Analisis dan Perancangan Perangkat Ajar Multimedia dan Animasi untuk Playgroup Wonderland Jakarta
Jurusan Teknik Informatika Program Studi Ilmu Komputer
Skripsi Sarjana Komputer Semester VII tahun 2006/2007
Analisis dan Perancangan Perangkat Ajar Multimedia dan Animasi untuk Playgroup Wonderland Jakarta
Jafri : 0700707465
Fauzi : 0700707603
Leonard : 0700708341
Kelas / Kelompok :08PAT / Kelompok 10 Abstrak
Wonderland adalah salah satu Playgroup di Jakarta yang berlokasi di bilangan Sunter. Perangkat Ajar yang ada saat ini masih dirasakan kurang diminati para murid di Playgroup. Oleh karena itu diperlukan suatu sistem yang dapat meningkatkan minat para murid dengan penyampaian multimedia yang lebih interaktif dan menarik. Untuk membuat sistem ini maka sebelumnya dilakukan metode penelitian dengan mengadakan observasi lapangan, studi pustaka dan metode perancangan. Dari hasil observasi lapangan, para murid mengalami kesulitan dalam menangkap pelajaran yang diberikan. Dengan demikian dapat kita simpulkan bahwa dengan adanya perangkat ajar multimedia yang interaktif ini dapat membantu para murid di Wonderland.
Kata Kunci: Wonderland, Perangkat Ajar, Multimedia, Analisis dan Perancangan
Sistem
PRAKATA
Puji syukur kami ucapkan kepada Tuhan Yang Maha Esa karena atas berkat kasih dan rahmat-Nya penulis dapat menyelesaikan skripsi ini. Penulisan skripsi ini merupakan salah satu syarat untuk menempuh sidang sarjana guna mendapat gelar sarjana komputer pada Fakultas Ilmu Komputer, Jurusan Teknik Informatika, Universitas Bina Nusantara. Sebagai bahan dalam penulisan skripsi ini penulis memilih judul “Analisis dan Perancangan Perangkat Ajar Multimedia dan Animasi untuk Playgroup Wonderland Jakarta“.
Penulis telah berupaya melakukan yang terbaik dalam penyusunan skripsi ini tetapi disadari pula bahwa masih banyak terdapat kekurangan. Oleh karena itu, diharapkan saran dan kritik untuk penyempurnaan penulisan skripsi.
Pada kesempatan ini, penulis ingin mengucapkan terima kasih kepada pihak yang telah memberikan dukungan, bantuan, bimbingan dan nasehat dalam penyusunan skripsi ini, yaitu : 1.
Bapak Prof. Dr. Gerardus Polla, M. App.Sc., selaku Rektor Universitas Bina Nusantara yang telah memberi banyak kepercayaan dan kesempatan untuk menyelesaikan skripsi ini.
2. Bapak Ir. Sablin Yusuf, M.Sc, M.CompSc. , selaku Dekan Universitas Bina Nusantara.
3. Bapak H. Mohammad Subekti, BE, M.Sc, selaku Ketua Jurusan Teknik Informatika Universitas Bina Nusantara.
4. Bapak Freddy Purnomo, S.Kom, M.Com, selaku Sekretaris Jurusan Teknik Informatika Universitas Bina Nusantara.
5. Bapak Jarot S. Suroso Ir. M.Eng. , selaku Pembimbing yang telah memberikan pengarahan dan masukan, sehingga skripsi ini dapat diselesaikan dengan baik.
6. Seluruh dosen dan staf Fakultas Ilmu Komputer, Jurusan Teknik Informatika, Universitas Bina Nusantara yang telah memberikan bantuan dan bimbingan.
7. Orang tua dan keluarga kami yang telah memberi dukungan doa, biaya dan moral selama kuliah dan pembuatan skripsi ini.
8. Semua pihak yang telah membantu penulis baik secara langsung maupun tidak langsung dan namanya tidak dapat disebutkan satu persatu.
Akhir kata penulis berharap agar hasil penelitian ini dapat memberikan manfaat bagi Sekolah tempat penulis mengadakan penelitian serta rekan-rekan yang membacanya.
Jakarta, Juli 2007 Penulis
DAFTAR ISI
Judul ............................................................................................................................. i Halaman Persetujuan softcover .................................................................................... iii Abstrak ......................................................................................................................... iv Prakata .......................................................................................................................... v Daftar isi ....................................................................................................................... vii Daftar Tabel ................................................................................................................. xiii Daftar gambar............................................................................................................... xv
BAB 1 PENDAHULUAN
1.1 latar Belakang ........................................................................................... 1
1.2 Ruang Lingkup ........................................................................................... 2
1.3 Tujuandan Manfaat .................................................................................... 3
1.4 Metodologi ................................................................................................. 4
1.5 Metode Analisis ......................................................................................... 4
1.6 Metode Perancangan .................................................................................. 5
1.7 Sistematika Penulisan ................................................................................ 5
BAB 2 LANDASAN TEORI
2.1 Multimedia .............................................................................................. 7
2.1.1 Objek-Objek Multimedia ............................................................... 7
2.1.2 Komponen-Komponen Komputer Multimedia .............................. 9
2.2 Perancangan Layar Antarmuka ( User Interface ) ....................................... 9
2.2.1 Lima Faktor Manusia yang Dapat Diukur ..................................... 10
viii
2.2.2 Delapan Aturan Emas .................................................................... 11
2.2.3 Waktu Respon ................................................................................ 13
2.2.4 Kecepatan Tampilan ...................................................................... 13
2.2.5 Pedoman Waktu Respon ( Shneiderman, 1998, p367 ) ................. 13
2.3 Rekayasa Perangkat Lunak ..................................................................... 14
2.3.1 Definisi Perangkat Lunak ............................................................... 15
2.3.2 Karakteristik Perangkat Lunak ....................................................... 15
2.3.3 Komponen Rekayasa Perangkat Lunak ......................................... 16
2.3.4 Daur Hidup Rekayasa Perangkat Lunak ........................................ 16
2.3.5 STD (State Transition Diagram) .................................................... 20
2.3.6 Usabiility ........................................................................................ 20
2.3.7 Design dan Pengembangan Sistem Multimedia Interaktif ............. 21
2.4 Sistem Basis Data .................................................................................... 23
2.4.1 Pengertian Sistem .......................................................................... 23
2.4.2 Pengertian Basis Data ................................................................... 23
2.4.3 Pengertian Sistem Basis Data ....................................................... 24
2.4.4 Struktur Basis Data ....................................................................... 24
2.4.5 Komponen Basis Data ................................................................... 25
2.5 Prevalensi Pendidikan Usia Dini ............................................................. 26
2.5.1 Latar Belakang Kindergaten .......................................................... 27
2.5.2 Pendidikan Anak Usia Dini di Indonesi ......................................... 28
2.6 Pengertian Pembelajaran ......................................................................... 29
2.6.1 Desain Pembelajaran ...................................................................... 31
2.6.2 Prinsip – prinsip dalam Mndesain Pembelajaran ........................... 31
ix
3.2 Struktur Organisasi Wonderland ............................................................. 42
3.2.1.8 Asisten Guru ...................................................................... 47
3.2.1.7 Guru Bidang Studi ............................................................. 46
3.2.1.6 Petugas Tata Usaha ............................................................ 46
46
46 3.2.1.5 Bendahara ...........................................................................
3.2.1.3 Wakil Kepala Sekolah ........................................................ 45 3.2.1.4 Sekretaris ............................................................................
3.2.1.2 Kepala Sekolah .................................................................. 45
45
3.2.1 Wewenang dan Tanggung Jawab ................................................... 44 3.2.1.1 Ketua Yayasan ...................................................................
3.1 Latar Belakang Wonderland ................................................................... 42
2.6.3 Proses Pembelajaran....................................................................... 32
BAB 3 ANALISA DAN PERANCANGAN
2.8.3 Pandangan Constructivitist Terhadap Teori Perkembangan .......... 41
2.8.2 Pandangan Nativist Terhadap Teori Perkembangan ...................... 40
2.8.1 Pandangan Behaviour Terhadap Teori Perkembangan .................. 40
2.8 Paradigma Teori Perkembangan Anak .................................................... 39
2.7.3 Perkembangan Kemampuan Menulis ............................................ 38
2.7.2 Perkembangan Kemampuan Membaca .......................................... 37
2.7.1 Karakteristik Kemampuan Dasar Membaca dan Menulis ............. 36
2.7 Kemampuan Dasar Membaca dan Menullis Anak Usia Taman Kanak - kanak ......................................................................................... 36
3.2.1.9 Penjaga Sekolah ................................................................. 47
x
3.3 Sistem yang sedang berjalan ................................................................... 47
3.4 Hasil Kuisioner Awal .............................................................................. 48
3.5 Rumusan Masalah ................................................................................... 61
3.6 Usulan Pemecahan Masalah .................................................................... 62
3.7 Perancangan Sistem ................................................................................ 62
3.7.1 Struktur Menu Login ...................................................................... 62
3.7.2 Struktur Menu User ........................................................................ 63
3.7.3 Struktur Menu Admin ................................................................... 64
3.7.4 Struktur Menu Utama .................................................................... 65
3.7.5 State Transition Diagram (STD) layar Login................................. 66
3.7.6 STD Layar Menu Utama ................................................................ 66
3.7.7 STD Layar Belajar Huruf ............................................................... 67
3.7.8 STD Layar Belajar Angka .............................................................. 67
3.7.9 STD Layar Lagu ............................................................................. 68
3.7.10 STD Layar Movie & Quiz ........................................................... 69
3.7.11 STD Layar Credit ......................................................................... 69
3.8 Rancangan Layar ..................................................................................... 70
3.8.1 Rancangan Layar Login Admin ..................................................... 70
3.8.2 Rancangan Layar Main Menu ........................................................ 71
3.8.3 Rancangan Layar Login User......................................................... 72
3.8.4 Rancangan Layar Main Menu Database ........................................ 72
3.8.5 Rancangan Layar Alphabet ............................................................ 73
3.8.6 Rancangan Layar Number.............................................................. 73
3.8.7 Rancangan Layar Quiz .................................................................. 74
xi
3.8.8 Rancangan Layar Pembuka ............................................................ 75
3.8.9 Rancangan Layar Menu Login ....................................................... 76
3.8.10 Rancangan layar Menu Utama ..................................................... 77
3.8.11 Rancangan Layar Belajar Huruf................................................... 78
3.8.12 Rancangan Layar Belajar Angka ................................................. 80
3.8.13 Rancangan Layar Tampilan Song ................................................ 82
3.8.14 Rancangan Layar Movie & Quiz ................................................. 83
3.8.15 Rancangan Layar credit................................................................ 86
3.9 Spesifikasi Program ( Pseudocode ) ........................................................ 86
BAB 4 IMPLEMENTASI DAN EVALUASI
4.1 Implementasi Perangkat Ajar .................................................................. 91
4.1.1 Perangkat Pengembangan Perangkat Ajar ..................................... 91
4.2 Spesifikasi untuk menjalankan Perangkat Ajar....................................... 132
4.2.1 Spesifikasi Perangkat Keras untuk menjalankan Perangkat Ajar .. 132
4.2.2 Spesifikasi Perangkat Lunak untuk Menjalankan Perangkat Ajar . 133
4.3 Cara Pengoperasian Perangkat Ajar ........................................................ 133
4.4 Perancangan Basis Data .......................................................................... 146
4.4.1 Mengidentifikasi Tipe Entiti .......................................................... 146
4.4.2 Mengidentifikasi Atribut dari setiap Entiti .................................... 146
4.4.3 Menentukan Atribut Candidate dan Primary Key .......................... 147
4.5 Evaluasi ................................................................................................... 147
4.6 Evaluasi Interaksi Manusia dan Komputer ............................................. 164
xii
5.1 Kesimpulan ............................................................................................. 166
5.2 Saran ........................................................................................................ 167
DAFTAR TABEL
Hal
Tabel 3.1 Minat Belajar........................................................................................... 48Tabel 3.2 Aktivitas Murid ....................................................................................... 49Tabel 3.3 Cukup Tidaknya Waktu untuk Mengajar ................................................ 50Tabel 3.4 Interaksi dengan Komputer ..................................................................... 51Tabel 3.5 Diagram Kesulitan .................................................................................. 52Tabel 3.6 Diagram Tampilan Perangkat Ajar ......................................................... 53Tabel 3.7 Diagram Kerajinan Anak ........................................................................ 54Tabel 3.8 Diagram Kerajinan Orang Tua ................................................................ 55Tabel 3.9 Diagram Jenis Perangkat Ajar ................................................................. 56Tabel 3.10 Diagram Interaksi .................................................................................... 58Tabel 3.11 Diagram Manfaat Perangkat Ajar ........................................................... 59Tabel 3.12 Diagram Prioritas Pelajaran .................................................................... 60Tabel 4.1 Tabel Tipe Entiti ..................................................................................... 146Tabel 4.2 Tabel Atribut setiap Entiti ....................................................................... 147Tabel 4.3 Tabel Identifikasi Candidate dan Primary key ........................................ 148Tabel 4.4 Peran Perangkat Ajar .............................................................................. 149Tabel 4.5 Tingkat Kecukupan Animasi pada Guru ................................................. 150Tabel 4.6 Tingkat Kecukupan gambar pada guru ................................................... 151Tabel 4.7 Tingkat Kecukupan Musik pada Guru ................................................... 152Tabel 4.8 Tingkat Kecukupan Film pada Guru ....................................................... 153Table 4.9 Tingkat Semangat Murid ........................................................................ 155xiv
Table 4.10 Tingkat Kecukupan Animasi pada Orang Tua Murid ............................. 156Table 4.11 Tingkat Kecukupan Gambar pada Orang Tua ........................................ 157Table 4.12 Tingkat Kecukupan Musik pada Orang Tua Murid ................................ 159Tabel 4.13 Tingkat kecukupan Film pada Orang Tua Murid .................................... 160Table 4.14 Tingkat Pengurangan kemalasan............................................................. 161Table 4.15 Tingkat Pelajaran pada Orang Tua Murid ............................................... 163DAFTAR GAMBAR Hal
Gambar 2.1 Waterfall Model ................................................................................... 17Gambar 3.1 Struktur Organisasi Playgroup Wonderland Jakarta ............................ 44Gambar 3.2 Diagram Model .................................................................................... 49Gambar 3.3 Diagram Aktivitas Murid ..................................................................... 50Gambar 3.4 Diagram Waktu yang Tersedia ............................................................. 51Gambar 3.5 Diagram Interaksi ................................................................................. 52Gambar 3.6 Diagram Kesulitan ............................................................................... 53Gambar 3.7 Diagram Tampilan Perangkat Ajar ...................................................... 54Gambar 3.8 Diagram Kerajinan Anak ..................................................................... 55Gambar 3.9 Diagram Kerajinan Orang Tua ............................................................. 56Gambar 3.10 Diagram Jenis Perangkat Ajar .............................................................. 57Gambar 3.11 Diagram Interaksi ................................................................................. 58Gambar 3.12 Diagram Manfaat Perangkat Ajar ........................................................ 59Gambar 3.13 Diagram Prioritas Pelajaran ................................................................. 60Gambar 3.14 Struktur Menu Login ............................................................................ 62Gambar 3.15 Struktur Menu User .............................................................................. 63Gambar 3.16 Struktur Menu Admin .......................................................................... 64Gambar 3.17 Struktur Menu Utama ........................................................................... 65Gambar 3.18 STD Layar Login ................................................................................. 66Gambar 3.19 STD Layar Menu Utama ...................................................................... 66Gambar 3.20 STD Layar Belajar Huruf ..................................................................... 67xvi
Gambar 3.21 STD Layar Belajar Angka .................................................................... 67Gambar 3.22 STD Layar Lagu ................................................................................... 68Gambar 3.23 STD Layar Movie & Quiz .................................................................... 69Gambar 3.24 STD Layar Credit ................................................................................. 69Gambar 3.25 RancanganLayar Login Admin ............................................................ 70Gambar 3.26 Rancangan Layar Main Menu .............................................................. 71Gambar 3.27 Rancangan Layar User ......................................................................... 72Gambar 3.28 Rancangan Layar Main Menu Database .............................................. 72Gambar 3.29 Rancanga Layar Alphabet .................................................................... 73Gambar 3.30 Rancangan Layar Number .................................................................... 73Gambar 3.31 Rancangan Layar Quiz ......................................................................... 74Gambar 3.32 Rancangan Layar Pembuka .................................................................. 75Gambar 3.33 Rancangan Layar Menu Login ............................................................. 76Gambar 3.34 Rancangan Layar Menu Utama ............................................................ 77Gambar 3.35 Rancangan Layar Belajar Huruf ........................................................... 78Gambar 3.36 Rancangan Layar Belajar Angka ......................................................... 80Gambar 3.37 Rancangan Layar Song ....................................................................... 82Gambar 3.38 Rancangan Layar Movie ..................................................................... 83Gambar 3.39 Rancangan Layar Quiz ........................................................................ 84Gambar 3.40 Rancangan Layar Credit ...................................................................... 86Gambar 4.1 SwishMax ( layar 1) ............................................................................. 92Gambar 4.2 SwishMax ( layar 2) ............................................................................. 92Gambar 4.3 SwishMax ( layar 3) ............................................................................. 93Gambar 4.4 SwishMax ( layar 4) ............................................................................. 93xvii
Gambar 4.5 SwishMax ( layar 5) ............................................................................. 94Gambar 4.6 Macromedia Flash 8 ( layar 1) ............................................................. 95Gambar 4.7 Macromedia Flash 8 ( layar 2) ............................................................. 95Gambar 4.8 Macromedia Flash 8 ( layar 3) ............................................................. 96Gambar 4.9 Macromedia Flash 8 ( layar 4) ............................................................. 97Gambar 4.10 Macromedia Flash 8 ( layar 5) ............................................................. 97Gambar 4.11 Macromedia Flash 8 ( layar 6) ............................................................. 98Gambar 4.12 Macromedia Flash 8 ( layar 7) ............................................................. 98Gambar 4.13 Adope Photoshop 7.0 ( layar 1) ........................................................... 99Gambar 4.14 Adope Photoshop 7.0 ( layar 2) ........................................................... 100Gambar 4.15 Adope Photoshop 7.0 ( layar 3) ........................................................... 100Gambar 4.16 Adope Photoshop 7.0 ( layar 4) ........................................................... 101Gambar 4.17 Adope Photoshop 7.0 ( layar 5) ........................................................... 101Gambar4.18 Adope Photoshop 7.0 ( layar 6) ........................................................... 102
Gambar 4.19 Adope Photoshop 7.0 ( layar 7) ........................................................... 102Gambar 4.20 Adope Photoshop 7.0 ( layar 8) ........................................................... 103Gambar 4.21 Adope Photoshop 7.0 ( layar 9) ........................................................... 103Gambar 4.22 Adope Photoshop 7.0 ( layar 10) ......................................................... 104Gambar 4.23 Adope Photoshop 7.0 ( layar 11) ......................................................... 104Gambar 4.24 GIF Construction set Professional ( layar 1) ........................................ 105Gambar 4.25 GIF Construction set Professional ( layar 2) ........................................ 105Gambar 4.26 GIF Construction set Professional ( layar 3) ........................................ 106Gambar 4.27 GIF Construction set Professional ( layar 4) ........................................ 106Gambar 4.28 GIF Construction set Professional ( layar 5) ........................................ 107xviii
Gambar 4.29 GIF Construction set Professional ( layar 6) ........................................ 107Gambar 4.30 GIF Construction set Professional ( layar 7) ........................................ 107Gambar 4.31 Logo Design Studio (layar 1) ............................................................... 108Gambar 4.32 Logo Design Studio (layar 2) ............................................................... 109Gambar 4.33 Logo Design Studio (layar 3) ............................................................... 109Gambar 4.34 Logo Design Studio (layar 4) ................................................................110Gambar 4.35 Logo Design Studio (layar 5) ............................................................... 110Gambar 4.36 Logo Design Studio (layar 6) ............................................................... 111Gambar 4.37 Logo Design Studio (layar 7) ............................................................... 111Gambar 4.38 Logo Design Studio (layar 8) ............................................................... 112Gambar 4.39 Logo Design Studio (layar 9) ............................................................... 112Gambar 4.40 Logo Design Studio (layar 10) ............................................................. 113Gambar 4.41 PianoFX STUDIO 4.0 (layar 1) ........................................................... 113Gambar 4.42 PianoFX STUDIO 4.0 (layar 2) ........................................................... 114Gambar 4.43 PianoFX STUDIO 4.0 (layar 3) ........................................................... 114Gambar 4.44 PianoFX STUDIO 4.0 (layar 4) ........................................................... 115Gambar 4.45 PianoFX STUDIO 4.0 (layar 5) ........................................................... 115Gambar 4.46 PianoFX STUDIO 4.0 (layar 6) ........................................................... 116Gambar 4.47 PianoFX STUDIO 4.0 (layar 7) ........................................................... 116Gambar 4.48 PianoFX STUDIO 4.0 (layar 8) ........................................................... 117Gambar 4.49 RAD Video ( layar 1) ........................................................................... 117Gambar 4.50 RAD Video ( layar 2) ........................................................................... 118Gambar 4.51 RAD Video ( layar 3) ........................................................................... 118Gambar 4.52 RAD Video ( layar 4) ........................................................................... 119xix
Gambar 4.53 RAD Video ( layar 5) ........................................................................... 119Gambar 4.54 RAD Video ( layar 6) ........................................................................... 120Gambar 4.55 RAD Video ( layar 7) ........................................................................... 120Gambar 4.56 RAD Video ( layar 8) ........................................................................... 121Gambar 4.57 Visual Basic 6.0 ( layar 1) .................................................................... 122Gambar 4.58 Visual Basic 6.0 ( layar 2) .................................................................... 123Gambar 4.59 Visual Basic 6.0 ( layar 3) .................................................................... 123Gambar 4.60 Visual Basic 6.0 ( layar 4) .................................................................... 124Gambar 4.61 Visual Basic 6.0 ( layar 5) .................................................................... 124Gambar 4.62 Visual Basic 6.0 ( layar 6) .................................................................... 125Gambar 4.63 Visual Basic 6.0 ( layar 7) .................................................................... 125Gambar 4.64 Visual Basic 6.0 ( layar 8) .................................................................... 126Gambar 4.65 Visual Basic 6.0 ( layar 9) .................................................................... 126Gambar 4.66 Visual Basic 6.0 ( layar 10) .................................................................. 127Gambar 4.67 Microsoft Office Access ( layar 1 ) ...................................................... 127Gambar 4.68 Microsoft Office Access ( layar 2 ) ...................................................... 128Gambar 4.69 Microsoft Office Access ( layar 3 ) ...................................................... 128Gambar 4.70 Microsoft Office Access ( layar 4 ) ...................................................... 129Gambar 4.71 Microsoft Office Access ( layar 5 ) ...................................................... 129Gambar 4.72 Microsoft Office Access ( layar 6 ) ...................................................... 130Gambar 4.73 Tampilan Layar Windows Explorer ..................................................... 134Gambar 4.74 Tampilan Layar Login User ................................................................. 134Gambar 4.75 Tampilan Layar Menu utama Admin ................................................... 135Gambar 4.76 Tampilan Layar User ........................................................................... 135xx
Gambar 4.77 Tampilan Layar Main Menu ................................................................ 136Gambar 4.78 Tampilan Layar Alphabet .................................................................... 136Gambar 4.79 Tampilan Layar Number ...................................................................... 137Gambar 4.80 Tampilan Layar Question ..................................................................... 137Gambar 4.81 Layar Perkenalan Pertama.................................................................... 138Gambar 4.82 Layar Perkenalan Kedua ...................................................................... 138Gambar 4.83 Layar Layar Perkenalan User ............................................................... 139Gambar 4.84 Layar Menu Utama .............................................................................. 140Gambar 4.85 Layar Belajar Alphabet ........................................................................ 141Gambar 4.86 Layar Belajar Number .......................................................................... 142Gambar 4.87 Layar Tampilan Song ........................................................................... 143Gambar 4.88 Layar Tampilan Movie ......................................................................... 144Gambar 4.89 Layar Tampilan Quiz ........................................................................... 145Gambar 4.90 Layar Credits ........................................................................................ 145Gambar 4.91 Diagram Peran Perangkat Ajar............................................................. 149Gambar 4.92 Diagram Kecukupan Animasi pada Guru ............................................ 150Gambar 4.93 Diagram Kecukupan Gambar pada Guru ............................................. 151Gambar 4.94 Diagram Kecukupan Musik pada Guru................................................ 152Gambar 4.95 Diagram Kecukupan Film pada Guru .................................................. 154Gambar 4.96 Diagram Tingkat Semangat Murid....................................................... 155Gambar 4.97 Diagram Kecukupan Animasi pada Orang Tua Murid ........................ 156Gambar 4.98 Diagram Kecukupan Gambar pada Orang Tua Murid ......................... 158Gambar 4.99 Diagram Kecukupan Musik pada Orang Tua Murid............................ 159Gambar 4.100 Diagram Kecukupan Film pada Orang Tua Murid .............................. 160
xxi Gambar 4.101 Diagram Pengurangan Kemalasan ....................................................... 162 Gambar 4.102 Diagram Tingkat Pelajaran pada Orang Tua Murid ............................. 163