dasargizi ad vitamin larut lemak A dan D

Crop Protection Institute
Institut pour la Protection des Cultures

Fat Soluble Vitamins

Vitamin
Larut Lemak

1

Tim Dept. Gizi – FKM
Unair

Crop Protection Institute

Fat
Soluble
vitamins
Institut
pour la Protection
des Cultures

Slide 1 of

Pengantar

2

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

Slide 1 of

Pengantar
VITAMIN LARUT LEMAK







3

Dpt larut dlm lemak & hrs terlarut dlm lemak
spy dpt diserap & diangkut
Terdiri dari vitamin A, D, E & K
Di dlm tubuh tersimpan dlm jumlah
besar, shg dpt menyebabkan
keracunan jika dikonsumsi dlm jumlah
berlebihan & jangka panjang, terutama
vitamin A & D
Berbeda dg vit B dan C, vitamin larut
lemak sgt stabil  tahan terhadap proses
pemasakan (panas)

Crop Protection Institute

Fat
Soluble
vitamins
Institut
pour la Protection
des Cultures

Pengantar

4

Slide 1 of

Crop Protection Institute

Fat
Soluble
vitamins
Institut
pour la Protection

des Cultures

Slide 1 of

Pengantar
Vit larut air diserap ke dlm
aliran darah. Kelebihan vit
larut air, disaring oleh ginjal
& dikeluarkan mll urin
Pencernaan di lambung
& usus halus, melepaskan
vitamin dr makanan

Micelles membawa
vit larut lemak &
lemak diet menuju
brush border utk
diserap

Vit larut lemak,

di dlm kilomikron
diangkut melalui
limfe menuju aliran
darah & hati
Microvil
li
Villus

5

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

Vitamin A

6

Slide 1 of

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

Slide 1 of

Gambaran umum:







7

Merupakan vit larut lemak yg pertama kali
teridentifikasi  th 1913 oleh McCollum & Davis
Bisa rusak oleh oksidasi
Vit. E membantu melindungi vit A dr oksidasi
Bisa rusak oleh pengeringan, tetapi tdk mudah
rusak dlm proses pengalengan & pembekuan
Proses pemasakan bisa saja merusak vit A, ttpi
hanya stlh proses perebusan dlm wkt yg sgt lama
Bentuk aktif vit A hanya terdpt dlm pangan hewani

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

Slide 1 of

Bentuk
Secara garis besar, ada 2 bentuk vit A:
1. Retinoid
2. Provitamin A (carotenoid)
Retinoids

Terdiri dr retinol, retinal, dan retinoic acid.
Retinol: Struktur alkohol, yg ditemukan pd jaringan
hewani dlm bentuk retinyl ester dg as lemak rantai pjg
Retinal: Struktur aldehid yg diturunkan dr oksidasi
retinol
Retinoic acid: Btk asam, diturunkan dr oksidasi retinal



8

Mrpk btk vit A yg aktif di dalam tubuh
Sensitif thd panas, cahaya, dan oksidasi

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

Slide 1 of

Bentuk
Provitamin A (carotenoids)

Terdiri dr beta karoten. Supaya aktif, di dlm
tubuh dikonversi menjadi retinoid

Aktivitas biologisnya sangat kecil, hanya 1/6 dari
retinol

Plant source food

9

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

Satuan
Satuan vit A & equivalennya:
1 g RE

10

= 1 μg retinol
= 6 μg beta karoten
= 12 μg karotenoid lain
= 3,3 SI retinol

= 9,9 SI beta karoten

Slide 1 of

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

Slide 1 of

Absorbsi, Transportasi, Metabolisme







Di dlm lambung:
Vit A dari makanan (ester retinil & karotenoid) bercampur
dg lipida lain
Di dlm sel2 mukosa usus halus:
Ester retinil dihidrolisis oleh enzim pankreas esterase
menjadi retinol
Di dlm sitoplasma sel mukosa usus halus:
Sebagian karotenoid (beta karoten) dipecah mjd retinol
Di dlm mukosa usus halus:





11

Retinol bereaksi dg as lemak, membentuk ester
Dg bantuan cairan empedu, ester menyebrangi sel2 vili
dinding usus halus, kemudian diangkut kilomikron melalui
sistem limfe ke dalam aliran darah menuju hati

Di dlm hati
Vit A disimpan & siap dimobilisasi jika tubuh memerlukan

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

12

Slide 1 of

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

Fungsi

13

Slide 1 of

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

Slide 1 of

Fungsi
Penglihatan
 Di dlm mata, retinol dioksidasi mjd retinal
 Retinal mengikat protein opsin & membentuk rodopsin
 Rodopsin terdpt di dlm rod cell (sel khusus di dlm retina
mata)
 Bila cahaya mengenai retina, retinal dipisahkan dr opsin
& tjd rangsangan elektrokimia yg merambat spjg saraf
mata ke otak  tjd bayangan visual
 Selama proses tsb, sebagian vit A dipisahkan dr protein
& diubah jd retinol
 Sebagian besar retinol diubah kembali jd retinal, yg
kmudian mengikat opsin lg membentuk rodopsin
 Selama proses ini, sebagian kecil retinol hilang & harus
diganti dr darah
14

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

Fungsi

15

Slide 1 of

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

Fungsi
Diferensiasi sel
 Secara normal, terjadi
diferensiasi sel di dlm tubuh
(diferensiasi normal), yg
dibantu oleh vitamin A
 Kekurangan vitamin A 
diferensiasi sel tdk normal 
sel mengalami perubahan
dari sifat dan fungsi semula

16

Slide 1 of

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

Slide 1 of

Fungsi
Fungsi Kekebalan
 Retinol berpengaruh thd pertumbuhan & diferensiasi
limfosit B (leukosit yg berperan dlm kkebalan)
 Kekurangan vit A menurunkan respon antibodi
 Pemberian vitamin A, mempercepat penyembuhan
penyakit infeksi: infeksi pernafasan, diare, campak, dsb
Fungsi Reproduksi
 Kebutuhan vit A selama hamil meningkat utk janin &
persiapan menyusui
 Penelitian pd hewan:



17

Retinol diperlukan untuk pmbentukan sperma & sel telur,
serta pd masa perkembangan janin
Hewan dg status vit A rendah, mampu hamil tp
bermasalah (keguguran/ sulit melahirkan)

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

Slide 1 of

Fungsi
Fungsi Pertumbuhan
 Vit A mempengaruhi sintesa protein  pemegang
peranan penting dlm pertumbuhan
 Vit A diperlukan utk perkembangan tulang& sel epitel
yg membentuk email dlm pertumbuhan gigi
 Anak kekurangan vit A  pertumbuhan terhambat

18

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

Fungsi

19

Slide 1 of

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

Kebutuhan









20

Pria dewasa
: 700 RE
Wanita dewasa
: 500 RE
Remaja (Pria/ wanita) : 500 RE
Anak usia sekolah
: 400 RE
Bayi dan balita
: 350 RE
Ibu hamil
: + 200 RE
Ibu menyusui 0-6 bln : + 350 RE
Ibu menyusui 7-12 bln
: + 300 RE

Slide 1 of

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

Slide 1 of

Sumber



Retinoid : pangan hewani
Hati, kuning telur, susu, mentega
Provitamin A (carotenoid) : pangan
nabati




21

Sayuran hijau tua (daun singkong,
daun kacang, kangkung, bayam,
kacang panjang, dsb)
Buah/ sayur kuning-jingga (wortel,
tomat, pepaya, mangga, dsb)

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

Slide 1 of

Kekurangan & kelebihan
Kekurangan
 Primer : kurang konsumsi
 Sekunder : gangguan penyerapan oleh tubuh,
kebutuhan meningkat, gangguan konversi karoten
mjd vit A (retinoid)
Akibat kekurangan
1. Buta senja
Penglihatan td mampu sesuaikan dr cahaya terang
ke remang2 (senja)
2. Perubahan2 / gangguan pd mata:
a. Xerosis konjunctiva (konjungtiva kering)
b. Bittot’s spot
c. Keratomalasia
22

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

23

Slide 1 of

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

Kekurangan & kelebihan
3. Infeksi
- Fungsi kekebalan tubuh
menurun
- Lap sel pd sal pernafasan
mengalami keratinisasi (kering,
tdk mengeluarkan lendir) snh
mudah dimasuki m.o  infeksi
sal pernafasan.
- Kekurangan vit A pd anak 
sebabkan komplikasi pd
campak

24

4. Perubahan & gangguan pd
kulit
Kulit kering & kasar, folikel
rambut kasar, mengeras

Slide 1 of

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

Slide 1 of

Kekurangan & kelebihan
5. Gangguan pertumbuhan
Kekurangan vit A hambat pertumbuhan sel2,
trmasuk tulang
Kelebihan
 Disebut: Hipervitaminosis A
 Hanya tjd jika mengonsumsi vit A dlm btk suplemen
dosis tinggi (> 15.000 RE), & jangka panjang
 Gejala: sakit kepala, pusing, mual, rambut rontok,
kulit mengering, loss of appetite/ anoreksia

25

Crop Protection Institute
Institut pour la Protection des Cultures

26

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

Vitamin D

27

Slide 1 of

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

Slide 1 of

Gambaran umum:





28

Pertama kali teridentifikasi  th 1922  selain vit A,
minyak ika mengandung faktor lain yg bersifat anti
rakiti
Vit D dapat dibentuk tubuh dg bantuan sinar
matahari
Bila cukup sinar matahari, tubuh tdk perlu vit D dari
makanan

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

Bentuk
Secara garis besar, ada 2 macam
1. Dari makanan:
1.
2.

2.

29

Vit D2 (ergocalciferol)  nabati
Vit D3 (Cholecaciferol)  hewani

Prekursor vitamin D3 di dlm tubuh:
7-dehidrocholesterol

Slide 1 of

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

30

Slide 1 of

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

Slide 1 of

Absorbsi, Transportasi, Metabolisme




31

Vit D3 dibentuk di dlm kulit oleh sinar UV dari 7dehidrokolesterol
Vit D diabsorbsi di dlm usus halus bersama lemak dg
bantuan cairan empedu
Vit D dr bag. Atas usus halus, diangkut oleh D-plasma
binding protein (DBP) ke tempat-tempat penyimpanan di
hati, kulit, otak, tulang & jaringan lain

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

32

Slide 1 of

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

Fungsi
Membantu pembentukan & pemeliharaan
tulang
Vit D berperan membantu pengerasan
tulang
 Mengatur spy kalsium & fosfor tersedia di
dlm darah utk diendapkan pd proses
pengerasan tulang

33

Slide 1 of

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

Kebutuhan









34

Pria dewasa
: 5 μg
Wanita dewasa
: 5 μg
Remaja (Pria/ wanita) : 10 μg
Anak usia sekolah
: 10 μg
Bayi
: 7,5 μg
Balita
: 10 μg
Ibu hamil
: 10 μg
Ibu menyusui
: 10 μg

Slide 1 of

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

Slide 1 of

Sumber
 Sinar

matahari – berperan mengkonversi vit D bentuk tdk
aktif (provitamin D) menjadi bentuk aktif (5-15 menit)
 Pangan hewani
 Beberapa sumber vit A, jg sumber vit D:
– telur
– susu
– Margarine
 Udang & seafod lain
 Minyak ikan

35

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

Slide 1 of

Vitamin D & Sinar Matahari
 Vitamin

D dapat diperoleh dg memaparkan lengan
selama 10-20 menit pd cahaya matahari pagi selama
2-3 kali per minggu
 !! Gelombang UV-B selain dpt membantu
pembentukan vit D, jg berkontribusi thd tjdnya ca kulit
 Sun block dpt menghambat pembentukan vitamin D
 Proses penuaan juga menurunkan pembentukan vit D
dr sinar matahari

36

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

Slide 1 of

Kekurangan & kelebihan
Kekurangan
Gejala:
 Gangguan kalsifikasi tulang
 Pd ujung tulang panjang, tjd pemanjangan (tdk padat)
 Menurunkan kadar kalsium darah
 Menurunkan kadar fosfor darah
 Erupsi gigi secara perlahan
 Otot lemah
 Sekresi berlebihan parathyroid hormone
 2 penyakit akibat kekurangan: riketsia (anak2) &
osteomalacia & osteoporosis (dewasa)
37

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

Kekurangan & kelebihan
Rickets
 Gangguan pertumbuhan
& pengerasan tulang  tl
jd lembek
 Kaki bengkok
 Ujung tl panjang
membesar
 Tulang dada tdk normal
 Gigi terlambat keluar, tdk
teratur & mudah rusak
 Terapi: suplementasi vit
D
38

Slide 1 of

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

Kekurangan & kelebihan

39

Osteomalacia
 Bnyk tjd pd wanita yg konsumsi kalsium
rendah, dtk banyak mendapat sinat mthr,
mengalami banyak kehamilan & menyusui
 Defisiensi Vitamin D yg tjd stlh pertumbuhan
tulang
– Demineralisasi hilangnya struktur
pembentuk tulang, shg menyebabkan:
 Tulang lemah
 Kesulitan berjalan
 Nyeri kaki & punggung
 Kejang otot
 Menurunnya Ca-Ph dlm serum

Slide 1 of

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

Slide 1 of

Kekurangan & kelebihan
Kelebihan
 Vitamin D adalah yg paling toxic di antra vitamin2
lain
 Toksisitas dpt tjd pd konsumsi hingga > 5 AKG (>
5μg/hr)
 Kelebihan: hypervitaminosis D
– Kalsifikasi berlebihan pd tulang & jar tubuh
(ginjal, paru, dll)
– Tanda khas: Nafsu makan menurun, Mudah
haus, Diarrhea, lemah, Nyeri kepala, muntah,
pengeluaran urin berlebihan

40

Crop Protection Institute

FatInstitut
Soluble
vitamins
pour la Protection des Cultures

Slide 1 of

Sekian &
Terimakasih

41