Materi Kuliah Jurusan Teknik Elektro - FORUM STUDI ISLAM AL-BIRUNI
Matematika Dasar
DALIL DELHOSPITAL
Dalam perhitungan limit fungsi seringkali dijumpai bentuk tak tentu dari limit
0 ∞
, , 0 .∞ dan ∞ − ∞ . Untuk menyelesaikannya digunakan cara yang dikenalkan
0 ∞
yaitu :
oleh Delhospital.
Bentuk
0
∞
dan
0
∞
Misal
lim
lim f(x) = lim g(x) = 0 atau lim f(x) = lim g(x) = ∞.
f (x )
f ' (x )
. Bila masih dijumpai ruas kanan merupakan
= lim
g (x )
g ' (x )
bentuk
Maka
0
∞
atau
0
∞
maka dilakukan penurunan lagi sehingga didapatkan nilai yang bukan merupakan bentuk
tak
tentu
tersebut.
Penulisan
lim
lim , lim , lim , lim atau lim .
x →a x→ a + x→ a − x → −∞
x →∞
Contoh :
Hitung limit berikut
a. lim
x→ 0
b.
lim
1 − cos 2x
x2
x 3 + 2x
x→∞ x 4 + 1
Jawab :
a. lim
x →0
b.
lim
1 − cos 2 x
x2
x3 + 2x
x→∞ x 4 + 1
2 sin 2 x
4 cos 2 x
= lim
=2
x →0 2 x
x →0 2
= lim
= lim
x→∞
3x 2 + 2
4x3
= lim
6x
x→∞ 12 x 2
6
=0
x→∞ 24 x
= lim
Bentuk 0 . ∞
Danang Mursita
Sekolah Tinggi Teknologi Telkom, Bandung
mengandung
maksud
Matematika Dasar
Misal lim f(x) = 0 dan lim g(x) = ∞. Maka lim f(x) g(x) merupakan bentuk 0 . ∞ .
Untuk
menyelesaikannya
kita
ubah
f (x )
g (x )
lim f ( x) g ( x ) = lim 1
= lim 1
.
g (x )
menjadi
bentuk
Selanjutnya
0
0
solusi
atau
dari
∞
∞
yaitu
limit
tersebut
:
f ( x)
diselesaikan dengan cara seperti bentuk sebelumnya.
Contoh :
Hitung limit berikut
a.
π
lim x − sec x
2
x →π / 2
b. lim x 2 csc x
x→0
Jawab :
π
x−
π
1
2 = lim
a. lim x − sec x = lim
= −1
2
x →π / 2
x→π / 2 cos x
x→π / 2 − sin x
x2
2x
2
b. lim x csc x = lim
= lim
=0
x →0
x→0 sin x x→0 cos x
Bentuk ∞ - ∞
Misal lim f(x) = lim g(x) = ∞. Maka untuk menyelesaikan lim [ f(x) - g(x) ]
dilakukan dengan menyederhanakan bentuk [ f(x) - g(x) ] sehingga dapat dikerjakan
menggunakan cara yang telah dikenal sebelumnya.
Contoh
Hitung lim (csc x − cot x )
x→ 0
Jawab :
Danang Mursita
Sekolah Tinggi Teknologi Telkom, Bandung
Matematika Dasar
1
cos x
1 − cos x
sin x
lim (csc x − cot x ) = lim
−
= lim
= lim
=0
x →0
x→0 sin x sin x x→0 sin x
x→0 cos x
Sebagai catatan bahwa tidak semua bentuk limit tak tentu dapat diselesaikan
menggunakan dalil Delhospital. Hal ini seringkali terjadi di dalam menyelesaikan limit
fungsi f(x) dengan f(x) bukan merupakan fungsi rasional. Untuk lebih jelasnya diberikan
contoh berikut.
Contoh
Hitung limit berikut :
a.
b.
x 2 − 3x
1− x
lim
x→−∞
lim x 2 + x − x 2 + 1
x→∞
Jawab:
a.
x2 − 3x x
x 2 − 3x (− x )
= lim
=1
2
1− x
x x→−∞ 1 − x
x
lim
x→−∞
x −1
b. lim x 2 + x − x2 + 1 = lim
x→∞ 2
x→∞
x + x + x2 + 1
x2 1
=
x
2
Soal latihan
Hitung limit berikut ( bila ada )
1.
2.
2x + 1
x→+∞ 2 − 5x
lim
lim
4x2 − x
x→−∞ 2x 3 − 1
Danang Mursita
Sekolah Tinggi Teknologi Telkom, Bandung
Matematika Dasar
5 − 3x 3
3. lim
x→+∞ x + 4
4.
5.
6.
3x − 5
lim 3
x→+∞ 6x + 2
lim
x→+∞
lim
x→−∞
2x2 − 1
1+ x
2x + 1
1 + 2x2
7. lim 2 x csc x
x→0
8. lim cot 2 x (1 − cos 2x )
x→ 0
9.
lim x 2 + x − x
x→+∞
10. lim x 2 + 3 − x
x→+∞
11. lim x 2 + x − x 2 − x
x→+∞
12. lim x 2 − 3x − x 2 − 3
x→−∞
13. l i m
x → +∞
x 2 + 6 x − 5 − x
sin( ax )
x→0 ax
14. lim
tan 5x
x→0 sin2 x
15. lim
16. lim
x→0
sin2 ( 5x )
x2
sin x
x→0 1− cos x
17. lim
Danang Mursita
Sekolah Tinggi Teknologi Telkom, Bandung
Matematika Dasar
x sin x
x→0 1 − cos x
18. lim
cos 2 x − 1
x→0 1− cos 5x
19. lim
x2
x→0 1− cos x
20. lim
Danang Mursita
Sekolah Tinggi Teknologi Telkom, Bandung
DALIL DELHOSPITAL
Dalam perhitungan limit fungsi seringkali dijumpai bentuk tak tentu dari limit
0 ∞
, , 0 .∞ dan ∞ − ∞ . Untuk menyelesaikannya digunakan cara yang dikenalkan
0 ∞
yaitu :
oleh Delhospital.
Bentuk
0
∞
dan
0
∞
Misal
lim
lim f(x) = lim g(x) = 0 atau lim f(x) = lim g(x) = ∞.
f (x )
f ' (x )
. Bila masih dijumpai ruas kanan merupakan
= lim
g (x )
g ' (x )
bentuk
Maka
0
∞
atau
0
∞
maka dilakukan penurunan lagi sehingga didapatkan nilai yang bukan merupakan bentuk
tak
tentu
tersebut.
Penulisan
lim
lim , lim , lim , lim atau lim .
x →a x→ a + x→ a − x → −∞
x →∞
Contoh :
Hitung limit berikut
a. lim
x→ 0
b.
lim
1 − cos 2x
x2
x 3 + 2x
x→∞ x 4 + 1
Jawab :
a. lim
x →0
b.
lim
1 − cos 2 x
x2
x3 + 2x
x→∞ x 4 + 1
2 sin 2 x
4 cos 2 x
= lim
=2
x →0 2 x
x →0 2
= lim
= lim
x→∞
3x 2 + 2
4x3
= lim
6x
x→∞ 12 x 2
6
=0
x→∞ 24 x
= lim
Bentuk 0 . ∞
Danang Mursita
Sekolah Tinggi Teknologi Telkom, Bandung
mengandung
maksud
Matematika Dasar
Misal lim f(x) = 0 dan lim g(x) = ∞. Maka lim f(x) g(x) merupakan bentuk 0 . ∞ .
Untuk
menyelesaikannya
kita
ubah
f (x )
g (x )
lim f ( x) g ( x ) = lim 1
= lim 1
.
g (x )
menjadi
bentuk
Selanjutnya
0
0
solusi
atau
dari
∞
∞
yaitu
limit
tersebut
:
f ( x)
diselesaikan dengan cara seperti bentuk sebelumnya.
Contoh :
Hitung limit berikut
a.
π
lim x − sec x
2
x →π / 2
b. lim x 2 csc x
x→0
Jawab :
π
x−
π
1
2 = lim
a. lim x − sec x = lim
= −1
2
x →π / 2
x→π / 2 cos x
x→π / 2 − sin x
x2
2x
2
b. lim x csc x = lim
= lim
=0
x →0
x→0 sin x x→0 cos x
Bentuk ∞ - ∞
Misal lim f(x) = lim g(x) = ∞. Maka untuk menyelesaikan lim [ f(x) - g(x) ]
dilakukan dengan menyederhanakan bentuk [ f(x) - g(x) ] sehingga dapat dikerjakan
menggunakan cara yang telah dikenal sebelumnya.
Contoh
Hitung lim (csc x − cot x )
x→ 0
Jawab :
Danang Mursita
Sekolah Tinggi Teknologi Telkom, Bandung
Matematika Dasar
1
cos x
1 − cos x
sin x
lim (csc x − cot x ) = lim
−
= lim
= lim
=0
x →0
x→0 sin x sin x x→0 sin x
x→0 cos x
Sebagai catatan bahwa tidak semua bentuk limit tak tentu dapat diselesaikan
menggunakan dalil Delhospital. Hal ini seringkali terjadi di dalam menyelesaikan limit
fungsi f(x) dengan f(x) bukan merupakan fungsi rasional. Untuk lebih jelasnya diberikan
contoh berikut.
Contoh
Hitung limit berikut :
a.
b.
x 2 − 3x
1− x
lim
x→−∞
lim x 2 + x − x 2 + 1
x→∞
Jawab:
a.
x2 − 3x x
x 2 − 3x (− x )
= lim
=1
2
1− x
x x→−∞ 1 − x
x
lim
x→−∞
x −1
b. lim x 2 + x − x2 + 1 = lim
x→∞ 2
x→∞
x + x + x2 + 1
x2 1
=
x
2
Soal latihan
Hitung limit berikut ( bila ada )
1.
2.
2x + 1
x→+∞ 2 − 5x
lim
lim
4x2 − x
x→−∞ 2x 3 − 1
Danang Mursita
Sekolah Tinggi Teknologi Telkom, Bandung
Matematika Dasar
5 − 3x 3
3. lim
x→+∞ x + 4
4.
5.
6.
3x − 5
lim 3
x→+∞ 6x + 2
lim
x→+∞
lim
x→−∞
2x2 − 1
1+ x
2x + 1
1 + 2x2
7. lim 2 x csc x
x→0
8. lim cot 2 x (1 − cos 2x )
x→ 0
9.
lim x 2 + x − x
x→+∞
10. lim x 2 + 3 − x
x→+∞
11. lim x 2 + x − x 2 − x
x→+∞
12. lim x 2 − 3x − x 2 − 3
x→−∞
13. l i m
x → +∞
x 2 + 6 x − 5 − x
sin( ax )
x→0 ax
14. lim
tan 5x
x→0 sin2 x
15. lim
16. lim
x→0
sin2 ( 5x )
x2
sin x
x→0 1− cos x
17. lim
Danang Mursita
Sekolah Tinggi Teknologi Telkom, Bandung
Matematika Dasar
x sin x
x→0 1 − cos x
18. lim
cos 2 x − 1
x→0 1− cos 5x
19. lim
x2
x→0 1− cos x
20. lim
Danang Mursita
Sekolah Tinggi Teknologi Telkom, Bandung