PERBANDINGAN EFEKTIVITAS PATI KETAN DAN PATI KENTANG SEBAGAI BAHAN PENGIKAT PADA PEMBUATAN TABLET SULFADIAZIN SECARA GRANULASI BASAH Repository - UNAIR REPOSITORY

  S K R I l ’ SI

  E M M Y C H O L I D A PERBAN D I N GAN EFEKTI VI TAS PATI KETAN DAN PATI KEN TAN G SEBAGAI BAH AN PENGI KAT PAD A PEM BUATAN TABLET SU LFAD I AZI N SECA RA GRAN U LASI BASAH

  M I t U

  p e r p u s t a k a a n

  ERSI TAS A I RLA N GGA

  U R A B A Y A FAKULTAS FARM ASI UNIVEFSTTAS AIRLANGGA SU RA B A Y A 1989 SKRI PSI EMMY CHOL I DA PERBANDI NGAN EF EKT I VI T AS PATI KET AN DAN PAT I KENT ANG SEBAGAI BAHAN PENGI KAT PADA PEMBUAT AN T A8 L ET S UL F ADI AZ I N SECARA GRANUL ASI BASAH F AKUL T AS F ARMASI UNI VERSI T AS AI RL ANGGA

  1 9 8 9 PER8 ANDI NGAN EF EKT I VI T AS PATI KET AN DAN PATI KENT ANG SE8 AGAI BAHAN PENGI KAT PADA PEM8 UAT AN T A8 L ET SUL F ADI AZ I N SECARA GRANUL ASI BASAH SKRI PSI DI BUAT UNT UK MEMENUHI SYARAT MENCAPAI GEL AR SARJ ANA F ARMASI PADA F AKUL T AS F ARMASI UNI VERSI T AS AI RL ANGGA 1 9 8 9

  OL EH : EMMY CHOL I DA 0 5 8 4 1 0 6 4 5

  DI SET UJ UI OL EH PEM8 I M8 I NG I . PANI GORO Dr s .

  KAT A PENGANT AR Sy u k u r Al h a md u l i l l a h Ka mi p a n j i a t k a n k e h a d i r a t Al l a h

  SWT v a n g t e l a h me l i mp a h k a n t a u f i k d a n h i d a y a h - Ny a s e r t a me mb e r i k e k u a t a n k e p a d a p e n y u s u n s e h i n g g a p e n y u s u n a n s k r i p s i i n i d a p a t s e l e s a i .

  Pe n y u s u n a n s k r i p s i i n i me r u p a k a n s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k me n c a p a i g e l a r s a r j a n a f a r ma s i d i F a k u l t a s F a r ma s i Un i v e r s i t a s A i r l a n g g a .

  Pa d a k e s e mp a t a n i n i p e n y u s u n i n g i n me n y a mp a i k a n r a s a t e r i ma k a s i h d a n p e n g h a r g a a n y a n g s e t i n g g i - t i n g g i n y a k e p a d a

  • Al ma ma t e r Un i v e r s i t a s Ai r l a n g g a , k h u s u s n y a F a k u l t a s

  F a r ma s i y a n g t e l a h me mb e r i k a n f a s i l i t a s k e p a d a p e n y u s u n s e l a ma p e n y u s u n me n u n t u t i l mu p e n g e t a h u a n .

  • Ke p a l a L a b o r a t o r i u m T e k n o l o g i F a r ma s i , p a r a d o s e n p e mb i mb i n g s k r i p s i d a n d o s e n - d o s e n F a k u l t a s F a r ma s i Un i v e r s i t a s Ai r l a n g g a y a n g d e n g a n i k h l a s t e l a h me mb e r i k a n b i mb i n g a n s e r t a d o r o n g a n mo r i l s e h i n g g a s k r i p s i i n i d a p a t s e l e s a i .
  • Pa n i t i a s k r i p s i F a k u l t a s F a r ma s i Un i v e r s i t a s

  Ai r l a n g g a y a n g t e l a h me mb e r i k a n p e n g a r a h a n d a l a m p e n y u s u n a n s k r i p s i i n i .

  • Ay a h , I b u , k a k a k - k a k a k , a d i k - a d i k s e r t a k a u m k e r a b a t y a n g t e l a h me mb e r i k a n d o r o n g a n b a i k mo r i l ma u p u n ma t e r i i l s e h i n g g a p e n y u s u n a n s k r i p s i i n i d a p a t t e r l a k s a n a .
  • Pa r a k a r y a wa n L a b o r a t o r i u m T e k n o l o g i F a r ma s i d a n s e mu a p i h a k y a n g t e l a h me mb a n t u s e c a r a l a n g s u n g ma u p u n t i d a k l a n g s u n g s e h i n g g a p e n y u s u n a n s k r i p s i i n i d a p a t s e l e s a i .

  Ak h i r n y a p e n y u s u n p e r s e mb a h k a n s k r i p s i i n i k e p a d a a l ma ma t e r F a k u l t a s F a r ma s i Un i v e r s i t a s Ai r l a n g g a y a n g t e r c i n t a d e n g a n h a r a p a n s e mo g a d a p a t b e r ma n f a a t b a g i p e n e l i t i a n s e l a n j u t n y a d a n b a g i p i h a k - p i h a k l a i n y a n g me me r l u k a n . Se mo g a a ma l a n d a r i p i h a k - p i h a k y a n g me mb a n t u p e n y e l e s a i a n s k r i p s i i n i d a p a t d i t e r i ma - Ny a d a n me n d a p a t i mb a l a n y a n g s e t i mp a l .

  Su r a b a y a , J u n i 1 9 8 9 Pe n y u s u n DAF T AR I SI Ha l a ma n

  KAT A PENGANT AR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i i DAF T AR I SI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i v DAF T AR T A8 EL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . v i i DAF T AR L AMPI RAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . v i i i BAB : I . PENDAHUL UAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

  1 I I . T I NJ AUAN PUST AKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

  5 1. Ti n . j a u a n T e n t a n g T a b l e t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

  5 1 . 1 . De f i n a s i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

  5 1 . 2 . Ko mp o s i s i T a b l e t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

  5 1 . 3 . Ba h a n Pe n g i k a t T a b l e t . . . . . . . . . . . . . . . . .

  6 1 . 3 . 1 . Pa t i Se b a g a i Ba h a n Pe n g i k a t T a b l e t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

  9 1 . 3 . 2 . Pa t i Ke t a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 0 1 . 3 . 3 . Pa t i Ke n t a n g . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

  2. T i n j a u a n T e n t a n g Gr a n u l a s i d a n Ka r a k t e r i s - t i k Gr a n u l . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 2 . 1 . Gr a n u l a s i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 2 . 2 . Me k a n i s me Pe n g i k a t a n Pa d a Pe mb e n t u k ~ a n Gr a n u l . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 2 . 3 . Ka r a k t e r i s t i k Gr a n u l . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

  3. T i n j a u a n Kwa l i t a s F i s i k T a b l e t . . . . . . . . . . . . . . . 17 3 . 1 . Ke s e r a g a ma n Bo b o t T a b l e t . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 3 . 2 . Ke s e r a g a ma n Uk u r a n T a b l e t . . . . . . . . . . . . . . . 17 3 . 3 . Ke k e r a s a n T a b l e t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

  3 . 4 . Ke r a p u h a n T a b l e t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 3 . 5 . Wa k t u Ha n c u r T a b l e t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

  4. T i n j a u a n T e n t a n g Su l f a d i a z i n d a n T a b l e t Su l f a d i a z i n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 0 4 . 1 . Su l f a d i a z i n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 0

  4 . 1 . 1 . Ru mu s Ki mi a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 0 4 . 1 . 2 . Si f a t - s i f a t F i s i k a . . . . . . . . . . . . . . . . 21 4 . 1 . 3 . F a r ma k o l o g i d a n Do s i s . . . . . . . . . . . . 2 1 4 . 2 . T a b l e t Su l f a d i a z i n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

  I I I . BAHAN, AL AT , DAN MET ODE PENEL I T I AN . . . . . . . . . . . . . . . 2 3 1. 8 a h a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 3

  2. Al a t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 3

  3. Me t o d e Pe r c o b a a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 4 3 . 1 . Pe mb u a t a n Pa t i Ke t a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 4 3 . 2 . Pe me r i k s a a n Ku a l i t a t i f Ba h a n - b a h a n

  Ba k u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 4 3 . 2 . 1 . Su I f ar t i * ✓ i. n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 3 . 2 . 2 . Pa t i Ke t a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 5 3 . 2 . 3 . Pa t i Ke n t a n g . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 6 3 . 2 . 4 . Sa k a r u m L a k t i s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 6 3 . 2 . 5 . Ma g n e s i u m St e a r a t . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 7 3 . 2 . 6 . Av i c e l PH 101. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 8 3 . 3 . F o r mu l a s i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 8

  3 . 4 . Pe mb u a t a n L a r u t a n Pe n g i k a t . . . . . . . . . . . . . . . 3 1 3 . 5 . Pr o s e s Pe mb u a t a n T a b l e t . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 1 3 . 6 . Pe me r i k s a a n Gr a n u l . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 2 3 . 6 . 1 . Pe me r i k s a a n Al i r a n Gr a n u l d ^ n

  M I L I K

  ’Vf AK- A/ . N • Me n g u k u r Su d u t Di a m . . . . . . . . . . . . . . . 3 2 3 . 6 . 2 . Pe me r i k s a a n Bo b o t J e n i s . . . . . . . . . . 34 3 . 6 . 3 . Ko mp r e s i b i l i t a s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 5 3 . 6 . 4 . Pe n e t a p a n Ka d a r Ai r Da l a m Gr a ­ n u l . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 5 3 . 7 . Pe n g u j i a n Ef e k t i v i t a s Pe n g i k a t . . . . . . . . . . 3 6

  , 3 . 7. 1. Pe me r i k s a a n Ke k e r a s a n T a b l e t 3 6 3 . 7 . 2 . Pe me r i k s a a n Ke r a p u h a n T a b l e t 3 6 3 . 8 . Pe n g u j i a n Mu t u T a b l e t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 7 3 . 8 . 1 . Pe me r i k s a a n Wa k t u Ha n c u r T a b l e t

  37 3 . 8 . 2 . Pe me r i k s a a n Ke s e r a g a ma n Bo b o t 3 8 3 . 8 . 3 . Pe me r i k s a a n Uk u r a n T a b l e t . . . . . . . . 38

  4. An a l i s a Da t a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 9

  I V. HASI L PENEL I T I AN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

  1. Ha s i l Pe me r i k s a a n Ku a l i t a t i f Ba h a n Ba k u 4 3

  2. Ha s i l Pe me r i k s a a n Gr a n u l d a n Ca mp u r a n n y a

  43

  3. Ha s i l Pe me r i k s a a n Ef e k t i v i t a s Pe n g i k a t . . . 4 3

  4. Ha s i l Pe me r i k s a a n Ku a l i t a s F i s i k . . . . . . . . . . . . . 43

  5. An a l i s a Da t a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 6

  V. PEMBAHASAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 4

  VI . KESI MPUL AN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 9

  VI I . SARAN- SARAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 0 RI NGKASAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 DAF T AR PUST AKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 3 v i

  8 AB

  I PENDAHUL UAN Se d i a a n t a b l e t me r u p a k a n b e n t u k s e d l a a n o r a l y a n g b a n y a k d i g u n a k a n d a n d i k e n a l o l e h ma s y a r a k a t s a a t i n i .

  Ha l i n i d i k a r e n a k a n t a b l e t me mp u n y a i b a n y a k k e u n t u n g a n a n t a r a l a i n : k e t e p a t a n p e mb a g i a n t a k a r a n , k e t a h a n a n s i f a t f i s i k a k i mi a , k e mu d a h a n p e ma k a i a n , d a n k e mu d a h a n p e n g a n g k u t a n . Ol e h k a r e n a i t u p e n e l i t i a n me n g e n a i t a b l e t b a n y a k d i l a k u k a n , b a i k me n g e n a i b a h a n p e n y u s u n a n n y a ma u p u n t e h n i k p e mb u a t a n t a b l e t u n t u k me n d a p a t k a n t a b l e t y a n g b a i k . ( 3, 16, 2 5 )

  Pa d a u mu mn y a t a b l e t b e r i s i b a h a n o b a t b e r k h a s i a t d a n b a h a n - b a h a n p e mb a n t u y a i t u b a h a n p e n g i s i , b a h a n p e n g i k a t , b a h a n p e n g h a n c u r , b a h a n p e l i n c i r d a n b a h a n p e mb a n t u l a i n n y a . Ba h a n p e mb a n t u i n i d i g u n a k a n u n t u k me mb e n t u k t a b l e t s e h i n g g a k e s e r a g a ma n b o b o t b e n t u k d a n r u p a s e s u a i y a n g d i k e h e n d a k i . ( 8, 13, 16, 1 7)

  Pa d a d a s a r n y a p e mb u a t a n t a b l e t d a p a t d i l a k u k a n d e n g a n me t o d e g r a n u l a s i b a s a h , g r a n u l a s i k e r i n g a t a u c e t a k l a n g s u n g . ( 3, 8, 13, 1 7 ) . Sa mp a i s e k a r a n g me t o d e g r a n u l a s i b a s a h ma s i h s er i ng. d i g u n a k a n , t e r u t a ma u n t u k b a h a n - b a h a n y a n g t i d a k d a p a t me n g a l i r d e n g a n b a i k , b a h a n - b a h a n y a n g k o mp r e s i b i l i t a s n y a j e l e k d a n b a h a n - b a h a n y a n g b e r a t j e n i s n y a r i n g a n .

  Da l a m me t o d e p e mb u a t a n t a b l e t s e c a r a g r a n u l a s i b a s a h p e r a n a n b a h a n p e n g i k a t s a n g a t p e n t i n g , u n t u k me n g i k a t p a r t i k e l - p a r t i k e l me n j a d i g r a n u l d a n g r a n u l me n j a d i t a b l e t y a n g k o mp a k . ( 2 1 ) . Ba h a n p e n g i k a t b i a s a n y a d i g u n a k a n d a l a m b e n t u k l a r u t a n a t a u d a l a m b e n t u k k e r i n g y a n g k e mu d i a n d i b a s a h i d e n g a n a i r , a l k o h o l , c a mp u r a n a i r - a l k o h o l a t a u p e l a r u t l a i n n y a . Ba h a n p e n g i k a t d a l a m b e n t u k l a r u t a n me mp u n y a i e f e k t i v i t a s d a y a i k a t l e b i h b a i k d a r i p a d a b e n t u k k e r i n g n y a . ( 13, 16) J e n i s d a n . j uml ah b a h a n p e n g i k a t y a n g d i g u n a k a n d a l a m s u a t u f o r mu l a t a b l e t d a p a t me mp e n g a r u h i k e t a h a n a n me k a n i k s e r t a wa k t u h a n c u r n y a . ( 1 6 )

  Di a n t a r a z a t - z a t y a n g d a p a t d i p e r g u n a k a n s e b a g a i b a h a n p e n g i k a t a d a l a h g o l o n g a n p a t i s e b a g a i l a r u t a n ( mu s i l a g o ) 2 - 1 0 %. ( 1 8 ) . Pa t i y a n g s e r i n g d i g u n a k a n a d a l a h p a t i j a g u n g , p a t i b e r a s , p a t i s i n g k o n g , p a t i g a n d u m d a n p a t i k e n t a n g . Pa t i k e n t a n g , p a t i j a g u n g d a n p a t i g a n d u m r e s mi t e r c a n t u m d a l a m Br i t i s h Ph a r ma c o p o e i a Co d e x .

  F a r ma k o p e I n d o n e s i a Ed i s i I I I me n y e b u t k a n p a t i k e n t a n g , p a t i b e r a s d a n p a t i s i n g k o n g s e b a g a i b a h a n p e mb a n t u a t a u b a h a n t a mb a h a n u mu m ( j u g a s e b a g a i b a h a n . p e n g i k a t ) u n t u k s e d i a a n f a r ma s i .

  Pa t i k e n t a n g ( Amy l u m So l a n i ) t e l a h u mu m d i g u n a k a n s e b a g a i b a h a n p e n g i k a t d i n e g a r a - n e g a r a Er o p a d a n Ame r i k a , d i k a r e n a k a n k e n t a n g ( So l a n u m t u b e r o s u m L . ) b a n y a k t u mb u h d i n e g a r a - n e g a r a Er o p a d a n Ame r i k a . Di I n d o n e s i a k e n t a n g me r u p a k a n b a h a n y a n g ma s i h r e l a t i f ma h a l d a n p a t i k e n t a n g b e l u m d a p a t d i p r o d u k s i d a l a m n e g e r i .

  Na mu n b e r d a s a r k a n p e n e l i t i a n y a n g t e l a h d i l a k u k a n p a t i k e n t a n g me mi l i k i k e e f e k t i f a n y a n g l e b i h b a i k s e b a g a i b a h a n p e n g i k a t d i b a n d i n g p a t i j a g u n g , y a n g b a n y a k t u mb u h d i n a g a r a t r o p i s . ( 1 4 )

  Da r i u r a i a n d i a t a s ma k a p e r l u d i a d a k a n p e n e l i t i a n me n g e n a i b a h a n p e n g i k a t d a r i t a n a ma n l a i n y a n g me n g a n d u n g p a t i d e n g a n d a y a l e k a t y a n g b a i k y a n g b a n y a k t u mb u h di

  I n d o n e s i a . Da l a m h a l i n i p a n d a n g a n p e n e l i t i t e r t u j u p a d a p a t i k e t a n y a n g d i p e r o l e h d a r i t a n a ma n Or y z a s a t i v a v a r g l u t i n o s a . Me n g i n g a t p a t i k e t a n me mp u n y a i d a y a l e k a t y a n g t i n g g i d i h a r a p k a n me mp u n y a i e f e k t i v i t a s s e b a g a i b a h a n p e n g i k a t t a b l e t y a n g b a i k .

  Un t u k me n g e t a h u i s e j a u h ma n a e f e k t i v i t a s b a h a n p e n g i k a t d i g u n a k a n p a r a me t e r u j i k e k e r a s a n d a n k e r a p u h a n d i ma n a k e d u a p a r a me t e r t e r s e b u t me r u p a k a n i n d i k a t o r k e t a h a n a n me k a n i k d a r i t a b l e t . Ke d u a p a r a me t e r t e r s e b u t j u g a d i g u n a k a n d a l a m p e n e l i t i a n t e r d a h u l u y a n g d i l a k u k a n o l e h Ri t s c h e l ( 2 5 ) , y a i t u me mb a n d i n g k a n d a y a i k a t b e r b a g a i b a h a n p e n g i k a t .

  Di p i l i h n y a b a h a n o b a t s u l f a d i a z i n s e b a g a i mo d e l p e n e l i t i a n k a r e n a s i f a t b a h a n o b a t s u l f a d i a z i n y a n g v o l u mi n u s d a n r i n g a n s e h i n g g a t i d a k d a p a t me n g a l i r d e n g a n b a i k . Un t u k d a p a t d i c e t a k me n j a d i t a b l e t h a r u s d i p e r b a i k i s i f a t a l i r n y a d e n g a n d i b u a t g r a n u l , me n u r u t p u s t a k a p r o s e s p e mb u a t a n t a b l e t Su l f a d i a z i n d i l a k u k a n s e c a r a g r a n u l a s i b a s a h . ( 1 0 )

  Pe n e l i t i a n i n i b e r t u j u a n u n t u k me n g e t a h u i e f e k t i v i t a s d a r i p a t i k e t a n s e b a g a i b a h a n p e n g i k a t d i b a n d i n g k a n d e n g a n

  4 p a t i k e n t a n g p a d a p e mb u a t a n t a b l e t s u l f a d i a z i n s e c a r a g r a n u l a s i b a s a h . I I BAB T I NJ AUAN PUST AKA

  1. T i n j a u a n T e n t a n g T a b l e t 1. 1. De f i n i s i f i e n u r u t Ca p s a r i d a n Ke l l y , t a b l e t a d a l a h b e n t u k s e d i a a n o b a t y a n g b e r i s i s a t u a t a u l e b i h b a h a n o b a t d e n g a n a t a u t a n p a b a h a n t a mb a h a n y a n g d i b u a t d e n g a n c a r a me n g e mp a c a mp u r a n d a r i s e r b u k h a l u s a t a u me n e k a n g r a n u l me n . j ad i b e n t u k y a n g s e s u a i . ( 1 3 )

  Di d a l a m F a r ma k o p e I n d o n e s i a Ed i s i I I I d i s e b u t - k a n , t a b l e t a d a l a h s e d i a a n k o mp a k , d i b u a t s e c a r a k e mp a c e t a k , d a l a m b e n t u k t a b u n g p i p i h a t a u s i r k u l e r , k e d u a p e r mu k a a n n y a r a t a a t a u c e mb u n g , me n g a n d u n g s a t u j e n i s o b a t a t a u l e b i h d e n g a n a t a u t a n p a z a t t a mb a h a n . 1 . 2 . Ko mp o s i s i t a b l e t

  Ko mp o s i s i t a b l e t t e r d i r i d a r i b a h a n o b a t b e r k h a s i a t / me d i k a me n d a n b a h a n - b a h a n p e mb a n t u / e x i p i e n t . Ba h a n o b a t b e r k h a s i a t a d a l a h b a g i a n t a b l e t y a n g me mp u n y a i n i l a i t e r a p e t i k a t a u me mp u n y a i e f e k f a r ma k o l o g i s . Ba h a n p e mb a n t u a d a l a h b a h a n - b a h a n y a n g d i g u n a k a n u n t u k me n a mb a h i s i d a n me mb e n t u k t a b l e t s e h i n g g a d i p e r o l e h k o n s i s t e n s i , b e n t u k d a n b o b o t t a b l e t y a n g d i i n g i n k a n . Sy a r a t - s y a r a t u mu m b a h a n p e mb a n t u t a b l e t a d a l a h ; s e c a r a k i mi a wi d a n f i s i o l o g i i n e r t , o r g a n o l e p t i s t i d a k b e r b a u , t i d a k b e r wa r n a d a n t i d a k b e r a s a k e c u a l i z a t - z a t s e b a g a i k o r i g e n o d o r i s ,

  6 k o l o r i s d a n s a p o r i s , s e c a r a e k o n o mi s mu r a h h a r g a n y a d a n mu d a h d i p e r o l e h , s e d a p a t mu n g k i n p o l i f u n g s i o n a l y a i t u d a p a t b e r f u n g s i l e b i h d a r i s a t u .

  Ba h a n p e mb a n t u t a b l e t i n i me l i p u t i ; b a h a n p e n g i k a t , b a h a n p e n g h a n c u r , b a h a n p e l i n c i r , b a h a n p e n g i s i , b a h a n p e n y e r a p d a n b a h a n p e mb a n t u l a i n ( z a t wa r n a , z a t p e n g h a r u m a t a u p e mb e r i r a s a e n a k ) . ( 3 , 8 ) Ba h a n - b a h a n p e mb a n t u t e r s e b u t d i t a mb a h k a n s e s u a i d e n g a n f u n g s i n y a d a n ma s i n g - ma s i n g b a h a n p e mb a n t u t e r s e b u t me mp u n y a i p e r a n a n y a n g s a ma p e n t i n g n y a . 1 . 3 . Ba h a n p e n g i k a t t a b l e t

  Pa d a p r o s e s p e mb u a t a n t a b l e t s e c a r a g r a n u l a s i b a s a h p e r a n a n b a h a n p e n g i k a t p e n t i n g s e k a l i , y a i t u b e r f u n g s i u n t u k me n g i k a t p a r t i k e l - p a r t i k e l s e r b u k me n j a d i g r a n u l d a n me n g i k a t g r a n u l - g r a n u l me n j a d i t a b l e t y a n g k o mp a k . ( 2 1 )

  Ba h a n p e n g i k a t y a n g d i t a mb a h k a n d a l a m s u a t u t a b l e t h a r u s me mp u n y a i d a y a l e k a t y a n g b a i k t e t a p i t i d a k me n g h a l a n g i d a y a h a n c u r t a b l e t . z a t - z a t y a n g d a p a t d i g u n a k a n s e b a g a i b a h a n p e n g i k a t t a b l e t a n t a r a l a i n : ( 1 8 )

  • g o l o n g a n a my l u m s e b a g a i mu s i l a g o 2 - 1 0 %
  • g e l a t i n d a l a m b e n t u k l a r u t a n a i r / a l k o h o l 2 - 1 0 %
  • g o m a r a b d a l a m b e n t u k mu s i l a g o 1 0 - 3 0 %
  • s e n y a wa a l g i n a t d a l a m l a r u t a n a i r s a mp a i 1 0 %
  • d e k s t r i n d a l a m l a r u t a n a i r s a mp a i 1 0 %
  • me t i l s e l u l o s a d a l a m l a r u t a n a i r 1 - 5 %

  • p o l y v i n i l p i r o l i d o n 2 - 2 0 % d a l a m a i r a t a u a l k o h o l
  • g l u k o s a d a n s u k r o s a d a l a m b e n t u k s i r u p
  • e t a n o l , i s o p r o p a n o l d a n me t a n o l d a l a m b e r b a g a i k o n s e n t r a s i d i d a l a m a i r .

  Al k o h o l ' d a n a i r b u k a n me r u p a k a n p e n g i k a t y a n g s e b e n a r n y a , p e l a r u t t e r s e b u t me n g a d a k a n i n t e r a k s i d e n g a n b e b e r a p a b a h a n i s i t a b l e t ( s a k a r u m l a k t i s / p a t i ) . I n t e r a k s i a n t a r a p e l a r u t d a n b a h a n i s i t e r ­ s e b u t d a p a t me r u b a h b e n t u k s e r b u k me n j a d i b e n t u k g r a n u l d a n s i s a k e l e mb a b a n y a n g b e r a d a d i d a l a m s e r b u k - s e r b u k t e r s e b u t b i s a b e r g u n a s e b a g a i d a y a i k a t p a d a p r o s e s p e n c e t a k a n t a b l e t . ( 4 , 8 )

  Pe n g i k a t d a p a t d i g u n a k a n d a l a m b e n t u k k e r i n g ma u p u n l a r u t a n t e r g a n t u n g d a r i b a h a n - b a h a n l a i n y a n g a k a n d i g u n a k a n d a l a m f o r mu l a s i d a n c a r a p e mb u a t a n n y a .

  Pe ma k a i a n p e n g i k a t d a l a m b e n t u l l a r u t a n l e b i h e f e k t i f d a r i p a d a d a l a m b e n t u k k e r i n g d a l a m j u n l a h y a n g s a ma , h a l i n i d a p a t d i j e l a s k a n s e b a g a i b e r i k u t ; p a d a d a s a r n y a p a r t i k e l s e r b u k me mp u n y a i l a p i s a n u d a r a p a d a p e r mu k a a n n y a , j a d i p e l a r u t d a r i b a h a n p e n g i k a t p e r l u wa k t u u n t u k me n e mb u s l a p i s a n u d a r a t e r s e b u t s e b e l u m me mb a s a h i p a r t i k e l . ( 1 6 )

  J e n i s d a n j u ml a h b a h a n p e n g i k a t y a n g d i g u n a k a n d a l a m p e mb u a t a n s u a t u t a b l e t a k a n me mp e n g a r u h i k a r a k t e r i s t i k t a b l e t . J i k a b a h a n p e n g i k a t t e r l a l u b a n y a k d i g u n a k a n d a n me mp u n y a i d a y a l e k a t y a n g k u a t , ma k a t a b l e t a k a n me n j a d i k u a t d a n s u l i t t e r d i s i n t e - g r a s i s e h i n g g a d a p a t me n g h a mb a t e f e k t e r a p i , j u g a ' b i s a me n y e b a b k a n k e r u s a k a n p a d a s t e mp e l a t a u ma t r i s .

  Pe n g g u n a a n b a h a n p e n g i k a t h a r u s b e n a r — b e n a r d i pe j — h a t i k a n a g a r d i p e r o l e h ma s s a g r a n u l y a n g ’ b a i k p a d a s a a t a k a n d i c e t a k me n j a d i t a b l e t . J i k a b a h a n p e n g i k a t y a n g d i p e r g u n a k a n k u r a n g , ma k a p a r t i k e l - p a r t i k e l y a n g b e r i k a t a n a k a n mu d a h l e p a s s e h i n g g a t a b l e t r a p u h d a n mu d a h p e c a h h a l i n i a k a n me r u g i k a n d a n g me n g g a n g g u p a d a s a a t p e n g e ma s a n d a n p e n g a n g k u t a n t a b l e t .

  8 a h a n - b a h a n y a n g me mp u n y a i d a y a k o h e s i t i n g g i me me r l u k a n j u ml a h b a h a n p e n g i k a t y a n g l e b i h s e d i k i t d a r i p a d a b a h a n y a n g me mp u n y a i d a y a k o h e s i r e n d a h . Ba h a n y a n g me mp u n y a i d a y a k o h e s i t i n g g i a n t a r p a r t i k e l n y a a k a n t e r j a d i s a l i n g i k a t , s e h i n g g a b a h a n p e n g i k a t y a n g d i p e r l u k a n u n t u k me mb u a t ma s s a g r a n u l y a n g k o mp a k l e b i h s e d i k i t . ( 1 6 )

  Me n g e n a i j e n i s d a n j u ml a h p e ma k a i a n b a h a n p e n g i k a t y a n g d i g u n a k a n d a l a m p e mb u a t a n t a b l e t b e r p e n g a r u h p a d a k a r a k t e r i s t i k t a b l e t , h a l i n i p e r n a h d i t e l i t i o l e h R. W. Me n d e r s y a n g me mb a n d i n g k a n k e k e r a s a n , k e r a p u h a n d a n wa k t u h a n c u r t a b l e t y a n g d i b u a t d e n g a n b e r b a g a i ma c a m b a h a n p e n g i k a t d a l a m d u a k o n s e n t r a s i . ( 2 5 ) . Un t u k me n i l a i k e ma mp u a n d a y a i k a t d a r i b a h a n p e n g i k a t t e r s e b u t , R. W. Me n d e r s me n g g u n a - k a n p a r a me t e r y a i t u " Ha r d n e s s F r i a b r a s i o n I n d e x " d a n o l e h W. A. Ri t s c h e l s e r t a M. R. Sc h e f f l e r d i s e b u t

  " Ha r d n e s s F r i a b i l i t y I n d e x ( HFI ) . ( 2 5 ) HF I d i t u r u n k a n d a r i r a t i o k e k e r a s a n - k e r a p u h a n y a n g d i s e b u t " Ha r d n e s s F r i a b i l i t y Ra t i o " ( HFR) k e k e r a s a n r a t a - r a t a ( k g ) k e r a p u h a n ( %)

  Pe r h i t u n g a n HFI d i p e r o l e h d a r i p e r s a ma a n HF R p e r l a k u a n

  HFI = - - - - - - - - - - - - - - - - - x 1 0 0 HF R s t a n d a r d

  HF R s t a n d a r d i n i d i s e b u t j u g a s e b a g a i b l a n g k o y a i t u s e b a g a i s t a n d a r d p e mb a n d i n g u n t u k me n i l a i k e ma mp u a n d a y a i k a t y a n g n y a t a d a r i b a h a n p e n g i k a t , HF R s t a n d a r d d i p e r o l e h d a r i k o n d i s i y a n g t i d a k me n g a n d u n g b a h a n p e n g i k a t ( 0 l a r u t a n p e n g i k a t ) . Ap a b i l a p e r ­

  %

  l a k u a n b l a n g k o i n i t i d a k d a p a t d i l a k s a n a k a n k a r e n a t i d a k t e r b e n t u k n y a g r a n u l y a n g c u k u p k u a t ( r a p u h ) ma k a d i g u n a k a n p a r a me t e r HF R u n t u k me mb a n d i n g k a n d a y a i k a t a n t a r ma c a m a t a u k o n s e n t a r a s i b a h a n p e n g i k a t , d i ma n a p a r a me t e r HF R t e r s e b u t d i b a n d i n g k a n d e n g a n h a r g a HF R d a r i b a h a n p e n g i k a t y a n g s u d a h d i k e t a h u i me mp u n y a i e f e k t i v i t a s y a n g b a i k ( d a l a m p e n e l i t i a n i n i mi s a l n y a p a t i k e n t a n g ) . 1 . 3 . 1 . Pa t i ( Amy l u m) s e b a g a i b a h a n p e n g i k a t t a b l e t

  Pa t i ( Amy l u m) me r u p a k a n s e n y a wa k a r b o h i - d r a t d i ma n a b a n y a k t e r d a p a t d a l a m t a n a ma n , t e r d a p a t d a l a m j u ml a h b e s a r d a l a m o r g a n - o r g a n t e r t e n t u d a r i t a n a ma n t e r g a n t u n g j e n i s t a n a m- a n n y a , mi s a l p a d a a k a r , r h i z o ma , b u a h , t u b e r a

  10 a t a u j u g a p a d a b i j i . ( 7. 2 2 ) . Pa t i y a n g t e r - k a n d u n g d a l a m b i j i d a p a t me n c a p a i 7 0 s e d a n g -

  %

  k a n d a l a m a k a r d a n t u b e r a me n c a p a i 3 0 %. ( 2 2 ) T a n a ma n y a n g d a p a t me n g h a s i l k a n p a t i d a l a m j u ml a h b e s a r a n t a r a l a i n p a d i , j a g u n g , g a n d u m, s i n g k o n g . ( 7)

  Se l a i n d a p a t d i g u n a k a n s e b a g a i b a h a n ma k a n a n , p a t i ( a my l u m) me r u p a k a n b a h a n p e mb a n t u y a n g b a i k u n t u k d i p a k a i d a l a m i n d u s t r i f a r ma s i , t e r u t a ma d a l a m me mp r o d u k s i t a b l e t . Da l a m t e k n o l o g i p e mb u a t a n t a b l e t , p a t i me mp u n y a i s i f a t p o l i f u n g s i o n a l a n t a r a l a i n d a p a t b e r f u n g s i s e b a g a i b a h a n p e n g i s i , p e n g i k a t , p e n g h a n c u r d a n p e l i n c i r . ( 13 , 16 )

  Pa t i ( a my l u m) me r u p a k a n c a mp u r a n d a r i d u a ma c a m s t r u k t u r p o l i s a k a r i d a y a n g b e r b e d a , d i ma n a k e d u a f r a k s i t e r s e b u t d a p a t d i p i s a h k a n d e n g a n a i r , b a g i a n t e r l a r u t d i s e b u t a mi l o s a d a n b a g i a n t i d a k l a r u t d i s e b u t a mi l o p e k t i n . ( 7) Ke d u a k o mp o n e n p a t i t e r s e b u t d a p a t d i b e d a k a n b e r d a s a r k a n r e a k s i n y a t e r h a d a p l a r u t a n j o d i u m, d i ma n a a mi l o s a me mb e r i k a n wa r n a b i r u u n g u , s e d a n g k a n a mi l o p e k t i n me mb e r i k a n wa r n a l e m- b a y u n g k e me r a h a n . ( 2 2 ) 1 . 3 . 2 . Pa t i k e- t an

  Pa t i k e t a n d i p e r o l e h d a r i b u a h p a d i k e t a n y a i t u b e r a s a l d a r i t a n a ma n Or y z a s a t i v a v a r . g l u t i n o s a y a n g k a y a d e n g a n p e r e k a t . ( 2) Pa d i k e t a n a d a d u a ma c a m y a i t u p a d i k e t a n p u t i h d a n p a d i k e t a n h i t a m, p a d i k e t a n p u t i h me n g h a s i l k a n b u t i r - b u t i r k e t a n b e r wa r n a p u t i h , p a d i k e t a n h i t a m me n g h a s i l k a n b u t i r - b u t i r k e t a n wa r n a h i t a m. Pa t i k e t a n b e l u m d i b a h a s d a l a m p u s t a k a s e h u b u n g a n d e n g a n f u n g s i n y a s e b a g a i b a h a n p e mb a n t u d a l a m t e h n o l o g i p e mb u a t a n s e d i a a n o b a t .

  Da l a m F a r ma k o p e I n d o n e s i a Ed i s i I I I d i s e b u t k a n p a t i b e r a s ( Amy l u m Or y z a e ) d a r i t a n a ma n Or y z a s a t i v a y a n g me r u p a k a n s a t u f a mi l i d e n g a n Or y z a s a t i v a f a r . g l u t i n o s a y a i t u f a mi l i Gr a mi n a e . 1 . 3 . 3 . Pa t i k e n t a n g ( 9)

  Di d a l a m F a r ma k o p e I n d o n e s i a Ed i s i

  I I I d i s e b u t Amy l u m So l a n i ( p a t i k e n t a n g ) , d i p e r ­ o l e h d a r i u mb i t a n a ma n So l a n u m t u b e r o s u m . Be r u p a s e r b u k h a l u s , wa r n a p u t i h , t i d a k b e r b a u s e c a r a mi k r o s k o p i s t a mp a k s e b a g i a n b e s a r b u t i r t u n g g a l , b e n t u k b u l a t t e l u r t i d a k b e r a t u r a n a t a u h a mp i r b u l a t , s e r i n g k a l i a g a k p i p i h h i l u s b e r u p a t i t i k p a d a u j u n g y a n g s a n g a t s e mp i t , l a me l l a k o n s e n t r i s , j e l a s . 8 u t i r ma j e mu k s e d i k i t , u mu mn y a ma j e mu k 2 a t a u 3. T i n j a u a n T e n t a n g Gr a n u l a s i Da n Ka r a k t e r i s t i k Gr a n u l

  1. Gr a n u l a s i Al i r a n b a h a n y a n g s e r a g a m d a r i c o r o n g k e r u a n g ma t r i s p a d a wa k t u p e n c e t a k a n t a b l e t me r u p a k a n s a l a h s a t u f a k t o r y a n g p e n t i n g d a l a m p e mb u a t a n t a b l e t .

  Un t u k b a h a n - b a h a n t e r t e n t u y a n g me mp u n y a i s i f a t a l i r k u r a n g b a i k p e r l u d i p r o s e s me n j a d i g r a n u l t e r l e b i h d a h u l u , d i ma n a p r o s e s t e r s e b u t d i s e b u t g r a n u l a s i y a i t u p r o s e s d i ma n a b u b u k / s e r b u k d i u b a h me n j a d i g r a n u l . T u j u a n p r o s e s g r a n u l a s i s e l a i n u n t u k me n i n g k a t k a n s i f a t a l i r y a i t u ; ( 6)

  • me n i n g k a t k a n b o b o t j e n i s s e c a r a k e s e l u r u h a n a g a r d i h a s i l k a n c a mp u r a n y a n g h o mo g e n .
  • me n a i k k a n s i f a t k o h e s i s e l a ma d a n s e s u d a h k o mp r e s s i t a b l e t d a n me n g a t a s i s i f a t e l e k t r o s t a t i k d a r i b a h a n - b a h a n y a n g d i c a mp u r s e h i n g g a me mb a n t u p r o s e s k o mp r e s s i .
  • me mp e r b a i k i k e s e r a g a ma n d i s t r i b u s i b a h a n b e r k h a s i a t d a n me n a i k k a n h o mo g e n i t a s o b a t d e n g a n d o s i s k e c i l .
  • me mb u a t p e r mu k a a n h i d r o f o b i k me n j a d i h i d r o f i l i k s e h i n g g a me n i n g k a t k a n b i o a v a i l a b i l i t a s o b a t .
  • me n g u r a n g i t i mb u l n y a d e b u s e l a ma p r o s e s p e n c e t a k a n d a r i b a h a n - b a h a n y a n g b e r u p a s e r b u k .

  Be n t u k g r a n u l me mp u n y a i b e b e r a p a k e u n t u n g a n d i b a n d i n g d e n g a n b e n t u k s e r b u k y a i t u ;

  12

  • me n g a l i r l e b i h b a i k s e h i n g g a me n g h a s i l k a n b o b o t t a b l e t y a n g k o n s t a n .
  • u k u r a n d a n k o mp o s i s i l e b i h u n i f o r m s e h i n g g a me mp e r - k e c i l s e g r e g a s i .
  • c e p a t d a p a t me mi n d a h k a n t e k a n a n d a n s a l i n g me n g i k a t
s e h i n g g a me n g h a s i l k a n t a b l e t y a n g k u a t .

  • l e b i h b e r a t s e h i n g g a t i d a k mu d a h t e r b a n g .

  Pe mb u a t a n t a b l e t s e c a r a g r a n u l a s i a d a d u a ma c a m y a i t u g r a n u l a s i k e r i n g d a n g r a n u l a s i b a s a h .

  Pe mi l i h a n me t o d a g r a n u l a s i i n i t e r g a n t u n g p a d a s i f a t f i s i k o k i mi a b a h a n a k t i f , k e mu d a h a n f a b r i k a s i d a n p e r t i mb a n g a n - p e r t i mb a n g a n l a i n , k a r e n a ma s i n g - ma s i n g me t o d a t e r s e b u t me mp u n y a i k e u n t u n g a n d a n k e r u g i a n .

  Pa d a p e mb u a t a n t a b l e t s e c a r a g r a n u l a s i b a s a h , c a r a p e n c a mp u r a n / p e n a mb a h a n b a h a n p e n g i k a t a d a d u a y a i t u ; ( 2 4 )

  • b a h a n p e n g i k a t y a n g s u d a h b e r b e n t u k l a r u t a n d i c a mp u r d e n g a n c a mp u r a n o b a t d a n b a h a n p e n g i s i , k e mu d i a n d i b u a t ma s a g r a n u l .
  • b a h a n p e n g i k a t d a l a m b e n t u k s e r b u k d i c a mp u r d e n g a n c a mp u r a n b a h a n o b a t d a n b a h a n p e n g i s i , k e mu d i a n d i b u a t ma s a g r a n u l .

  Pr o s e s p e n g e r i n g a n p a d a me t o d a g r a n u l a s i b a s a h p e r l u d i p e r h a t i k a n , k a r e n a p a d a p e n g e r i n g a n y a n g t e r l a l u c e p a t d a n d i l a k s a n a k a n p a d a s u h u t i n g g i a k a n me n y e b a b k a n p e r mu k a a n g r a n u l s e g e r a me n g e r i n g t e t a p i k e l e mb a b a n y a n g a d a d i d a l a mn y a a k a n s u k a r t e r l e p a s k a n , a k i b a t n y a b i l a g r a n u l me n d a p a t k a n t e k a n a n p a d a wa k t u p r o s e s p e n c e t a k a n ma k a g r a n u l a k a n me n j a d i l e k a t p a d a s t e mp e l k a r e n a t e r j a d i p e mb e b a s a n u a p a i r . ( 2 1 ) Ap a b i l a p a d a p r o s e s p e n g e r i n g a n t e r d a p a t a d a n y a u d a r a y a n g t e r j e b a k d a l a m g r a n u l ma k a t a b l e t a k a n me n g a l a mi

  13

  14 c a p p i n g . ( 1 3 ) Bi a s a n y a p e n g e r i n g a n g r a n u l d i l a k u k a n p a d a s u h u 4 0 o

  6 0 C s e l a ma 6 - 1 8 j a m ( 2 4 ) , d e n g a n p e ma k a i a n l a r u t a n p e n g i k a t s e c u k u p n y a .

  2 . 2 . Me k a n i s me p e n g i k a t a n p a d a p e mb e n t u k a n g r a n u l Pa d a p e mb e n t u k a n g r a n u l , me k a n i s me p e n g i k a t a n y a n g d a p a t t e r j a d i a n t a r a l a i n ( 2 7 )

  • J e mb a t a n a n t a r z a t p a d a t

  T e r b e n t u k a p a b i l a d a r i s e r b u k y a n g d i b u a t me n j a d i g r a n u l , d e n g a n c a r a me n a mb a h k a n s u a t u l a r u t a n z a t d a n l a r u t a n z a t t e r s e b u t k e mu d i a n me n g e r i n g , ma k a a k a n t e r j a d i s u a t u j e mb a t a n .

  • Ga y a k o h e s i d a n a d h e s i p a d a z a t p e n g i k a t y a n g t i d a k b e r g e r a k b e b a s

  Ya n g d i ma k s u d d e n g a n z a t p e n g i k a t t i d a k b e r g e r a k b e b a s a d a l a h z a t p e n g i k a t y a n g l i a t , me mp u n y a i v i s k o s i t a s y a n g t i n g g i s e h i n g g a d e n g a n a d a n y a p e n a mb a h a n z a t p e n g i k a t i n i me n y e b a b k a n g r a n u l b i l a d i k e r i n g k a n a k a n me n g e r a s .

  • T e r b e n t u k n y a j e mb a t a n c a i r a n t a r p a r t i k e l

  J e mb a t a n c a i r d a p a t b e r a s a l d a r i t e g a n g a n p e r mu k a a n c a i r a n d i a n t a r a p a r t i k e l d a n k e k u a t a n k a p i l e r r u a n g - r u a n g a n t a r p a r t i k e l .

  • Ga y a t a r i k me n a r i k a n t a r p a r t i k e l

  Se c a r a p r i n s i p b e r a s a l d a r i g a y a t a r i k me n a r i k e l e k t r o s t a t i k d a n d i p e n g a r u h i o l e h d i a me t e r p a r t i k e l s e r t a j a r a k a n t a r p a r t i k e l .

  15 2 . 3 . Ka r a k t e r i s t i k g r a n u l Gr a n u l y a n g d i h a s i l k a n d a r i p r o s e s g r a n u l a s i h a r u s me me n u h i d u a k r i t e r i a y a i t u me mp u n y a i k e ma mp u a n a l i r y a n g b a i k d a n me mp u n y a i k e ma mp u a n u n t u k d i c e t a k me n j a d i t a b l e t . ( 2 4 ) Da l a m t e k n o l o g i p e mb u a t a n t a b l e t k e ma mp u a n a l i r d a r i b a h a n - b a h a n d a r i c o r o n g k e r u a n g ma t r i s me r u p a k a n s a l a h s a t u f a k t o r p e n e n t u b e r h a s i l n y a me n d a p a t k a n t a b l e t d e n g a n k u a l i t a s y a n g b a i k d a n me me n u h i s y a r a t . Un t u k me n g e t a h u i s e b e r a p a b e s a r k e ma mp u a n a l i r d a r i b a h a n - b a h a n t e r s e b u t p e r l u d i a d a k a n p e n g u k u r a n me n g e n a i k e c e p a t a n a l i r d a n s u d u t d i a m d a r i g r a n u l .

  Ke c e p a t a n a l i r a n g r a n u l y a n g b a i k j i k a l e b i h b e s a r d a r i 10 g / d e t i k ( 6 ) , s e d a n g k a n s u d u t d i a m o me n u n j u k k a n a n g k a 2 5 - 4 0 ( 6 ) . Su d u t d i a m y a n g k e c i l me n g g a mb a r k a n s t r u k t u r p e r mu k a a n y a n g h a l u s d a n s i f a t k o h e s i f n y a k e c i l s e h i n g g a k e ma mp u a n a l i r n y a ma k i n b a i k . J i k a s u d u t d i a m b e s a r ( l e b i h b e s a r d a r i o 5 6 ) b e r a k i b a t g r a n u l t i d a k me n g a l i r ( 6 ) . Su d u t d i a m t e r s e b u t me r u p a k a n p a r a me t e r u n t u k me n g u k u r g a y a g e s e r g r a n u l d a l a m k o n d i s i b e b a s , t a n g e n s s u d u t d i a m a d a l a h k o e f i s i e n g e s e r d a r i g r a n u l ( 6) .

  Ke c e p a t a n a l i r g r a n u l d i p e n g a r u h i o l e h u k u r a n , b e n t u k d a n s t r u k t u r p e r mu k a a n g r a n u l , b o b o t j e n i s s e r t a p o r o s i t a s n y a . J i k a u k u r a n r a t a - r a t a g r a n u l k e c i l ma k a k e c e p a t a n a l i r g r a n u l b a i k , p e r mu k a a n g r a n u l y a n g k a s a r a k a n me n y e b a b k a n p e n g g u mp a l a n d a n

  16 g e s e k a n y a n g d a p a t me n g u r a n g i k e c e p a t a n a l i r n y a .

  Pa r t i k e l - p a r t i k e l d e n g a n b o b o t j e n i s b e s a r d a n p o r o s i t a s y a n g k e c i l d a p a t me mb e r i k a n k e c e p a t a n a l i r y a n g b a i k . ( 6)

  Ko mp r e s s i b i l i t a s d a r i g r a n u l . j uga me me g a n g p e r a n a n p e n t i n g , d i ma n a t e r d a p a t h u b u n g a n a n t a r a k o mp r e s s i b i l i t a s d e n g a n k e ma mp u a n a l i r d a r i g r a n u l . Ma k i n k e c i l p r o s e n t a s e k o mp r e s s i b i l i t a s , k e ma mp u a n a l i r ma k i n b a i k d a n ma k i n mu d a h g r a n u l d i k o mp r e s s i me n j a d i t a b l e t . Pa r a me t e r p r o s e n t a s e k o mp r e s s i b i l i t a s d i t u r u n k a n d a r i r u mu s ; ( 1 6 ) b o b o t j e n i s n y a t a

  • x

  1 0 0 %

  b o b o t j e n i s ma mp a t Pe d o ma n h u b u n g a n k o mp r e s s i b i l i t a s d e n g a n k e ma mp u a n a l i r g r a n u l d i t u n j u k k a n d e n g a n " Co mp r e s s i b i l i t y I n d e x " s e b a g a i b e r i k u t : ( 1 5 )

  I n d e k s k o mp r e s s i b i l i t a s Ke ma mp u a n a l i r

  ( d a l a m % ) 5 - 1 0 b a i k s e k a l i 12 - 16 b a i k 1 8 - 21 c u k u p

  2 3 - 3 5 j e l e k 3 7 - 4 3 s a n g a t j e l e k s e k a l i T i n j a u a n Ku a l i t a s F i s i k T a b l e t Se d i a a n t a b l e t y a n g b e r mu t u d a n b e r k u a l i t a s b a i k h a r u s me mp u n y a i s t a b i l i t a s y a n g t i n g g i d a r i mu l a i p r o s e s p e mb u a t a n , p e n y i mp a n a n , s a mp a i d i g u n a k a n o l e h k o n s u me n . St a b i l i t a s t e r s e b u t me n y a n g k u t s t a b i l i t a s f i s i k a ma u p u n s t a b i l i t a s k i mi a wi . Ol e h k a r e n a i t u s e d i a a n t a b l e t y a n g d i p r o d u k s i h a r u s me me n u h i s t a n d a r d mu t u y a n g t e l a h d i t e t a p k a n , a n t a r a l a i n me n g e n a i : ( 8,

  1 6 2 1 , )

  3 . 1 . Ke s e r a g a ma n b o b o t t a b l e t ( 9) T a b l e t h a r u s b e r i s i b a h a n b e r k h a s i a t d a l a m j u ml a h t e r t e n t u s e s u a i y a n g t e l a h d i r e n c a n a k a n d a l a m f o r mu l a n y a u n t u k k e p e r l u a n p e n g o b a t a n d a n s e s u a i d e n g a n k a d a r y a n g t e l a h d i t e n t u k a n . T i a p - t i a p s a mp e l d a r i s u a t u b a t c h h a r u s me mp u n y a i b o b o t y a n g t e p a t d a n s e r a g a m d a r i k e s e l u r u h a n i s i t a b l e t .

  Un t u k i t u s e c a r a r u t i n h a r u s d i l a k u k a n k o n t r o l b o b o t t a b l e t s e l a ma p r o s e s p e n c e t a k a n t a b l e t . 3 . 2 . Ke s e r a g a ma n u k u r a n t a b l e t ( 9)

  Pe r s y a r a t a n u k u r a n t a b l e t y a n g t e r c a n t u m d a l a m F a r ma k o p e I n d o n e s i a Ed i s i

  I I I , a d a l a h s e b a g a i b e r i k u t ; k e c u a l i d i n y a t a k a n l a i n , d i a me t e r t a b l e t t i d a k l e b i h d a r i t i g a k a l i d a n t i d a k k u r a n g d a r i s a t u s e p e r t i g a t e b a l t a b l e t .

  3 . 3 . Ke k e r a s a n t a b l e t Ke k e r a s a n t a b l e t b i a s a n y a d i a r t i k a n s e b a g a i b e b a n y a n g d i p e r l u k a n u n t u k me me c a h k a n t a b l e t .