Pengaruh Suplementasi Daun Ubi Kayu Onggok pada Jerami Padi terhadap Konsumsi dan Koefisien Cerna Ransum

!I!.,I * .,.'::,~'-,.:

44U.N,t,i
fl&l,
-

~KAYU
,,
..*.~
I:l
DAN ONGGOK PADA JERAMI PADI TERHADAP-~~*"-.
PENGARUH SUPLEMENTASI

,

~

KDNSUMSI DAM KOEFlSlErtl CERrUA RANSUM

K A R Y A ILMIAH
-HEN1 NUR HASANAH


FAKULTAS

PETERWAKAN

INSTITUT P E R T A W i A N =-OR

-

RINGKASAN
BEN1 NUR HASANAH, 1986. Pengaruh S u u l e m e n t a s i Daun
Ubi Kasu dan Onggok uada Jerami P a d i t e r h a d a ~Konsumsi dan
K o e f i s i e n Cerna Ransum. Karya I l m i a h F a k u l t a s P e t e r n a k a n
I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor.
Pembimbing Utama
Pembimbing Anggota

:
:


Dr.

Ir.

.Aminuddin...~arakkasi
i t : di
........
M.. . Wihugq.o$8:
.. i~.?%,",';;.

*

.*. ..

-?".!,* ....,..;
."
P e n e l i t i a n i n i d i l a k u k a n d l b;'g"l?a& &;,&am -Rumin&nsia
B a l a i P e n e l i t i a n Ternak ~ i a w,i $ogorr'u y a n.g b e ? T a r i g s ~ g; d a r i
.. ...... : . ,..
,.

b u l a n A p r i l sampai dengan ~ g u . s . k ~ 6 * l . ~ & ,
.

., .....,
:
.
A
.. :
:I. *.

%

:
~

; l'

j,

7 8


7a

\%a.

,

,

i

Tujuan p e n e l i t i a n i n i ialah'"'~~tuk..~'~ge,~al.uasi=~~pngar u h penambahan daun u b i kayu d a n onggok k e daSaW ra.n;su'm pokok j e r a m i p a d i , t e r h a d a p konsumsi dan k o e f i s i e n c e r n a bahan k e r i n g dan bahan o r g a n i k ransum.
Ternak yang digunakan i a l a h s a p i Peranakan Ongole (PO)
j a n t a n , dewasa dan b e r f i s t u l a , dengan r a t a - r a t a bobot h i d u p
298.5
35.5 kg.
J e r a m i p a d i , s e b a g a i ransum b a s a l , d i b e r i k a n 4 l i b i t u m
k e p a d a t e r n a k , sedangkan ransum p e r l a k u a n (suplemen) y a n g
d i s u s u n d a r i daun u b i kayu d a n onggok, dalam jumlah t e r b a t a s
( 2 k g k e r i n g oven) d i b e r i k a n t e r p i s a h ( l e b i h d u l u ) d a r i ransum b a s a l .

Suplemen d i s u s u n 4 macam ( 4 p e r l a k u a n ) , y a i t u :
( A ) 100% daun u b i kayu (DU); (B) DU 75% + Onggok ( 0 ) 25%;
(C) DU 50% + 0 50% dan (Dl 100%Onggok. A i r minum t e r s e d i a
s e t i a p saat.
Peubah yang d i u k u r a d a l a h konsumsi dan k o e f i s i e n c e r n a
bahan k e r i n g dan bahan o r g a n i k ransum. Dilakukan p u l a pengu k u r a n k o e f i s i e n c e r n a bahan-bahan makanan ransum dengan met o d a percobaan i n v i t r o d a n i n s i t u (rnetoda k a n t o n g n i l o n ) ,
u n t u k melengkapi gambaran h a s i l percobaan i n v i v o .
Rancangan percobaan y a n g digunakan a d a l a h B u j u r Sangkar
L a t i n ( B S L ) 4 x 4 dengan U j i J a r a k Duncan u n t u k pengamatan
semua peubah. S e t i a p p e r i o d e b e r l a n g s u n g selama 30 h a r i ,
y a i t u 1 4 h a r i masa pen.
y e s u a i a n , 1 0 h a r i b e r i k u t n y a pengump u l a n d a t a percobaan i n v i v o dan s i s a n y a untuk pengamatan
l a i n , d i a n t a r a n y a i n v i t r o dan i n s i t u .
H a s i l ~ e n e l i t i a ni n i menuniukkan bahwa aennaruh p e r l a kuan ( s u p l e L e n ) t i d a k b e r b e d a n y a t a ( P < 0 . 0 5 j t e r h a d a p konsumsi dan k o e f i s i e n c e r n a bahan k e r i n g dan bahan o r g a n i k
ransum.
Hal i n i memperlihatkan bahwa k o e f i s i e n c e r n a t o t a l
ransum t i d a k menggambarkan k u a l i t a s komponen ransum.
Padah a 1 k u a l i t a s bahan makanan e r a t k a i t a n n y a dengan kemampuan
bahan makanan i t u menyediakan z a t - z a t makanan yang d i b u t u h k a n o l e h tubuh t e r n a k , y a n g pada a k h i r n y a akan t e r w u j u d dalam penampilan p r o d u k s i t e r n a k , s e p e r t i pertambahan bobot
badan.

H a s i l percobaan
v i t r o menunjang percobaan g v i v o ,
s e b a b dengan pengaruh keempat p e r l a k u a n c a i r a n rumen Gi

+

s a p i - s a p i percobaan i n v i v o ) yang t i d a k berbeda n y a t a
( P < 0 . 0 5 ) t e r h a d a p k o e f i s i e n c e r n a bahan makanan ransum, m a k a d i d u g a ransum p e r l a k u a n memberi pengaruh yang sama p u l a
t e r h a d a p a k t i v i t a s mikroba rumen dalam mencerna bahan makanan.
K o e f i s i e n c e r n a s e t i a p bahan makanan (Q s i t u ) a n t a r
p e r l a k u a n keempat rumen s a p i t i d a k berbeda n y a - ~
(0.05).
Dengan demikian percobaan i n i p u n menunjang h a s i l percobaan
i n vivo.
Hubungan bahan k e r i n g (BK) dan bahan o r g a n i k (BO) t e r v i t r o (X) dengan i n v i v o (Y) mernbentuk p e r cerna antara
samaan r e g r e s i l i n i e r , BK: Y = 1.24 + 1.04 X ; r = 0.48,
( P < 0 . 0 5 ) dan BO: Y = 2.45 + 0.54 X ; r = 0.29, ( P ( 0 . 0 5 ) .
Hubungan a n t a r a i n s i t u (X) dengan &
I v i v o (Y) membentuk
persamaan r e g r e s i l l n l e r , BK: Y = 2 . 6 6 0 . 4 5 X ; r = 0.36,

( P < 0 . 0 5 ) dan BO: Y = 2.54 + 0.49 X ; r = 0.42, ( P < 0 . 0 5 ) .

--

a

PENGARUH SUPLEMENTASI DAUN UBI KAYU
DAN ONGGOK PADA

JERAMI PAD1 TERHADAP

KONSUMSI DAN KOEFISIEN CERNA RANSUM

Ole h
HEN1 NUR HASANAH

D. 17 0389

Karya I l m i a h i n i t e l a h d i s e t u j u i d
Komisi U j i a n L i s a n p a d a t a n


Pembimbing

Utama

Ketua J u r u s a n
I l m u N u t r i s i dan Makanan Ternak
Fakultas Peternakan
I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor

D r . Toha S u t a r d i

Y
Pembimbing

Anggota

Dekan
Fakultas Peternakan
I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor


A -_

KATA PENGANTAR
S e g a l a p u j i s e r t a syukur p e n u l i s p a n j a t k a n kepada Allah
Subhanahu Wa T a ' a l a k a r e n a hanya b e r k a t limpahan rahmatNya

~

~

d~
S p a~
t ~me~nye~~l~esai-k~ananananXarya
1 - i ~ ~ - I ~ l m i aih n i ~ ~ ~ ~
-~

~

~-~~~

~

~

~

~

~~

~

~~

~~~

~~~

-


~~~~~~

~~

~~~

Karya I l m i a h i n i d i t u l i s guna memenuhi s a l a h s a t u syar a t untuk menyelesaikan s t u d i d i F a k u l t a s Peternakan I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor.
Pada kesempatan i n i p e n u l i s menghaturkan terima k a s i h
dan penghargaan yang s e t i n g g i - t i n g g i n y a kepada Bapak

D r . Aminuddin P a r a k k a s i dan Bapak Ir. M.

Winugroho, M.Sc.

a t a s s e g a l a bimbingan d a n b a n t u a n n y a s e j a k p e n e l i t i a n samp a i t e r w u j u d n y a Karya I l m i a h i n i .

Demikian p u l a k e p a d a pim-

p i n a n dan s e l u r u h s t a f dosen d a n pegawai F a k u l t a s P e t e r n a k a n
I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor p e n u l i s ucapkan t e r i m a k a s i h a t a s
s e g a l a b a n t u a n dan b e k a l i l m u .
Kepada pimpinan, s t a f p e n e l i t i , pegawai l a b o r a t o r i u m
dan kandang B a l a i P e n e l i t i a n Ternak Ciawi, p e n u l i s ucapkan
t e r i m a k a s i h a t a s s e g a l a f a s i l i t a s dan b a n t u a n yang t e l a h
d i b e r i k a n selama p e n e l i t i a n .
Kepada Ibunda, Ayahanda, kakak-adik s e r t a suami t e r c i n t a y a n g t a k p e r n a h l e l a h b e r d o ' a dan b e k e r j a demi kemaj u a n p e n u l i s , p e n u l i s h a t u r k a n t e r i m a k a s i h yang t a k terhingga.
a T a ' a l a memberikan b a l a s a n Semoga A l l a h Subhanahu W

nya yang l e b i h b a i k , s e r t a s e n a n t i a s a melimpahkan rahmatNya kepada semua f i h a k yang t e l a h membantu.

Amin.

Akhirnya p e n u l i s b e r h a r a p , semoga Karya I l m i a h i n i

!I!.,I * .,.'::,~'-,.:

44U.N,t,i
fl&l,
-

~KAYU
,,
..*.~
I:l
DAN ONGGOK PADA JERAMI PADI TERHADAP-~~*"-.
PENGARUH SUPLEMENTASI

,

~

KDNSUMSI DAM KOEFlSlErtl CERrUA RANSUM

K A R Y A ILMIAH
-HEN1 NUR HASANAH

FAKULTAS

PETERWAKAN

INSTITUT P E R T A W i A N =-OR

-

RINGKASAN
BEN1 NUR HASANAH, 1986. Pengaruh S u u l e m e n t a s i Daun
Ubi Kasu dan Onggok uada Jerami P a d i t e r h a d a ~Konsumsi dan
K o e f i s i e n Cerna Ransum. Karya I l m i a h F a k u l t a s P e t e r n a k a n
I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor.
Pembimbing Utama
Pembimbing Anggota

:
:

Dr.

Ir.

.Aminuddin...~arakkasi
i t : di
........
M.. . Wihugq.o$8:
.. i~.?%,",';;.

*

.*. ..

-?".!,* ....,..;
."
P e n e l i t i a n i n i d i l a k u k a n d l b;'g"l?a& &;,&am -Rumin&nsia
B a l a i P e n e l i t i a n Ternak ~ i a w,i $ogorr'u y a n.g b e ? T a r i g s ~ g; d a r i
.. ...... : . ,..
,.
b u l a n A p r i l sampai dengan ~ g u . s . k ~ 6 * l . ~ & ,
.

., .....,
:
.
A
.. :
:I. *.

%

:
~

; l'

j,

7 8

7a

\%a.

,

,

i

Tujuan p e n e l i t i a n i n i ialah'"'~~tuk..~'~ge,~al.uasi=~~pngar u h penambahan daun u b i kayu d a n onggok k e daSaW ra.n;su'm pokok j e r a m i p a d i , t e r h a d a p konsumsi dan k o e f i s i e n c e r n a bahan k e r i n g dan bahan o r g a n i k ransum.
Ternak yang digunakan i a l a h s a p i Peranakan Ongole (PO)
j a n t a n , dewasa dan b e r f i s t u l a , dengan r a t a - r a t a bobot h i d u p
298.5
35.5 kg.
J e r a m i p a d i , s e b a g a i ransum b a s a l , d i b e r i k a n 4 l i b i t u m
k e p a d a t e r n a k , sedangkan ransum p e r l a k u a n (suplemen) y a n g
d i s u s u n d a r i daun u b i kayu d a n onggok, dalam jumlah t e r b a t a s
( 2 k g k e r i n g oven) d i b e r i k a n t e r p i s a h ( l e b i h d u l u ) d a r i ransum b a s a l .
Suplemen d i s u s u n 4 macam ( 4 p e r l a k u a n ) , y a i t u :
( A ) 100% daun u b i kayu (DU); (B) DU 75% + Onggok ( 0 ) 25%;
(C) DU 50% + 0 50% dan (Dl 100%Onggok. A i r minum t e r s e d i a
s e t i a p saat.
Peubah yang d i u k u r a d a l a h konsumsi dan k o e f i s i e n c e r n a
bahan k e r i n g dan bahan o r g a n i k ransum. Dilakukan p u l a pengu k u r a n k o e f i s i e n c e r n a bahan-bahan makanan ransum dengan met o d a percobaan i n v i t r o d a n i n s i t u (rnetoda k a n t o n g n i l o n ) ,
u n t u k melengkapi gambaran h a s i l percobaan i n v i v o .
Rancangan percobaan y a n g digunakan a d a l a h B u j u r Sangkar
L a t i n ( B S L ) 4 x 4 dengan U j i J a r a k Duncan u n t u k pengamatan
semua peubah. S e t i a p p e r i o d e b e r l a n g s u n g selama 30 h a r i ,
y a i t u 1 4 h a r i masa pen.
y e s u a i a n , 1 0 h a r i b e r i k u t n y a pengump u l a n d a t a percobaan i n v i v o dan s i s a n y a untuk pengamatan
l a i n , d i a n t a r a n y a i n v i t r o dan i n s i t u .
H a s i l ~ e n e l i t i a ni n i menuniukkan bahwa aennaruh p e r l a kuan ( s u p l e L e n ) t i d a k b e r b e d a n y a t a ( P < 0 . 0 5 j t e r h a d a p konsumsi dan k o e f i s i e n c e r n a bahan k e r i n g dan bahan o r g a n i k
ransum.
Hal i n i memperlihatkan bahwa k o e f i s i e n c e r n a t o t a l
ransum t i d a k menggambarkan k u a l i t a s komponen ransum.
Padah a 1 k u a l i t a s bahan makanan e r a t k a i t a n n y a dengan kemampuan
bahan makanan i t u menyediakan z a t - z a t makanan yang d i b u t u h k a n o l e h tubuh t e r n a k , y a n g pada a k h i r n y a akan t e r w u j u d dalam penampilan p r o d u k s i t e r n a k , s e p e r t i pertambahan bobot
badan.
H a s i l percobaan
v i t r o menunjang percobaan g v i v o ,
s e b a b dengan pengaruh keempat p e r l a k u a n c a i r a n rumen Gi

+

s a p i - s a p i percobaan i n v i v o ) yang t i d a k berbeda n y a t a
( P < 0 . 0 5 ) t e r h a d a p k o e f i s i e n c e r n a bahan makanan ransum, m a k a d i d u g a ransum p e r l a k u a n memberi pengaruh yang sama p u l a
t e r h a d a p a k t i v i t a s mikroba rumen dalam mencerna bahan makanan.
K o e f i s i e n c e r n a s e t i a p bahan makanan (Q s i t u ) a n t a r
p e r l a k u a n keempat rumen s a p i t i d a k berbeda n y a - ~
(0.05).
Dengan demikian percobaan i n i p u n menunjang h a s i l percobaan
i n vivo.
Hubungan bahan k e r i n g (BK) dan bahan o r g a n i k (BO) t e r v i t r o (X) dengan i n v i v o (Y) mernbentuk p e r cerna antara
samaan r e g r e s i l i n i e r , BK: Y = 1.24 + 1.04 X ; r = 0.48,
( P < 0 . 0 5 ) dan BO: Y = 2.45 + 0.54 X ; r = 0.29, ( P ( 0 . 0 5 ) .
Hubungan a n t a r a i n s i t u (X) dengan &
I v i v o (Y) membentuk
persamaan r e g r e s i l l n l e r , BK: Y = 2 . 6 6 0 . 4 5 X ; r = 0.36,
( P < 0 . 0 5 ) dan BO: Y = 2.54 + 0.49 X ; r = 0.42, ( P < 0 . 0 5 ) .

--

a

PENGARUH SUPLEMENTASI DAUN UBI KAYU
DAN ONGGOK PADA

JERAMI PAD1 TERHADAP

KONSUMSI DAN KOEFISIEN CERNA RANSUM

Ole h
HEN1 NUR HASANAH

D. 17 0389

Karya I l m i a h i n i t e l a h d i s e t u j u i d
Komisi U j i a n L i s a n p a d a t a n

Pembimbing

Utama

Ketua J u r u s a n
I l m u N u t r i s i dan Makanan Ternak
Fakultas Peternakan
I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor

D r . Toha S u t a r d i

Y
Pembimbing

Anggota

Dekan
Fakultas Peternakan
I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor

A -_

KATA PENGANTAR
S e g a l a p u j i s e r t a syukur p e n u l i s p a n j a t k a n kepada Allah
Subhanahu Wa T a ' a l a k a r e n a hanya b e r k a t limpahan rahmatNya

~

~

d~
S p a~
t ~me~nye~~l~esai-k~ananananXarya
1 - i ~ ~ - I ~ l m i aih n i ~ ~ ~ ~
-~

~

~-~~~
~

~

~

~

~~

~

~~

~~~

~~~

-

~~~~~~

~~

~~~

Karya I l m i a h i n i d i t u l i s guna memenuhi s a l a h s a t u syar a t untuk menyelesaikan s t u d i d i F a k u l t a s Peternakan I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor.
Pada kesempatan i n i p e n u l i s menghaturkan terima k a s i h
dan penghargaan yang s e t i n g g i - t i n g g i n y a kepada Bapak

D r . Aminuddin P a r a k k a s i dan Bapak Ir. M.

Winugroho, M.Sc.

a t a s s e g a l a bimbingan d a n b a n t u a n n y a s e j a k p e n e l i t i a n samp a i t e r w u j u d n y a Karya I l m i a h i n i .

Demikian p u l a k e p a d a pim-

p i n a n dan s e l u r u h s t a f dosen d a n pegawai F a k u l t a s P e t e r n a k a n
I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor p e n u l i s ucapkan t e r i m a k a s i h a t a s
s e g a l a b a n t u a n dan b e k a l i l m u .
Kepada pimpinan, s t a f p e n e l i t i , pegawai l a b o r a t o r i u m
dan kandang B a l a i P e n e l i t i a n Ternak Ciawi, p e n u l i s ucapkan
t e r i m a k a s i h a t a s s e g a l a f a s i l i t a s dan b a n t u a n yang t e l a h
d i b e r i k a n selama p e n e l i t i a n .
Kepada Ibunda, Ayahanda, kakak-adik s e r t a suami t e r c i n t a y a n g t a k p e r n a h l e l a h b e r d o ' a dan b e k e r j a demi kemaj u a n p e n u l i s , p e n u l i s h a t u r k a n t e r i m a k a s i h yang t a k terhingga.
a T a ' a l a memberikan b a l a s a n Semoga A l l a h Subhanahu W

nya yang l e b i h b a i k , s e r t a s e n a n t i a s a melimpahkan rahmatNya kepada semua f i h a k yang t e l a h membantu.

Amin.

Akhirnya p e n u l i s b e r h a r a p , semoga Karya I l m i a h i n i