Ha Thi Vu Ha - Slide HTQG ULIS 2017
TỪ GÓC NHÌN CỦA DỊCH
GIẢ: DỊCH TỰA ĐỀ PHIM
TIẾNG ANH SANG TIẾNG
VIỆT – MỘT SỐ NGUYÊN
TẮC VÀ CHIẾN LƯỢC
ThS. Hà Thị Vũ Hà
Khoa Tiếng Anh, Đại học Thương
Mại
1. Đặt vấn đề
2. Cơ sở lý thuyết
2.1. Tựa đề phim và chức năng của nó
2.2. Vắn tắt về dịch tựa đề phim tiếng Anh
2.3. Một số tính chất của tựa đề phim tiếng Anh
2.4. Một số nguyên tắc trong dịch tự đề phim tiếng Anh
2.5. Một số chiến lược dịch tựa đề khả thi
3. Nội dung nghiên cứu
3.1. Câu hỏi nghiên cứu
3.2. Phương pháp nghiên cứu
3.3. Kết quả và thảo luận
4. Kết luận
(1) Chỉ ra một số tính chất đặc trưng của tiêu
đề phim tiếng Anh.
(2) Rút ra các nguyên tắc bổ ích trong vi ệc d ịch
tiêu đề phim từ tiếng Anh sang tiếng Việt.
(3) Thông qua việc phân tích tiêu đ ề c ủa m ột s ố
các bộ phim đã được chiếu trên TV cũng nh ư t ại
các rạp chiếu phim, rút ra một số chiến lược
giúp việc dịch tiêu đề phim từ tiếng Anh sang
tiếng Việt trở nên dễ dàng hơn.
Phương pháp nghiên cứu
Là sự kết hợp giữa phương pháp định
tính (dựa vào việc phân tích và tổng
hợp) và phương pháp định lượng
(dựa vào bản câu hỏi khảo sát dành
cho các dịch giả chuyên dịch phim).
Theo Kolstrup (1996), chức năng cơ
bản và quan trọng nhất của tựa đề
phim chính là giúp tạo sự khác biệt
giữa một bộ phim và tất cả các bộ
phim khác. Tựa đề phim có thể phản
ánh cốt truyện, chủ đề chính của phim
hay các ý niệm liên quan đến bộ phim.
Nó cung cấp cho người xem hiểu biết
về bộ phim, dù là một cách trực tiếp
hay gián tiếp.
Tựa đề phim còn mang vai trò đặc biệt khác, đó là khi nó
quyết định sức hấp dẫn của bộ phim đối với khán giả. Nó
sẽ thu hút sự chú ý của khán giả vào bộ phim đó.
The Danish Girl (Cô gái Đan Mạch)
Theo tác giả Barnwell (1986), dịch tức là
thuật lại một cách chính xác nhất có thể
nội dung của thông điệp gốc ở ngôn ngữ
nguồn, sao cho thông điệp đó nghe thật
tự nhiên ở ngôn ngữ đích (ngôn ngữ
được dịch sang).
Zaky (2000) cũng định nghĩa dịch thuật
là một hoạt động nhằm mục đích truyền
đạt ý nghĩa của một thông điệp từ ngôn
ngữ này sang ngôn ngữ khác, chứ không
phải là sự rập khuôn nguyên xi từ ngữ
hoặc cấu trúc ngữ pháp của thông điệp
gốc.
Just Like Heaven (Hồn yêu)
Tựa đề phim tiếng Anh ngắn gọn, xúc tích nhưng da dạng
về cách sử dụng từ, mang tính biểu đạt cao
Home Alone (Ở nhà
một mình) là tựa đề
hoàn hảo dành cho một
bộ phim nói về cậu bé
không may bị bỏ quên
ở nhà một mình khi cả
gia đình đi nghỉ lễ
Giáng Sinh ở xa và cậu
đã hạ gục hai tên trộm
trong chính căn nhà của
mình.
Pretty Woman (Người đàn bà đẹp) là tựa đề của bộ phim nói
về một cô gái không may mắn phải làm gái làng chơi để kiếm
sống nhưng mang vẻ đẹp không chỉ ở bề ngoài mà ở trong
tâm hồn của mình.
Lala Land (Những kẻ khờ mộng mơ) dù không nói lên rõ r ệt n ội dung c ủa
phim nhưng mang tính gợi mở cao và vẫn thể hiện tinh th ần c ủa b ộ phim –
một bộ phim âm nhạc, dù không có xử sở nào tên Lala trong phim nh ưng
xuyên suốt cả bộ phim là thế giới của hai con ng ười mang ước m ơ cháy
bỏng và làm mọi cách để ước mơ đó được hát lên, được thế giới lắng nghe.
Một số nguyên tắc trong dịch tựa đề
phim tiếng Anh
Trung thành với ngữ cảnh
Cân nhắc loại phim
Ý thức về sự khác biệt văn hóa
Sự kết hợp của các hiệu ứng thương mại và
thẩm mỹ
Trung thành với ngữ cảnh
Flipped (Phải lòng)
Cân nhắc loại phim
•Action/action adventure – Hành động, phiêu lưu (Indiana Jones, Die Hard, Pirates
of Caribbean, The Avengers, The Dark Knight Trilogy, Iron Man, Mission: Impossible,
First Blood, The Expendables, Kill Bill, Sherlock Holmes…)
•Comedy/romantic comedy – Hài/lãng mạn (Pretty Woman, When Harry met Sally,
My Big Fat Greek Wedding, Annie Hall, Roman Holiday, Sleepless in Seattle, Knocked
Up, Love Actually, Notting Hill, Breakfast at Tiffany’s, 10 Things I hate about You, She’s
the Man…)
•Drama – Chính kịch (The Shawshank Redemption, Good Will Hunting, Casablanca,
Citizen Kane, To Kill a Mockingbird, The Godfather, 12 Angry Men, Million Dollar
Baby, Raging Bull, A Beautiful Mind, Changeling, Eternal Sunshine of the Spotless
Mind…)
•Horror/Thriller – Kinh dị (Psycho, The Exorcist, The Shining, A Nightmare on Elm
Street, The Evil Dead, Poltergeist, Friday the 13th, Night of the Living Dead,
Rosemary’s Baby, Halloween, Carrie, Jaws, Saw, The Grudge, Candyman, Final
Destination…)
•Musicals/dance – Âm nhạc/nhạc kịch (West Side Story, All that Jazz, Singin’ in the
rain, Mamma Mia!, Hairspray, Step Up movies, High School Musical series,
Camprock…)
•Crime/gangster – Hình sự tội phạm (The Godfather, The Departed, The
Untouchables, Road to Perdition, Scarface, The Public Enemy, Goodfellas,
Pulp Fiction, Donnie Brasco, Gangs of New York, Little Caesar, The
Town…)
•Fantasy – Giả tưởng (Harry Potter films, The Lord of the Rings, The
Wizard of Oz, King Kong, Twilight Saga, It’s a Wonderful Life, The
Chronicles of Narnia, Pirates of Caribbean, Star Wars, Percy Jackson, The
Hobbit, The Princess Bride, Labyrinth…)
•Animation – Hoạt hình (Snow White and the Seven Dwarfs, Who Framed
Roger Rabbit, Toy Story, Shrek, Finding Nemo, Ice Age, Madagascar, How
to Train your Dragon, The Lion King, Rango, Brave, Wall-E, Kung fu
Panda, Up, Cars, Ratatouille…)
•Epics/historical – Lịch sử (Gone with the Wind, Titanic, Ben-Hur, The
Lord of the Rings, Schindler’s List, Gladiator, Spartacus, Saving Private
Ryan, Lawrence of Arabia, Elizabeth, Gandhi, Troy…)
•Science fiction – Khoa học viễn tưởng (Avatar, 2001: A Space Odyssey,
Star Wars, Alien, The Matrix, Inception, Blade Runner, E.T.: The ExtraTerrestrial, Back to the Future, Terminator, Wall-E, A Clockwork Orange,
The Hunger Games, Transformers, Jurassic Park, The Thing…).
Ý thức về sự khác biệt văn hóa
Sex and the City (Chuyện ấy là chuyện nhỏ)
Sự kết hợp của các hiệu ứng thương mại và
thẩm mỹ
Head over Heels
(Bắt được tình yêu)
27 Dresses (27 lần cưới)
Win a Date with Ted
Hamington (Thế mới
là yêu)
Storks (Tiểu đội
cò bay)
Now You See Me
(Phi vụ thế kỷ)
Zootopia (Phi vụ
động trời)
Một số chiến lược dịch tựa đề khả thi
Giữ nguyên tựa đề (Keeping the original)
Dịch nghĩa đen (Literal translation)
Dịch kèm giải nghĩa (Explication)
Dịch thích nghi (Adaptation)
Cung cấp một tựa đề mới (Providing a new
title)
Giữ nguyên tựa đề (Keeping the original):
Romeo and Juliet, Evita, Batman & Robin, King Kong, Titanic,
Casablanca, Chicago, Manhattan…
Dịch nghĩa đen (Literal translation):
Jurassic Park – Công viên kỷ Jura, Mission Impossible – Nhiệm vụ
bất khả thi, Mr. and Mrs. Smith – Ông bà Smith, Independence Day –
Ngày độc lập, Toy Story – Câu chuyện đồ chơi, Ant Man – Người
kiến, Spider Man – Người nhện, Iron Man – Người sắt, The Matrix
– Ma trận, The Silence of the Lambs – Sự im lặng của bầy cừu, A
Beautiful Mind – Một tâm hồn đẹp, High School Musical – Nhạc
kịch trung học, Finding Nemo – Đi tìm Nemo, Sleeping with the
Enemy – Ngủ với kẻ thù, Saving Private Ryan – Giải cứu binh nhì
Ryan, True Lie – Lời nói dối chân thật, The Danish Girl – Cô gái Đan
Mạch…
Dịch giải thích (Explication)
Shrek (Shrek – Gã
chằn tinh tốt bụng)
Frozen (Nữ hoàng
băng giá)
Troy (Trận chiến
thành Troy)
Dịch thích nghi (Adaptation)
Me before You (Trước ngày em đến)
Cung cấp một tựa đề mới (Providing a
new title)
Now You See Me (Phi
vụ thế kỷ)
Kramer vs. Kramer (Gà
trống nuôi con)
Must Love Dogs (Điều
kiện cho một tình yêu)
(1) Chỉ ra một số tính chất đặc trưng của tiêu
đề phim tiếng Anh.
(2) Rút ra các nguyên tắc bổ ích trong vi ệc d ịch
tiêu đề phim từ tiếng Anh sang tiếng Việt.
(3) Thông qua việc phân tích tiêu đ ề c ủa m ột s ố
các bộ phim đã được chiếu trên TV cũng nh ư t ại
các rạp chiếu phim, rút ra một số chiến lược
giúp việc dịch tiêu đề phim từ tiếng Anh sang
tiếng Việt trở nên dễ dàng hơn.
Phương pháp nghiên cứu
Là sự kết hợp giữa phương pháp định
tính (dựa vào việc phân tích và tổng
hợp) và phương pháp định lượng
(dựa vào bản câu hỏi khảo sát dành
cho các dịch giả chuyên dịch phim).
Khách thể nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu gồm 40 dịch
giả dịch phim chuyên nghiệp (cả
toàn thời gian và bán thời gian) tại
công ty TNHH Giải trí – Truyền
thông Q.Net, nhà phân phối chính
thức các kênh phim HBO, Cinemax,
Disney Channel và Cartoon Network
tại Việt Nam.
Công cụ thu thập số liệu
Bảng câu hỏi khảo sát: gồm 5 câu
hỏi tập trung vào khảo sát những
nội dung sau:
• Những trở ngại mà các dịch giả
gặp phải khi dịch tựa đề phim.
• Các chiến lược/cách tiếp cận của
các dịch giả khi dịch tựa đề phim.
•Nhận định của các dịch giả về tiêu
chuẩn thế nào là một tựa đề dịch
tốt.
Kết quả và thảo luận
Câu hỏi 1: Bạn gặp phải những trở ngại nào khi
dịch tựa đề phim từ tiếng Anh sang tiếng Việt?
Quá nhiều
thành ngữ,
từ lóng,
thuật ngữ…
Sự khác biệt Cấu trúc câu Những trở
về văn hóa
phức tạp
ngại khác
60.7%
16.9%
20.2%
2.2%
Câu hỏi 2: Bạn sử dụng chiến lược/cách tiếp cận
nào khi dịch tựa đề phim từ tiếng Anh sang tiếng
Việt nếu không thể giữ nguyên tựa đề tiếng Anh?
Dịch nghĩa đen
24%
Dịch kèm giải thích
27.7%
Dịch sau khi dịch phim
24%
Dịch trước khi dịch phim
2.4%
Dịch thích nghi (có sửa đổi
hoặc thêm thắt)
20.7%
Cung cấp tựa đề mới
1.2%
Cách riêng của bạn
0%
Câu hỏi 3: Theo bạn, thế nào là một tựa đề dịch tốt?
Ngắn
gọn &
chính
xác
Ấn
tượng,
gợi tò
mò
Nghe tự Có tính
nhiên
thẩm
trong
mỹ
tiếng
Việt
Tất cả
các yếu
tố trên
Ý kiến
khác
26%
14.2%
0%
43.8%
1%
15%
Câu hỏi 4: Bạn nghĩ gì về các tựa đề dịch của các
bộ phim chiếu rạp và chiếu trên TV ở Hà Nội hiện
nay?
Tốt
Khá tốt Không
tốt
Ý kiến khác
(trừu tượng,
khó hiểu…)
17.8%
40.9%
6.2%
35.1%
Câu hỏi 5: Tựa đề phim nào bạn thích nhất?
(Xin hãy ghi cả tựa đề gốc và tựa đề dịch)
Hầu hết các tựa đề phim yêu thích của các dịch
giả đều là các tựa đề phim nổi tiếng, được
khán giả yêu thích và đều đáp ứng được những
yêu cầu trong việc dịch tựa đề. Có thể thấy
được sự đa dạng về chủng loại phim và cách
thức dịch trong các tựa đề này.
Kết Luận
Bài nghiên cứu đã được thực hiện với mục đích đem đến
một cái nhìn sâu sắc hơn về tựa đề phim trong tiếng Anh
cũng như các nguyên tắc và chiến lược có thể được áp
dụng trong việc dịch tựa đề phim từ tiếng Anh sang tiếng
Việt. Thông qua bảng câu hỏi khảo sát dành cho các dịch
giả dịch phim chuyên nghiệp, bài nghiên cứu đã làm rõ
được các trở ngại mà các dịch giả có thể gặp phải trong
quá trình dịch tựa đề phim, cũng như những cách tiếp
cận và các chiến lược mà các dịch giả sử dụng. Bên cạnh
đó, nhận định của các dịch giả về chất lượng của các tựa
đề dịch của các phim chiếu rạp và chiếu trên TV cũng
được tìm hiểu.
Tài liệu tham khảo
Barnwell, K. (1986). Bible Translation. Dallas: Summer Institute of
Linguistics.
Bùi Tiến Bảo & Đặng Xuân Thu (1999). Interpreting and Translation
Course Book. Hà Nội: NXB Giáo Dục.
Dimitriu, I. (2002). Translation, Diversity and Power: An Introduction.
Current Writing Vol. 14. Issue 2.
Kolstrup, S. (1996). The Film Title and Its Historical Ancestors, P.O.V., No.
2.
Pujitha, R. (2016). Top 10 Film Genres List. Retrieved December 15th
2016 from http://listdose.co/top-10-film-genres-list/
Riazi, A. (2002). The Invisible in Translation. Translator Journal, Vol. 7,
No. 2.
Steinsaltz, D. (2001). What’s German for G. I. Joe? How film titles travel.
Retrieved December 24th 2016 from http://www.steinsaltz.
me.uk/papers/film.pdf
Zaky, M. M. (2000). Translation and Meaning. Translator Journal, Vol. 4,
No. 4.
GIẢ: DỊCH TỰA ĐỀ PHIM
TIẾNG ANH SANG TIẾNG
VIỆT – MỘT SỐ NGUYÊN
TẮC VÀ CHIẾN LƯỢC
ThS. Hà Thị Vũ Hà
Khoa Tiếng Anh, Đại học Thương
Mại
1. Đặt vấn đề
2. Cơ sở lý thuyết
2.1. Tựa đề phim và chức năng của nó
2.2. Vắn tắt về dịch tựa đề phim tiếng Anh
2.3. Một số tính chất của tựa đề phim tiếng Anh
2.4. Một số nguyên tắc trong dịch tự đề phim tiếng Anh
2.5. Một số chiến lược dịch tựa đề khả thi
3. Nội dung nghiên cứu
3.1. Câu hỏi nghiên cứu
3.2. Phương pháp nghiên cứu
3.3. Kết quả và thảo luận
4. Kết luận
(1) Chỉ ra một số tính chất đặc trưng của tiêu
đề phim tiếng Anh.
(2) Rút ra các nguyên tắc bổ ích trong vi ệc d ịch
tiêu đề phim từ tiếng Anh sang tiếng Việt.
(3) Thông qua việc phân tích tiêu đ ề c ủa m ột s ố
các bộ phim đã được chiếu trên TV cũng nh ư t ại
các rạp chiếu phim, rút ra một số chiến lược
giúp việc dịch tiêu đề phim từ tiếng Anh sang
tiếng Việt trở nên dễ dàng hơn.
Phương pháp nghiên cứu
Là sự kết hợp giữa phương pháp định
tính (dựa vào việc phân tích và tổng
hợp) và phương pháp định lượng
(dựa vào bản câu hỏi khảo sát dành
cho các dịch giả chuyên dịch phim).
Theo Kolstrup (1996), chức năng cơ
bản và quan trọng nhất của tựa đề
phim chính là giúp tạo sự khác biệt
giữa một bộ phim và tất cả các bộ
phim khác. Tựa đề phim có thể phản
ánh cốt truyện, chủ đề chính của phim
hay các ý niệm liên quan đến bộ phim.
Nó cung cấp cho người xem hiểu biết
về bộ phim, dù là một cách trực tiếp
hay gián tiếp.
Tựa đề phim còn mang vai trò đặc biệt khác, đó là khi nó
quyết định sức hấp dẫn của bộ phim đối với khán giả. Nó
sẽ thu hút sự chú ý của khán giả vào bộ phim đó.
The Danish Girl (Cô gái Đan Mạch)
Theo tác giả Barnwell (1986), dịch tức là
thuật lại một cách chính xác nhất có thể
nội dung của thông điệp gốc ở ngôn ngữ
nguồn, sao cho thông điệp đó nghe thật
tự nhiên ở ngôn ngữ đích (ngôn ngữ
được dịch sang).
Zaky (2000) cũng định nghĩa dịch thuật
là một hoạt động nhằm mục đích truyền
đạt ý nghĩa của một thông điệp từ ngôn
ngữ này sang ngôn ngữ khác, chứ không
phải là sự rập khuôn nguyên xi từ ngữ
hoặc cấu trúc ngữ pháp của thông điệp
gốc.
Just Like Heaven (Hồn yêu)
Tựa đề phim tiếng Anh ngắn gọn, xúc tích nhưng da dạng
về cách sử dụng từ, mang tính biểu đạt cao
Home Alone (Ở nhà
một mình) là tựa đề
hoàn hảo dành cho một
bộ phim nói về cậu bé
không may bị bỏ quên
ở nhà một mình khi cả
gia đình đi nghỉ lễ
Giáng Sinh ở xa và cậu
đã hạ gục hai tên trộm
trong chính căn nhà của
mình.
Pretty Woman (Người đàn bà đẹp) là tựa đề của bộ phim nói
về một cô gái không may mắn phải làm gái làng chơi để kiếm
sống nhưng mang vẻ đẹp không chỉ ở bề ngoài mà ở trong
tâm hồn của mình.
Lala Land (Những kẻ khờ mộng mơ) dù không nói lên rõ r ệt n ội dung c ủa
phim nhưng mang tính gợi mở cao và vẫn thể hiện tinh th ần c ủa b ộ phim –
một bộ phim âm nhạc, dù không có xử sở nào tên Lala trong phim nh ưng
xuyên suốt cả bộ phim là thế giới của hai con ng ười mang ước m ơ cháy
bỏng và làm mọi cách để ước mơ đó được hát lên, được thế giới lắng nghe.
Một số nguyên tắc trong dịch tựa đề
phim tiếng Anh
Trung thành với ngữ cảnh
Cân nhắc loại phim
Ý thức về sự khác biệt văn hóa
Sự kết hợp của các hiệu ứng thương mại và
thẩm mỹ
Trung thành với ngữ cảnh
Flipped (Phải lòng)
Cân nhắc loại phim
•Action/action adventure – Hành động, phiêu lưu (Indiana Jones, Die Hard, Pirates
of Caribbean, The Avengers, The Dark Knight Trilogy, Iron Man, Mission: Impossible,
First Blood, The Expendables, Kill Bill, Sherlock Holmes…)
•Comedy/romantic comedy – Hài/lãng mạn (Pretty Woman, When Harry met Sally,
My Big Fat Greek Wedding, Annie Hall, Roman Holiday, Sleepless in Seattle, Knocked
Up, Love Actually, Notting Hill, Breakfast at Tiffany’s, 10 Things I hate about You, She’s
the Man…)
•Drama – Chính kịch (The Shawshank Redemption, Good Will Hunting, Casablanca,
Citizen Kane, To Kill a Mockingbird, The Godfather, 12 Angry Men, Million Dollar
Baby, Raging Bull, A Beautiful Mind, Changeling, Eternal Sunshine of the Spotless
Mind…)
•Horror/Thriller – Kinh dị (Psycho, The Exorcist, The Shining, A Nightmare on Elm
Street, The Evil Dead, Poltergeist, Friday the 13th, Night of the Living Dead,
Rosemary’s Baby, Halloween, Carrie, Jaws, Saw, The Grudge, Candyman, Final
Destination…)
•Musicals/dance – Âm nhạc/nhạc kịch (West Side Story, All that Jazz, Singin’ in the
rain, Mamma Mia!, Hairspray, Step Up movies, High School Musical series,
Camprock…)
•Crime/gangster – Hình sự tội phạm (The Godfather, The Departed, The
Untouchables, Road to Perdition, Scarface, The Public Enemy, Goodfellas,
Pulp Fiction, Donnie Brasco, Gangs of New York, Little Caesar, The
Town…)
•Fantasy – Giả tưởng (Harry Potter films, The Lord of the Rings, The
Wizard of Oz, King Kong, Twilight Saga, It’s a Wonderful Life, The
Chronicles of Narnia, Pirates of Caribbean, Star Wars, Percy Jackson, The
Hobbit, The Princess Bride, Labyrinth…)
•Animation – Hoạt hình (Snow White and the Seven Dwarfs, Who Framed
Roger Rabbit, Toy Story, Shrek, Finding Nemo, Ice Age, Madagascar, How
to Train your Dragon, The Lion King, Rango, Brave, Wall-E, Kung fu
Panda, Up, Cars, Ratatouille…)
•Epics/historical – Lịch sử (Gone with the Wind, Titanic, Ben-Hur, The
Lord of the Rings, Schindler’s List, Gladiator, Spartacus, Saving Private
Ryan, Lawrence of Arabia, Elizabeth, Gandhi, Troy…)
•Science fiction – Khoa học viễn tưởng (Avatar, 2001: A Space Odyssey,
Star Wars, Alien, The Matrix, Inception, Blade Runner, E.T.: The ExtraTerrestrial, Back to the Future, Terminator, Wall-E, A Clockwork Orange,
The Hunger Games, Transformers, Jurassic Park, The Thing…).
Ý thức về sự khác biệt văn hóa
Sex and the City (Chuyện ấy là chuyện nhỏ)
Sự kết hợp của các hiệu ứng thương mại và
thẩm mỹ
Head over Heels
(Bắt được tình yêu)
27 Dresses (27 lần cưới)
Win a Date with Ted
Hamington (Thế mới
là yêu)
Storks (Tiểu đội
cò bay)
Now You See Me
(Phi vụ thế kỷ)
Zootopia (Phi vụ
động trời)
Một số chiến lược dịch tựa đề khả thi
Giữ nguyên tựa đề (Keeping the original)
Dịch nghĩa đen (Literal translation)
Dịch kèm giải nghĩa (Explication)
Dịch thích nghi (Adaptation)
Cung cấp một tựa đề mới (Providing a new
title)
Giữ nguyên tựa đề (Keeping the original):
Romeo and Juliet, Evita, Batman & Robin, King Kong, Titanic,
Casablanca, Chicago, Manhattan…
Dịch nghĩa đen (Literal translation):
Jurassic Park – Công viên kỷ Jura, Mission Impossible – Nhiệm vụ
bất khả thi, Mr. and Mrs. Smith – Ông bà Smith, Independence Day –
Ngày độc lập, Toy Story – Câu chuyện đồ chơi, Ant Man – Người
kiến, Spider Man – Người nhện, Iron Man – Người sắt, The Matrix
– Ma trận, The Silence of the Lambs – Sự im lặng của bầy cừu, A
Beautiful Mind – Một tâm hồn đẹp, High School Musical – Nhạc
kịch trung học, Finding Nemo – Đi tìm Nemo, Sleeping with the
Enemy – Ngủ với kẻ thù, Saving Private Ryan – Giải cứu binh nhì
Ryan, True Lie – Lời nói dối chân thật, The Danish Girl – Cô gái Đan
Mạch…
Dịch giải thích (Explication)
Shrek (Shrek – Gã
chằn tinh tốt bụng)
Frozen (Nữ hoàng
băng giá)
Troy (Trận chiến
thành Troy)
Dịch thích nghi (Adaptation)
Me before You (Trước ngày em đến)
Cung cấp một tựa đề mới (Providing a
new title)
Now You See Me (Phi
vụ thế kỷ)
Kramer vs. Kramer (Gà
trống nuôi con)
Must Love Dogs (Điều
kiện cho một tình yêu)
(1) Chỉ ra một số tính chất đặc trưng của tiêu
đề phim tiếng Anh.
(2) Rút ra các nguyên tắc bổ ích trong vi ệc d ịch
tiêu đề phim từ tiếng Anh sang tiếng Việt.
(3) Thông qua việc phân tích tiêu đ ề c ủa m ột s ố
các bộ phim đã được chiếu trên TV cũng nh ư t ại
các rạp chiếu phim, rút ra một số chiến lược
giúp việc dịch tiêu đề phim từ tiếng Anh sang
tiếng Việt trở nên dễ dàng hơn.
Phương pháp nghiên cứu
Là sự kết hợp giữa phương pháp định
tính (dựa vào việc phân tích và tổng
hợp) và phương pháp định lượng
(dựa vào bản câu hỏi khảo sát dành
cho các dịch giả chuyên dịch phim).
Khách thể nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu gồm 40 dịch
giả dịch phim chuyên nghiệp (cả
toàn thời gian và bán thời gian) tại
công ty TNHH Giải trí – Truyền
thông Q.Net, nhà phân phối chính
thức các kênh phim HBO, Cinemax,
Disney Channel và Cartoon Network
tại Việt Nam.
Công cụ thu thập số liệu
Bảng câu hỏi khảo sát: gồm 5 câu
hỏi tập trung vào khảo sát những
nội dung sau:
• Những trở ngại mà các dịch giả
gặp phải khi dịch tựa đề phim.
• Các chiến lược/cách tiếp cận của
các dịch giả khi dịch tựa đề phim.
•Nhận định của các dịch giả về tiêu
chuẩn thế nào là một tựa đề dịch
tốt.
Kết quả và thảo luận
Câu hỏi 1: Bạn gặp phải những trở ngại nào khi
dịch tựa đề phim từ tiếng Anh sang tiếng Việt?
Quá nhiều
thành ngữ,
từ lóng,
thuật ngữ…
Sự khác biệt Cấu trúc câu Những trở
về văn hóa
phức tạp
ngại khác
60.7%
16.9%
20.2%
2.2%
Câu hỏi 2: Bạn sử dụng chiến lược/cách tiếp cận
nào khi dịch tựa đề phim từ tiếng Anh sang tiếng
Việt nếu không thể giữ nguyên tựa đề tiếng Anh?
Dịch nghĩa đen
24%
Dịch kèm giải thích
27.7%
Dịch sau khi dịch phim
24%
Dịch trước khi dịch phim
2.4%
Dịch thích nghi (có sửa đổi
hoặc thêm thắt)
20.7%
Cung cấp tựa đề mới
1.2%
Cách riêng của bạn
0%
Câu hỏi 3: Theo bạn, thế nào là một tựa đề dịch tốt?
Ngắn
gọn &
chính
xác
Ấn
tượng,
gợi tò
mò
Nghe tự Có tính
nhiên
thẩm
trong
mỹ
tiếng
Việt
Tất cả
các yếu
tố trên
Ý kiến
khác
26%
14.2%
0%
43.8%
1%
15%
Câu hỏi 4: Bạn nghĩ gì về các tựa đề dịch của các
bộ phim chiếu rạp và chiếu trên TV ở Hà Nội hiện
nay?
Tốt
Khá tốt Không
tốt
Ý kiến khác
(trừu tượng,
khó hiểu…)
17.8%
40.9%
6.2%
35.1%
Câu hỏi 5: Tựa đề phim nào bạn thích nhất?
(Xin hãy ghi cả tựa đề gốc và tựa đề dịch)
Hầu hết các tựa đề phim yêu thích của các dịch
giả đều là các tựa đề phim nổi tiếng, được
khán giả yêu thích và đều đáp ứng được những
yêu cầu trong việc dịch tựa đề. Có thể thấy
được sự đa dạng về chủng loại phim và cách
thức dịch trong các tựa đề này.
Kết Luận
Bài nghiên cứu đã được thực hiện với mục đích đem đến
một cái nhìn sâu sắc hơn về tựa đề phim trong tiếng Anh
cũng như các nguyên tắc và chiến lược có thể được áp
dụng trong việc dịch tựa đề phim từ tiếng Anh sang tiếng
Việt. Thông qua bảng câu hỏi khảo sát dành cho các dịch
giả dịch phim chuyên nghiệp, bài nghiên cứu đã làm rõ
được các trở ngại mà các dịch giả có thể gặp phải trong
quá trình dịch tựa đề phim, cũng như những cách tiếp
cận và các chiến lược mà các dịch giả sử dụng. Bên cạnh
đó, nhận định của các dịch giả về chất lượng của các tựa
đề dịch của các phim chiếu rạp và chiếu trên TV cũng
được tìm hiểu.
Tài liệu tham khảo
Barnwell, K. (1986). Bible Translation. Dallas: Summer Institute of
Linguistics.
Bùi Tiến Bảo & Đặng Xuân Thu (1999). Interpreting and Translation
Course Book. Hà Nội: NXB Giáo Dục.
Dimitriu, I. (2002). Translation, Diversity and Power: An Introduction.
Current Writing Vol. 14. Issue 2.
Kolstrup, S. (1996). The Film Title and Its Historical Ancestors, P.O.V., No.
2.
Pujitha, R. (2016). Top 10 Film Genres List. Retrieved December 15th
2016 from http://listdose.co/top-10-film-genres-list/
Riazi, A. (2002). The Invisible in Translation. Translator Journal, Vol. 7,
No. 2.
Steinsaltz, D. (2001). What’s German for G. I. Joe? How film titles travel.
Retrieved December 24th 2016 from http://www.steinsaltz.
me.uk/papers/film.pdf
Zaky, M. M. (2000). Translation and Meaning. Translator Journal, Vol. 4,
No. 4.