Peserta Aset Koruptor.

P ik ir a n R a k y a t

~® ®

A
(kOIOm)O~.

o

Selasa

4

21

M ar

O Apr

0 Kamis


Rabu

6

20

o



5

7

8

22

23


O M ei

.J u n

P eram p asan

0 Jumat

o

0 MingguEDCBA

Sabtu

9
10
11
12
13
14

15
16
24
25
26
27
28
29
30
31

0 Ags

O Jul

O Sep

O O kt

O N ov


O D es

A set K oru p
tin d a k p fila n a m a k a a s e t te rs e -

O le h

b u t d ira m p a s u n tu k n e g a ra . N a -

R O M L I A T M A S A S M lT A

m un,

c a ra

tu n tu ta n

b e rd a sa rk a n


P

E M B U K T I A N te rb a lik

dapat

d a la m

n u n tu ta n

p e rk a ra

p id a n a

m e ru p a k a n

d ila n ju tk a n
p id a n a

sangka


la n g k a h

p e rd a ta

te o ri te rs e b u t tid a k
dengan

pe-

te rh a d a p

te r-

" p e m ilik "

h a rta

hukum
lu a r

b ia s a .
D o k trin
h u k u m p id a n a d a n k o n v e n s i in -

kekayaan

te rn a s io n a l

p rin s ip n e b is in id e m d a n p rin -

p e rlin d u n g a n
te rb a lik

s ip n o n -s e lf in c r im in a tio n .
S e b a lik n y a , la n g k a h

k a re n a

p e n u n tu ta n
k e ja h a ta n


pem aksaan

y a n g te la h la z im

te rh a d a p

te rs a n g k a

y a n g m e ru g ik a n d irin y a k ~ l~

aset

p e r s i d a n g a n ( n o n s e l f z , ! c n m z '? f l -

k a re n a

tio n e v id e n c e ). S e la m itu , s e tia p

s e p e rti d a la m


te rs a n g k a

sam pai

p e n g a d ila n

ada

yang

k e k u a ta n

p u tu s a n

m e m p e ro le h

hukum

s u m p tio n


te ta p

(p re -

o f in n o c e n c e ).

N am un,

p e rk e m b a n g a n

o r-

g a n is a s i k e ja h a ta n tra n s n a s io n a l
p a sc a -P e ra n g

D in g in d i s e lu ru h

n e g a ra te la h m e n in g k a tk a n
o rg a n is a s i k e ja h a ta n


ase~

m encapai

tig a k a li lip a t A n g g a ra n P e n d a p a ta n d a n B e la n ja N e g a ra (A P B N ) n e g a ra b e rk e m b a n g , te ru ta ma

d ip e ro le h

n a rk o tik a

d a ri

d a n p e n c u c ia n

uang.

b u t, te rja d i
susnya

p e ru b a h a n

d i n e g a ra

te la h

d ip e rtim b a n g k a n

tu n g a n

dan

keun-

k e ru g ia n n y a ,

P e n g a la m a n

DEA

p e rta m a

m e n e g a s k a n , p e rlu a d a k e s e im bangan
u n tu k

a n ta ra

hak

d ia n g g a p

se se o ra n g

tid a k b e rs a la h

d a n k e w a jib a n s e o ra n g te rs a n g ka

u n tu k

m e m b u k tik a n

asal

lik u n tu k

tu ju a n

b e r-

te rb a -

p e ra m p a sa n

a s e t m e la lu i s a ra n a h u k u m
d a ta a d a la h p e rta m a ,

p e r-

h a rta k e -

sudah

du-

(p r im a fa c ie

cukup

e v i-

d e n c e ), tid a k d ip e rlu k a n

b u k ti

p e rm u la a n y a n g c u k u p . K e -d u a ,

m e n g g u n a k a n c a ra p e ra m p a sa n

h a rta k e k a y a a n d ite m p a tk a n s e -

m e la lu i s a ra n a h u k u m

b a g a i s u b je k h u k u m

(c iv il

based

p e rd a ta

fo r fe itu r e )

te la h

ngan

p e m ilik

sam a

aset

de-

d im a k s u d ;

ada

b e k u k a n d a n m e ra m p a s a se t k e -

a n ta ra " a s e t tin d a k p id a n a " d a n

ja h a ta n .

" p e m ilik n y a " .

P e ra m p a sa n
te rs e b u t

a s e t k e ja -

d ip e rk u a t

p e m is a h a n

s ta tu s

hukum

A ta s d a s a r te o ri te rs e b u t, a s e t

n g a n p ro s e s h u k u m p e m b u k tia n

tin d a k .p id a n a te la h d ia k u i s e b a g a i s u b je k h u k u m

P e ru b a h a n
ra m p a sa n

aset

p a ra d ig m a

pe-

k e ja h a ta n

de-

n g a n s a ra n a h u k u m p e rd a ta d a n

yang dapat

d ip e rta n g g u n g ja w a b k a n
p id a n a . S ta tu s h u k u m

se~ a
a s e t tin -

p ra k tik d i d a la m s is te m h u k u m

d a k p id a n a te rs e b u t m e m u n g k in k a n d ite ra p k a n s is te m p e m -

com m on

b u k tia n

g a ra

la w te la h d itiru d i n e -

penganut

s is te m

h~um

c iv il la w . P e ru b a h a n p a ra d ig m a

te rb a lik

a ta u

beban

p e m b u k tia n te rb a lik , y a itu k e p a d a te rs a n g k a

d iw a jib k a n m e m -

te rs e b u t m e m p e ro le h ju s tifik a s i

b u k tik a n

a s a l u s u l h a rta

keka-

b a la n c e d

yaannya.

J ik a

tid a k

te o ritik ,

y a itu

p r o b a b ility

te o ri

p r in c ip le

d a n . ra -

tio n a l c h o ic e th e o r y . T e o ri k e -

in i

dapat

K lip in g

te rs a n g k a

m e m b u k tik a n

aset yang

ta

cepat yang d~~u

k u n g o le h s is te m te k n o lo g i m
fo rm a s i d i b id a n g k e u a n g a n
p e rb a n k a n y a n g te la h m a ju .
P e ra m p a sa n
dana

a s e t tin d a k

m e la lu i

sa ra n a

pi

huku

p e rd a ta ja u h le ~ i~ ~ in g k a t d
le b ih e f is ie n d a r i S IS I w a k tu d
b ia y a

yang

d ip e rlu k a n

u n tu

m e n u n ta s k a n p e rk a ra k e ja h a ta n :
d e n g a n tu ju a n k e u n tu n g ~
~
n a n s ia l d a n le b ih m e n ja rm n
k e p a s tia n h u k u m p e n g e m b a li
aset
PBB

tin d a k

p id a n a .

A n tik o ru p s i

K onvens
yan

2003

te la h d ira tifik a s i d e n g a n D U
N om or

7 T ahun

ju g a

2006

d a la m p ra k tik , c a ra p e n u n tu
p e rd a ta

te rs e b u t

te rh a d a p

d ila k s a n

a s e t k e ja h a ta n

g a ra la in

.
yai

.k e n .

m e n in g g a l d u rn a , d

tid a k ~

h a d ir d i p e rs id a n

a n a ta u a s e t d id u g a b e ra s a l

de-

te rb a lik ,

H a m b a ta n

p e lu a n g a s e t k e ja -

" p e m ilik n y a " m e la rik a n

b e rh a s il s e c a ra s ig n ifik a n m e m -

h a ta n

te ta p .

ngan dengan

T e o ri

g a a n s a ja b e ra s a l d a ri k e ja h a ta n

k e ja h a ta n .

hukum

pada

k e k u a ta n

p e rb u a ta n n y a .

b e ra s a l d a ri k e ja h a ta n te la h te ro rg a n is a s i

m e m p e ro le h

h a ta n d is e m b u n y ik a n k e n e g a ra

k a y a a n h a ru s b e rd a sa rk a n

m a tik a n " k e h id u p a n

p u tu s a n

dan

is a s i k e ja h a ta n a ta u y a n g d id u g a
b u k ti s a n g a t e fe k tif u n tu k " m e -

sam pai

la in a ta u b e rp in d a h -p in d a h

P ra s y a ra t p e m b u k tia n

a se t o rg a n -

m e m e rlu k a n

h a ri

m e m b e rik a n

w a k tu

a c a ra p i-

a n h a ru s m e le b ih i k e ru g ia n d a ri

d ra s tis
y a itu ,

banyak

hukum

In d o n e s ia
400

tu ju a n

k e ja h a ta n

te la h te rb u k ti b a h w a k e u n tu n g -

u s u l a s e tn y a y a n g d id u g a
a s a l d a ri k e ja h a ta n .

m a ju

s tra te g i p e ra m p a s a n

d u a m e n e g a s k a n , s e tia p k e ja h a ta n y a n g d ila k u k a n d ip a s tik a n

te rs :-

k e b ija k a n k rim in a l k h u -

m e n y ita

w a k tu

k e ja h a ta n

B e ra n ja k d a ri k e n y a ta a n
d a la m

dana

w a jib d ia n g g a p tid a k

b e rs a la h

d ib e rla k ~ k a n

m e n g h a m b a t.

p e ra m p a sa n

di

aset

m e la lu i c a ra p id a n a

te rb u k ti

k e te ra n g a n

hukum

p e ra m p a sa n

b e rte n ta n g a n
dengan
asas
h u k u m u n iv e rs a l, y a itu la ra n g a n
u n tu k m e m b e rik a n

b e ra sa l

d a ri k e ja h a ta n k a re n a te rb e n tu r

hak

a s a s i m a n u s ia (H A M ) m e la ra n g
p e m b u k tia n

y a n g d id u g a

d id u g a

H um as

O npad

C a ra p e n u n tu ta n

p e rd a ta

tu k tu ju a n p e ra m p a s a n
ja h a ta n

tid a k

aset k

m e la n g g a r

h

a s a s i te rs a n g k a /te rd a k w a
a sa s p ra d u g a
bab,

d

ta k b e rs a la h ,

p e m b u k tia n

~

te r~ a l

k h u s u s d itu ju k a n te rh a d a p
k e p e m ilik a n "
d id u g a b e ra s a l

a ta s

aset

'h
y

d a ri k e ja h a t

d itu ju k a n

b u k tik a n

dan

a ta u a s e t y a n g tid

d ik e ta h u i p e m ilik n y a .

bukan

s e lu ru ~

b e ra sa l

k e ja h a ta n

u n tu k

''k e s a l a h a n ''

m em -

te rs a n g

k a te rd a k w a .

20

t t

1

L angkah hukum

p e m b u k tia n

U n tu k

m e m p e rk u a t

p e ra m -

k e p e r-

p a s a n a s e t m e la lu i ja lu r p e n u n -

d a ta a n in i te rb u k ti s u k s e s d a la m

tu ta n p id a n a d a n p e rd a ta , la p o r-

m e m e ra n g i k e ja h a ta n n a rk o tik a

a n h a rta

d a n p e n c u c ia n

g a ra n e g a ra s a n g a t re le v a n jik a

te rb a lik

dengan

h a ta n

c a ra

u a n g h a s il k e ja -

n a rk o tik a

di

kekayaan

d ila k s a n a k a n

A m e rik a

p e n y e le n g -

dengan

in te n s if

S e rik a t d a n In g g ris . K in i, la n g -

d itin d a k la n ju ti

kah hukum

fik a s i d a n v e rifik a s i d i la p a n g a n .

itu d iik u ti B e la n d a ,

P ra n c is , d a n B e lg ia . D i A S d ig u -

L angkah

nakan

kungan

U U P e m b a ru a n

P e ra m p a sa n

te n ta n g

dan

a n g g a ra n

J ik a

tid a k , ja n g a n

a s p ira s i

T ahun

du-

d a y a m a n u s ia

K e-

A c t/C A F R A )

k la ri-

in i m e m e rlu k a n
sum ber

p e r d a ta a n ( C iv ilA s s e t F o r f e itu r e
R e fo rm

A s e t m e la lu i

dengan

yang

m e m a d a i.
d ih a ra p k a n

m a sy a ra k a t

te rh a d a p

2 0 0 0 d a n d i In g g ris d e n g a n D U

p e n e ra p a n p e m b u k ti-a n te rb a lik

T in d a k P id a n a P e n c u c ia n U a n g

te rh a d a p

(P ro c e e d

d a ri k e ja h a ta n ,

2002.

o f C rim e A c t) T a h u n

D i In d o n e s ia

DU

1 5 /2 0 0 3 y a n g k e m u d ia n
ti d e n g a n
dak

D U N o . 8 /2 0 1 0

P id a n a

P e n c u c ia n

te rb a lik

u n tu k

" m e m is k in k a n

koaset

te rb a lik ,

danaan
sangat

seo-

b a ik

m aupun
d ip e rlu k a n

kekayaan

u n tu k

n e g a ra y a n g a k u ra t.

Penutup

a t b e ra s a l d a ri k e ja h a ta n . A k a n
s e ja k

p e rk a ra

2003,

p e n c u c ia n

d a ri

P e rta m a ,

37

p e ra m p a sa n

p e m b u k tia n te rb a lik m e ru p a k a n

u a n g , b a ru

sa ra n a h u k u m

te n tu a n

am puh

te rb a lik .

H a l y a n g re le v a n d e n g a n
kah

hukum

la n g -

p e ra m p a sa n

kekayaan

dan

y a n g d ip a n d a n g
d ib o le h k a n

b a ik

m e n u ru t k o n v e n s i in te rn a s io n a l
m aupun

aset

p e ra tu ra n

undangan

tin d a k p id a n a a d a la h p e la p o ra n
h a rta

aset

tin d a k p id a n a m e la lu i p ro s e d u r

s a tu p e rk a ra d ip u tu s d e n g a n k e p e m b u k tia n

d a ta

p e n y e le n g g a ra

h a rta k e k a y a a n y a n g d id u g a k u te ta p i

k e p i-

b a s is

h a rta

asal usul

c a ra

k e p e rd a ta a n ,

ra n g te rd a k w a (d i p e rs id a n g a n )
m e m b u k tik a n

b e ra sa l

e fe k tif d a n e fi-

ru p to r" . U n tu k p e ra m p a s a n
• tia n

pem -

te rh a d a p

s ie n

d id u g a

tin d a k p id a n a m e la lu i p e m b u k -

T in U ang

te la h m e n g a tu r k e te n tu a n
b u k tia n

N o.

d ig a n -

aset

p e ru n d a n g -

d i In d o n e s ia .

K e d u a , p e m b u k tia n

p e n y e le n g g a ra

te rb a lik

n e g a ra . K e w a jib a n u n tu k m e la -

d e n g a n tu ju a n p e ra m p a s a n

p o rk a n

tin d a k

h a rta

kekayaan

p e n y e le n g g a ra

n e g a ra

bagi
d ia tu r

d a la m D U N o . 2 8 /1 9 9 9 te n ta n g
P e n y e le n g g a ra

N e g a ra

yang

B e rs ih d a n B e b a s d a ri K K N . N a -

n u n tu ta n
dan

h in g g a

b e lu m

re p re s if

e fe k tif

m e m p e rk u a t

DU

se-

u n tu k

RI

N o.

3 1 /1 9 9 9 d a n D U R I N o . 8 /2 0 1 0 .
K asus G ayus T am bunan
ru p a k a n

m o m e n tu m

m e n d o ro n g

u n tu k

p e m e rin ta h

p e rtim b a n g k a n

m e-

m em -

s e riu s R D U P e -

.p id a n a

tid a k

aset

m e la lu i c a ra p e tid a k

e fe k tif

e fis ie n

u n tu k

m e-

n g e m b a lik a n /m e n y e la m a tk a n
a s e tn e g a ra
K e tig a ,p e m b u k tia n t~

m u n , D U te rs e b u t h a n y a b e rs ifa t re g u la tif b u k a n

p id a n a

d e n g a n tu ju a n p e ra m p a s a n

aset

tin d a k

c a ra

p id a n a

k e p e rd a ta a n

m e la lu i

te rb u k ti le b ih e fe k -

tif d a n e fis ie n d i b e b e ra p a
g a ra .

N am un,

itu

ju k a n te rh a d a p

d itu -

te rs a n g k a

yang

tid a k d a p a t m e m b u k tik a n
u s u l h a rta

asal

kekayaannya,

yang

ra m p a s a n A s e t K e ja h a ta n (R D U

b u ro n

P A l. N a m u n m o d e l p e ra m p a s a n

a ta u s a k it p e rm a n e n .

a s e t d a la m R D U te rs e b u t m a s ih

tia n te rb a lik in i tid a k d itu ju k a n

m enggunakan

p o la la m a , y a itu

u n tu k m e m b u k tik a n

k e s a la h a n

a s e t d id u g a b e ra s a l

te rs a n g k a /te rd a k w a ,

m e la in k a n

p e ra m p a sa n

a ta u

Be-

hanya

m e n in g g a l

d u n ia

Pem buk-

d a ri k e ja h a ta n d e n g a n p e m b u k -

m e m b u k tik a n

tia n

k e p e m ilik a n y a n g b e rs a n g k u ta n

te rb a lik

n u n tu ta n

m e la lu i

p id a n a ,

p r im u m

dan

a ta s h a rta
GFEDCBA
lik

kekayaannya.

u n tu k

tu ju a n

a s e t tin d a k

p id a n a

k e d u a c a ra te rs e -

te ta p i, d a ri s u d u t te k n is y u rid is
m a s ih

b e lu m

ja m in a n

k e p a s tia n

d ik h a w a tirk a n

tid a k

m e n y e la m a tk a n

a s e t n e g a ra d a n m e lin d u n g i p ih a k k e tig a s e b a g a i d a m p a k d a ri
k o ru p si

dan

P e ru b a h a n

p e n c u c ia n

uang.

s ik a p p o litik p e m e -

rin ta h u n tu k m e n g a ta s i k e le m a han

hukum

ta d i

te la h

d ia tu r

K e lim a , p e n e ra p a n
p e ra m p a sa n
m e la lu i

ta n g

hukum

c u c ia n U a n

T in d a k P id a n a P e n ,P a s a l8 7

dan 88.

dengan

la lk a n

m e m p e rtim k e p a s tia n

d a n k e a d ila n

p o litik ,

te rb a lik

s e c a ra h a ti-

p rin s ip

tid a k te rje b a k
u rn

k e te n tu a n

p e m b u k tia n

bangkan

Pem -

dan

a s e t tin d a k p id a n a

h a ru s d ila k s a n a k a n
h a ti

dan

hukum

d u e p r o c e s s o f la w d a n p rin s ip
p ra d u g a ta k b e rs a la h .

d i d a la m D U R I N o . 8 /2 0 1 0 te n Pencegahan

m e m b e rik a n

k e a d ila n s e ja la n d e n g a n p rin s ip

m e k a n is m e p e m b u k tia n te rb a lik

b e ra n ta s a n

te la h d ia tu r

d a la m D U R I N o . 8 /2 0 1 1 . A k a n

s e h in g g a

b e rh a s il

te rb a -

p e ra m p a sa n

b u t s e c a ra p a ra le 1 (b e rs a m a a n )
akan

hak

R D U P A tid a k

r e m e d iu m .

m enggunakan

s e b a g a i u lti-

keabsahan

K e e m p a t, p e m b u k tia n

c a ra

a s e t m e la lu i k e p e r-

d a ta a n , d ig u n a k a n
m um

pe-

m e ru p a k a n

r e m e d iu m

p e ra m p a sa n

c a ra

s e h in g g a

k e d a la m
" tu ju a n

a d a g i-

m engha-

cara".***

P e n u lis ,

G uru B esar H ukum

P id a n a

In te r n a s io n a l

U npad.

A r tik e l

d is a m p a ik a n

d a la m

d is k u s i

te r b a ta s

P eradi B andung

k e r ja
dengan

sam a
" P ik ir -

a n R a k y a t" , S e la s a (3 1 /5 ).