PROYEK AKHIR ARSITEKTUR Periode LXIV, Semester Gasal, Tahun 20132014
Tema Desain Struktur Bentang Lebar
Permasalahan Dominan Kenyamanan Thermal Pada Bangunan
Diajukan untuk memenuhi sebagian persyaratan memperoleh gelar Sarjana Teknik Arsitektur Disusun Oleh :
Dosen Pembimbing :
KELOMPOK
A
PROYEK AKHIR ARSITEKTUR Periode LXIV, Semester Gasal, Tahun 2013/2014 LANDASAN TEORI DAN PROGRAM SPORT HALL INDOOR DI SEMARANG
Hendy Susanto 09.11.0026
Ir. AMS Darmawan MBldg PROGRAM STUDI ARSITEKTUR FAKULTAS ARSITEKTUR DAN DESAIN UNIVERSITAS KATOLIK SOEGIJAPRANATA September, 2013
PRAKATA
Puji Syukur dipanjatkan kepada Tuhan Yang Maha Esa, yang telah memberikan kesehatan sehingga dapat terselesaikannya Landasan Teori dn Progam (LTP) ini. Pada Kesempatan ini ucapan terimakasih disampaikan kepada :
1. Ir. AMS Darmawan Mbldg yang telah membimbing penyusunan LTP ini dari awal hingga akhir sehingga LTP ini dapat diselesaikan dengan tuntas,
2. Ir. Tri Hesti Mulyani, MT IAI selaku Dekan Fakultas Arsitektur dan Desain
3. Ir. FX. Bambang SUskiyatno, MT selaku Ketua Progam Studi Jurusan Arsitektur
4. Ir. Ryandi Tarigam, MT selaku koordinator Proyek Akhir Arsitektur
5. Prof.Dr.-Ing.LMF Purwanto selaku penguji
6. Ir. CH Koesmartadi selaku penguji 7. Serta pihak-pihak yang telah membantu dalam penyusunan LTP ini.
Adanya LTP ini diharapkan pembaca dapat mengetahui mulai dari gambaran, dimensi bangunan dan lahan yang dibutuhkan, spesifikasi dan persyaratan desain, konsep progam, sampai pada penekanan desain dan permasalahan dominan proyek yang direncanakan. Semua menjadi modal dan dasar merancang Sport Hall Indoor di Kota Semarang tersebut.
Kritik dan saran atau usulan yang muncul setelah membaca LTP ini di terima dengan senang hati.
Semarang, September 2013 Hendy Susanto
LEMBAR PENGESAHAN
Projek Akhir Arsitektur Periode LXIV Semester Gasal, 2013/2014 Program Studi Arsitektur Fakultas Arsitektur dan Desain Universitas Katolik Soegijapranta Semarang Judul : SPORT HALL IN DOOR DI SEMARANG Tema Desain : Struktur Bentang Lebar Fokus Kajian : Kenyamanan Thermal Pada Bangunan Penyusun : Hendy Susanto NIM : 09.11.0026 Pembimbing : Ir. AMS Darmawan MBIdg Penguji : Prof. Dr-Ing. LMF Purwanto.
Moediartianto, ST.,M.Sc. Ir. Ch. Koesmartadi, MT.
Semarang, Oktober 2013 Mengetahui dan Mengesahkan Pembimbing, Ir. AMS Darmawan MBIdg NIDN : 0006085001 Penguji, Penguji, Penguji Prof. Dr-Ing. LMF Purwanto. Moediartianto, ST.,M.Sc. Ir. Ch. Koesmartadi, MT.
NIDN : 0602066801 NIDN : 0611057401 NIDN : 061605901
LEMBAR PENGESAHAN
Projek Akhir Arsitektur Periode LXIV Semester Gasal, 2013/2014 Program Studi Arsitektur Fakultas Arsitektur dan Desain Universitas Katolik Soegijapranta Semarang Judul : SPORT HALL IN DOOR DI SEMARANG Tema Desain : Struktur Bentang Lebar Fokus Kajian : Kenyamanan Thermal Pada Bangunan Penyusun : Hendy Susanto NIM : 09.11.0026 Pembimbing : Ir. AMS Darmawan MBIdg Penguji : Prof. Dr-Ing. LMF Purwanto.
Moediartianto, ST.,M.Sc. Ir. Ch. Koesmartadi, MT.
Semarang, Oktober 2013 Mengetahui dan Mengesahkan Dekan Ketua Fakultas Arsitektur dan Desain Program Studi Arsitektur Ir. IM. Tri Hesti Mulyani, MT. Ir. Fx. Bambang Suskiyatno, MT.
NIDN : 0611086201 NIDN : 0625116302
SURAT PERNYATAAN
Yang bertanda tangan dibawah ini saya : Nama : Hendy Susanto NIM : 09.11.0026 Menyatakan bahwa karya ilmiah pada Proyek Akhir Arsitektur periode semester gasal TA. 2013/2014 Program Studi Arsitektur, Fakultas Arsitektur dan Desain, Universitas Katolik Soegijapranata Semarang Judul : SPORT HALL IN DOOR DI SEMARANG Tema Desain : Struktur Bentang Lebar Fokus Kajian : Kenyamanan Thermal PAda Bangunan Pembimbing : Ir. AMS Darmawan MBIdg NIDN : 0616046301 Adalah bukan karya plagiasi, Bila dikemudian hari diketemukan tindak plagiasi dalam penyusunan karya ilmiah tersebut, maka pembuat pernyataan diatas siap menerima segala konsekuennya Semarang, Oktober 2013
Penulis Hendy Susanto NIM : 09.11.0026
Daftar Isi
Halaman Judul ................................................................................................. i Halaman Pengesahan ..................................................................................... ii Prakata ............................................................................................................ iii Daftar Isi .......................................................................................................... vi Daftar Gambar ................................................................................................. xii Daftar Tabel ..................................................................................................... xvii Daftar Diagram ................................................................................................ xviii BAB I PENDAHULUAN...............................................................................
1 1.1. Latar belakang Proyek ......................................................................
1 1.2. Tujuan dan Sasaran Pembahasan ....................................................
2 1.3. Lingkup Pembahasan ........................................................................
3 1.4. Metoda pembahasan .........................................................................
4 1.4.1. Metoda Pengumpulan Data ....................................................
4 1.4.2. Metoda Penyusunan dan Analisis ...........................................
5 1.4.3. Metoda Pemrograman ............................................................
6 1.4.4. Metoda Perancangan Arsitektur ..............................................
7 1.5. Sistematika Pembahasan ..................................................................
7 BAB II TINJAUAN PROYEK .......................................................................
9 2.1. Tinjauan Umum .................................................................................
9 2.1.1. Gambaran Umum ...................................................................
9 2.1.2. Latar Belakang ........................................................................
16 2.1.3. Sasaran Yang Akan Dicapai ...................................................
18
2.2.1. Terminologi .............................................................................
18 2.2.2. Kegiatan .................................................................................
20 2.2.2.1. Pelaku ....................................................................
20 2.2.2.2. Struktur Organisasi ................................................
23 2.2.2.3. Aktivitas..................................................................
24 2.2.2.4. Fasilitas ..................................................................
27 2.2.2.5. Sarana dan Prasarana ..........................................
34 2.2.3. Spesifikasi dan Presyaratan Desain ........................................
35 2.2.3.1. Aspek Arsitektur .....................................................
35 2.2.3.2. Aspek Bangunan ....................................................
36 2.2.3.3. Aspek Lingkungan ..................................................
38 2.2.4. Deskripsi Konteks Kota ...........................................................
38 2.2.4.1. Deskripsi Kota Semarang .......................................
38 2.2.4.2. Relevansi Antara Proyek dan Kota Semarang .......
43 2.2.5. Studi Banding .........................................................................
44 2.2.6. Permasalahan Desain .............................................................
48 2.2.6.1. Permasalahan Arsitektur ........................................
48 2.2.6.2. Permasalahan Bangunan .......................................
49 2.2.6.3. Permasalahan Lingkungan .....................................
50 2.3. Kesimpulan, Batasan, dan Anggapan ...............................................
51 2.3.1. Kesimpulan .............................................................................
51 2.3.2. Batasan ..................................................................................
52 2.3.3. Anggapan ...............................................................................
53 BAB III ANALISA PENDEKATAN PROGRAM ARSITEKTUR .....................
54
3.1.1. Studi Aktivitas .........................................................................
80 3.2.1. Studi Sistem Struktur dan Enclosure .......................................
3.2.2.6. Jaringan Air Bersih dan Kotor................................. 118
3.2.2.5. Penangkal Petir ...................................................... 117
3.2.2.4. Jaringan Telepon ................................................... 116
3.2.2.3. Jaringan Listrik ....................................................... 113
3.2.2.2. Sistem Pemadam Kebakaran ................................. 108
3.2.2.1. Transportasi ........................................................... 107
3.2.2. Studi Sistem Utilitas ................................................................ 107
3.2.1.2. Alternatif Pilihan Material Bangunan....................... 93
80
80 3.2.1.1. Alternatif Pilihan Sistem Struktur ............................
80 3.2. Analisa Pendekatan Sistem Bangunan..............................................
54 3.1.1.1. Pengelompokan Kegiatan ......................................
77 3.1.2.5. Studi Citra Arsitektural............................................
72 3.1.2.4. Studi Kebutuhan Luas Bangunan ...........................
70 3.1.2.3. Studi Ruang Khusus ..............................................
70 3.1.2.2. Besaran Ruang ......................................................
70 3.1.2.1. Kebutuhan Ruang ..................................................
64 3.1.2. Studi Fasilitas .........................................................................
62 3.1.1.5. Pengelompokan Kegiatan ......................................
57 3.1.1.4. Pola Kegiatan .........................................................
55 3.1.1.3. Pelaku Kegiatan danSIfat Kegiatan ........................
54 3.1.1.2. Kategorisasi ...........................................................
3.2.2.7. Pencahayaan ......................................................... 121
3.2.3. Studi Pemanfaatan Teknologi ................................................. 125
3.2.4. Studi Pintu Keluar ................................................................... 130
3.3. Analisa Pendekatan Konteks Lingkungan ......................................... 133
3.3.1. Analisa Pemilihan Lokasi Makro (skala BWK) ......................... 133
3.3.1.1. Kriteria Pemilihan Lokasi Makro ............................. 133
3.3.1.2. Alternatif Lokasi Makro ........................................... 134
3.3.1.3. Pemilihan Lokasi Makro ......................................... 138
3.3.2. Analisa Pemilihan Lokasi Mikro (Koridor Jalan) ...................... 139
3.3.2.1. Kriteria Pemilihan Lokasi Mikro .............................. 139
3.3.2.2. Alternatif Lokasi Mikro ............................................ 140
3.3.2.3. Pemilihan Lokasi Mikro .......................................... 144
3.3.2.4. Deskripsi Konteks Lingkungan ............................... 145
3.3.3. Analisa Pemilihan Tapak......................................................... 146
3.3.3.1. Kriteria Pemilihan Tapak ........................................ 146
3.3.3.2. Alternatif Tapak ...................................................... 148
3.3.3.3. Pemilihan Tapak ................................................... 155
BAB IV PROGRAM ARSITEKTUR ................................................................ 156
4.1. Konsep Program ............................................................................... 156
4.2. Tujuan Perancangan, Faktor Penentu Perancangan, dan Faktor Persyaratan Perancangan ................................................................. 157
4.2.1. Tujuan Perancangan (Design Objective) ................................. 157
4.2.2. Faktor Penentu Perancangan ................................................. 157
4.2.3. Faktor Persyaratan Perancangan ........................................... 158
4.2.3.1. Persyaratan Arsitektur ............................................ 158
4.2.3.3. Persyaratan Konteks Lingkungan ........................... 160
4.3. Program Arsitektur ............................................................................ 161
4.3.1. Program Kegiatan ................................................................... 161
4.3.1.1. Pola Ruang ............................................................ 161
4.3.1.2. Studi Kebutuhan Luas Lahan ................................. 162
4.3.2. Program Sistem Struktur ......................................................... 165
4.3.2.1. Program Sistem Struktur dan Materialnya .............. 165
4.3.2.2. Pemilihan Material Bangunan................................. 166
4.3.3. Sistem utilitas .......................................................................... 175
4.3.3.1. Transportasi ........................................................... 175
4.3.3.2. Sistem Pemadam Kebakaran ................................. 176
4.3.3.3. Jaringan Listrik ....................................................... 178
4.3.3.4. Jaringan Telepon ................................................... 179
4.3.3.5. Penangkal Petir ...................................................... 180
4.3.3.6. Jariangan Air Bersih dan Air Kotor ......................... 180
4.3.3.7. Pencahayaan ......................................................... 182
4.3.3.8. Pengahawaan ........................................................ 185
4.3.4. Program Lokasi dan Tapak ..................................................... 186
4.3.4.1. Data Eksisting Tapak ............................................. 186
4.3.4.2. Persentase Ruang Hijau pada Tapak ..................... 189
4.3.4.3. Pilihan Vegetasi Pada Tapak ................................. 190
4.3.4.4. Pilihan Penutup Tanah Pada Tapak ....................... 191
BAB V Kajian Teori ...................................................................................... 192
5.1. Kajian Teori Penekanan Desain ........................................................ 192
5.1.2. Studi Preseden ....................................................................... 194
5.1.3. Penerapan Teori Penekanan Desain ...................................... 196
5.2. Kajian Teori Permasalahan Dominan ................................................ 196
5.2.1. Interpretasi dan Elaborasi Teori Permasalahan Dominan ....... 196
5.2.2. Studi Preseden ....................................................................... 199
5.2.3. Kemungkinan Penerapan Teori Permasalahan Dominan ........ 202 Kepustakaan .................................................................................................... 203
Daftar Gambar
Gambar 2.1 : Lapangan Basket ............................................................................. 28Gambar 2.2 : Ukuran lapangan bulu tangkis .......................................................... 29Gambar 2.3 : Ukuran lapangan futsal .................................................................... 30Gambar 2.4 : Locker Room .................................................................................... 30Gambar 2.5 : Kolam Renang indoor ....................................................................... 31Gambar 2.6 : Ruangan GYM ................................................................................. 32Gambar 2.7 : Peta Kota Semarang ........................................................................ 39Gambar 2.8 : Peta Pola Kota Semarang ................................................................ 40Gambar 2.9 : Basket Stadium Knight ..................................................................... 44Gambar 2.10 : Futsal Stadium Knight .................................................................... 45Gambar 2.11 : Tianjin Sport Center ....................................................................... 46Gambar 2.12 : Tianjin Sport Center ....................................................................... 47Gambar 2.13 : Sport and Leisure Center ............................................................... 47Gambar 3.1: Spasial kursi penonton ...................................................................... 72 Gambar 3.2: Lapangan Bulu Tangkis ..................................................................... 72 Gambar 3.3: Lapangan Basket .............................................................................. 73 Gambar 3.4: Lapangan Basket .............................................................................. 73 Gambar 3.5: Kolam Renang Dewasa ..................................................................... 74 Gambar 3.6: Kolam Renang Anak ......................................................................... 74
Gambar 3.7 : Struktur Kabel .................................................................................. 86Gambar 3.8 : Struktur Cangkang ........................................................................... 87Gambar 3.9 : Struktur Membrane ........................................................................... 88Gambar 3.10 : Struktur Space Frame .................................................................... 89Gambar 3.11 : Struktur Pneumatic ......................................................................... 90Gambar 3.13 : Batu Bata ....................................................................................... 95Gambar 3.14 : Dinding Bata Ringan ...................................................................... 96Gambar 3.15 : Lantai Parket Kayu ......................................................................... 99Gambar 3.16 : Lantai Vinyl ..................................................................................... 102Gambar 3.17 : Lantai Karpet .................................................................................. 104Gambar 3.18 : Kemiringan ramp ............................................................................ 108Gambar 3.19 : Ramp difable .................................................................................. 108Gambar 3.20 : Detektor Asap ................................................................................ 110Gambar 3.21 : Detektor Panas .............................................................................. 110Gambar 3.22 : Detektor Ion .................................................................................... 111Gambar 3.23 : Hydrant dan perletakannya ............................................................ 112Gambar 3.24 : Sprinkler ......................................................................................... 112Gambar 3.25 : Jaringan listrik bawah tanah ........................................................... 114Gambar 3.26 : Jaringan listrik kabel udara ............................................................. 114Gambar 3.27 : Diagram Penyaluran Distribusi Listrik ............................................. 115Gambar 3.28 : Diagram Distribusi Telepon ............................................................ 116Gambar 3.29 : Ruang Panel .................................................................................. 117Gambar 3.30 : Ruang Kontrol Air Bersih dan Kotor ................................................ 118Gambar 3.31 : Diagram Distribusi Air Bersih .......................................................... 119Gambar 3.32 : Diagram Distribusi Air Kotor ........................................................... 119Gambar 3.33 : Terang langit .................................................................................. 122Gambar 3.34 : Bukaan Dinding .............................................................................. 122Gambar 3.35 : Lampu sorot ................................................................................... 123Gambar 3.36 : LED ................................................................................................ 124Gambar 3.38 : skema instalasi solar panel ............................................................ 126Gambar 3.39 : skema instalasi solar panel pada umumnya ................................... 127Gambar 3.40 : skema instalasi solar panel untuk arus DC ..................................... 127Gambar 3.41 : Distribusi luminansi berbagai model langit ...................................... 128Gambar 3.42 : Kamera CCTV ............................................................................... 130Gambar 3.43 : Peta Kawasaan BWK V .................................................................. 135Gambar 3.44 : Kawasan Masjid Agung Semarang ................................................. 135Gambar 3.45 : Masjid Agung Semarang ................................................................ 135Gambar 3.46 : Jalan Soekarno Hatta ..................................................................... 135Gambar 3.47 : Gerbang GOR Jati Diri ................................................................... 137Gambar 3.48 : Gerbang Kawasan Papandayan ..................................................... 137Gambar 3.49 : Peta Kawaasan BWK II .................................................................. 137Gambar 3.50 : Koridor jalan Arteri Soekarno Hatta ................................................ 140Gambar 3.51 : Peta Kontur jalan Arteri Soekarno Hatta ......................................... 141Gambar 3.52 : Foto Udara jalan Arteri Soekarno Hatta .......................................... 141Gambar 3.53 : Koridor jalan Soekarno Hatta ......................................................... 141Gambar 3.54 : Sungai Banjir Kanal Timur .............................................................. 141Gambar 3.55 : Jalan Masjid Agung Semarang ....................................................... 141Gambar 3.56 : Kawasan Masjid Agung Semarang ................................................ 141Gambar 3.57 : Koridor Jalan Supriadi .................................................................... 142Gambar 3.58 : Koridor Jalan Supriadi .................................................................... 143Gambar 3.59 : Peta Koridor Jalan Supriadi ............................................................ 143Gambar 3.60 : Lapangan Kosong .......................................................................... 143Gambar 3.61 : Ruko Supriadi ................................................................................. 143Gambar 3.63 : Koridor jalan Arteri Soekarno Hatta ................................................ 145Gambar 3.64 : Foto Udara jalan Arteri Soekarno Hatta .......................................... 148Gambar 3.65 : Koridor Jl Soekarno Hatta .............................................................. 148Gambar 3.66 : Sungai Banjir Kanal Timur .............................................................. 148Gambar 3.67 : Kawasan Masjid Agung Semarang ................................................. 148Gambar 3.68 Lahan Kosong ................................................................................. 148Gambar 3.69 : Koridor jalan Arteri Soekarno Hatta ................................................ 149Gambar 3.70 : Koridor jalan Arteri Soekarno Hatta ................................................ 149Gambar 3.71 : Alternatif Tapak 1 ........................................................................... 150Gambar 3.72 : Koridor Jalan .................................................................................. 150Gambar 3.73 : Foto Udara Alternatif Tapak 1......................................................... 151Gambar 3.74 : Alternatif Tapak 1 ........................................................................... 151Gambar 3.75 : Lokasi Tapak 1 ............................................................................... 151Gambar 3.76 : Alternatif Tapak 1 ........................................................................... 152Gambar 3.77 : Pom Bensin .................................................................................... 153Gambar 3.78 : Alternatif tapak Ke 2 ....................................................................... 153Gambar 3.79 : Foto Udara Alternatif Tapak 2......................................................... 154Gambar 3.80 : Foto Alternatif Tapak 2 ................................................................... 154Gambar 3.81 : Foto Alternatif Tapak 2 ................................................................... 154Gambar 4.1 : Lantai Parket Kayu ........................................................................... 170Gambar 4.2 : Lantai Interlocking ............................................................................ 173Gambar 4.3 : Kemiringan ramp .............................................................................. 176Gambar 4.4 : Ramp difable .................................................................................... 176Gambar 4.5 : Hydrant dan perletakannya .............................................................. 178Gambar 4.7 : Diagram Distribusi Telepon .............................................................. 180Gambar 4.8 : Diagram Distribusi Air Bersih ............................................................ 181Gambar 4.9 : Diagram Distribusi Air Kotor ............................................................. 182Gambar 4.10 : Terang langit .................................................................................. 183Gambar 4.11 : Bukaan Dinding .............................................................................. 184Gambar 4.12 : Alternatif Tapak 1 ........................................................................... 186Gambar 4.13 : Foto Udara Alternatif Tapak 1......................................................... 187Gambar 4.14 : Alternatif Tapak 1 ........................................................................... 187Gambar 4.15 : Lokasi Tapak 1 ............................................................................... 187Gambar 4.16 : Peta CAD Alternatif 1 ..................................................................... 188Gambar 5.1: Perspektif bangunan ......................................................................... 194 Gambar5.2: Lapangan Basket ............................................................................... 195 Gambar 5.3: Perspektif bangunan ......................................................................... 200 Gambar 5.4: Lapangan Basket .............................................................................. 201
Daftar Tabel
Tabel 3.1 : Pelaku Kegiatan-Sifat Ruang ............................................................... 57Tabel 3.2 : Pelaku-Kelompok Ruang ...................................................................... 64Tabel 3.3 : Besaran Ruang .................................................................................... 69Tabel 3.4 : Kebutuhan Luas Bangunan .................................................................. 75Tabel 3.5 : Pemilihan Lokasi Makro ....................................................................... 134Tabel 3.6 : Pemilihan Lokasi Mikro ........................................................................ 140Tabel 3.7 : Pemilihan Tapak .................................................................................. 151Tabel 4.1 : Kebutuhan Luas Bangunan .................................................................. 158Daftar Diagram
Diagram 2.1 : struktur Organisasi ........................................................................... 23 Diagram 3.1 : Pola Aktivitas dalam Sport Hall ........................................................ 62 Diagram 3.2 : Pola Aktivitas Pengunjung ............................................................... 63 Diagram 3.3 : Pola Aktivitas Pengelola .................................................................. 63 Diagram 3.4 : Pola Aktivitas Petugas Kebersihan .................................................. 63 Diagram 3.5 : Kebutuhan Ruang-Pola Ruang ........................................................ 69