o (°C)
43,5
29,2
36,7
36,4
38,4
29,4
41,0
35,1
29,4
31,2
35,7
30,0
33,5

Teori
T2o (°C)
37,6
38,3
46,3
39,6
39,5
41,5
47,5
40,9
41,5
46,9
38,9
46,6
37,8

Persentase Perbedaan

T3o (°C)
30,9
16,5
39,0
35,4
35,2
16,6
34,6
35,0
16,6
17,3
35,8
17,5
34,7

DT1o (%)
10,5
10,5
2,7
1,5
6,3
9,1
2,7
0,8
4,0
13,7
0,0
13,0
3,9

DT2o (%)
0,6
2,0
9,7
3,7
5,7
13,3
10,5
1,7
15,7
21,9
6,8
4,4
5,3

DT3o (%)
15,3
14,9
3,1
1,6
4,5
12,6
5,4
0,7
12,1
12,9
0,1
5,6
1,3

21

Universitas Sumatera Utara

LAMPIRAN II

ANALISA PERHITUNGAN DATA EKSPERIMEN DAN TEORITIS
UNTUK ALAT PENUKAR KALOR TIGA SALURAN SATU LALUAN
ALIRAN TERBAGI DENGAN KONFIGURASI ALIRAN YANG
SEARAH

Universitas Sumatera Utara

2.1. Analisa Perhitungan Teoritis Alat Penukar Kalor Tiga Saluran Satu
Laluan Aliran Terbagi dengan Konfigurasi Aliran Searah
Diketahui :









T1in = 37,7 °C
Tsin = 27,2 °C
Q1 = 0,69 lpm
Q2 = 0,65 lpm
Q3 = 0,61 lpm
D1o = 0,00935 m; D1in = 0,008006 m
D2o = 0,0127 m ; D2in = 0,010922 m
D3o = 0,00635 m ; D3in = 0,004826 m

Ditanya :


ε

Penyelesaian
Properties Fluida Air Pada Tabel Incropera
Saat :
T1in = 37,7 °C
ρ

= 992,7726 kg/m3

Cp1

= 4,18028 Kj/Kg. K

μ

= 0,000686 N.s/m2

ρ

= 996,9295 kg/m3

Cp2

= 4,17804 Kj/Kg. K

μ

= 0,000852 N.s/m2

Tsin = 27,2 °C

Maka, Q1 = 0,69 lpm => Q1 = �

Q

�=
60 s .1000

Q2 = 0,65 lpm => Q1 = �

Q3 = 0,61 lpm => Q1 = �

Q

�=
60 s .1000
Q

60 s .1000

�=

0,69 litr /min
60 s .1000
0,65 litr /min
60 s .1000
0,61 litr /min
60 s .1000

= 1, 15 .10-5 m3/s
= 1,08.10-5 m3/s
= 1,02 . 10-5 m3/s

1

Universitas Sumatera Utara

ρ=
ṁ1




, sehingga ṁ = ρ.Q, maka massa untuk masing-masing fluida :
= 992,7726 kg/m3 . 1, 15 .10-5 m3/s
= 0,011417 kg/s

ṁ2

= 996,9295 kg/m3 . 1,08.10-5 m3/s
= 0,0108 kg/s

ṁ3

= 996,9295 kg/m3 . 1,02 . 10-5 m3/s
= 0,010135 kg/s

Kecepatan fluida mengalir untuk menentukan bilangan Reynold
V=




=

4.�
�.�²

• Kecepatan fluida di saluran 1
v1 =

4.Q
π.D²

=

4. 0,0000115 m³/s
= 0,616218 m/s
3,14 . ((0,00806 2 )−(0,00635 2 ))

• Kecepatan fluida di saluran 2
4.Q

v2 = π.D² =

4. 0,0000108 m³/s
= 0,43305 m/s
3,14 . ((0,010992 2 )−(0,00935 2 ))

• Kecepatan fluida di saluran 3
v3 =

4.Q
π.D²

=

4. 0,0000102 m³/s
= 0,556076 m/s
3,14 . ((0,004826 2 ))

Menentukan laju kapasitas aliran :
 C1 = ṁ1 . cp1 = 0,011417 kg/s. 4,18028 Kj/Kg. K = 0,047726 kW/°K

 C2 = ṁ2. cp2 = 0,0108 kg/s. 4,17804 Kj/Kg. K = 0,045123 kW/°K

 C3 = ṁ3. cp3 = 0,010135 kg.s . 4,17804 Kj/Kg. K = 0,042346 kW/°K
Maka laju total kapasitas aliran shell flow, sebagai berikut :

Cs

= C2 + C3
= 0,045123 kW/°K + 0,042346 kW/°K
= 0,087469 kW/°K

2

Universitas Sumatera Utara

Diantara Cs dan C1 kita tentukan Cmin yang mana bernilai lebih kecil maka nilai
tersebut sebagai rasio minimum kapasitas aliran, Cmin,
Maka, Cmin = C1 = 0,047726 kW/K .
Rasio kapasitas aliran seperti pad persamaan 2.32
 S1 = C1/C2 = (0,047726 kW/°K) / (0,045123 kW/°K) = 1,057679

 S2 = C1/C3 = (0,069829 kW/°K) / (0,042346 kW/°K) = 1,127035
 C1/Cs = ((0,047726 kW/°K) / (0,087469 kW/°K) = 0,545628

Berdasarkan perhitungan koefisien perpindahan panas konveksi menyeluruh pada
alat penukar kalor pada Bab IV persamaan 4.1 maka diperoleh :
U12P12L

= 39,8 W/o K

U13P13L

= 15,264 W/o K

Pada persamaan 2.31 maka parameter penentu efektifitas aliran berlawanan arah,
sebagai berikut :
�₂ =

U₁₃ P₁₃ L
C₁

�₃ =

U₁₂ P₁₂ L
C₁

=

=

40,053 �°�

0,047726 ��°�
15,264 �°�

0,047726 ��°�

1000 �
1 ��

1000 �
1 ��

= 0,319827

= 0,839232

Lalu, koefisien a1 dan a4 dapat dinyatakan dalam a2 dan a3 pada persamaaan 2.33
untuk konfigurasi aliran searah sebagai berikut :
a1 = a3 ( I+s1 ) = 0,839232 (1+ 1,057679)
a4 = a2 ( I + s2 ) = 0,319827 (1 + 1,127035)
α1.α4

= 1,174761

α2.α3

= 0,268409

Pada persamaan 2.44 kita menentukan nilai α dan β sebagai parameter pennetu
temperatur keluaran,
α = (a1 + a4)/2 = (1,72687 + 0,680281)/2 = 1,203577
β

= �([(�₁ − �₂)²/4] + �₁�₂).
3

Universitas Sumatera Utara

= �([(1,72687 − 0,31987)²/4] + (1,72687 . 0,319827).
= 0,8737

Panjang Alat penukar kalor (L) = 1,22 m
ϒ = (a4 - a1)/2 = (0,680281 - 1,72687)/2 = 0,52329
Untuk menentukan temperatur keluaran masing-masing saluran dibutuhkan
beberapa parameter penentu hal tersebut seperti pada persamaan 2.54, 2.55, 2.53
dan 2.52 diantaranya yaitu :
 uA = T1i – T2i = 37,7 °C – 27,2 °C = 10,5 °C

 vA = T1i – T3i = 37,7 °C – 27,2 °C = 10,5 °C

 uL = e-αL [ uA cosh βL + β (ϒ uA – α2 vA) sinh βL]
1

= e-1,203577 . 1,22 { 10,5 °C . (cosh 0,8737. 1,22 m +

((1/0,8737)(0,52329 . 10,5°C - 0,319827).sinh 0,8737. 1,22 m))
= 0,941145

 vL = e-αL [vA cosh βL -

1
β

(ϒ vA – α3 uA) sinh βL]

= e-1,203577 . 1,22 ((10,5 °C . cosh 0,8737. 1,22 m) – (((1/0,8737)(0,52329 .
10,5°C - 0,839232).sinh 0,8737. 1,22 m))
= 2,80812
Maka, untuk menentukan temperatur keluar sesuai persamaan 2.56, 2.57 dan 2.58
T1o =

C₁ T₁ᵢ + C₂(UL + T₂ᵢ) + C₃ (vL + T₃ᵢ)
C₁ + C₂ + C₃
0,047726

=

kW
.
°K

37,7 °C + 0,045123 kW/°K (0,941145 + 27,2 ) + 0,042346 kW/°K (2,80812 + 27,2)
(0,047726 + 0,045123 + 0,042346 )kW/°K

= 32,15919 °C
T2o = T1o - uL
= 32,15919 °C - 0,941145
= 31,15919 °C

T3o = T1o - vL
= 32,15919 °C - 2,80812
= 29,29221 °C
4

Universitas Sumatera Utara

Setelah diperoleh temperatur keluaran maka dapat dicari efektifitas dari alat pe
nukar kalor dari persamaan 4.2, yaitu :

ε=

�1 (�1�� −�1��� )

���� (�1�� −����

= εo =
)

ε = 0,533299 = 53 %

0,047726 �� /°� (37,7°C − 32,15919 °C)
0,047726 �� /°� (37,7 °C −8,4 °C)

*Lakukan hal yang sama untuk menentukan temperatur keluaran dan efektifitas
pada konfigurasi aliran searah pada kasus yang sama seperti diatas.

5

Universitas Sumatera Utara

Tabel 2.1 Pengujian Hasil Pengukuran Sesuai Kriteria Neraca Energi
Q1

Q2

Q3

T1in

Tsin

T1o

T2o

T3o

(liter/min)

(liter/min)

(liter/min)

(°C)

(°C)

(°C)

(°C)

(°C)

1,13
1,09
1,02

0,83
0,63
0,76
0,30
0,61
0,56
0,65
0,43
0,24
0,30
0,13
0,50
0,51
0,41
0,65
0,46
0,52
0,59
0,26
0,78

0,57
0,57
0,54
0,47
0,49
0,46
0,62
0,67
0,46
0,50
0,47
0,43
0,49
0,48
0,51
0,54
0,58
0,51
0,54
0,60

53,60
61,00
62,70
62,80
57,00
56,80
59,60
59,20
56,00
56,00
55,80
55,80
55,60
55,60
55,60
51,20
51,10
55,10
50,90
36,90

28,70
29,30
29,20
29,20
8,40
8,90
29,10
29,00
7,20
7,20
7,10
7,10
7,60
7,20
8,20
29,40
29,40
8,80
29,30
26,80

42,80
48,50
46,40
47,50
33,70
33,70
44,60
46,40
38,50
34,00
42,20
34,10
35,50
35,50
33,50
41,20
40,70
33,20
42,90
31,30

37,60
42,60
42,40
45,10
28,10
28,10
41,20
43,30
36,50
30,20
40,60
29,70
27,70
30,70
27,70
40,10
37,20
25,90
41,70
29,80

36,60
37,70
39,90
43,00
25,40
25,40
36,00
36,60
25,80
24,90
24,70
24,20
23,30
24,20
22,70
36,70
36,40
23,70
36,10
29,50

1,00

0,98

0,96

0,93

Re1

Re2

Re3

q1
(Watt)

q2
(Watt)

q3
(Watt)

NTU

3197,11
3442,30
3303,49
3243,30
2976,75
2967,64
3030,24
3012,27
2873,11
2873,11
2866,61
2806,00
2797,58
2797,58
2797,58
2616,43
2611,66
2776,74
2602,46
1961,14

1048,85
805,99
970,30
383,01
467,41
435,37
828,15
546,73
177,75
222,19
96,01
369,28
381,97
303,65
495,20
589,72
666,64
457,36
332,63
948,02

3025,64
3063,20
2895,99
2520,58
1577,14
1502,23
3318,17
3578,39
1431,08
1555,52
1458,13
1334,03
1541,59
1493,30
1632,10
2908,00
3123,41
1660,66
2901,98
3063,27

808,73
935,11
1140,47
1049,47
1710,65
1587,15
1009,24
861,31
1178,80
1481,92
916,87
1432,03
1326,57
1326,57
1458,57
661,32
687,78
1445,73
529,11
360,31

512,54
581,24
695,93
330,90
840,00
751,33
545,63
426,60
491,94
482,58
304,68
790,57
716,94
674,04
886,12
341,42
281,35
705,05
223,65
162,46

280,80
332,14
400,83
449,94
582,28
530,37
296,78
353,26
598,55
618,96
578,73
514,43
538,04
570,85
516,99
273,44
281,63
531,04
254,72
112,47

0,631
0,553
0,680
0,472
0,632
0,616
0,592
0,401
0,452
0,434
0,427
0,617
0,570
0,508
0,670
0,489
0,520
0,624
0,384
0,710

6

Universitas Sumatera Utara

Q1

Q2

Q3

T1in

Tsin

T1o

T2o

T3o

(liter/min)

(liter/min)

(liter/min)

(°C)

(°C)

(°C)

(°C)

(°C)

0,33
0,15
0,63
0,15
0,30
0,52
0,72
0,78
0,72
0,78
0,63
0,65
0,69
0,72
0,60
0,26
0,37
0,48
0,59
0,61

0,49
0,63
0,55
0,63
0,55
0,43
0,50
0,67
0,58
0,63
0,44
0,60
0,60
0,50
0,51
0,44
0,44
0,42
0,43
0,46

62,90
57,80
57,80
58,00
57,10
55,70
55,00
50,60
45,10
63,40
55,60
51,70
49,70
56,20
55,10
57,10
56,90
56,30
56,20
55,80

29,30
30,50
30,50
30,30
30,60
7,10
9,60
30,90
27,00
29,00
7,40
30,70
26,90
6,60
6,60
8,30
7,90
7,70
7,40
7,30

47,50
42,90
42,90
47,70
45,60
32,50
32,70
39,80
35,80
43,80
33,30
40,90
38,70
30,60
29,60
36,80
33,50
33,10
32,30
30,10

43,80
40,20
40,20
46,40
43,20
30,00
26,00
37,40
35,10
41,20
27,20
38,40
35,50
23,90
24,40
33,80
28,10
27,80
25,60
23,70

43,80
40,50
38,80
40,80
40,20
25,10
23,80
36,50
31,80
38,60
22,70
36,90
33,00
20,80
22,50
25,80
25,30
23,50
23,50
22,90

0,91

0,90
0,89
0,87

0,80

Re1

Re2

Re3

q1
(Watt)

q2
(Watt)

q3
(Watt)

NTU

2955,58
2740,27
2736,30
2748,25
2712,73
2655,86
2628,21
2453,82
2229,51
2943,97
2593,59
2599,42
2362,28
2558,35
2549,33
2384,82
2377,75
2356,08
2352,51
2338,33

422,19
826,53
561,75
198,19
394,42
382,99
571,46
1032,1
879,32
991,74
469,21
481,94
840,66
523,52
436,27
198,65
279,48
360,52
439,42
453,04

2633,28
3031,03
2853,58
3496,64
3037,48
1330,33
1666,99
3723,99
2975,45
3364,76
1376,53
1868,71
3070,64
1527,14
1557,68
1412,14
1396,09
1325,10
1345,24
1435,08

961,22
931,33
831,34
643,77
718,94
1451,35
1395,53
677,15
584,07
1209,69
1364,48
662,05
674,72
1530,71
1526,49
1115,67
1286,14
1275,53
1314,08
1413,33

331,93
423,74
375,71
167,47
262,10
833,16
824,73
351,50
404,89
660,19
872,53
347,02
411,98
871,72
747,43
463,48
522,62
674,72
751,10
699,81

492,87
381,37
346,17
458,72
366,10
541,54
495,90
260,13
193,28
419,59
470,89
257,93
254,10
496,89
567,50
538,28
535,34
464,08
484,25
501,98

0,453
0,657
0,493
0,312
0,384
0,657
0,756
0,688
0,440
0,571
0,758
0,651
0,680
0,788
0,687
0,412
0,534
0,694
0,806
0,793

7

Universitas Sumatera Utara

Q1

Q2

Q3

T1in

Tsin

T1o

T2o

T3o

(liter/min)

(liter/min)

(liter/min)

(°C)

(°C)

(°C)

(°C)

(°C)

0,59
0,80
0,65
0,35
0,35
0,67
0,09
0,13

0,59
0,63
0,61
0,60
0,60
0,57
0,52
0,57

40,90
49,80
37,70
43,50
43,60
46,40
45,60
45,20

27,10
31,50
27,20
27,00
27,00
27,70
26,80
26,90

33,10
39,30
32,60
34,70
35,70
36,20
38,60
37,60

32,30
37,50
30,00
33,10
33,10
33,70
37,90
36,20

31,60
36,30
29,80
32,60
31,60
32,20
33,20
32,70

0,74
0,69
0,67
0,65
0,63

Re1

Re2

Re3

q1
(Watt)

q2
(Watt)

q3
(Watt)

NTU

1682,14
1867,80
1476,71
1644,04
1599,13
1616,14
1606,21
1546,24

721,98
1072,35
796,98
427,45
427,45
829,71
109,35
158,38

3032,73
3547,29
3141,74
3078,05
3078,05
2965,09
2653,99
2917,11

399,81
549,96
243,40
419,25
365,46
457,38
313,89
330,43

212,99
332,71
126,34
148,22
148,22
279,02
69,34
83,94

184,32
209,61
110,10
233,27
191,61
178,03
230,99
229,52

0,595
0,818
0,779
0,461
0,456
0,876
0,377
0,367

8

Universitas Sumatera Utara

Tabel 2.2 Hasil Perhitungan Eksperimen dan Teoritis Alat Penukar Panas Searah

Re1

Re2

Re3

3197,11 1048,85 3025,64
3442,30 805,99 3063,20
3303,49 970,30 2895,99
3243,30 383,01 2520,58
2976,75 467,41 1577,14
2967,64 435,37 1502,23
3030,24 828,15 3318,17
3012,27 546,73 3578,39
2873,11 177,75 1431,08
2873,11 222,19 1555,52
2866,61 96,01 1458,13
2806,00 369,28 1334,03
2797,58 381,97 1541,59
2797,58 303,65 1493,30
2797,58 495,20 1632,10
2616,43 589,72 2908,00
2611,66 666,64 3123,41
2776,74 457,36 1660,66
2602,46 332,63 2901,98
1961,14 948,02 3063,27

C1/Cs

λ

T1in

Tsin

T1o

Eksperimen
T2o
T3o

(°C)

(°C)

(°C)

(°C)

εs

T1o

(°C)

εo

Teori
T2o
T3o

(°C)

(°C)

(°C)

ε

0,80
0,90
0,78
1,28
0,89
0,96
0,76
0,88
1,38
1,20
1,61
1,01
0,94
1,06
0,81
0,95
0,87
0,86
1,19
0,67

0,59
0,53
0,58
0,39
0,55
0,55
0,51
0,39
0,34
0,38
0,22
0,54
0,51
0,46
0,56
0,46
0,47
0,54
0,33
0,57

53,60
61,00
62,70
62,80
57,00
56,80
59,60
59,20
56,00
56,00
55,80
55,80
55,60
55,60
55,60
51,20
51,10
55,10
50,90
36,90

28,70
29,30
29,20
29,20
8,40
8,90
29,10
29,00
7,20
7,20
7,10
7,10
7,60
7,20
8,20
29,40
29,40
8,80
29,30
26,80

42,80
48,50
46,40
47,50
33,70
33,70
44,60
46,40
38,50
34,00
42,20
34,10
35,50
35,50
33,50
41,20
40,70
33,20
42,90
31,30

37,60
42,60
42,40
45,10
28,10
28,10
41,20
43,30
36,50
30,20
40,60
29,70
27,70
30,70
27,70
40,10
37,20
25,90
41,70
29,80

36,60
37,70
39,90
43,00
25,40
25,40
36,00
36,60
25,80
24,90
24,70
24,20
23,30
24,20
22,70
36,70
36,40
23,70
36,10
29,50

0,418
0,394
0,487
0,585
0,512
0,482
0,492
0,424
0,493
0,543
0,449
0,452
0,419
0,440
0,466
0,459
0,479
0,473
0,441
0,554

0,410
0,385
0,468
0,435
0,379
0,389
0,411
0,384
0,456
0,403
0,432
0,412
0,396
0,413
0,449
0,426
0,392
0,400
0,399
0,423

43,32
48,47
48,21
51,98
37,01
37,68
46,44
47,60
41,37
39,90
44,27
36,61
36,34
37,53
35,15
42,69
42,25
35,65
44,03
32,22

38,33
43,72
42,46
50,33
30,18
31,43
42,28
45,35
39,88
37,66
43,99
31,12
31,08
33,60
28,38
40,72
39,99
29,70
43,40
30,62

34,89
37,06
37,61
38,48
21,38
22,33
35,88
35,31
20,77
19,94
20,55
21,27
20,26
20,17
20,33
34,77
34,46
20,66
34,64
29,07

0,413
0,395
0,433
0,414
0,411
0,399
0,432
0,384
0,412
0,397
0,380
0,400
0,401
0,396
0,431
0,390
0,408
0,420
0,379
0,464

9

Universitas Sumatera Utara

Re1

Re2

Re3

2955,58 422,19 2633,28
2740,27 826,53 3031,03
2736,30 561,75 2853,58
2748,25 198,19 3496,64
2712,73 394,42 3037,48
2655,86 382,99 1330,33
2628,21 571,46 1666,99
2453,82 1032,09 3723,99
2229,51 879,32 2975,45
2943,97 991,74 3364,76
2593,59 469,21 1376,53
2599,42 481,94 1868,71
2362,28 840,66 3070,64
2558,35 523,52 1527,14
2549,33 436,27 1557,68
2384,82 198,65 1412,14
2377,75 279,48 1396,09
2356,08 360,52 1325,10
2352,51 439,42 1345,24
2338,33 453,04 1435,08

C1/Cs

λ

T1in

Tsin

T1o

Eksperimen
T2o
T3o

(°C)

(°C)

(°C)

(°C)

εs

T1o

(°C)

εo

Teori
T2o
T3o

(°C)

(°C)

(°C)

ε

1,10
0,76
0,95
1,16
1,06
0,94
0,73
0,62
0,70
0,63
0,82
0,71
0,68
0,70
0,77
1,12
0,97
0,87
0,77
0,73

0,40
0,53
0,45
0,19
0,06
0,55
0,59
0,54
0,06
0,55
0,59
0,52
0,53
0,59
0,54
0,37
0,46
0,53
0,58
0,57

62,90
57,80
57,80
58,00
57,10
55,70
55,00
50,60
45,10
63,40
55,60
51,70
49,70
56,20
55,10
57,10
56,90
56,30
56,20
55,80

29,30
30,50
30,50
30,30
30,60
7,10
9,60
30,90
27,00
29,00
7,40
30,70
26,90
6,60
6,60
8,30
7,90
7,70
7,40
7,30

47,50
42,90
42,90
47,70
45,60
32,50
32,70
39,80
35,80
43,80
33,30
40,90
38,70
30,60
29,60
36,80
33,50
33,10
32,30
30,10

43,80
40,20
40,20
46,40
43,20
30,00
26,00
37,40
35,10
41,20
27,20
38,40
35,50
23,90
24,40
33,80
28,10
27,80
25,60
23,70

43,80
40,50
38,80
40,80
40,20
25,10
23,80
36,50
31,80
38,60
22,70
36,90
33,00
20,80
22,50
25,80
25,30
23,50
23,50
22,90

0,503
0,546
0,485
0,430
0,460
0,477
0,491
0,548
0,514
0,452
0,463
0,515
0,482
0,516
0,526
0,416
0,478
0,477
0,490
0,530

0,432
0,472
0,421
0,418
0,402
0,452
0,465
0,495
0,421
0,404
0,456
0,471
0,476
0,461
0,453
0,374
0,393
0,426
0,460
0,451

50,83
45,65
46,86
50,38
47,81
35,60
34,22
41,24
36,75
46,96
34,19
42,09
39,11
32,82
33,25
39,66
37,04
34,99
33,45
32,86

49,13
42,19
44,73
50,42
46,83
30,16
27,40
38,30
34,15
41,83
27,72
39,48
36,07
25,69
27,52
38,31
34,22
30,69
27,96
27,34

38,11
37,02
37,15
36,41
36,97
21,02
21,20
34,92
31,14
36,33
20,87
35,35
31,94
19,06
18,63
21,73
21,25
21,32
20,78
19,94

0,394
0,445
0,395
0,318
0,372
0,414
0,458
0,475
0,461
0,379
0,444
0,458
0,464
0,471
0,451
0,357
0,405
0,438
0,466
0,473

10

Universitas Sumatera Utara

Re1

Re2

Re3

1682,14 721,98 3032,73
1867,80 1072,35 3547,29
1476,71 796,98 3141,74
1644,04 427,45 3078,05
1599,13 427,45 3078,05
1616,14 829,71 2965,09
1606,21 109,35 2653,99
1546,24 158,38 2917,11

C1/Cs

λ

T1in

Tsin

T1o

Eksperimen
T2o
T3o

(°C)

(°C)

(°C)

(°C)

εs

T1o

(°C)

εo

Teori
T2o
T3o

(°C)

(°C)

(°C)

ε

0,63
0,53
0,55
0,72
0,70
0,52
1,06
0,89

0,50
0,56
0,52
0,37
0,37
0,54
0,15
0,19

40,90
49,80
37,70
43,50
43,60
46,40
45,60
45,20

27,10
31,50
27,20
27,00
27,00
27,70
26,80
26,90

33,10
39,30
32,60
34,70
35,70
36,20
38,60
37,60

32,30
37,50
30,00
33,10
33,10
33,70
37,90
36,20

31,60
36,30
29,80
32,60
31,60
32,20
33,20
32,70

0,485
0,559
0,49
0,533
0,462
0,545
0,394
0,415

0,481
0,551
0,47
0,485
0,430
0,545
0,377
0,394

34,02
40,09
32,10
36,10
36,02
36,06
39,97
38,90

32,79
37,78
31,16
35,63
35,58
34,42
40,09
39,07

30,01
35,17
29,29
30,43
30,42
31,53
31,50
31,05

0,427
0,517
0,533
0,448
0,444
0,553
0,317
0,344

11

Universitas Sumatera Utara

Tabel 2.3 Data Hasil Eksperimen dan Perhitungan Teoritis Alat Penukar Kalor Aliran Searah
T1o (°C)
42,80
48,50
46,40
47,50
33,70
33,70
44,60
46,40
38,50
34,00
42,20
34,10
35,50
35,50
33,50
41,20
40,70
33,20
42,90
31,30
47,50
42,90

Eksperimen
T2o (°C)
37,60
42,60
42,40
45,10
28,10
28,10
41,20
43,30
36,50
30,20
40,60
29,70
27,70
30,70
27,70
40,10
37,20
25,90
41,70
29,80
43,80
40,20

T3o (°C)
36,60
37,70
39,90
43,00
25,40
25,40
36,00
36,60
25,80
24,90
24,70
24,20
23,30
24,20
22,70
36,70
36,40
23,70
36,10
29,50
43,80
40,50

T1o (°C)
43,32
48,47
48,21
51,98
37,01
37,68
46,44
47,60
41,37
39,90
44,27
36,61
36,34
37,53
35,15
42,69
42,25
35,65
44,03
32,22
50,83
45,65

Teori
T2o (°C)
38,33
43,72
42,46
50,33
30,18
31,43
42,28
45,35
39,88
37,66
43,99
31,12
31,08
33,60
28,38
40,72
39,99
29,70
43,40
30,62
49,13
42,19

T3o (°C)
34,89
37,06
37,61
38,48
21,38
22,33
35,88
35,31
20,77
19,94
20,55
21,27
20,26
20,17
20,33
34,77
34,46
20,66
34,64
29,07
38,11
37,02

Persentase Perbedaan
DT1o (%)
DT2o (%)
DT3o (%)
1,2
1,9
4,7
0,1
2,6
1,7
3,8
0,1
5,7
8,6
10,4
10,5
8,9
6,9
15,8
10,6
10,6
12,1
4,0
2,5
0,3
2,5
4,5
3,5
6,9
8,5
19,5
14,8
19,8
19,9
4,7
7,7
16,8
6,8
4,6
12,1
2,3
10,9
13,0
5,4
8,6
16,7
4,7
2,4
10,4
3,5
1,5
5,3
3,7
7,0
5,3
6,9
12,8
12,8
2,6
3,9
4,0
2,8
2,7
1,5
6,6
10,9
13,0
6,0
4,7
8,6

12

Universitas Sumatera Utara

T1o (°C)
42,90
47,70
45,60
32,50
32,70
39,80
35,80
43,80
33,30
40,90
38,70
30,60
29,60
36,80
33,50
33,10
32,30
30,10
33,10
39,30
32,60
34,70

Eksperimen
T2o (°C)
40,20
46,40
43,20
30,00
26,00
37,40
35,10
41,20
27,20
38,40
35,50
23,90
24,40
33,80
28,10
27,80
25,60
23,70
32,30
37,50
30,00
33,10

T3o (°C)
38,80
40,80
40,20
25,10
23,80
36,50
31,80
38,60
22,70
36,90
33,00
20,80
22,50
25,80
25,30
23,50
23,50
22,90
31,60
36,30
29,80
32,60

T1o (°C)
46,86
50,38
47,81
35,60
34,22
41,24
36,75
46,96
34,19
42,09
39,11
32,82
33,25
39,66
37,04
34,99
33,45
32,86
34,02
40,09
32,10
36,10

Teori
T2o (°C)
44,73
50,42
46,83
30,16
27,40
38,30
34,15
41,83
27,72
39,48
36,07
25,69
27,52
38,31
34,22
30,69
27,96
27,34
32,79
37,78
31,16
35,63

T3o (°C)
37,15
36,41
36,97
21,02
21,20
34,92
31,14
36,33
20,87
35,35
31,94
19,06
18,63
21,73
21,25
21,32
20,78
19,94
30,01
35,17
29,29
30,43

Persentase Perbedaan
DT1o (%)
DT2o (%)
DT3o (%)
8,5
10,1
4,3
5,3
8,0
10,8
4,6
7,8
8,0
8,7
0,5
16,3
4,4
5,1
10,9
3,5
2,3
4,3
2,6
2,7
2,1
6,7
1,5
5,9
2,6
1,9
8,1
2,8
2,7
4,2
1,0
1,6
3,2
6,8
7,0
8,4
11,0
11,3
17,2
7,2
11,8
15,8
9,6
17,9
16,0
5,4
9,4
9,3
3,4
8,4
11,6
8,4
13,3
12,9
2,7
1,5
5,0
2,0
0,8
3,1
1,5
3,7
1,7
3,9
7,1
6,7

13

Universitas Sumatera Utara

T1o (°C)
35,70
36,20
38,60
37,60

Eksperimen
T2o (°C)
33,10
33,70
37,90
36,20

T3o (°C)
31,60
32,20
33,20
32,70

T1o (°C)
36,02
36,06
39,97
38,90

Teori
T2o (°C)
35,58
34,42
40,09
39,07

T3o (°C)
30,42
31,53
31,50
31,05

Persentase Perbedaan
DT1o (%)
DT2o (%)
DT3o (%)
0,9
7,0
3,7
0,4
2,1
2,1
3,4
5,5
5,1
3,3
7,3
5,1

14

Universitas Sumatera Utara

LAMPIRAN III
TABLE PROPERTIES OF SATURATED WATER

Universitas Sumatera Utara

Tabel 4.1 Properties of

1

Universitas Sumatera Utara

Dokumen yang terkait

Analisis dan Simulasi Keefektifan Alat Penukar Kalor Tabung Sepusat Aliran Berlawanan dengan Variasi Temperatur Air Panas Masuk Pada Kapasitas Aliran yang Konstan

2 65 102

Analisis dan simulasi efektifitas alat penukar kalor tabung sepusat aliran berlawanan dengan variasi temperaturairpanas yang mengalir dalam tabung dalam (tube)

0 56 132

Analisa Perfomansi Alat Penukar Kalor Tiga Saluran Satu Laluan Dengan Aliran yang Terbagi Dalam Konfigurasi Aliran Berlawanan Arah dan Searah

6 32 144

Analisis dan simulasi efektifitas alat penukar kalor tabung sepusat aliran berlawanan dengan variasi temperaturairpanas yang mengalir dalam tabung dalam (tube)

0 1 21

Analisis dan simulasi efektifitas alat penukar kalor tabung sepusat aliran berlawanan dengan variasi temperaturairpanas yang mengalir dalam tabung dalam (tube)

0 0 2

Analisa Perfomansi Alat Penukar Kalor Tiga Saluran Satu Laluan Dengan Aliran yang Terbagi Dalam Konfigurasi Aliran Berlawanan Arah dan Searah

0 0 16

Analisa Perfomansi Alat Penukar Kalor Tiga Saluran Satu Laluan Dengan Aliran yang Terbagi Dalam Konfigurasi Aliran Berlawanan Arah dan Searah

0 0 2

Analisa Perfomansi Alat Penukar Kalor Tiga Saluran Satu Laluan Dengan Aliran yang Terbagi Dalam Konfigurasi Aliran Berlawanan Arah dan Searah

0 0 3

Analisa Perfomansi Alat Penukar Kalor Tiga Saluran Satu Laluan Dengan Aliran yang Terbagi Dalam Konfigurasi Aliran Berlawanan Arah dan Searah

0 0 43

Analisa Perfomansi Alat Penukar Kalor Tiga Saluran Satu Laluan Dengan Aliran yang Terbagi Dalam Konfigurasi Aliran Berlawanan Arah dan Searah

0 1 3