Staff Site Universitas Negeri Yogyakarta

\ b L IV, No. 2, Oktober 2008

ISSN: 0216-9940

Terbit dua kali setahun, pada bulan April dan Oktober berisi tulisan yang diangkat
dari basil kjian analisis kritis dan penelitian di bidang kcsehatan olahraga.
I^nanggung Jawab
Ketua Program Studi Ilmu Keolahragaan (IKORA)
Ketua Peyunting
Suharjana
Sekretaris Pfenyunting
Novita Intan Arovah
Penyunting Pelaksana
Yustinus Sukarmin
Margono
Suryanro
Sumarjo

Panggung Sutapa
Eka Swasta Budayati
Bcrnadeta Suhartini

Penyunting Ahli
B.M. "VC^ra Kusharranti (Universitas Negeri "fog^'akarta)
H. Moch Noerhadi (Universitas Negeri 16g>'akarta)
Joseph Hari Kusnanto (Univesitas Gadjah Mada)
Sunarko Setiawan (Universitas Airlangga)
Danu Hudaya (Universitas Pendidikan Indonesia)
I Nyoman Kanca (IKIP Singaraja)
Pelaksana l i t a Usaha
Susdjen Pramono

, ^

Alamat Penyunting dan l i t a Usaha
Fakultas Ilmu Keolahragaan Universitas Negeri Yjgyakarta, ]1. Kolombo 1 ¥)gyakarta
55281,-Elp./Faks. (0274) 513092

MED IKORAzyxwvutsrqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJ
diterb itka n sejak A p r il 2005 dei\gan terbitar\. Ifenyu nting menerima sumbangar
tu lisan yang b elu m pernah d iterb itka n oleh media la in. N a s ka h d iketik pada kertas H V S klia rto, spasi
ganda, panjang 15 s.d. 20 halaman, dengan format seperti trca n tu m pada h a la ma n ku lit dalam-belakang.

N a s ka h yang masuk dievalu asi da n dis u nting u n tu k keseragaman forma t, is tila h, da n tata ara lainnya.

I S S N : 0216-9940

V o l . I V , No . 2 , O k t o be r 2008

D AFTAR IS I
Daftarisi

Hipertensi Dan Pengaruhnya Terhadap Organ-Organ Tubuh zyxwvutsrqponmlkjihgfedcb
Oleh:

dr. Moch.

Noerhadi

Terapi Masase Tuas Dalam Penanganan Nyari/Cedera Pada Leber, Siku,
Sciatica (Panggui), Lutut Dan Pergelangan K a k i
Oleh:


Heri Purwanto

19-34

Interaksi Pelatih Dan Atlet Dalam Penetapan Tujuan
Oleh:

Wasti Danardaui

Olahraga Renang Sebagai Hydrotherapy

35-49
Dalam Mengatasi Masalah-Masalah

Kesehatan
Oleh:

Ermawan

Susanto


50-74

Terapi Masase Frirage Dalam Penatalaksanaan Cedera Olahraga Pada
Lutut Dan Engkel
Oleh:

All Satya

Graha

75-108

Tinggi Badan A n a k Ditinjau Dari Segi Faktor Genetik Dan Lingkungan
Oleh: Jon Piter

Sinaga

109-129


Prosedur Penanggulangan Kecelakaan D i Kolam Renang
Oleh:

Sismadiyanto

130-145

Pembinaan Kebugaran Jasmani Untuk U s i a Lanjut
Oleh:

Paiman

146-16'

19

T E R A P I M A S A S E T UA S DA L A M P ENA NGA NA N
N Y E R I / C E D E R A P A DA L E H E R , S I K U , S A C R O I L I UM (P I NGGA NG), S C I A T I C A ( P A NGGUL ) , L UT UT
DA N P E R G E L A N G A N K A K I
O leh : H e r i P u r w a n to

D os en J u r u s a n P en d id ik a n O la h r a ga F IK U N Y

ABST R AK
Masase a da la h p er b u a ta n d en ga n
ta n g a n
( ma n ip u la s i)
pada
b a gia n - b a gia n
lu nak
dari
tu b u h
d en ga n
manual
a ta u
meka n ik
ya n g
d ila ks a n a ka n
s cca r a
m etod ik
denga n

tu ju a n
men gh a s ilka n
efek
fis iolog is ,
p r ofila k tik d a n
ter a p eu tik b a gi tu b u h .
Masase
"Tu a s "
a da la h
s u a tu
s en i
p e n ye m b u h a n ya n g b er fon d a s ik a n p a d a s is tim
a k u p u n k tu r , u n t u k m e n ye m b u h k a n p en ya kit d a n
ced er a d en g a n m e n g g u n a k a n t e k a n a n j a r i ta n g a n
s e r ta t a n g a n . T U A S b e r a r t i p e n g u n g k i t , m a k n a
k a ta tu a s a d a la h m e n s e im b a n g k a n fu n gs i- fu n gs i
o r g a n t u b u h , s e te l a h d i l a k u k a n m a s a s e
pada
t u b u h m e n d a p a t k a n k e b u g a r a n , lep a s d a r i r a s a
s a k it m a u p u n g a n g g u a n d a r i ced er a .

YIN
YAN G
d i dalam a k u p u n k tu r
a da la h
s e b u a h te o r i fa l s a fa h a l a m i a h y a n g m e n g g u n a k a n
^ k a r a k te r is tik YIN d a n YA N G u n t u k m en er a n g k a n
s ifa t, k e a d a a n g e r a k p e r u b a h a n s e s u a i d e n g a n
a la m k eh id u p a n . A k u p u n t u r i n i ya n g
s ela lu
. d i g u n a k a n d a l a m b erb a ga i m a c a m
pena nga na n
a t a u p e n y e m b u h a n o l e h b a n g s a C i n a s eb a g a i
k ib a t d a r i Ked ok ter a n T i m u r d a n s ek a r a n g s u d a h
m a s u k d i d u n i a k ed ok ter a n b a r a t.

MEDIKORAzyxwvutsrqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
V o l . I V , N o 2, Oktober 2008: 19-34

20
t


M a s a s e Tu a s ya n g ter la h ir d i F a k u l ta s I l m u
Keola h r a ga a n
in i,
akan
memb a ha s
p e n a n g a n a n / p e n a ta l a k s a n a a n p a d a n yer i/ ced er a
p a d a l e h e r , s i k u , s a c r o - i l i u m ( p in g g a n g ) , s c i a ti c a
( p a n g g u i) , l u t u t d a n p e r g e l a n g a n
k a k i s eb a ga i
s a la h
s a tu
pena nga na n
ya n g
kemb a li
pada
a l a m i a h n y a ( b a c k to n a t u r e ) . zyxwvutsrqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCB
K a t a K u n c i : M a s a s e tu a s , n yer i.

Masase


"Tu a s "

a da la h

b er fon d a s ika n

s u a tu

pada

men yemb u h ka n

s en i

s is tim

p en yemb u h a n
a ku p u n ktu r,


p e n ya k it d a n ced er a d en g a n

tu b u h

ta n g a n

( ma n ip u la s i)

denga n

s eca r a m e to d i k

pada

manual

a ta u

den ga n

tu ju a n

b a gia n - b a gia n

meka n ik

ya n g

men gh a s ilka n

u ntu k

menggu na ka n

t e k a n a n j a r i t a n g a n s e r ta t a n g a n . M a s a s e a d a l a h
den ga n

ya n g

p er b u a ta n
lu nak dari

d ila ks a n a ka n
efek

fis iolog is ,

p r o fil a k tik d a n te r a p e u tik b a gi t u b u h ( D e p d i k b u d : 1 9 8 1 ; 3).
TU A S

b er a r ti

p en g u n g k it,

makna

men s eimb a n gka n

fu n gs i- fu n gs i

orga n

dila ku ka n

pada

masase

l ep a s d a r i r a s a

tu b u h

k a ta

tu b u h ,

men d a p a tk a n

s a kit m a u p u n ga n ggu a n

tu a s

a da la h
s e te l a h

keb u ga ra n,

d a r i ced er a .

Tu a s

t e r d i r i d a r i h u r u f " T" s i n g k a l ^ n d a r i t e k a n " U " d a r i k a t a u y e k , zyxwvutsrqponmlkjihgfedcbaZYX

"A"

s in g k a ta n A k u p u n k t u r d a n "S " s in g k a ta n d a r i s is tim , j a d i

"TU A S " a d a l a h s i n g k a ta n d a r i Te k a n a n , U ye k a n , A k u p u n k t u r ,
S is tim , d e n g a n d e m i k i a n k eg ia ta n m a s a s e " TU A S " a k a n s ela lu
b er p a tok a n

pada

s is tim

a ku p u n ktu r

denga n

d is er ta i

Terapi Masase Tuas Dalam Penanganan Nyeri... (Heri Purwanto)

21

p en gemb a n ga n - p en gemb a n ga n n ya .
dila ku ka n

oleh

p en g eta h u a n

dan

ora n g,

ter leb ih

tu a s

dapat

ya n g

memiliki

dasar a n a tomi t u b u h m a n u s ia d a n m em a h a m i

tek n ik - tek n ik
s ed erh a n a ,

s etia p

Masase

dasar

masase

memb eb a s ka n

men ikma ti

s u a tu

tu a s ,

tu b u h

dapat

melaku kan

da ri kelela ha n,

p en gh id u p a n

ter a p i

rasa

men yen a n gka n

s a kit
s e r ta

k es eh a ta n ya n g leb ih b a ik .
Ter a p i

ma sa se

tu a s

di

dalam

memilih

titik- titik

' a k u p u n k t u r ter d a p a t b eb er a p a p e r a t u r a n p e m a k a i a n ,
p e n y a k i t - p e n y a k i t s p e s ifik y a n g
D ia nju rka n,

a p a b ila

p en ya kit

harus
a ta u

menda pa t

radang

u n tu k

p er h a tia n .

ter d a p a t

pada

b a gia n kep a la , g u n a k a n l a h titik - titik a k u p u n k t u r ya n g b era d a
di

b a gia n

haru slah

ka ki.

Jika

d ip ilih

permu ka a n

b a gia n

titik- titik

p a s te r i o r

p en ya k it- p en ya k it
bawah,

n yer i ter d a p a t p a d a

lu tu t.

a ta u

b a gia n

a ku p u n ktu r

ya n g

B eg itu j u g a

u ntu k

radang

ya n g

pergu na ka nla h

ter d a p a t

titik- titik

d a n u yeka n

pada

titik- titik

ter l eta k

di

p en g ob a ta n
pada

tu b u h

a ku p u n ktu r

d a er a h b a gia n kep a la . M a n i p u l a s i ma s a s e tu a s
tek a n a n

p in gga n g,

di

memb erika n

a ku p u n ktu r,

da era h -

d a era h ter ten tu d i t u b u h , d en ga n m e n g g u n a k a n i b u j a r i, ja r i
ten g a h a t a u tela p a k ta n g a n , u n t u k m e n g h i l a n g k a n
ganggu an

pada

tu b u h ,

u ntu k

ganggu an-

memp er ta h a n ka n

a ta u

m e m p e r b a i k i k e s e h a ta n d a n u n t u k m e n y e m b u h k a n p en ya k it-

MEDIKORAzyxwvutsrqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
V o l . I V , No 2, Oktober 2008: 19-34

22
*

p en ya kit ter ten tu . C a r a m e n e k a n k a n

u j u n g j a r i ten g a h ,

ib u

j a r i a t a u tela p a k ta n g a n , p a d a b a g ia n y a n g l u n a k . K u a t n y a
tek a n a n
p a s ien

ter g a n tu n g
itu

dila ku ka n

s en d ir i.

dari

g eja la

Teka n a n

s e c a r a te g a k

p en ya kit
harus

lu ru s pada

dan

kea da a n

perla ha n- la ha n

dan

s a lu r a n u r a t saraf

a ta u

m e r i d i a n a k u p u n k t u r b a g ia n t u b u h ya n g s a k it. A ga r
mengena l
masase

merid ia n
tu a s ,

maka

dan

mempermu dah

d ib erika n

si

d a f ta r

dalam

s u p a ya

melaku kan

s in g k a ta n

merid ia n

tu b u h ma n u s ia .

PEMBAHASAN
A. T E R O R I D A S A R A K U P U N K T U R
1. S e k i l a s P a n d a n g T e n t a n g Y I N Y A N G
Y I N Y A N G d i d a l a m a k u p u n k t u r a d a l a h s e b u a h te o r i
fa ls a fa h a l a m i a h y a n g m e n g g u n a k a n k a r a k t e r i s t i k YIN

dan

Y A N G u n t u k m e n e r a n g k a n s ifa t, k e a d a a n g e r a k p e r u b a h a n
s e s u a i d e n g a n a l a m k e h i d u p a n ( Ka i T s e n g , 1 9 7 7 ) . M e n u r u t
Z en An d r e

(1984), YIN

YAN G m e r u p a k a n d u a b u a h

y a n g b e r t e n t a n g a n n a m u n m e m i l i k i s eg a l a s e s u a t u
alam

s e m e s ta .

S ela in

b er ten ta n g a n

s a tu

denga n

s ifa t

dalam
la in n ya

k a r a k t e r Y I N Y A N G a d a l a h s eb a g a i b e r i k u t :
a.

Meru pakan

s eb u a h

k es a tu a n

dalam

kea da a n

kes eimb a n ga n
-

b.

D a l a m p er ten ta n g a n k ed u a n ya s a lin g ta r ik m e n a r i k

Terapi Masase Tuas Dalam Penanganan Nyeri... (Heri Purwanto)

23

c.

D alam

b e n tu k kes eimb a n ga n

ya n g

d in a mis

ked u a n ya

s a lin g m e m b e n t u k
d.

Pen ila ia n

YIN YAN G

tid a k m u tl a k , ter g a n tu n g

sudut

p a n d a n g d a n kea d a a n ,
e.

T i d a k a d a Y IN Y A N G ya n g m u r n i , d a l a m Y IN ter d a p a t
Y A N G d a n s eb a lik n ya .

f.

Kes eimb a n ga n

a n ta r a YIN YA N G m e n ya ta k a n

fis iol og i ( s eh a t) , h i l a n g n y a k e s e i m b a n g a n

kea da a n

menimb u lka n

k e a d a a n p a to l o g i ( s a k it) .
S eg a la

a s p ek

ilmu

a ku p u n ktu r

d i t a n d a i oleh

Y I N Y A N G m u l a i d a r i fis iol og i, p a to l o g i , c a r a
dasar

p en ega ka n

d ia gn os a ,

ter a p i

te o r i

p emer iks a a n ,

dan

p en cega h a n

p en ya k it.

2 . S e k i l a s P a n d a n g T e n t a n g T e o r i 5 U n s u r ( Wu Si n g )
Te o r i

in i meru pa ka n

kedu a

s etel a h

bahwa

s ega la

te o r i

te o r i Y I N Y A N G .
s es u a tu

fa ls a fa h
Te o r i

d i dalam

a la mia h

ya n g

i n i menera ngka n

s e m e s ta

d igolon gka n

men ja d i l im a u n s u r ia la h : Ka yu , Ap i, Ta n a h , L oga m d a n
A ir . K e l i m a u n s u r i n i b e r h u b u n g a n e r a t s a t u d e n g a n
la in d a n m e m b e n t u k k es eim b a n g a n
ter tib

b erda s a rka n

hukum-hukum

ya n g

d i n a m i s ya n g ter a tu r ,
ter ten tu ( Ka i

Ts en g ,

1977).

MEDIKORAzyxwvutsrqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
V o l . I V , No 2, Oktober 2008: 19-34

H u k u m pe rg e rak an l i m a un sur t e rdi ri dari :
a.

H u k u m h u b u n g a n men gh id u p i

b.

H u k u m h u b u n g a n m em b a ta s i/

c.

H u k u m h u b u n g a n men g h id u p i- memb a ta s i

d.

H u k u m hubungan

men in d a s

p en gh in a a n - p en in d a s a n

H u k u m ter a k h ir i n i m e r u p a k a n h u k u m ya n g b er la k u
pa da kea da a n

p a to l o g i , h a l m a n a s u a t u u n s u r l e b i h l e m a h

a t a u l e b i h k u a t . S e p e r ti h a l n y a Y I N

YAN G d emik ia n p u la

lima

mu rni.

u n s u r i n i , tia d a

u n s u r ya n g

u n s u r t e r d a p a t s ifa t k e e m p a t

D alam

s etia p

u n s u r la in n ya , mis a l k a yu :

d a l a m k a y u t e r d a p a t j u g a u n s u r a p i , t a n a h , l o g a m d a n a ir .
Te o r i

lima

unsur

i n i d ip r oyek tir

m a n u s ia , orga n , p a n ca
emos i

dari alam

s em es ta

in d ra , ja r in g a n p en u n ja n g

da n- cita r a s a ya n g

m e n g i k u t i d a fta r

ke

tu b u h ,

p en ggolon ga n

s ejen is .

3. Me ri di an Dan T i t i k A k upunk t ur
M er id ia n a d a la h j a r in g a n emos i k e h i d u p a n d i d a la m
tu b u h ,

meru pakan

d ia n ta r a

orga n

merid ia n

men ga lir

s a lu r a n ya n g

s a tu

d en ga n

en er gi

s a lin g

orga n

keh idu pa n

menghu b u ngkan

la in ya .
dan

b e r a d a d i s e p a n j a n g m e r i d i a n ( C er n ey. J . V

Di

titik

dalam
ma sa se

1979).

Terapi Masase Tuas Dalam Penanganan Nyeri... (Heri Purwanto)

25

F ung si Me ri di an
Menu ru t

J.V

C e r n e y.

(1979)

menghu b u ngkan

b a gia n

lu ar da n

b a gia n

bawah,

b a gia n

a ta s

dan

men g a ta k a n
b a gia n

kanan

bahwa

dalam

dan

tu b u h ,

kirit

tu b u h ,

j u g a m e r u p a k a n p e n g h a n t a r p e n y e b a b p e n y a k i t d a n geja la
k e l a i n a n or g a n , s eb a l ik n ya j u g a s eb a ga i r a n g s a n g a n

titik

ma s a s e d i d a er a h lin ta s a n d a n or ga n ya n g b er s a n g k u ta n .
a.

D i dalam tu b u h

m a n u s i a ter d a p a t

12 m e r i d i a n , y a i t u

m e r i d i a n P, U B , L B , LP, J , U H , K K , G , S J , TP, K E , H .
b.

Di

dalam

is tim ew a

tu b u h
ya itu

ma nu s ia

merid ia n

m e r i d i a n G u b e r n u r (PS U /
c.

Titik

n yer i ya n g

ter d a p a t

kon s eps i

dua

(RE N /

merid ia n
C V)

dan

TU )

ter d a p a t

di dalam

14, mer id ia n i tu

s eb a n ya k 6 7 0 titik n yer i.

B. P E N A N G A N A N C E D E R A D E N G A N M A S A S E

T UA S

1. N Y E R I P A D A L E H E R
Pa da

n y e r i l eh er

tu a s ya i tu d en g a n ca ra :
pu nggu ng,
denga n

a ta s

dalam

denga n

ter a p i

k e n d o r k a n p a d a b a g i a n o to t leh er ,

s ca p u la ,

memb erika n

pena nga na n

bahu

dan

tek a n a n

tu la n g

b ela ka n g,

lu nak- lu nak

s a ja ,

m e n g g u n a k a n j e m p o l , t a h a n + tig a d e tik , l e p a s k a n . U l a n g i
sampai

ti g a

ka li.

Kemu dia n

mu lai

MEDIKORA V ol. IV , N o 2, Oktober 2008: 19-34

denga n

memb u a t

26
4

gera ka n

melin gka r

den ga n

tek a n a n

kecil- kecila n
sampai

( u yek )

mera s a ka n

ya n g

d is er ta i

kekeja n ga n n ya

men gh ila n g d i b a w a h jemp ol a nda . S u s u l d en ga n

kompres

es .
Tin d a ka n

ter s eb u t

d i a ta s

dila ku ka n

pada

a r ea

b en jola n b ia s a n ya b e r u p a s im p u l :
a . U . K. 15 : P a d a s is i l a te r a l , r u a s t u l a n g p u n g g u n g 1
b . T. P. 1 5 : P a d a s u d u t a ta s , s is i m e d i a l s c a p u l a
c.

K . E . 2 1 : P a d a l e k u k a n d i a ta s b a h u

d . K. K. 10 : P a d a k e d u a s is i g a r is t e n g a h
ruas

tu l a n g leh er

tu b u h

s e tin g g i

k e I I ; 16 : P a d a l e k u k a n d i b a w a h

ten g k or a k

G a m b a r 1. C e d e r a l e h e r

Terapi Masase Tuas Dalam Penanganan Nyeri... (Heri Purwanto)

2. N Y E R I P A DA S I K U
Pada

ganggu an

ced er a

s en d i

s iku

ter leb ih

du lu

harus

d ip er ik s a d a n p a s tik a n tid a k a d a r eta k d a n a ta u

p a ta h

tu la n g

laku kan

ya n g

tek a n a n

d ila n ju tka n
la ks a n a n ya

memb angu n

d a n u yek

mela ku ka n
tel a p a k

+

s en d i

20 sampai

p en tr a k s ia n

ta n g a n

s iku .

p en d er ita

Kemu d ia n

30 p u ta r a n ,

p ela n - p ela n ,
mengha da p

ta ta
bahu,

s ik u t d i te k u k dorong/ ger a kka n k ea r a h med ia l b ers a ma a n
d en ga n s en d i s ik u d il u r u s k a n .
Tin d a ka n

tek a n a n

d a n u yek

d ila ku ka n pada

a r ea

s i m p u l d i s ek ita r s i k u :
a.

U .B .IO

:

Pada

o to t

ya n g

menonjol,

di

pu nggu ng

len ga n b a w a h b ila ta n g a n men ggen gga m
b. U . H . 8 : Pada l e k u k a n d a r i u j u n g s i k u

G a m b a r 2 . C ed era S i k u

MEDIKORAzyxwvutsrqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
V o l . I V , No 2, Oktober 2008: 19-34

3. N Y E R I P A DA S A C R O -I L I UM
N ye r i

s a cr o- iliu m

d itemu ka n pada
bawah

a da la h

n yer i

ya n g

s a l a h s a t u s is i p i n g g a n g

d a n melu a s

s a mp a i ke saraf p in ggu l d a n men ja la r

t u n g k a i ( H a d i n o to ,
Di

s a mp in g

samb u ngan

b ia s a n ya
ke

s a m p a i ke

1991).
ced er a ya n g

d ia l a m i oleh

samb u ngan-

t e r s e b u t d i a ta s , m a s i h a d a b e b e r a p a

s eb a b

ter ja d in ya n yer i s a cr o - il iu m d i a n ta r a n ya :
a. T u l a n g t a p a k k a k i y a n g t i d a k l e n g k u r i g m u n g k i n d a p a t
m e n j a d i k a n d is tor s i ter h a d a p r on gga p in g g u l .
b.

Ke h a m il a n d a n ter la lu b a n ya k b er b a r in g

c.

S ika p t u b u h ya n g b u r u k

d.

B e r s i n a t a u s e te l a h m e n g a n g k a t d a n m e m u t a r t u b u h .
T i n d a k a n u n t u k m en g a ta s i, l a k u k a n "M a s a s e

Tu a s "

p a d a t i t i k - t i t i k n y e r i s eb a g a i b e r i k u t : a) K K . 2 8 , K K . 2 9 ,
KK. 6 0 d a n b ) K E . 2 7 , K E . 3 0 .

Terapi Masase Tuas Dalam Penanganan Nyeri... (Heri Purwanto)

29

G a m b a r 3 .zyxwvutsrqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIH
N ye r i p a d a S a c r o - i l i u m
Pros edu r- pros edu r ta m b a h a n :
a. T i d u r l a h d e n g a n b a n t a l d i b a w a h l u t u t d a n s a t u l a g i d i
b a w a h p in gga n g
b . K o m p r e s d i n g i n t e r h a d a p s a m b u n g a n y a n g te r a s a n y e r i
dua

hari

p er ta m a .

S es u d a h n ya ,

kompres

a ir

panas

k a l a u ra s a n yer i b e l u m h ila n g.
c.

Top a n g a n p en g u a t u n t u k s em en ta r a b er m a n fa a t

4. N Y E R I P A D A S C I A T I C A ( Se n g al P an g g ui )
Ra s a n yer i ya n g d i m u l a i d a r i b a ta n g s a r a f p a n g g u i
m en j a l a r j a u h s a m p a i ke tela p a k k a k i ( k a l a u k r on is ) , ra s a
n y e r i m u n g k i n s e r a s a d i b k a r , d i t u s u k a t a u s e p e r ti d i s a ya ts a ya t.

P en yeb a b

s en ga l

p in ggu l,

d is a mp in g

s a kit

pada

s a m b u n g a n t u l a n g d a r i s e ti a p k e t e r l i b a t a n t u l a n g - t u l a n g
ya n g b er b a ta s a n d i m u n g k i n k a n j u g a d a r i :

MEDIKORA V ol. IV , N o 2, Oktober 2008: 19-34

30

r

a. K e h a m i l a n y a n g p e r t a m a
b . P r o s ta t
c.

memb es a r

D u d u k s ep a n ja n g h a r i, b e r t u m p u p a d a p in g g ir a n k u r s i
dan

s e b a g a i n ya

Area - a rea ya n g s a n ga t p ek a b a r a n g k a l i b er l ok a s i p a d a :
a. T e n g a h - t e n g a h

paha

b . T u l a n g - t u l a n g r o n g g a p i n g g u l ( t a k i k s cia tica )
c.

Ru a s l im a tu l a n g p u n g g u n g b a gia n p e r u t (lu mb a l)

d. M a h k o ta i l i u m b a gia n b ela ka n g
e. T u l a n g m a t a k a k i s e b e l a h l u a r
f.

R u a n g a n d i b a gia n b ela ka n g l u t u t
P e r a w a t a n t e r h a d a p s c i a ti c a a d a l a h m e r e d a k a n

rasa

yer i d en g a n m e m b e r i k a n t i n d a k a n "m a s a s e tu a s " p a d a titik
Acu pres u re

C in a

u ntu k

S c i a ti c a

s e p e r ti

dalam

gamb ar

b e r i k u t :zyxwvutsrqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
i
,i

G a m b a r 4 . N yer i p a d a P a n g g u i

Terapi Masase Tuas Dalam Penanganan Nyeri... (Heri Purwanto)

31

5. N Y E R I DA N B E N G K A K P A DA L U T U T
a. N y e r i p a d a L u t u t
Lu tu t
a r th r itis )
la in n ya ,
n yer i

s er in gka li

pin da h a n
a ta u

ya n g

menga la mi

dari

ced er a

rasa

dari

s u mb er

(b u kan

b a gia n - b a gia n

te r j a d i r u d a p a k s a . U n t u k

b era s a l

n yer i

la in ,

tu b u h

mereda ka n
laku kan

rasa

"ma s a s e

t u a s " p a d a t i t i k a c u p r e s u r e s e p e r ti d a l a m g a m b a r b e r i k u t :

Tliik - tlilk AcupiessurezyxwvutsrqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQ
tiM
NYERI D I KAKI

G a m b a r 5 a . N yer i P a d a L u t u t
b. B engka k d i L u tu t
Pada ora ng- ora ng la n ju t u s ia b en gka k d i l u tu t da pa t
te r j a d i k a r e n a p e r u b a h a n c u a c a ,
men yeb a b ka n

ter ja d in ya

m u n g k i n j u g a a d a n ya

a ta u d in gin d a n b asah

pemb engka ka n

ru dapaksa. U n tu k

ya n g

s eger a ,

men gh ila n gka n

MEDIKORAzyxwvutsrqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
V o l . I V , No 2, Oktober 2008: 19-34

ga n ggu a n i n i , l a k u k a n "ma s a s e tu a s " p a d a titik a cu p r es u r e
s e p e r ti g a m b a r b e r i k u t i n i :

< u « i , l U I t* n i| to l.

G a m b a r 5 b. B e n g k a k p a d a L u t u t
6. K E S E L E O P A D A P E R G E L A N G A N K A K I
S eb a ga i
d igera kka n ,

p ergela n ga n

ganggu an.

G anggu an

p ergela n ga n
ter leb ih

p er s en d ia n ya n g c u k u p a m a n

kaki

dahu lu

kaki

tid a k

ya n g

p a lin g

( en gkel) .

U n tu k

kompres

b a n ya k
umum

Lp7

es .

mudah

menda pa t

ia la h

m en g a ta s i

d in gin denga n

l a k u k a n "ma s a s e tu a s " p a d a

dan

k es leo

hal

in i,

S ela n ju tn ya

t i t i k a c u p r e s u r e s e p e r ti

d a la m ga mb a r b eriku t :

Te r a p i M a s a s e Tu a s D a l a m Pen a n ga n a n N ye r i . . . ( H e r i P u r w a n to )

33

*

TiU k- Titik AcyprcfisurezyxwvutsrqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTS
Oni
u ntu k
G ANG G U AN M A TA KA Kl

G a m b a r 6 . Kes eleo p a d a P e r g e l a n g a n k a k i (en gkel)

K ESI MP UL A N
Dari

h a s il

ka jia n

p u s ta k a

d a n pena nga na n

masase

d i a ta s t e r h a d a p n y e r i y a n g te r j a d i p a d a a n g g o ta

ger a k

Tu a s
tu b u h

m a n u s i a d i d a p a t k a n k e s i m p u l a n s eb a ga i b e r i k u t:
1.

Ma sa se Tu a s

dapat

memb a n tu

mereda ka n

n yer i

pada

a n g g o ta g e r a k t u b u h m a n u s i a y a n g m e n g a l a m i c e d e r a
2.

Masase

Tu a s

mempela ja ri
memb a n tu
ganggu an

memu dahkan
dan

ora ng

u ntu k

melaku kan

masase

la in

w a ktu

p a d a a n g g o ta

dalam

s e tia p
s en d ir i

ora ng
a ta u

s in gka t

a kib a t

t u b u h ya n g men ga la mi

ced er a

a ta u n yer i.

MEDIKORAzyxwvutsrqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
V o l . I V , N o 2, Oktober 2008: 19-34

34

DA F T A R P UST A K A

C e r n e y. J . V ( 1 9 7 9 ) .zyxwvutsrqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
AKUPUNKTUR
TANPA
JARUM.
J a k a r ta :
Ya ya s a n B a h te r a .
D e p d i k b u d . D itjen P e n d id ik a n L u a r S ek ola h , P e m u d a , d a n
Masase.
J a k a r ta :
P r o ye k
O la hra ga .
(1981).
Sport
P emb in a a n d a n Pen gemb a n ga n Pr a s a r a n a / S a ra n a .
S o e d o m o H a d i n o t o ( 1 9 9 1 ) . N ye r i . S e m a r a n g . F K U
Ka i

Ts e n g . ( 1 9 7 7 ) . Ilmu
Akupunktur.
Tj a n d r a : Ya ya s a n B a h ter a .

D ip on ogor o.

Ter jema h a n

Ju lia na

Z e n A n d r e Z . ( 1 9 8 4 ) . Pengobatan
Pelbagai
Penyakit,
Pecandu
Rokok,
Dan Akupunktur
dalam
Olahraga.
J a k a r t a : P.T.
G r a med ia .

Te r a p i M a s a s e Tu a s D a l a m Pen a n ga n a n N y e r i . . . ( H e r i P u r w a n to )