1 |Husein Tampomas, Pengayaan Matematika, 2007
Solusi Pengayaan Matematika
Edisi 13
April Pekan Ke-1, 2007
Nomor Soal: 121-130
121. Tentukan banyak pasangan bilangan real x, y yang memenuhi persamaan x 2 y 2 2007 dan
cot x cot y 1 .
Solusi:
cot x cot y 1
tanπ x cotπ y
π
tanπ x tan π y
2
π
πx πy kπ
2
1
x yk
2
x 2 y 2 2007
2
1
x 2 k x 2007
2
2
1
1
x 2 k 2 x k x 2 2007
2
2
2
1
1
2 x 2 k 2 x k 2007
2
2
2
1
k 2
k 1
2007
2 x
2
2 4
2
2
1
k
k 1
2007
2
x
4
2
2 4
2
2
1
k 2
2007 , maka
Karena
4
2
2
1
k 2 4014
1
1
k 2 4014 k 2 4014 0
1
1
4014 k 4014
2
2
Karena k bilangan bulat, maka 63 k 62 .
1 |Husein Tampomas, Pengayaan Matematika, 2007
Setiap nilai k memberikan dua kemungkinan pasangan x, y , karena
2
1
k
k 1
2
2 x
2007 memberikan dua nilai x, kemudian nilai y ditentukan dari
2
4
2
2
1
.
2
Jadi, banyak pasangan bilangan real x, y adalah 2126 252 .
x yk
122. Jika 8cos
2π
4π
6π
, 8cos
and 8cos
adalah akar-akar persamaan berderajat tiga (kubik), carilah
7
7
7
persamaan tersebut.
Solusi:
Misalnya persamaan berderajat tiga (kubik) adalah ax 3 bx 2 cx d 0 dengan akar-akarnya
x1 2cos
2π
4π
6π
, x2 2cos
, dan x3 2cos
.
7
7
7
Menurut Vieta:
x1 x 2 x3
b
a
2π
2π
4π
6π
2 cos
2 cos
2 cos
7
7
7
7
2π
sin
7
2π
2π
2π
4π
2π
6π
2sin
cos
cos
cos
2sin
2sin
7
7
7
7
7
7
2π
sin
7
4π
6π
2π
8π
4π
8π
6π
2π
sin
sin
sin
sin
sin
sin
sin
sin
7
7
7
7
7
7
7
7
2π
2π
sin
sin
7
7
π
2π
8sinπ cos sin
7
7 1
2π
sin
7
2π
4π
6π
b
2cos
2cos
2cos
a
7
7
7
sin
b
1
a
x1 x 2 x1 x3 x 2 x3
c
a
2π
4π
2π
6π
4π
6π
c
2cos
2cos
2cos
2cos
2cos
2cos
a
7
7
7
7
7
7
2π
4π
2π
6π
4π
6π
c
2 2 cos
2 2 cos
2 2 cos
cos
cos
cos
a
7
7
7
7
7
7
6π
2π
8π
4π
10 π
2π
c
2 cos
cos
cos
cos
cos
cos
a
7
7
7
7
7
7
c
2π
4π
6π
8π
10 π
2π
2 cos
2 cos
2 cos
2 cos
2 cos
2 cos
a
7
7
7
7
7
7
2 |Husein Tampomas, Pengayaan Matematika, 2007
8π
10 π
2π
c
1 2cos
2cos
2cos
a
7
7
7
c
6π
4π
2π
1 2 cos 2 π
2 cos 2 π 7 2 cos 7
a
7
6π
4π
2π
c
1 2 cos
2 cos
2 cos
a
7
7
7
c
1 1
a
c
2
a
x1 x 2 x3
d
a
2π
4π
6π
d
2cos
2cos
2cos
a
7
7
7
8sin
2π
2π
4π
6π
4π
4π
6π
cos
cos
cos
4sin
cos
cos
7
7
7
7
7
7
7
2π
2π
sin
sin
7
7
6π
6π
8π
6π
6π
6π
12 π
2sin 2 π
cos
cos
2sin
sin
cos 7
7
7
7
7
7
7
2π
2π
2π
2π
sin
sin
sin
sin
7
7
7
7
2 sin
2π
2π
sin 2 π
sin
7
7 1
2π
2π
sin
sin
7
7
d
1
a
Karena itu persamaannya adalah x3 1 x 2 2 x 1 0 x3 x 2 2 x 1 0 .
123. Diberikan ABC siku-siku di C yang panjang sisi-sisi adalah a, b, dan c, dengan a b c . Dua
lingkaran yang sama dengan jari-jari r berada di dalam segitiga yang bersinggungan dan juga
sisi AC dan AB dan lingkaran yang lain menyinggung sisi AC dan BC. Buktikan bahwa
bc b
dan hitunglah r jika a 6, b 8,dan c 10 .
r
3c 3b a
B
c
a
C
Solusi:
A
2
tan A
2 A
1 tan
2
A
2 tan
a
2
b 1 tan 2 A
2
A
b
2 tan
B
c
a
C
3 |Husein Tampomas, Pengayaan Matematika, 2007
Q r
r
R
r
r
P
r
S
b
A
A
A
2b tan
2
2
A
A
a tan 2 2b tan a 0
2
2
a a tan 2
2b 2c b c
2b 2 b 2 a 2
A 2b 4b 2 4a 2
2b 2 c 2
2
2a
2a
2a
2a
a
A bc
A bc
(diterima) atau tan
(ditolak)
tan
2
a
a
2
A bc
r
tan
2
a
AS
ar
AS
cb
AC CR RS AS
tan
b r 2r
r
a
ar
3c 3b a
r 3
r
cb
cb
c b
b c b
3c 3b a
r
(qed)
8 10 6
3 10 3 8 6
32 8
2
2
12 3
3
124. ABCD adalah segi empat dengan BAC 30 , CAD 20 , ABD 50 , DBC 30 .
Jika diagonal-diagonal berpotongan di O dan panjang OD = 2007, carilah panjang OC .
Solusi 1:
Kita mempunyai ACB 70 , ADB 80 . Sekarang kita gunakan aturan sinus pada
ABC , ABD , BCO , dan ADO :
A
BC sin 30
1
…. (1)
D
30 20
AB sin 70 2sin 70
AD sin 50
…. (2)
O
AB sin 80
C
BC sin 30
BC
…. (3)
OC
30
sin 80
2sin 80
50
AD sin 20
…. (4)
OD
B
sin 80
BC
sin 80
Bagilah persamaan (1) oleh persamaan (2), kita mendapatkan
AD 2sin 50 sin 70
OC BC
1
Bagilah persamaan (3) oleh persamaan (4), kita mendapatkan
.
OD AD 2sin 20
OC
sin 80
Karenanya,
OD 4sin 20 sin 50 sin 70
Tetapi
4 sin 20 sin 50 sin 70 2 sin 702 sin 20 sin 50 2 sin 70cos30 cos 70
2 sin 70 cos 30 2 sin 70 cos 70 sin100 sin 40 sin140
sin 80 sin 40 sin 40 sin 80
Karenanya, OC OD 2007 .
4 |Husein Tampomas, Pengayaan Matematika, 2007
Solusi 2:
ACB 70 , ADB 80 , x OCD dan y ODC ; x y 80
sin BAC sin ADB sin DCA sin CBD sin ABD sin DAC sin CDB sin BCA
sin 30 sin 80 sin x sin 30 sin 50 sin 20 sin y sin 70
cos10 sin x 4 sin 20 cos 20 cos 40 sin y
cos10 sin x sin 80 sin y
cos10 sin x cos10 sin y
sin x sin y
x y
OC OD 2007
Catatan:
4 sin 20 cos 20 cos 40 2 sin 40 cos 40 sin 80 cos10 .
125. Diberikan ABC adalah segitiga sama kaki dengan AB AC . Garis bagi B memotong sisi
AC pada titik D dan bahwa BC BD AD . Jika sin10 k , carilah sin A .
Solusi 1:
Misalnya E pada BC sehingga BE BD .
A
BC BD AD (diketahui)
BE CE BD AD
D
AD CE
Menurut teorema garis bagi:
CE AD AB AC
B
C
E
CD CD CB CB
Karena DCE BCA , sehingga DCE ~ BCA .
Akibatnya DCE CDE ABC .
Misalnya ABC 2 , maka BDE BED 4 , CBD , sehingga
2 2 4 180
20
Karena itu, A 100 .
sin A sin100 sin80 cos10 1 sin 2 10 1 k 2
Solusi 2:
Menunjukkan B C 2 x A 180 4 x, ADB 3x
BC BD DA
BC
DA
1
BD
DB
sin 3x
sin x
1
sin 2 x
sin 4 x
sin 3x sin 4 x sin 2 x sin 4 x sin x sin 2 x
cos x cos 7 x cos 2 x cos 6 x cos x cos 3x
cos 6 x cos 3x cos 2 x cos 7 x
9x
3x
9x
5x
cos cos cos cos
2
2
2
2
9x
cos 0
2
x 20
5 |Husein Tampomas, Pengayaan Matematika, 2007
Karena itu, A 100 B C 40 .
sin A sin100 sin80 cos10 1 sin 2 10 1 k 2
126. Jika x adalah bilangan real merupakan solusi dari persamaan 1
2 x2 1
1 x
2 x 1 x , carilah nilai
dari x 10 2 5 .
Solusi:
1
2 x2 1
1 x
2x 1 x
1 x 2 x2 1 2x 1 x2
Di sini jelas bahwa 1 x 1 .
Misalnya x cos ( 0 π ), sehingga
1 x 1 cos 2sin 2
2
2 sin
2
,
2 x 2 1 2 cos 2 1 cos 2 , dan
2 x 1 x2 2cos 1 cos2 2cos sin sin 2 ,
Sehingga persamaan 1 x 2 x 2 1 2 x 1 x 2 menjadi
2 sin
2 sin
2 sin
sin
2
2
2
cos 2 sin 2
cos 2 sin 2
2 sin 2
2
4
sin 2
4
π
π
2k π atau 2 π 2k π , k B
4 2
4
2
3
π
5
3π
2k π atau
2k π , k B
2
4
2
4
π 4
3π 4
k π or
k π, kB
6 3
10 5
2
Karena 0 π , kita memiliki
x 10 2 5
3π
10 2 5
3π
, kemudian akarnya adalah x cos
.
10
10
4
10 2 5
100 20
10 2 5
20
4
4
127. Selesaikanlah persamaan 8sin x 8cos2 x sin x 8cos x 8sin 2 x cos x tan 3x 3cos3x .
Solusi 1:
8sin x 8cos2 x sin x 8cos x 8sin 2 x cos x tan 3x 3sec3x
8sin x sin x 8cos x cos x tan 3x 3sec3x
8sin x 1 cos2 x 8cos x 1 sin 2 x tan 3x 3sec3x
2
2
6 |Husein Tampomas, Pengayaan Matematika, 2007
8sin3 x 8cos3 x tan 3x
3
cos3x
8sin 3 x cos 3x 8cos3 x sin 3 x 3
Gunakan identitas: sin 3 x
3sin x sin 3x
cos 3x 3cos x
dan cos3 x
.
4
4
3
8
3 sin x sin 3x
cos 3x 3 cos x
3
cos 3x
sin 3x
4
4
8
1
3 sin x cos 3x sin 3x cos 3x cos 3x sin 3x 3 cos x sin 3x 3
4
8
3
3 sin x cos 3x 3 cos x sin 3x
2
1
sin x cos 3x cos x sin 3x
2
1
sin 4 x
2
π
sin 4 x sin
6
sin 3 x cos 3x cos3 x sin 3x
4x
x
π
π
2k π atau 4 x π 2k π
6
6
π 1
5π 1
k π atau x
k π , kB
24 2
24 2
128. Selesaikanlah persamaan sin 6 x cos 6 x 0, 25 .
Solusi 1:
Misalnya p sin 2 x , sehingga 1 p cos 2 x
sin 6 x cos 6 x 0, 25
sin x cos x
2
3
2
3
0, 25
p3 1 p 0, 25
3
p3 1 3 p 3 p 2 p3 0, 25
3 p 2 3 p 0, 75 0
4 p2 4 p 1 0
2 p 12 0
p
1
2
1
2
1
sin x
2
2
1
1
sin x
2 sin x
2
2
2
3
5
x 2k πatau x
2k π atau x
2k πatau x 2k π , k B
4
4
4
4
sin 2 x
7 |Husein Tampomas, Pengayaan Matematika, 2007
Solusi 2:
sin 6 x cos6 x 0, 25
sin
2
x cos2 x sin 4 x sin 2 x cos2 x cos4 x 0, 25
sin 4 x sin 2 x cos2 x cos4 x 0, 25
sin
2
x cos 2 x
2
3sin 2 x cos 2 x 0, 25
1 3sin 2 x cos2 x 0, 25
3sin 2 x cos2 x 0, 75
4 sin 2 x cos2 x 1
2 sin x cos x 2 1
sin 2 2 x 1
sin 2 x 1
sin 2 x 1 atau sin 2 x 1
3
2k π atau 2 x 2k π
2 x 2k π atau 2 x
2
2
2
3
x k π atau x
k π atau x k π , k B
4
4
4
Solusi 3:
Gunakan kesamaan a 3 b 3 a b 3 3aba b , sehingga kita mendapatkan
sin 6 x cos6 x 0, 25
sin
2
x cos 2 x
3
3sin 2 x cos 2 x sin 2 x cos 2 x 0, 25
1 3sin 2 x cos2 x 0, 25
3sin 2 x cos2 x 0, 75
4 sin 2 x cos2 x 1
2 sin x cos x 2 1
sin 2 2 x 1
sin 2 x 1
sin 2 x 1 or sin 2 x 1
3
x k π atau x
k π atau x k π , k B
4
129. Jika sin 18
4
4
a b
, tentukan nilai a b c .
c
Solusi:
18
5 5 18
2 90 3
sin 2 sin90 3
sin 2 cos 3
2 sin cos cos2
2 sin cos cos 2 cos sin 2 sin
2 sin cos 2 cos 2 1 cos 2 sin cos sin
2 sin cos 2 cos3 cos 2 sin 2 cos
8 |Husein Tampomas, Pengayaan Matematika, 2007
2 sin cos 2 cos3 cos 2 1 cos 2 cos
2 sin cos 2 cos cos 2 cos 2 cos3
3
2 sin cos 4 cos3 3 cos , karena cos 0
2 sin 4 cos 2 3
2 sin 4 1 sin 2 3
2 sin 4 4 sin 2 3
4 sin 2 2 sin 1 0
sin
2 4 16 2 2 5 1 5
8
8
4
Karena sudut lancip, maka sin
1 5
. Berarti a 1 , b 5 , dan c 4 .
4
Jadi, nilai a b c 1 5 4 0 .
130. Tentukan nilai minimum dari
Solusi 1:
25 x 2 25 x 2 cos 2 x 16
untuk 0 x .
x sin x
2
2
25 x 2 25 x 2 cos 2 x 16 25 x 1 cos x 16 25 x 2 sin 2 x 16
x sin x
x sin x
x sin x
Misalnya y x sin x , sehingga bentuk terakhir menjadi
25 y 2 16
16
25 y .
y
y
Karena x 0 maka sin x 0 dan 0 x , sehingga y 0 .
Selanjutnya dengan menggunakan ketaksamaan AM-GM diperoleh
AM GM
25 y
16
16
2 25 y
40
y
y
Kesetaraan akan tercapai jika 25 y
16
16
4
y2
y .
y
25
5
Karenanya nilai minimum adalah 40 (jika x sin x
pada interval 0 x
Solusi 2:
2
4
; sehingga x sin x adalah kontinu dan naik
5
dan pada interval ini 0 sin x
2
.
2
2
25 x 2 25 x 2 cos 2 x 16 25 x 1 cos x 16 25 x 2 sin 2 x 16
x sin x
x sin x
x sin x
Kita menyatakan pembilang sebagai bentuk kuadrat sempurna dengan menambah
40 x sin x
,
x sin x
sehingga
5 x sin x 4
25 x 2 sin 2 x 16 40 x sin x
25 x 2 sin 2 x 40 x sin x 16
40
40
40
x sin x
x sin x
x sin x
x sin x
2
Selanjutnya, jika 5 x sin x 4 0 , maka jelas minimum 40.
Solusi 3:
9 |Husein Tampomas, Pengayaan Matematika, 2007
2
2
25 x 2 25 x 2 cos 2 x 16 25 x 1 cos x 16 25 x 2 sin 2 x 16
x sin x
x sin x
x sin x
Misalnya y x sin x , sehingga bentuk terakhir menjadi f x
Tentukan turunan pertama dan kedua, sehingga f ' y 25
Nilai stasioner f dicapai jika f ' y 0 , sehingga 25
25 y 2 16
16
25 y .
y
y
16
32
dan f " y 3 .
2
y
y
16
4
4
0 y atau y .
2
5
5
y
4 125
Perhatikan bahwa f "
0 berarti nilai f adalah minimum sedangkan
2
5
125
4
f "
0 berarti nilai f adalah maksimum.
2
5
Substitusikan y x sin x
25 x 2 sin 2 x 16
4
ke
, sehingga diperoleh nilai minimum adalah
x sin x
5
2
4
25 16
5
40 .
4
5
10 |Husein Tampomas, Pengayaan Matematika, 2007
Edisi 13
April Pekan Ke-1, 2007
Nomor Soal: 121-130
121. Tentukan banyak pasangan bilangan real x, y yang memenuhi persamaan x 2 y 2 2007 dan
cot x cot y 1 .
Solusi:
cot x cot y 1
tanπ x cotπ y
π
tanπ x tan π y
2
π
πx πy kπ
2
1
x yk
2
x 2 y 2 2007
2
1
x 2 k x 2007
2
2
1
1
x 2 k 2 x k x 2 2007
2
2
2
1
1
2 x 2 k 2 x k 2007
2
2
2
1
k 2
k 1
2007
2 x
2
2 4
2
2
1
k
k 1
2007
2
x
4
2
2 4
2
2
1
k 2
2007 , maka
Karena
4
2
2
1
k 2 4014
1
1
k 2 4014 k 2 4014 0
1
1
4014 k 4014
2
2
Karena k bilangan bulat, maka 63 k 62 .
1 |Husein Tampomas, Pengayaan Matematika, 2007
Setiap nilai k memberikan dua kemungkinan pasangan x, y , karena
2
1
k
k 1
2
2 x
2007 memberikan dua nilai x, kemudian nilai y ditentukan dari
2
4
2
2
1
.
2
Jadi, banyak pasangan bilangan real x, y adalah 2126 252 .
x yk
122. Jika 8cos
2π
4π
6π
, 8cos
and 8cos
adalah akar-akar persamaan berderajat tiga (kubik), carilah
7
7
7
persamaan tersebut.
Solusi:
Misalnya persamaan berderajat tiga (kubik) adalah ax 3 bx 2 cx d 0 dengan akar-akarnya
x1 2cos
2π
4π
6π
, x2 2cos
, dan x3 2cos
.
7
7
7
Menurut Vieta:
x1 x 2 x3
b
a
2π
2π
4π
6π
2 cos
2 cos
2 cos
7
7
7
7
2π
sin
7
2π
2π
2π
4π
2π
6π
2sin
cos
cos
cos
2sin
2sin
7
7
7
7
7
7
2π
sin
7
4π
6π
2π
8π
4π
8π
6π
2π
sin
sin
sin
sin
sin
sin
sin
sin
7
7
7
7
7
7
7
7
2π
2π
sin
sin
7
7
π
2π
8sinπ cos sin
7
7 1
2π
sin
7
2π
4π
6π
b
2cos
2cos
2cos
a
7
7
7
sin
b
1
a
x1 x 2 x1 x3 x 2 x3
c
a
2π
4π
2π
6π
4π
6π
c
2cos
2cos
2cos
2cos
2cos
2cos
a
7
7
7
7
7
7
2π
4π
2π
6π
4π
6π
c
2 2 cos
2 2 cos
2 2 cos
cos
cos
cos
a
7
7
7
7
7
7
6π
2π
8π
4π
10 π
2π
c
2 cos
cos
cos
cos
cos
cos
a
7
7
7
7
7
7
c
2π
4π
6π
8π
10 π
2π
2 cos
2 cos
2 cos
2 cos
2 cos
2 cos
a
7
7
7
7
7
7
2 |Husein Tampomas, Pengayaan Matematika, 2007
8π
10 π
2π
c
1 2cos
2cos
2cos
a
7
7
7
c
6π
4π
2π
1 2 cos 2 π
2 cos 2 π 7 2 cos 7
a
7
6π
4π
2π
c
1 2 cos
2 cos
2 cos
a
7
7
7
c
1 1
a
c
2
a
x1 x 2 x3
d
a
2π
4π
6π
d
2cos
2cos
2cos
a
7
7
7
8sin
2π
2π
4π
6π
4π
4π
6π
cos
cos
cos
4sin
cos
cos
7
7
7
7
7
7
7
2π
2π
sin
sin
7
7
6π
6π
8π
6π
6π
6π
12 π
2sin 2 π
cos
cos
2sin
sin
cos 7
7
7
7
7
7
7
2π
2π
2π
2π
sin
sin
sin
sin
7
7
7
7
2 sin
2π
2π
sin 2 π
sin
7
7 1
2π
2π
sin
sin
7
7
d
1
a
Karena itu persamaannya adalah x3 1 x 2 2 x 1 0 x3 x 2 2 x 1 0 .
123. Diberikan ABC siku-siku di C yang panjang sisi-sisi adalah a, b, dan c, dengan a b c . Dua
lingkaran yang sama dengan jari-jari r berada di dalam segitiga yang bersinggungan dan juga
sisi AC dan AB dan lingkaran yang lain menyinggung sisi AC dan BC. Buktikan bahwa
bc b
dan hitunglah r jika a 6, b 8,dan c 10 .
r
3c 3b a
B
c
a
C
Solusi:
A
2
tan A
2 A
1 tan
2
A
2 tan
a
2
b 1 tan 2 A
2
A
b
2 tan
B
c
a
C
3 |Husein Tampomas, Pengayaan Matematika, 2007
Q r
r
R
r
r
P
r
S
b
A
A
A
2b tan
2
2
A
A
a tan 2 2b tan a 0
2
2
a a tan 2
2b 2c b c
2b 2 b 2 a 2
A 2b 4b 2 4a 2
2b 2 c 2
2
2a
2a
2a
2a
a
A bc
A bc
(diterima) atau tan
(ditolak)
tan
2
a
a
2
A bc
r
tan
2
a
AS
ar
AS
cb
AC CR RS AS
tan
b r 2r
r
a
ar
3c 3b a
r 3
r
cb
cb
c b
b c b
3c 3b a
r
(qed)
8 10 6
3 10 3 8 6
32 8
2
2
12 3
3
124. ABCD adalah segi empat dengan BAC 30 , CAD 20 , ABD 50 , DBC 30 .
Jika diagonal-diagonal berpotongan di O dan panjang OD = 2007, carilah panjang OC .
Solusi 1:
Kita mempunyai ACB 70 , ADB 80 . Sekarang kita gunakan aturan sinus pada
ABC , ABD , BCO , dan ADO :
A
BC sin 30
1
…. (1)
D
30 20
AB sin 70 2sin 70
AD sin 50
…. (2)
O
AB sin 80
C
BC sin 30
BC
…. (3)
OC
30
sin 80
2sin 80
50
AD sin 20
…. (4)
OD
B
sin 80
BC
sin 80
Bagilah persamaan (1) oleh persamaan (2), kita mendapatkan
AD 2sin 50 sin 70
OC BC
1
Bagilah persamaan (3) oleh persamaan (4), kita mendapatkan
.
OD AD 2sin 20
OC
sin 80
Karenanya,
OD 4sin 20 sin 50 sin 70
Tetapi
4 sin 20 sin 50 sin 70 2 sin 702 sin 20 sin 50 2 sin 70cos30 cos 70
2 sin 70 cos 30 2 sin 70 cos 70 sin100 sin 40 sin140
sin 80 sin 40 sin 40 sin 80
Karenanya, OC OD 2007 .
4 |Husein Tampomas, Pengayaan Matematika, 2007
Solusi 2:
ACB 70 , ADB 80 , x OCD dan y ODC ; x y 80
sin BAC sin ADB sin DCA sin CBD sin ABD sin DAC sin CDB sin BCA
sin 30 sin 80 sin x sin 30 sin 50 sin 20 sin y sin 70
cos10 sin x 4 sin 20 cos 20 cos 40 sin y
cos10 sin x sin 80 sin y
cos10 sin x cos10 sin y
sin x sin y
x y
OC OD 2007
Catatan:
4 sin 20 cos 20 cos 40 2 sin 40 cos 40 sin 80 cos10 .
125. Diberikan ABC adalah segitiga sama kaki dengan AB AC . Garis bagi B memotong sisi
AC pada titik D dan bahwa BC BD AD . Jika sin10 k , carilah sin A .
Solusi 1:
Misalnya E pada BC sehingga BE BD .
A
BC BD AD (diketahui)
BE CE BD AD
D
AD CE
Menurut teorema garis bagi:
CE AD AB AC
B
C
E
CD CD CB CB
Karena DCE BCA , sehingga DCE ~ BCA .
Akibatnya DCE CDE ABC .
Misalnya ABC 2 , maka BDE BED 4 , CBD , sehingga
2 2 4 180
20
Karena itu, A 100 .
sin A sin100 sin80 cos10 1 sin 2 10 1 k 2
Solusi 2:
Menunjukkan B C 2 x A 180 4 x, ADB 3x
BC BD DA
BC
DA
1
BD
DB
sin 3x
sin x
1
sin 2 x
sin 4 x
sin 3x sin 4 x sin 2 x sin 4 x sin x sin 2 x
cos x cos 7 x cos 2 x cos 6 x cos x cos 3x
cos 6 x cos 3x cos 2 x cos 7 x
9x
3x
9x
5x
cos cos cos cos
2
2
2
2
9x
cos 0
2
x 20
5 |Husein Tampomas, Pengayaan Matematika, 2007
Karena itu, A 100 B C 40 .
sin A sin100 sin80 cos10 1 sin 2 10 1 k 2
126. Jika x adalah bilangan real merupakan solusi dari persamaan 1
2 x2 1
1 x
2 x 1 x , carilah nilai
dari x 10 2 5 .
Solusi:
1
2 x2 1
1 x
2x 1 x
1 x 2 x2 1 2x 1 x2
Di sini jelas bahwa 1 x 1 .
Misalnya x cos ( 0 π ), sehingga
1 x 1 cos 2sin 2
2
2 sin
2
,
2 x 2 1 2 cos 2 1 cos 2 , dan
2 x 1 x2 2cos 1 cos2 2cos sin sin 2 ,
Sehingga persamaan 1 x 2 x 2 1 2 x 1 x 2 menjadi
2 sin
2 sin
2 sin
sin
2
2
2
cos 2 sin 2
cos 2 sin 2
2 sin 2
2
4
sin 2
4
π
π
2k π atau 2 π 2k π , k B
4 2
4
2
3
π
5
3π
2k π atau
2k π , k B
2
4
2
4
π 4
3π 4
k π or
k π, kB
6 3
10 5
2
Karena 0 π , kita memiliki
x 10 2 5
3π
10 2 5
3π
, kemudian akarnya adalah x cos
.
10
10
4
10 2 5
100 20
10 2 5
20
4
4
127. Selesaikanlah persamaan 8sin x 8cos2 x sin x 8cos x 8sin 2 x cos x tan 3x 3cos3x .
Solusi 1:
8sin x 8cos2 x sin x 8cos x 8sin 2 x cos x tan 3x 3sec3x
8sin x sin x 8cos x cos x tan 3x 3sec3x
8sin x 1 cos2 x 8cos x 1 sin 2 x tan 3x 3sec3x
2
2
6 |Husein Tampomas, Pengayaan Matematika, 2007
8sin3 x 8cos3 x tan 3x
3
cos3x
8sin 3 x cos 3x 8cos3 x sin 3 x 3
Gunakan identitas: sin 3 x
3sin x sin 3x
cos 3x 3cos x
dan cos3 x
.
4
4
3
8
3 sin x sin 3x
cos 3x 3 cos x
3
cos 3x
sin 3x
4
4
8
1
3 sin x cos 3x sin 3x cos 3x cos 3x sin 3x 3 cos x sin 3x 3
4
8
3
3 sin x cos 3x 3 cos x sin 3x
2
1
sin x cos 3x cos x sin 3x
2
1
sin 4 x
2
π
sin 4 x sin
6
sin 3 x cos 3x cos3 x sin 3x
4x
x
π
π
2k π atau 4 x π 2k π
6
6
π 1
5π 1
k π atau x
k π , kB
24 2
24 2
128. Selesaikanlah persamaan sin 6 x cos 6 x 0, 25 .
Solusi 1:
Misalnya p sin 2 x , sehingga 1 p cos 2 x
sin 6 x cos 6 x 0, 25
sin x cos x
2
3
2
3
0, 25
p3 1 p 0, 25
3
p3 1 3 p 3 p 2 p3 0, 25
3 p 2 3 p 0, 75 0
4 p2 4 p 1 0
2 p 12 0
p
1
2
1
2
1
sin x
2
2
1
1
sin x
2 sin x
2
2
2
3
5
x 2k πatau x
2k π atau x
2k πatau x 2k π , k B
4
4
4
4
sin 2 x
7 |Husein Tampomas, Pengayaan Matematika, 2007
Solusi 2:
sin 6 x cos6 x 0, 25
sin
2
x cos2 x sin 4 x sin 2 x cos2 x cos4 x 0, 25
sin 4 x sin 2 x cos2 x cos4 x 0, 25
sin
2
x cos 2 x
2
3sin 2 x cos 2 x 0, 25
1 3sin 2 x cos2 x 0, 25
3sin 2 x cos2 x 0, 75
4 sin 2 x cos2 x 1
2 sin x cos x 2 1
sin 2 2 x 1
sin 2 x 1
sin 2 x 1 atau sin 2 x 1
3
2k π atau 2 x 2k π
2 x 2k π atau 2 x
2
2
2
3
x k π atau x
k π atau x k π , k B
4
4
4
Solusi 3:
Gunakan kesamaan a 3 b 3 a b 3 3aba b , sehingga kita mendapatkan
sin 6 x cos6 x 0, 25
sin
2
x cos 2 x
3
3sin 2 x cos 2 x sin 2 x cos 2 x 0, 25
1 3sin 2 x cos2 x 0, 25
3sin 2 x cos2 x 0, 75
4 sin 2 x cos2 x 1
2 sin x cos x 2 1
sin 2 2 x 1
sin 2 x 1
sin 2 x 1 or sin 2 x 1
3
x k π atau x
k π atau x k π , k B
4
129. Jika sin 18
4
4
a b
, tentukan nilai a b c .
c
Solusi:
18
5 5 18
2 90 3
sin 2 sin90 3
sin 2 cos 3
2 sin cos cos2
2 sin cos cos 2 cos sin 2 sin
2 sin cos 2 cos 2 1 cos 2 sin cos sin
2 sin cos 2 cos3 cos 2 sin 2 cos
8 |Husein Tampomas, Pengayaan Matematika, 2007
2 sin cos 2 cos3 cos 2 1 cos 2 cos
2 sin cos 2 cos cos 2 cos 2 cos3
3
2 sin cos 4 cos3 3 cos , karena cos 0
2 sin 4 cos 2 3
2 sin 4 1 sin 2 3
2 sin 4 4 sin 2 3
4 sin 2 2 sin 1 0
sin
2 4 16 2 2 5 1 5
8
8
4
Karena sudut lancip, maka sin
1 5
. Berarti a 1 , b 5 , dan c 4 .
4
Jadi, nilai a b c 1 5 4 0 .
130. Tentukan nilai minimum dari
Solusi 1:
25 x 2 25 x 2 cos 2 x 16
untuk 0 x .
x sin x
2
2
25 x 2 25 x 2 cos 2 x 16 25 x 1 cos x 16 25 x 2 sin 2 x 16
x sin x
x sin x
x sin x
Misalnya y x sin x , sehingga bentuk terakhir menjadi
25 y 2 16
16
25 y .
y
y
Karena x 0 maka sin x 0 dan 0 x , sehingga y 0 .
Selanjutnya dengan menggunakan ketaksamaan AM-GM diperoleh
AM GM
25 y
16
16
2 25 y
40
y
y
Kesetaraan akan tercapai jika 25 y
16
16
4
y2
y .
y
25
5
Karenanya nilai minimum adalah 40 (jika x sin x
pada interval 0 x
Solusi 2:
2
4
; sehingga x sin x adalah kontinu dan naik
5
dan pada interval ini 0 sin x
2
.
2
2
25 x 2 25 x 2 cos 2 x 16 25 x 1 cos x 16 25 x 2 sin 2 x 16
x sin x
x sin x
x sin x
Kita menyatakan pembilang sebagai bentuk kuadrat sempurna dengan menambah
40 x sin x
,
x sin x
sehingga
5 x sin x 4
25 x 2 sin 2 x 16 40 x sin x
25 x 2 sin 2 x 40 x sin x 16
40
40
40
x sin x
x sin x
x sin x
x sin x
2
Selanjutnya, jika 5 x sin x 4 0 , maka jelas minimum 40.
Solusi 3:
9 |Husein Tampomas, Pengayaan Matematika, 2007
2
2
25 x 2 25 x 2 cos 2 x 16 25 x 1 cos x 16 25 x 2 sin 2 x 16
x sin x
x sin x
x sin x
Misalnya y x sin x , sehingga bentuk terakhir menjadi f x
Tentukan turunan pertama dan kedua, sehingga f ' y 25
Nilai stasioner f dicapai jika f ' y 0 , sehingga 25
25 y 2 16
16
25 y .
y
y
16
32
dan f " y 3 .
2
y
y
16
4
4
0 y atau y .
2
5
5
y
4 125
Perhatikan bahwa f "
0 berarti nilai f adalah minimum sedangkan
2
5
125
4
f "
0 berarti nilai f adalah maksimum.
2
5
Substitusikan y x sin x
25 x 2 sin 2 x 16
4
ke
, sehingga diperoleh nilai minimum adalah
x sin x
5
2
4
25 16
5
40 .
4
5
10 |Husein Tampomas, Pengayaan Matematika, 2007