Kearifan Lokal pada Pantun Lutung Kasarung.

Pikiran Rakyat


1

3

2

17

18

OJan

o

o

o


S e la s a
Ra bu
S e n in ONMLKJIHGFEDCBA

O P eb

4

19

5

20

o

Mar

7


6

21

23

.Mei

O Ap r

9

8

22

o

K a m is


24

O Jun

o

Jumat

S a b tu

NMLKJIHGFEDCBA

0 M in g g u

10
11
12
13
14
1~

25
26
27
28
29
~

O Jul

O Ag s

O Sep

O O kt

O Nov

16
31
O D es


Kearifan Lokal pada Pantun Lutung Kasar ng
D u h T e te h te u w a s a te u in g

ja a n P a s ir B a ta n g y a n g d i-

m u n ju la n je n e n g s a lira

u s ir o le h s a u d a ra n y a

ku r in g m a h d a r m a p iu xir a n q
ku m a te u in g b a lu ka r n a

ta n la ra n g a n .
E n a m la rik te k s p u is i d i

m u n m u n g p a n g le a ke r s a r a m a
ke n a s u p a ta b e b e n d u

u c a p a n P u rb a R a ra n g , k a k a k


ke hu-

a ta s m e ru p a k a n ja w a b a n a ta s
P u rb a s a ri, y a n g m e n g u s ir

NAM

E

la rik te k s p u i-

s i d i a ta s m e ru p a k a n
p e n g g a la n

d a ri c a ri-

P u rb a s a ri k a re n a d ia n g g a p
te la h m e re b u t ta k h ta k e ra ja a n y a n g s e h a ru s n y a ja tu h k e -


L u tu n g K a s a r u n g
y a n g d itu lis u la n g o le h p e -

p a d a P u rb a R a ra n g d a n b u -

n y a ir S a y u d i a lm a rh u m ,

rik -la rik p u is i y a n g d iu c a p k a n P u rb a R a ra n g (A n i S u k -

ta p a n tu n

n y a ir S u n d a k e n a m a a n

pepada

z a m a n n y a y a n g te rk e n a l d e n g a n k u m p u la n

k a n k e p a d a P u rb a S a ri. L a -

m a w a ti) itu b e rb u n y i:


p u is i L a la ki

d i T e g a l P a t i .E n a m l a r i k

Sia in ji w a n i-w a n i

te k s p u is i d i a ta s d id e n d a n g -

n a r im a

k a n d a la m te m b a n g

puguh

c ia n ju ra n

Sunda

o le h N e n g D in i,


y a n g b e rp e ra n se b a g a i P u rb a
S a ri, p u tri c a n tik d a ri K e ra -

ha ncenga n

a in g

r a m a p ilih ka s ih

te u n g a r a g a p

ANORI

C E R IT A " L u tu n q K a s a r u n q "

h a te a n a k

Su n d a


c ia n ju r a n p a d a

d ib a w a ka n

a c a r a p e m e n ta s a n

s e p u lu h p e n

bang

"Nqa deres Lu

mg Ka-

s a r u n g D in a T e m b a n g Su n d a C ia n ju r a n " d i G r h a Sa n u s i

(Bersarnbung ke hal. 9 kol. 1)

Kliping


d in a ta J ln . D ip a ti U ku r , K o ta B a n d u n g , M in g g u

Humas

Onpad

2011

(2 9 /5 ).

RNITA!"PR"

a r d ja -

*

m e n a r ik u n tu k d ig a li n ila i- n isia deui teu rumasa
la in y a . D i d a la m carita pantun
bijil pandeurieun aing
bukan hanya soal kekuasaan
ayeunajung geura lunta
y a n g m e m b u a t k ita m ir is , te ta tong aya ZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
d i Pasir Batang
A d e g a n d r a m a tik te r s e b u t
m e r u p a k a n p e n g g a la n d a r i
p e n ta s Setra Karesmen ( m u s ik a lis a s i p u is i) Lutung Kasarung d a la m te m b a n g S u n d a c ia n ju r a n y a n g d ig e la r o le h B a le
R um aw at U npad B andung,
p a d a M in g g u ( 2 9 /5 ) s o r e d i
G r a h a S a n u s i H a r d ja d in a ta
K a m p u s U n p a d J ln . D ip a ti
U k u r N o . 3 5 B a n d u n g . P a ra
p e n e m b a n g la in n y a U ja n g S u p r ia tn a , R o s y a n ti, K a r i, I m a n
M u s tik a , H ilm a n , R ik a , E lis
R o s lia n i, N a n a , D ik a , G ila n g ,
R o b b y , F r a n s is c a , N is a je u n g
W id ia , d e n g a n pamirig ( p e n g ir in g ) Y u s d ia n a , G a n G a n G u m ila r , O k ta , R iz a l, d a n Y u d i
Sukenda.
" D ig e la r n y a a c a r a y a n g d ib e r i
te m a Baranang Bentanq Ha-

repaan, Ngaderes Lutung Kasarung dina Tembang Sunda
Cianjuran a n ta r a la in d im a k s u d k a n u n tu k m e n g g a li n ila in ila i k e a r if a n lo k a l. A p a y a n g
d itu lis a lm a r h u m K a n g S a y u d i
d a la m p u is in y a b e r s u m b e r d a r i
p a n tu n Lutung Kasarung y a n g
d a la m k e b u d a y a a n S u n d a
m e m p u n y a i n ila i- n ila i s a k r a l, d i
s a m p in g p e r s o a la n s o s ia l d a n
r e lig iu s ," u ja r R e k to r U n p a d
P r o f . D r . I r . G a n ja r K u r n ia ,
D .E .A . d a la m p e r c a k a p a n n y a
d e n g a n " P R " , s e h e lu m a c a r a
te r s e b u t d im u la i.
H a d ir p u la D r s . E n ip S u k a n d a y a n g d ik e n a l s e b a g a i d o s e n
J u r u s a n K a r a w ita n S T S I B a n d u n g . E n ip b e r p e r a n s e b a g a i
k o n s u lta n b e r s a m a p e n y a ir D ia n H e n d ra y a n a .

Lutung Kasarung

m em ang

p i ju g a s o a l g e la p m a ta y a n g
d is e b a b k a n n a f s u k e k u a s a a n
itu s e n d ir i. O r a n g b is a s a lin g
m e n u m p a h k a n d a r a h , ta k p e d u li a p a k a h a d a h u b u n g a n d a r a h a ta u tid a k . A p a y a n g d itu lis S a y u d i s u d a h d ig a r a p o le h
D a s e n tr a d i b a w a h p im p in a n
a lm a r h u m K a n g P o e r b a s a h
p a d a d e k a d e 1 9 8 0 -a n .
S e la in itu , m e n u r u t E n ip ,
a d a ju g a p e la ja r a n m o r a l y a n g
, b is a d ip e tik , a n ta r a la in , k e s e r a k a h a n a k a n s e la lu m u s n a h d i
m u k a b u m i. P e n g u a s a z a lim
p a d a d a sa rn y a a k a n m e n e m u k a n h u k u m a n n y a , e n ta h d a r i
a la m , T u h a n , a ta u d a r i s e s a m a
m a n u s ia y a n g r in d u te g a k n y a
k e a d ila n . " D a la m k o n te k s in i,
n ila i- n ila i k e a r if a n lo k a l S u n d a
la y a k k ita c e r m a ti k e m b a li d i
te n g a h - te n g a h s itu a s i s o s ia lp o litik s e k a r a n g in i," u ja r E n ip .

Sejak tahun 1979
P u is i p a n ja n g Lutung Kasarung y a n g d itu lis a lm a r h u m p e n y a ir S a y u d i, m e n u r u t U b u n
K u b a r s y a h , la h ir a ta s g a g a s a n
K a n g P o e r b a s a h a lm a r h u m
y a n g p a d a ta h u n 1 9 7 9 la lu p u n y a id e m e m e n ta s k a n la k o n
g e n d in g k a r e s m e n Lutung Kasarung d a la m te m b a n g S u n d a
c ia n ju r a n . Carita pantun itu
s u d a h a d a s e ja k la m a d a la m
kebudayaan Sunda.
" P a d a s a a t itu k e n d a la p e r ta m a a d a la h s o a l n a s k a h . K a n g
P o e r b a s a h la lu m e n g h u b u n g i
K a n g S a y u d i. P a d a ta h u n 1 9 8 0
p e n u lis a n n a s k a h n y a d im u la i,
d a n itu b e r ja la n le b ih d a r i s a tu
ta h u n . S e te la h n a s k a h s e le s a i,
K a n g P o e rb a sa h m e n g h u b u n g i
s e ju m la h o r a n g u n tu k m e m -

b u a t g a r a p a n m u s ik n y a h e r a s a r k a n te m b a n g S u n d a c ia n ju r a n ," k a ta U b u n .
O ra n g -o ra n g y a n g se p a k a t
m e m b u a t g a ra p a n p a d a s a a t
itu a d a la h D a d a n g S u la e m a n ,
E n ip S u k a n d a , U b u n K u b a r s y a h , d a n T a d ju d in N ir w a n .
H in g g a la g u itu u tu h u n tu k
d ip e n ta s k a n , k a ta U b u n , p ih a k n y a m e m e r lu k a n w a k tu s e la m a tig a ta h u n . S e le s a i d ig a r a p la lu d ir e k a m d a la m b e n tu k
k a s e t d e n g a n d u r a s i le b ih d a r i
tig a ja m . P a r a p e n e m b a n g
y a n g te r lib a t d a la m g a r a p a n
te r s e b u t p a d a s a a t 'itu a d a la h
D a d a n g S u la e m a n , Y u s W ir a d ir e d ja , B a r m a n s y a h , T a d ju d in
N ir w a n , E n a h S u k a e n a h , N in a
K . S o p a n d i, Y a y a h R o e ti, d a n

S u n d a . U n tu k itu , ta k a n e h b ila ta d i m e n d e n g a r a d a o r a n g
y a n g te r k a g e t- k a g e t m e n d e n g a rn y a , k a re n a m e m a n g a p a
y a n g d ila n tu n k a n itu n y a r is
p u n a h ," u ja r Y u s y a n g ju g a d ik e n a l s e b a g a i d o s n k a r a w ita n
d i Ju ru sa n

K a ra

'ta n S T S I

B andung.
Y u s b e r h a r a p , ji a P e m e r in ta h P r o v in s i J a w a B a r a t m e la lu i D in a s P a r iw is a ta d a n K e b u d a y a a n in g in m e le s ta r ik a n k e s e n ia n tr a d is io n a l S u n d a , ia
h a r u s m e n y e la m a tk a n d o k u m e n ta s i te m b a n g
u n d a Lutung Kasarung y g s u d a h d ib u a t K a n g P o e rb
ah pada dek a d e 1 9 8 0 - a n . " J u m la h 1 2 6 je n is te m b a n g S u n d a y a n g a d a
d a la m k a s e t itu b
a n s e d ik it.

T a ti M u c h ta r .
G a r a p a n te m b a n g S u n d a
Lutung Kasarung y a n g d ip r a k a r s a i K a n g P o e r b a s a h itu
m e ru p a k a n u p a y a p e n d o k u m e n ta s ia n p a lin g le n g k a p s o a l
te m b a n g . D i d a la m k a s e t itu
s e tid a k n y a a d a 1 2 6 je n is te r n -

S a y a y a k in d i a n t a p a r a p e n e m b a n g S u n d a s e n d ir i a d a
y a n g tid a k ta h u ," k a ta Y u s ,
d ia m in i o le h U b u n K u b a r s y a h .
L e p a s d a r i itu , g a r a p a n y a n g
d ig e la r o le h B a le u m a w a t
U n iv e r s ita s P a d ja ja r a n b o le h
d ib ila n g b e r h a s il. P a r a p e n e m -

b a n g S u n d a , b a ik d a r i te r n b a n g S u n d a c ia n ju r a n , c ig a w ir a n , c ia w ia n , m a u p u n te r n b a n g - te m b a n g y a n g a d a d a la m
p a n tu n S u n d a itu s e n d ir i. " I n ila h k e k a y a a n te m b a n g S u n d a ,
y a n g k in i n y a r is m u s n a h itu .
K a m i s a a t in i te la h b e r u p a y a
u n tu k m e n y e la m a tk a n d o k u m e n in i, d a n itu m e m e r lu k a n
b ia y a y a n g c u k u p b e s a r . P a r a
p e la k u n y a s a a t in i s u d a h m e n in g g a l d u n ia ," u ja r U b u n .
D a la m k e s e m p a ta n y a n g s a m a , Y u s W ir a d ir e d ja y a n g p e r n a h te r lib a t d a la m g a r a p a n
te r s e b u t p a d a d e k a d e 1 9 8 0 - a n
m e n g a ta k a n , a p a y a n g d ig a r a p
G a n ja r K u r n ia m e r u p a k a n

b a n g a d a la h p a r a j a r a te r n b a n g S u n d a c ia n ju a n v e r s i
D a y a M a h a s is w a
u n d a (D a m a s ) d a la m s e p u l h ta h u n te r a k h ir . " A p a y a n g k a m i g a r a p
in i m e n g u la n g a p a y a n g te la h
d ig a r a p p a r a p e n d a h u lu . M e s k ip u n d e m ik ia n , i i tid a k m u d a h , s e b a b lir ik y a n g d itu lis
K a n g S a y u d i m e m e r lu k a n

u p a y a y a n g p a tu t d is a m b u t s e m u a p ih a k . " D a la m p e n ta s
y a n g tid a k u tu h in i s e tid a k n y a
ta d i k ita m e n d e n g a r k a n 2 5 je n is te m b a n g S u n d a y a n g tu r n b u h d a n b e r k e m b a n g d i ta ta r

p e n g h a y a ta n m e n a la m o le h
p a r a p e n e m b a n g n y a ," u ja r D ia n H e n d r a y a n a y a n g s e la in d ik e n a l s e b a g a i p a k a r te m b a n g
S u n d a c ia n ju r a n , ju g a s e b a g a i
s a s tr a w a n S u n d a ~ a n g b e r k a lik a li m e n d a p a t h a d ia h s a s tr a
d a ri L e m b a g a B a h a sa d a n S a str a S u n d a B a n d u n g . (Soni

Farid Maulana/,'PR")***