Peserta Aset Koruptor.
P ik ir a n R a k y a t
~® ®
A
(kOIOm)O~.
o
Selasa
4
21
M ar
O Apr
0 Kamis
Rabu
6
20
o
•
5
7
8
22
23
O M ei
.J u n
P eram p asan
0 Jumat
o
0 MingguEDCBA
Sabtu
9
10
11
12
13
14
15
16
24
25
26
27
28
29
30
31
0 Ags
O Jul
O Sep
O O kt
O N ov
O D es
A set K oru p
tin d a k p fila n a m a k a a s e t te rs e -
O le h
b u t d ira m p a s u n tu k n e g a ra . N a -
R O M L I A T M A S A S M lT A
m un,
c a ra
tu n tu ta n
b e rd a sa rk a n
P
E M B U K T I A N te rb a lik
dapat
d a la m
n u n tu ta n
p e rk a ra
p id a n a
m e ru p a k a n
d ila n ju tk a n
p id a n a
sangka
la n g k a h
p e rd a ta
te o ri te rs e b u t tid a k
dengan
pe-
te rh a d a p
te r-
" p e m ilik "
h a rta
hukum
lu a r
b ia s a .
D o k trin
h u k u m p id a n a d a n k o n v e n s i in -
kekayaan
te rn a s io n a l
p rin s ip n e b is in id e m d a n p rin -
p e rlin d u n g a n
te rb a lik
s ip n o n -s e lf in c r im in a tio n .
S e b a lik n y a , la n g k a h
k a re n a
p e n u n tu ta n
k e ja h a ta n
pem aksaan
y a n g te la h la z im
te rh a d a p
te rs a n g k a
y a n g m e ru g ik a n d irin y a k ~ l~
aset
p e r s i d a n g a n ( n o n s e l f z , ! c n m z '? f l -
k a re n a
tio n e v id e n c e ). S e la m itu , s e tia p
s e p e rti d a la m
te rs a n g k a
sam pai
p e n g a d ila n
ada
yang
k e k u a ta n
p u tu s a n
m e m p e ro le h
hukum
s u m p tio n
te ta p
(p re -
o f in n o c e n c e ).
N am un,
p e rk e m b a n g a n
o r-
g a n is a s i k e ja h a ta n tra n s n a s io n a l
p a sc a -P e ra n g
D in g in d i s e lu ru h
n e g a ra te la h m e n in g k a tk a n
o rg a n is a s i k e ja h a ta n
ase~
m encapai
tig a k a li lip a t A n g g a ra n P e n d a p a ta n d a n B e la n ja N e g a ra (A P B N ) n e g a ra b e rk e m b a n g , te ru ta ma
d ip e ro le h
n a rk o tik a
d a ri
d a n p e n c u c ia n
uang.
b u t, te rja d i
susnya
p e ru b a h a n
d i n e g a ra
te la h
d ip e rtim b a n g k a n
tu n g a n
dan
keun-
k e ru g ia n n y a ,
P e n g a la m a n
DEA
p e rta m a
m e n e g a s k a n , p e rlu a d a k e s e im bangan
u n tu k
a n ta ra
hak
d ia n g g a p
se se o ra n g
tid a k b e rs a la h
d a n k e w a jib a n s e o ra n g te rs a n g ka
u n tu k
m e m b u k tik a n
asal
lik u n tu k
tu ju a n
b e r-
te rb a -
p e ra m p a sa n
a s e t m e la lu i s a ra n a h u k u m
d a ta a d a la h p e rta m a ,
p e r-
h a rta k e -
sudah
du-
(p r im a fa c ie
cukup
e v i-
d e n c e ), tid a k d ip e rlu k a n
b u k ti
p e rm u la a n y a n g c u k u p . K e -d u a ,
m e n g g u n a k a n c a ra p e ra m p a sa n
h a rta k e k a y a a n d ite m p a tk a n s e -
m e la lu i s a ra n a h u k u m
b a g a i s u b je k h u k u m
(c iv il
based
p e rd a ta
fo r fe itu r e )
te la h
ngan
p e m ilik
sam a
aset
de-
d im a k s u d ;
ada
b e k u k a n d a n m e ra m p a s a se t k e -
a n ta ra " a s e t tin d a k p id a n a " d a n
ja h a ta n .
" p e m ilik n y a " .
P e ra m p a sa n
te rs e b u t
a s e t k e ja -
d ip e rk u a t
p e m is a h a n
s ta tu s
hukum
A ta s d a s a r te o ri te rs e b u t, a s e t
n g a n p ro s e s h u k u m p e m b u k tia n
tin d a k .p id a n a te la h d ia k u i s e b a g a i s u b je k h u k u m
P e ru b a h a n
ra m p a sa n
aset
p a ra d ig m a
pe-
k e ja h a ta n
de-
n g a n s a ra n a h u k u m p e rd a ta d a n
yang dapat
d ip e rta n g g u n g ja w a b k a n
p id a n a . S ta tu s h u k u m
se~ a
a s e t tin -
p ra k tik d i d a la m s is te m h u k u m
d a k p id a n a te rs e b u t m e m u n g k in k a n d ite ra p k a n s is te m p e m -
com m on
b u k tia n
g a ra
la w te la h d itiru d i n e -
penganut
s is te m
h~um
c iv il la w . P e ru b a h a n p a ra d ig m a
te rb a lik
a ta u
beban
p e m b u k tia n te rb a lik , y a itu k e p a d a te rs a n g k a
d iw a jib k a n m e m -
te rs e b u t m e m p e ro le h ju s tifik a s i
b u k tik a n
a s a l u s u l h a rta
keka-
b a la n c e d
yaannya.
J ik a
tid a k
te o ritik ,
y a itu
p r o b a b ility
te o ri
p r in c ip le
d a n . ra -
tio n a l c h o ic e th e o r y . T e o ri k e -
in i
dapat
K lip in g
te rs a n g k a
m e m b u k tik a n
aset yang
ta
cepat yang d~~u
k u n g o le h s is te m te k n o lo g i m
fo rm a s i d i b id a n g k e u a n g a n
p e rb a n k a n y a n g te la h m a ju .
P e ra m p a sa n
dana
a s e t tin d a k
m e la lu i
sa ra n a
pi
huku
p e rd a ta ja u h le ~ i~ ~ in g k a t d
le b ih e f is ie n d a r i S IS I w a k tu d
b ia y a
yang
d ip e rlu k a n
u n tu
m e n u n ta s k a n p e rk a ra k e ja h a ta n :
d e n g a n tu ju a n k e u n tu n g ~
~
n a n s ia l d a n le b ih m e n ja rm n
k e p a s tia n h u k u m p e n g e m b a li
aset
PBB
tin d a k
p id a n a .
A n tik o ru p s i
K onvens
yan
2003
te la h d ira tifik a s i d e n g a n D U
N om or
7 T ahun
ju g a
2006
d a la m p ra k tik , c a ra p e n u n tu
p e rd a ta
te rs e b u t
te rh a d a p
d ila k s a n
a s e t k e ja h a ta n
g a ra la in
.
yai
.k e n .
m e n in g g a l d u rn a , d
tid a k ~
h a d ir d i p e rs id a n
a n a ta u a s e t d id u g a b e ra s a l
de-
te rb a lik ,
H a m b a ta n
p e lu a n g a s e t k e ja -
" p e m ilik n y a " m e la rik a n
b e rh a s il s e c a ra s ig n ifik a n m e m -
h a ta n
te ta p .
ngan dengan
T e o ri
g a a n s a ja b e ra s a l d a ri k e ja h a ta n
k e ja h a ta n .
hukum
pada
k e k u a ta n
p e rb u a ta n n y a .
b e ra s a l d a ri k e ja h a ta n te la h te ro rg a n is a s i
m e m p e ro le h
h a ta n d is e m b u n y ik a n k e n e g a ra
k a y a a n h a ru s b e rd a sa rk a n
m a tik a n " k e h id u p a n
p u tu s a n
dan
is a s i k e ja h a ta n a ta u y a n g d id u g a
b u k ti s a n g a t e fe k tif u n tu k " m e -
sam pai
la in a ta u b e rp in d a h -p in d a h
P ra s y a ra t p e m b u k tia n
a se t o rg a n -
m e m e rlu k a n
h a ri
m e m b e rik a n
w a k tu
a c a ra p i-
a n h a ru s m e le b ih i k e ru g ia n d a ri
d ra s tis
y a itu ,
banyak
hukum
In d o n e s ia
400
tu ju a n
k e ja h a ta n
te la h te rb u k ti b a h w a k e u n tu n g -
u s u l a s e tn y a y a n g d id u g a
a s a l d a ri k e ja h a ta n .
m a ju
s tra te g i p e ra m p a s a n
d u a m e n e g a s k a n , s e tia p k e ja h a ta n y a n g d ila k u k a n d ip a s tik a n
te rs :-
k e b ija k a n k rim in a l k h u -
m e n y ita
w a k tu
k e ja h a ta n
B e ra n ja k d a ri k e n y a ta a n
d a la m
dana
w a jib d ia n g g a p tid a k
b e rs a la h
d ib e rla k ~ k a n
m e n g h a m b a t.
p e ra m p a sa n
di
aset
m e la lu i c a ra p id a n a
te rb u k ti
k e te ra n g a n
hukum
p e ra m p a sa n
b e rte n ta n g a n
dengan
asas
h u k u m u n iv e rs a l, y a itu la ra n g a n
u n tu k m e m b e rik a n
b e ra sa l
d a ri k e ja h a ta n k a re n a te rb e n tu r
hak
a s a s i m a n u s ia (H A M ) m e la ra n g
p e m b u k tia n
y a n g d id u g a
d id u g a
H um as
O npad
C a ra p e n u n tu ta n
p e rd a ta
tu k tu ju a n p e ra m p a s a n
ja h a ta n
tid a k
aset k
m e la n g g a r
h
a s a s i te rs a n g k a /te rd a k w a
a sa s p ra d u g a
bab,
d
ta k b e rs a la h ,
p e m b u k tia n
~
te r~ a l
k h u s u s d itu ju k a n te rh a d a p
k e p e m ilik a n "
d id u g a b e ra s a l
a ta s
aset
'h
y
d a ri k e ja h a t
d itu ju k a n
b u k tik a n
dan
a ta u a s e t y a n g tid
d ik e ta h u i p e m ilik n y a .
bukan
s e lu ru ~
b e ra sa l
k e ja h a ta n
u n tu k
''k e s a l a h a n ''
m em -
te rs a n g
k a te rd a k w a .
20
t t
1
L angkah hukum
p e m b u k tia n
U n tu k
m e m p e rk u a t
p e ra m -
k e p e r-
p a s a n a s e t m e la lu i ja lu r p e n u n -
d a ta a n in i te rb u k ti s u k s e s d a la m
tu ta n p id a n a d a n p e rd a ta , la p o r-
m e m e ra n g i k e ja h a ta n n a rk o tik a
a n h a rta
d a n p e n c u c ia n
g a ra n e g a ra s a n g a t re le v a n jik a
te rb a lik
dengan
h a ta n
c a ra
u a n g h a s il k e ja -
n a rk o tik a
di
kekayaan
d ila k s a n a k a n
A m e rik a
p e n y e le n g -
dengan
in te n s if
S e rik a t d a n In g g ris . K in i, la n g -
d itin d a k la n ju ti
kah hukum
fik a s i d a n v e rifik a s i d i la p a n g a n .
itu d iik u ti B e la n d a ,
P ra n c is , d a n B e lg ia . D i A S d ig u -
L angkah
nakan
kungan
U U P e m b a ru a n
P e ra m p a sa n
te n ta n g
dan
a n g g a ra n
J ik a
tid a k , ja n g a n
a s p ira s i
T ahun
du-
d a y a m a n u s ia
K e-
A c t/C A F R A )
k la ri-
in i m e m e rlu k a n
sum ber
p e r d a ta a n ( C iv ilA s s e t F o r f e itu r e
R e fo rm
A s e t m e la lu i
dengan
yang
m e m a d a i.
d ih a ra p k a n
m a sy a ra k a t
te rh a d a p
2 0 0 0 d a n d i In g g ris d e n g a n D U
p e n e ra p a n p e m b u k ti-a n te rb a lik
T in d a k P id a n a P e n c u c ia n U a n g
te rh a d a p
(P ro c e e d
d a ri k e ja h a ta n ,
2002.
o f C rim e A c t) T a h u n
D i In d o n e s ia
DU
1 5 /2 0 0 3 y a n g k e m u d ia n
ti d e n g a n
dak
D U N o . 8 /2 0 1 0
P id a n a
P e n c u c ia n
te rb a lik
u n tu k
" m e m is k in k a n
koaset
te rb a lik ,
danaan
sangat
seo-
b a ik
m aupun
d ip e rlu k a n
kekayaan
u n tu k
n e g a ra y a n g a k u ra t.
Penutup
a t b e ra s a l d a ri k e ja h a ta n . A k a n
s e ja k
p e rk a ra
2003,
p e n c u c ia n
d a ri
P e rta m a ,
37
p e ra m p a sa n
p e m b u k tia n te rb a lik m e ru p a k a n
u a n g , b a ru
sa ra n a h u k u m
te n tu a n
am puh
te rb a lik .
H a l y a n g re le v a n d e n g a n
kah
hukum
la n g -
p e ra m p a sa n
kekayaan
dan
y a n g d ip a n d a n g
d ib o le h k a n
b a ik
m e n u ru t k o n v e n s i in te rn a s io n a l
m aupun
aset
p e ra tu ra n
undangan
tin d a k p id a n a a d a la h p e la p o ra n
h a rta
aset
tin d a k p id a n a m e la lu i p ro s e d u r
s a tu p e rk a ra d ip u tu s d e n g a n k e p e m b u k tia n
d a ta
p e n y e le n g g a ra
h a rta k e k a y a a n y a n g d id u g a k u te ta p i
k e p i-
b a s is
h a rta
asal usul
c a ra
k e p e rd a ta a n ,
ra n g te rd a k w a (d i p e rs id a n g a n )
m e m b u k tik a n
b e ra sa l
e fe k tif d a n e fi-
ru p to r" . U n tu k p e ra m p a s a n
• tia n
pem -
te rh a d a p
s ie n
d id u g a
tin d a k p id a n a m e la lu i p e m b u k -
T in U ang
te la h m e n g a tu r k e te n tu a n
b u k tia n
N o.
d ig a n -
aset
p e ru n d a n g -
d i In d o n e s ia .
K e d u a , p e m b u k tia n
p e n y e le n g g a ra
te rb a lik
n e g a ra . K e w a jib a n u n tu k m e la -
d e n g a n tu ju a n p e ra m p a s a n
p o rk a n
tin d a k
h a rta
kekayaan
p e n y e le n g g a ra
n e g a ra
bagi
d ia tu r
d a la m D U N o . 2 8 /1 9 9 9 te n ta n g
P e n y e le n g g a ra
N e g a ra
yang
B e rs ih d a n B e b a s d a ri K K N . N a -
n u n tu ta n
dan
h in g g a
b e lu m
re p re s if
e fe k tif
m e m p e rk u a t
DU
se-
u n tu k
RI
N o.
3 1 /1 9 9 9 d a n D U R I N o . 8 /2 0 1 0 .
K asus G ayus T am bunan
ru p a k a n
m o m e n tu m
m e n d o ro n g
u n tu k
p e m e rin ta h
p e rtim b a n g k a n
m e-
m em -
s e riu s R D U P e -
.p id a n a
tid a k
aset
m e la lu i c a ra p e tid a k
e fe k tif
e fis ie n
u n tu k
m e-
n g e m b a lik a n /m e n y e la m a tk a n
a s e tn e g a ra
K e tig a ,p e m b u k tia n t~
m u n , D U te rs e b u t h a n y a b e rs ifa t re g u la tif b u k a n
p id a n a
d e n g a n tu ju a n p e ra m p a s a n
aset
tin d a k
c a ra
p id a n a
k e p e rd a ta a n
m e la lu i
te rb u k ti le b ih e fe k -
tif d a n e fis ie n d i b e b e ra p a
g a ra .
N am un,
itu
ju k a n te rh a d a p
d itu -
te rs a n g k a
yang
tid a k d a p a t m e m b u k tik a n
u s u l h a rta
asal
kekayaannya,
yang
ra m p a s a n A s e t K e ja h a ta n (R D U
b u ro n
P A l. N a m u n m o d e l p e ra m p a s a n
a ta u s a k it p e rm a n e n .
a s e t d a la m R D U te rs e b u t m a s ih
tia n te rb a lik in i tid a k d itu ju k a n
m enggunakan
p o la la m a , y a itu
u n tu k m e m b u k tik a n
k e s a la h a n
a s e t d id u g a b e ra s a l
te rs a n g k a /te rd a k w a ,
m e la in k a n
p e ra m p a sa n
a ta u
Be-
hanya
m e n in g g a l
d u n ia
Pem buk-
d a ri k e ja h a ta n d e n g a n p e m b u k -
m e m b u k tik a n
tia n
k e p e m ilik a n y a n g b e rs a n g k u ta n
te rb a lik
n u n tu ta n
m e la lu i
p id a n a ,
p r im u m
dan
a ta s h a rta
GFEDCBA
lik
kekayaannya.
u n tu k
tu ju a n
a s e t tin d a k
p id a n a
k e d u a c a ra te rs e -
te ta p i, d a ri s u d u t te k n is y u rid is
m a s ih
b e lu m
ja m in a n
k e p a s tia n
d ik h a w a tirk a n
tid a k
m e n y e la m a tk a n
a s e t n e g a ra d a n m e lin d u n g i p ih a k k e tig a s e b a g a i d a m p a k d a ri
k o ru p si
dan
P e ru b a h a n
p e n c u c ia n
uang.
s ik a p p o litik p e m e -
rin ta h u n tu k m e n g a ta s i k e le m a han
hukum
ta d i
te la h
d ia tu r
K e lim a , p e n e ra p a n
p e ra m p a sa n
m e la lu i
ta n g
hukum
c u c ia n U a n
T in d a k P id a n a P e n ,P a s a l8 7
dan 88.
dengan
la lk a n
m e m p e rtim k e p a s tia n
d a n k e a d ila n
p o litik ,
te rb a lik
s e c a ra h a ti-
p rin s ip
tid a k te rje b a k
u rn
k e te n tu a n
p e m b u k tia n
bangkan
Pem -
dan
a s e t tin d a k p id a n a
h a ru s d ila k s a n a k a n
h a ti
dan
hukum
d u e p r o c e s s o f la w d a n p rin s ip
p ra d u g a ta k b e rs a la h .
d i d a la m D U R I N o . 8 /2 0 1 0 te n Pencegahan
m e m b e rik a n
k e a d ila n s e ja la n d e n g a n p rin s ip
m e k a n is m e p e m b u k tia n te rb a lik
b e ra n ta s a n
te la h d ia tu r
d a la m D U R I N o . 8 /2 0 1 1 . A k a n
s e h in g g a
b e rh a s il
te rb a -
p e ra m p a sa n
b u t s e c a ra p a ra le 1 (b e rs a m a a n )
akan
hak
R D U P A tid a k
r e m e d iu m .
m enggunakan
s e b a g a i u lti-
keabsahan
K e e m p a t, p e m b u k tia n
c a ra
a s e t m e la lu i k e p e r-
d a ta a n , d ig u n a k a n
m um
pe-
m e ru p a k a n
r e m e d iu m
p e ra m p a sa n
c a ra
s e h in g g a
k e d a la m
" tu ju a n
a d a g i-
m engha-
cara".***
P e n u lis ,
G uru B esar H ukum
P id a n a
In te r n a s io n a l
U npad.
A r tik e l
d is a m p a ik a n
d a la m
d is k u s i
te r b a ta s
P eradi B andung
k e r ja
dengan
sam a
" P ik ir -
a n R a k y a t" , S e la s a (3 1 /5 ).
~® ®
A
(kOIOm)O~.
o
Selasa
4
21
M ar
O Apr
0 Kamis
Rabu
6
20
o
•
5
7
8
22
23
O M ei
.J u n
P eram p asan
0 Jumat
o
0 MingguEDCBA
Sabtu
9
10
11
12
13
14
15
16
24
25
26
27
28
29
30
31
0 Ags
O Jul
O Sep
O O kt
O N ov
O D es
A set K oru p
tin d a k p fila n a m a k a a s e t te rs e -
O le h
b u t d ira m p a s u n tu k n e g a ra . N a -
R O M L I A T M A S A S M lT A
m un,
c a ra
tu n tu ta n
b e rd a sa rk a n
P
E M B U K T I A N te rb a lik
dapat
d a la m
n u n tu ta n
p e rk a ra
p id a n a
m e ru p a k a n
d ila n ju tk a n
p id a n a
sangka
la n g k a h
p e rd a ta
te o ri te rs e b u t tid a k
dengan
pe-
te rh a d a p
te r-
" p e m ilik "
h a rta
hukum
lu a r
b ia s a .
D o k trin
h u k u m p id a n a d a n k o n v e n s i in -
kekayaan
te rn a s io n a l
p rin s ip n e b is in id e m d a n p rin -
p e rlin d u n g a n
te rb a lik
s ip n o n -s e lf in c r im in a tio n .
S e b a lik n y a , la n g k a h
k a re n a
p e n u n tu ta n
k e ja h a ta n
pem aksaan
y a n g te la h la z im
te rh a d a p
te rs a n g k a
y a n g m e ru g ik a n d irin y a k ~ l~
aset
p e r s i d a n g a n ( n o n s e l f z , ! c n m z '? f l -
k a re n a
tio n e v id e n c e ). S e la m itu , s e tia p
s e p e rti d a la m
te rs a n g k a
sam pai
p e n g a d ila n
ada
yang
k e k u a ta n
p u tu s a n
m e m p e ro le h
hukum
s u m p tio n
te ta p
(p re -
o f in n o c e n c e ).
N am un,
p e rk e m b a n g a n
o r-
g a n is a s i k e ja h a ta n tra n s n a s io n a l
p a sc a -P e ra n g
D in g in d i s e lu ru h
n e g a ra te la h m e n in g k a tk a n
o rg a n is a s i k e ja h a ta n
ase~
m encapai
tig a k a li lip a t A n g g a ra n P e n d a p a ta n d a n B e la n ja N e g a ra (A P B N ) n e g a ra b e rk e m b a n g , te ru ta ma
d ip e ro le h
n a rk o tik a
d a ri
d a n p e n c u c ia n
uang.
b u t, te rja d i
susnya
p e ru b a h a n
d i n e g a ra
te la h
d ip e rtim b a n g k a n
tu n g a n
dan
keun-
k e ru g ia n n y a ,
P e n g a la m a n
DEA
p e rta m a
m e n e g a s k a n , p e rlu a d a k e s e im bangan
u n tu k
a n ta ra
hak
d ia n g g a p
se se o ra n g
tid a k b e rs a la h
d a n k e w a jib a n s e o ra n g te rs a n g ka
u n tu k
m e m b u k tik a n
asal
lik u n tu k
tu ju a n
b e r-
te rb a -
p e ra m p a sa n
a s e t m e la lu i s a ra n a h u k u m
d a ta a d a la h p e rta m a ,
p e r-
h a rta k e -
sudah
du-
(p r im a fa c ie
cukup
e v i-
d e n c e ), tid a k d ip e rlu k a n
b u k ti
p e rm u la a n y a n g c u k u p . K e -d u a ,
m e n g g u n a k a n c a ra p e ra m p a sa n
h a rta k e k a y a a n d ite m p a tk a n s e -
m e la lu i s a ra n a h u k u m
b a g a i s u b je k h u k u m
(c iv il
based
p e rd a ta
fo r fe itu r e )
te la h
ngan
p e m ilik
sam a
aset
de-
d im a k s u d ;
ada
b e k u k a n d a n m e ra m p a s a se t k e -
a n ta ra " a s e t tin d a k p id a n a " d a n
ja h a ta n .
" p e m ilik n y a " .
P e ra m p a sa n
te rs e b u t
a s e t k e ja -
d ip e rk u a t
p e m is a h a n
s ta tu s
hukum
A ta s d a s a r te o ri te rs e b u t, a s e t
n g a n p ro s e s h u k u m p e m b u k tia n
tin d a k .p id a n a te la h d ia k u i s e b a g a i s u b je k h u k u m
P e ru b a h a n
ra m p a sa n
aset
p a ra d ig m a
pe-
k e ja h a ta n
de-
n g a n s a ra n a h u k u m p e rd a ta d a n
yang dapat
d ip e rta n g g u n g ja w a b k a n
p id a n a . S ta tu s h u k u m
se~ a
a s e t tin -
p ra k tik d i d a la m s is te m h u k u m
d a k p id a n a te rs e b u t m e m u n g k in k a n d ite ra p k a n s is te m p e m -
com m on
b u k tia n
g a ra
la w te la h d itiru d i n e -
penganut
s is te m
h~um
c iv il la w . P e ru b a h a n p a ra d ig m a
te rb a lik
a ta u
beban
p e m b u k tia n te rb a lik , y a itu k e p a d a te rs a n g k a
d iw a jib k a n m e m -
te rs e b u t m e m p e ro le h ju s tifik a s i
b u k tik a n
a s a l u s u l h a rta
keka-
b a la n c e d
yaannya.
J ik a
tid a k
te o ritik ,
y a itu
p r o b a b ility
te o ri
p r in c ip le
d a n . ra -
tio n a l c h o ic e th e o r y . T e o ri k e -
in i
dapat
K lip in g
te rs a n g k a
m e m b u k tik a n
aset yang
ta
cepat yang d~~u
k u n g o le h s is te m te k n o lo g i m
fo rm a s i d i b id a n g k e u a n g a n
p e rb a n k a n y a n g te la h m a ju .
P e ra m p a sa n
dana
a s e t tin d a k
m e la lu i
sa ra n a
pi
huku
p e rd a ta ja u h le ~ i~ ~ in g k a t d
le b ih e f is ie n d a r i S IS I w a k tu d
b ia y a
yang
d ip e rlu k a n
u n tu
m e n u n ta s k a n p e rk a ra k e ja h a ta n :
d e n g a n tu ju a n k e u n tu n g ~
~
n a n s ia l d a n le b ih m e n ja rm n
k e p a s tia n h u k u m p e n g e m b a li
aset
PBB
tin d a k
p id a n a .
A n tik o ru p s i
K onvens
yan
2003
te la h d ira tifik a s i d e n g a n D U
N om or
7 T ahun
ju g a
2006
d a la m p ra k tik , c a ra p e n u n tu
p e rd a ta
te rs e b u t
te rh a d a p
d ila k s a n
a s e t k e ja h a ta n
g a ra la in
.
yai
.k e n .
m e n in g g a l d u rn a , d
tid a k ~
h a d ir d i p e rs id a n
a n a ta u a s e t d id u g a b e ra s a l
de-
te rb a lik ,
H a m b a ta n
p e lu a n g a s e t k e ja -
" p e m ilik n y a " m e la rik a n
b e rh a s il s e c a ra s ig n ifik a n m e m -
h a ta n
te ta p .
ngan dengan
T e o ri
g a a n s a ja b e ra s a l d a ri k e ja h a ta n
k e ja h a ta n .
hukum
pada
k e k u a ta n
p e rb u a ta n n y a .
b e ra s a l d a ri k e ja h a ta n te la h te ro rg a n is a s i
m e m p e ro le h
h a ta n d is e m b u n y ik a n k e n e g a ra
k a y a a n h a ru s b e rd a sa rk a n
m a tik a n " k e h id u p a n
p u tu s a n
dan
is a s i k e ja h a ta n a ta u y a n g d id u g a
b u k ti s a n g a t e fe k tif u n tu k " m e -
sam pai
la in a ta u b e rp in d a h -p in d a h
P ra s y a ra t p e m b u k tia n
a se t o rg a n -
m e m e rlu k a n
h a ri
m e m b e rik a n
w a k tu
a c a ra p i-
a n h a ru s m e le b ih i k e ru g ia n d a ri
d ra s tis
y a itu ,
banyak
hukum
In d o n e s ia
400
tu ju a n
k e ja h a ta n
te la h te rb u k ti b a h w a k e u n tu n g -
u s u l a s e tn y a y a n g d id u g a
a s a l d a ri k e ja h a ta n .
m a ju
s tra te g i p e ra m p a s a n
d u a m e n e g a s k a n , s e tia p k e ja h a ta n y a n g d ila k u k a n d ip a s tik a n
te rs :-
k e b ija k a n k rim in a l k h u -
m e n y ita
w a k tu
k e ja h a ta n
B e ra n ja k d a ri k e n y a ta a n
d a la m
dana
w a jib d ia n g g a p tid a k
b e rs a la h
d ib e rla k ~ k a n
m e n g h a m b a t.
p e ra m p a sa n
di
aset
m e la lu i c a ra p id a n a
te rb u k ti
k e te ra n g a n
hukum
p e ra m p a sa n
b e rte n ta n g a n
dengan
asas
h u k u m u n iv e rs a l, y a itu la ra n g a n
u n tu k m e m b e rik a n
b e ra sa l
d a ri k e ja h a ta n k a re n a te rb e n tu r
hak
a s a s i m a n u s ia (H A M ) m e la ra n g
p e m b u k tia n
y a n g d id u g a
d id u g a
H um as
O npad
C a ra p e n u n tu ta n
p e rd a ta
tu k tu ju a n p e ra m p a s a n
ja h a ta n
tid a k
aset k
m e la n g g a r
h
a s a s i te rs a n g k a /te rd a k w a
a sa s p ra d u g a
bab,
d
ta k b e rs a la h ,
p e m b u k tia n
~
te r~ a l
k h u s u s d itu ju k a n te rh a d a p
k e p e m ilik a n "
d id u g a b e ra s a l
a ta s
aset
'h
y
d a ri k e ja h a t
d itu ju k a n
b u k tik a n
dan
a ta u a s e t y a n g tid
d ik e ta h u i p e m ilik n y a .
bukan
s e lu ru ~
b e ra sa l
k e ja h a ta n
u n tu k
''k e s a l a h a n ''
m em -
te rs a n g
k a te rd a k w a .
20
t t
1
L angkah hukum
p e m b u k tia n
U n tu k
m e m p e rk u a t
p e ra m -
k e p e r-
p a s a n a s e t m e la lu i ja lu r p e n u n -
d a ta a n in i te rb u k ti s u k s e s d a la m
tu ta n p id a n a d a n p e rd a ta , la p o r-
m e m e ra n g i k e ja h a ta n n a rk o tik a
a n h a rta
d a n p e n c u c ia n
g a ra n e g a ra s a n g a t re le v a n jik a
te rb a lik
dengan
h a ta n
c a ra
u a n g h a s il k e ja -
n a rk o tik a
di
kekayaan
d ila k s a n a k a n
A m e rik a
p e n y e le n g -
dengan
in te n s if
S e rik a t d a n In g g ris . K in i, la n g -
d itin d a k la n ju ti
kah hukum
fik a s i d a n v e rifik a s i d i la p a n g a n .
itu d iik u ti B e la n d a ,
P ra n c is , d a n B e lg ia . D i A S d ig u -
L angkah
nakan
kungan
U U P e m b a ru a n
P e ra m p a sa n
te n ta n g
dan
a n g g a ra n
J ik a
tid a k , ja n g a n
a s p ira s i
T ahun
du-
d a y a m a n u s ia
K e-
A c t/C A F R A )
k la ri-
in i m e m e rlu k a n
sum ber
p e r d a ta a n ( C iv ilA s s e t F o r f e itu r e
R e fo rm
A s e t m e la lu i
dengan
yang
m e m a d a i.
d ih a ra p k a n
m a sy a ra k a t
te rh a d a p
2 0 0 0 d a n d i In g g ris d e n g a n D U
p e n e ra p a n p e m b u k ti-a n te rb a lik
T in d a k P id a n a P e n c u c ia n U a n g
te rh a d a p
(P ro c e e d
d a ri k e ja h a ta n ,
2002.
o f C rim e A c t) T a h u n
D i In d o n e s ia
DU
1 5 /2 0 0 3 y a n g k e m u d ia n
ti d e n g a n
dak
D U N o . 8 /2 0 1 0
P id a n a
P e n c u c ia n
te rb a lik
u n tu k
" m e m is k in k a n
koaset
te rb a lik ,
danaan
sangat
seo-
b a ik
m aupun
d ip e rlu k a n
kekayaan
u n tu k
n e g a ra y a n g a k u ra t.
Penutup
a t b e ra s a l d a ri k e ja h a ta n . A k a n
s e ja k
p e rk a ra
2003,
p e n c u c ia n
d a ri
P e rta m a ,
37
p e ra m p a sa n
p e m b u k tia n te rb a lik m e ru p a k a n
u a n g , b a ru
sa ra n a h u k u m
te n tu a n
am puh
te rb a lik .
H a l y a n g re le v a n d e n g a n
kah
hukum
la n g -
p e ra m p a sa n
kekayaan
dan
y a n g d ip a n d a n g
d ib o le h k a n
b a ik
m e n u ru t k o n v e n s i in te rn a s io n a l
m aupun
aset
p e ra tu ra n
undangan
tin d a k p id a n a a d a la h p e la p o ra n
h a rta
aset
tin d a k p id a n a m e la lu i p ro s e d u r
s a tu p e rk a ra d ip u tu s d e n g a n k e p e m b u k tia n
d a ta
p e n y e le n g g a ra
h a rta k e k a y a a n y a n g d id u g a k u te ta p i
k e p i-
b a s is
h a rta
asal usul
c a ra
k e p e rd a ta a n ,
ra n g te rd a k w a (d i p e rs id a n g a n )
m e m b u k tik a n
b e ra sa l
e fe k tif d a n e fi-
ru p to r" . U n tu k p e ra m p a s a n
• tia n
pem -
te rh a d a p
s ie n
d id u g a
tin d a k p id a n a m e la lu i p e m b u k -
T in U ang
te la h m e n g a tu r k e te n tu a n
b u k tia n
N o.
d ig a n -
aset
p e ru n d a n g -
d i In d o n e s ia .
K e d u a , p e m b u k tia n
p e n y e le n g g a ra
te rb a lik
n e g a ra . K e w a jib a n u n tu k m e la -
d e n g a n tu ju a n p e ra m p a s a n
p o rk a n
tin d a k
h a rta
kekayaan
p e n y e le n g g a ra
n e g a ra
bagi
d ia tu r
d a la m D U N o . 2 8 /1 9 9 9 te n ta n g
P e n y e le n g g a ra
N e g a ra
yang
B e rs ih d a n B e b a s d a ri K K N . N a -
n u n tu ta n
dan
h in g g a
b e lu m
re p re s if
e fe k tif
m e m p e rk u a t
DU
se-
u n tu k
RI
N o.
3 1 /1 9 9 9 d a n D U R I N o . 8 /2 0 1 0 .
K asus G ayus T am bunan
ru p a k a n
m o m e n tu m
m e n d o ro n g
u n tu k
p e m e rin ta h
p e rtim b a n g k a n
m e-
m em -
s e riu s R D U P e -
.p id a n a
tid a k
aset
m e la lu i c a ra p e tid a k
e fe k tif
e fis ie n
u n tu k
m e-
n g e m b a lik a n /m e n y e la m a tk a n
a s e tn e g a ra
K e tig a ,p e m b u k tia n t~
m u n , D U te rs e b u t h a n y a b e rs ifa t re g u la tif b u k a n
p id a n a
d e n g a n tu ju a n p e ra m p a s a n
aset
tin d a k
c a ra
p id a n a
k e p e rd a ta a n
m e la lu i
te rb u k ti le b ih e fe k -
tif d a n e fis ie n d i b e b e ra p a
g a ra .
N am un,
itu
ju k a n te rh a d a p
d itu -
te rs a n g k a
yang
tid a k d a p a t m e m b u k tik a n
u s u l h a rta
asal
kekayaannya,
yang
ra m p a s a n A s e t K e ja h a ta n (R D U
b u ro n
P A l. N a m u n m o d e l p e ra m p a s a n
a ta u s a k it p e rm a n e n .
a s e t d a la m R D U te rs e b u t m a s ih
tia n te rb a lik in i tid a k d itu ju k a n
m enggunakan
p o la la m a , y a itu
u n tu k m e m b u k tik a n
k e s a la h a n
a s e t d id u g a b e ra s a l
te rs a n g k a /te rd a k w a ,
m e la in k a n
p e ra m p a sa n
a ta u
Be-
hanya
m e n in g g a l
d u n ia
Pem buk-
d a ri k e ja h a ta n d e n g a n p e m b u k -
m e m b u k tik a n
tia n
k e p e m ilik a n y a n g b e rs a n g k u ta n
te rb a lik
n u n tu ta n
m e la lu i
p id a n a ,
p r im u m
dan
a ta s h a rta
GFEDCBA
lik
kekayaannya.
u n tu k
tu ju a n
a s e t tin d a k
p id a n a
k e d u a c a ra te rs e -
te ta p i, d a ri s u d u t te k n is y u rid is
m a s ih
b e lu m
ja m in a n
k e p a s tia n
d ik h a w a tirk a n
tid a k
m e n y e la m a tk a n
a s e t n e g a ra d a n m e lin d u n g i p ih a k k e tig a s e b a g a i d a m p a k d a ri
k o ru p si
dan
P e ru b a h a n
p e n c u c ia n
uang.
s ik a p p o litik p e m e -
rin ta h u n tu k m e n g a ta s i k e le m a han
hukum
ta d i
te la h
d ia tu r
K e lim a , p e n e ra p a n
p e ra m p a sa n
m e la lu i
ta n g
hukum
c u c ia n U a n
T in d a k P id a n a P e n ,P a s a l8 7
dan 88.
dengan
la lk a n
m e m p e rtim k e p a s tia n
d a n k e a d ila n
p o litik ,
te rb a lik
s e c a ra h a ti-
p rin s ip
tid a k te rje b a k
u rn
k e te n tu a n
p e m b u k tia n
bangkan
Pem -
dan
a s e t tin d a k p id a n a
h a ru s d ila k s a n a k a n
h a ti
dan
hukum
d u e p r o c e s s o f la w d a n p rin s ip
p ra d u g a ta k b e rs a la h .
d i d a la m D U R I N o . 8 /2 0 1 0 te n Pencegahan
m e m b e rik a n
k e a d ila n s e ja la n d e n g a n p rin s ip
m e k a n is m e p e m b u k tia n te rb a lik
b e ra n ta s a n
te la h d ia tu r
d a la m D U R I N o . 8 /2 0 1 1 . A k a n
s e h in g g a
b e rh a s il
te rb a -
p e ra m p a sa n
b u t s e c a ra p a ra le 1 (b e rs a m a a n )
akan
hak
R D U P A tid a k
r e m e d iu m .
m enggunakan
s e b a g a i u lti-
keabsahan
K e e m p a t, p e m b u k tia n
c a ra
a s e t m e la lu i k e p e r-
d a ta a n , d ig u n a k a n
m um
pe-
m e ru p a k a n
r e m e d iu m
p e ra m p a sa n
c a ra
s e h in g g a
k e d a la m
" tu ju a n
a d a g i-
m engha-
cara".***
P e n u lis ,
G uru B esar H ukum
P id a n a
In te r n a s io n a l
U npad.
A r tik e l
d is a m p a ik a n
d a la m
d is k u s i
te r b a ta s
P eradi B andung
k e r ja
dengan
sam a
" P ik ir -
a n R a k y a t" , S e la s a (3 1 /5 ).