1926 Ile 2005 Yillari Ogretim Programlar

Tarih Okulu Dergisi (TOD)
Aralık 2016
Yıl 9, Sayı XXVIII, ss. 273-298.

Journal of History School (JOHS)
December 2016
Year 9, Issue XXVIII, pp. 273-298.

DOI No: http://dx.doi.org/10.14225/Joh980

1926 İLE 2005 YILLARI ÖĞRETİM PROGRAMLARINDA YER
ALAN GEOMETRİ KAVRAMLARININ KARŞILAŞTIRILARAK
İNCELENMESİ*
Sena COŞĞUN KANDAL**
Zeynep ÇAKMAK GÜREL***
Özet
Bu araştırmada 1926 İlkmektepler Müfredât Programı’na uygun hazırlanan
ilkokul 4. sınıf tatbikatlı hendese (geometri) ders kitabında yer alan geometri
kavramları ile 2005 İlköğretim Programı’na uygun hazırlanan ilköğretim matematik
ders kitapları içerisindeki geometri öğrenme alanına ilişkin kavramların
karşılaştırılarak incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmada nitel araştırma

yöntemlerinden doküman inceleme kullanılmıştır. Araştırma verilerine göre, 1926
İlkmektepler Müfredât Programı’nın pragmatik eğitim felsefesi temel alınarak
oluşturulduğu görülmüştür. Bu bağlamda ders kitapları uygulamalı ve yaparakyaşayarak öğrenmeye yönelik hazırlanmıştır. 2005 İlköğretim Programı’nda ise
kuramsal olarak yapılandırmacı yaklaşım temel alınmıştır. Program, öğrenci merkezli
ve günlük yaşama yönelik uygulamaların yer aldığı bir çerçevede hazırlanmıştır. İki
program karşılaştırıldığında benzer bir içerik ve yaklaşım sergiledikleri tespit
edilmiştir. Bu araştırma ile Türkiye Cumhuriyeti’nin kullandığı 2005 yılından önceki
tüm eğitim programlarının, geleneksel eğitim anlayışına sahip olduğu yaygın kanısının
aksine, yapılandırmacı yaklaşımın temeli olan pragmatik eğitim felsefesinin Erken
Cumhuriyet Dönemi’nde de kullanıldığı söylenebilir.

Bu çalışma 1-3 Eylül 2016 tarihleri arasında Muğla’da düzenlenen IV. Uluslararası Tarih
Eğitimi Sempozyumu, ISHE 2016’da sunulan “1926 ile 2005 yılları ilkokul 4. sınıf geometri
konularının karşılaştırılarak incelenmesi” başlıklı bildirinin gözden geçirilmiş ve genişletilmiş
halidir.
**
Yrd. Doç. Dr., Erzincan Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Sosyal Bilgiler Eğitimi Anabilim
Dalı, sena-cskn@hotmail.com
***
Arş. Gör., Erzincan Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Matematik Eğitimi Anabilim

Dalı, zcakmak@erzincan.edu.tr

*

Sena Coşğun Kandal – Zeynep Çakmak Gürel
Anahtar Kelimeler: Eğitim Tarihi, Geometri, Hendese, Ders Kitabı
İncelemesi

An Investigation by Comparing of Geometry Concepts in 1926 and 2005
Curriculum
Abstract
In this study, it is aimed to investigate; the topics included in primary school 4 th
grade geometry course book of 1926 and the geometry related topics included in
primary school mathematics course book of 2005, through compare and contrast
method. In this research, one of the qualitative research methods; document review is
used. According to the data gathered from this study, it is observed that 1926
education program is constituted based on pragmatic education philosophy. In this
regard, the course books are designed on applied and learning by experience method.
However in 2005, the education program is based on the constructivist approach.
Program is prepared as a student-centered system and through concerning daily life

practices. When we compare these two systems of 1926 and of 2005, it is investigated
that they have the similar context and similar approach. Through this study, it can be
alleged that all of the education programs which Turkish Republic used before 2005,
in contrast to the general opinion that the traditional education understanding is
sovereign, the base of constructivist approach; the pragmatic education philosophy is
prevalent at the Early Republic Period too.
Key Words: History of Education, Geometry, Hendese, Course Book Review.

Giriş
Türkiye Cumhuriyeti’nin resmî eğitim politikasının, dolayısıyla
müfredât programlarının nasıl olması gerektiğine dâir ilk kararlar, II.
Meşrutiyet yıllarında yapılması planlanan, ancak 1921’de toplanabilen I.
Maârif Kongresi’nde alınmıştır. Bu kararlara göre eğitim millî, çağdaş ve
dinamik nitelikte olacaktır 1. Söz konusu kongrede eğitimin ilk ve orta
kısımlarında okutulacak programlar üzerinde durulmuş, buralardaki eğitimin
uygulamalı hale getirilmesi konusu hararetle tartışılmıştır 2. I. Maârif
Kongresi’nden sonra eğitimde izlenecek yolla ilgili en önemli çalışma 15
Temmuz 1923’de toplanan I. Heyet-i İlmiyye’de gerçekleştirilmiştir. Bu
toplantıda bir “İlköğretim Komisyonu” kurulmuş ve ilkokullarla ilgili

1
2

Hâkimiyet-i Milliyye, 17 Temmuz 1921.
Hâkimiyet-i Milliyye, 22 Temmuz 1921.

[274]

1926 İle 2005 Yılları Öğretim Programlarında Yer Alan Geometri Kavramlarının
Karşılaştırılarak İncelenmesi

meseleler bu komisyonca araştırılmıştır 3. Ancak yeni eğitim düzeni ile ilgili en
ciddî kararlar Cumhuriyet kurulduktan sonra, 23 Nisan 1340’da (1924)
toplanan II. Heyet-i İlmiyye’de alınmıştır. Söz konusu toplantıda bir
ilköğretim müfredât programı hazırlanmıştır. Bu programın öncelikli hedefi
millî, laik ve hayata yönelik bir eğitim anlayışı oluşturmaktır. Programla
birlikte ilköğretimdeki devre sistemi ortadan kalkmış ve beş sene bir bütün
olarak ele alınmıştır. İlköğretimdeki ders sayısı 26 saat olarak belirlenmiştir.
Hesap (matematik) dersi erkek ilkmekteplerinde birinci sınıfta 2, ikinci,
üçüncü ve dördüncü sınıflarda 3, beşinci sınıfta 2 saat verilmiştir. Hendese

dersi ise ilk üç sınıfta yer almamış, dördüncü sınıfta 1, beşinci sınıfta 2 saat
verilmiştir. Kız ilkmekteplerinde hesap dersi birinci sınıfta yer almamış, bu
değişiklik dışında program erkek ilkmektepleri ile benzerlik göstermiştir 4.
Programda, hendese dersinde konuların kuru kuruya anlatılmaması,
mukavvadan örnekler gösterilmesi, arazi üzerinde ölçümler yapılması böylece
dersin uygulamalı bir şekilde öğrenciye verilmesi gerektiğinin sıklıkla altı
çizilmiştir5.
1340 (1924) İlköğretim Müfredât Programı acele ve hazırlıksız
yapıldığı için Millî Tâlim ve Terbiye Heyeti’nin kurulmasından sonra
kaldırılmış, yerine 1926’da daha kapsamlı bir program hazırlanmıştır6. 1926
İlkmektepler Müfredât Programı son derece işlevsel ve pragmatiktir. Bu
program hayata ve çocuğa görelik, faâliyet ve iş, toplu tedris, kendi kendine
idare, demokratik eğitim gibi yeni eğitim metotları temel alınarak
hazırlanmıştır. Programda, 1340 (1924) Müfredât Programı’nın aksine hesap
ve hendese dersleri ayrı ayrı değil, birlikte ele alınmış, ilk iki sınıfta haftada 2,
üçüncü, dördüncü ve beşinci sınıflarda ise 3 saat verilmiştir 7. Programda
hendese dersinin hedefleri şu şekilde ifâde edilmiştir: “Sathîlerin ve cisimlerin
bâriz şekillerini ve bu şekillerin evsâfını talebeye öğretmek, hendese dersinde
aldıkları malûmâtın hayatta tatbikâtını göstermek, arsa, tarla, bağ ve
bahçelerin ölçülmesini öğretmek, tabiatta ve sanat eserlerinde tesâdüf eden

hendese şekil ve terkiblerinin güzelliğini gösterip çocukların bediî-i terbiyesini
Ergün, M., Atatürk Devri Türk Eğitimi, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi
Yayınları, Ankara, 1982, s. 28.
4
İlkmektepler Müfredât Programı, Matbaa-ı Âmire, İstanbul, 1340 (1924), s. 1-2.
5
a.g.e., s. 21-22.
6
Başgöz, İ., Türkiye’nin Eğitim Çıkmazı ve Atatürk, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara,
1995, s. 107.
7
İlkmektepler Müfredât Programı, Millî Matbaa, İstanbul, 1926, s. 5.

3

[275]

Sena Coşğun Kandal – Zeynep Çakmak Gürel

inkişâf ettirmek”. Programda, hendese dersinin öğrenciyi faâliyete geçirmesi

gerektiği ifâde edilmiştir. Öğrencinin, öğrendiği cisimleri mukavvadan,
tahtadan, telden, buğday sapından veya çamurdan imâl etmesi, odaların,
tarlaların bilfiil öğrenci tarafından ölçülmesi, gaz tenekesi, sandık gibi
cisimlerin hacimlerinin öğrenciye hesap ettirilmesi gerektiği belirtilmiş,
öğretmenler derslerin bu şekilde işlenmesi ve kuru kuruya tariflerle vakit
geçirmemeleri konusunda uyarılmıştır 8. Bunun yanı sıra söz konusu
programda hayat bilgisi dersi mihver ders olarak kabul edilmiş, hesap ve
hendese dersi de dâhil olmak üzere tüm dersler hayat bilgisi dersine bağlı
olarak işlenmiştir9. Bunun öncelikli sebebi ilkokul çağındaki çocukların
çözümleme ve birleşim yapma yeteneklerinin henüz gelişmemiş olmasıdır 10.
1926 programında bu konuya değinilmiş, dersler birbirinden ayrı bahislermiş
gibi gösterilmemiş, bunun yerine programın bel kemiği olan hayat bilgisi
dersinden hareketle tüm dersler arasında ilişki kurulmaya çalışılmıştır 11. Bu
şekilde verilecek eğitimin çocuğun hem öğrendikleri arasında ilişki kurmasını
sağlayacağı hem de somuttan soyuta ilkesi ile daha kalıcı bilgiler edineceği
düşünülmüştür. Nitekim, matematiksel işlemler somut nesneler aracılığı ile
yapıldığında bu yolla oluşacak zihinsel yapı ile çocuk, daha sonraları
karşılaştığı problemleri zihnen çözebilecek yetkinliğe erişmiş olur 12.
Umumî ilkmekteplerin müfredât programlarına göre hazırlanmış olan
ancak köy çocuklarının ihtiyaç ve alakalarına uygun olarak düzenlenen 1930

Köy Mektepleri Müfredât Programı’nda da aynı kararlar göze çarpmaktadır.
Ancak birinci sınıfta haftada 4, ikinci ve üçüncü sınıfta 3 saat hesap dersi yer
almasına rağmen bu okullarda hendese dersi okutulmamış, hendese dersine
dair malûmâtlar hesap dersinde öğretilmiştir. Hesap dersi içerisinde çocuğa
mutlaka bilfiil ölçümler yaptırılması, mesela dershane ya da bahçenin
ölçülmesinin öğretilmesi istenmiştir13.
1926 İlkmektepler Müfredât Programı, ilkokuldan sonra eğitime devam
etmeyecek olan öğrencilerin iyi vatandaşlar olarak yetiştirilmeleri için gerekli
eksikliklerin giderilmesi, programda ilkokulun amaçları ve prensipleri
bölümünün eksik olması ve geçen zaman içinde ortaya çıkan yeni pedagojik
8

a.g.e., s. 27.
İlkmektepler Müfredât Programı, 1926, Mukaddime.
10
Binbaşıoğlu, C., Hayat Bilgisi Öğretimi, Nobel Yayınları, Ankara, 2003, s. 40
11
İlkmektepler Müfredât Programı, 1926, s. Mukaddime.
12
Binbaşıoğlu, C., Türk Eğitim Düşüncesi Tarihi, Anı Yayınları, Ankara, 2005, s. 540.

13
Köy Mektepleri Müfredât Programı, Devlet Basımevi, İstanbul, 1938, s. 63.
9

[276]

1926 İle 2005 Yılları Öğretim Programlarında Yer Alan Geometri Kavramlarının
Karşılaştırılarak İncelenmesi

metotların programa eklenmesi gerektiği gerekçeleri ile kaldırılmış ve yerine
1936 İlkokullar Müfredât Programı hazırlanmıştır14. Söz konusu program
millî terbiye prensibi, çocuğun ve çocukların hususiyetine dikkat prensibi,
yakın yurt ve yakın zaman prensibi, iş prensibi, pratik bilgi ve maharetler
kazandırma prensibi, ulusal ekonomi prensibi ve toplu tedris prensibi esas
alınarak oluşturulmuştur15. Programda hesap ve hendese dersi 1926
programında olduğu gibi birlikte ele alınmıştır. Ders, ilk dört sınıfta haftada 4
saat, beşinci sınıfta ise 5 saat okutulmuştur16. Programda hendese dersinin
hedefi şu şekilde belirtilmiştir: “Çocuğa temasta bulunduğu cisimlerin
şekillerini ve hacimlerini kavratmak, bunların maksada uygun yapılışını tetkik
ettirmek ve hayat için lüzumlu hendesî bilgi ve maharetler kazandırmak17”.

Programda çocukların mutlaka eşyaları bizzat görmeleri, onlara dokunmaları,
hareket ettirerek tetkik etmeleri, katlayarak ya da keserek şekil vermeleri,
benzerlerini bulmaları ve resimlerini çizmeleri gerektiği belirtilmiştir. Hendesî
bilginin tecrübe, müşâhede ve çocuğun kendi faâliyyeti ile kazandırılması
gerektiğinin altı çizilmiş, tetkik ve tecrübelerde kullanılacak malzemelerin
çamur, tahta, mukavva, tel çubuk, patates, atkestanesi, kum, kar gibi
muhitlerinde bulunan malzemelerden seçilmesi gerektiği belirtilmiştir. Ders
işlenirken 1926 programında olduğu gibi hayat bilgisi dersindeki mevzulara
ait şekillerin seçilmesi gerektiği vurgulanmış ayrıca dersin hesap ve resim
dersleri ile sıkı bir ilişki içinde olduğu ifâde edilmiştir18. Bu programda koni
(mahrut), piramit (ehram) ve küre gibi cisimlerin anlaşılması ilkokul çağındaki
çocuklara zor geldiği için programdan çıkarılmış, aynı sebeple dördüncü
sınıftaki yüzey (satıh) ölçüleri konusu beşinci sınıfa devredilmiştir 19.
1936 İlkokullar Müfredât Programı 1948’e dek küçük değişiklikler ile
okutulmuştur. 1948’de köy ve şehir okullarında ayrı ayrı okutulan müfredât
programlarının ders cetvellerinde farklı olması şartıyla tek bir programda
birleştirilmesi hedef alınmış ve bunun sonucunda 1948 İlkokul Müfredât
Programı ortaya çıkarılmıştır. Söz konusu programda hesap-hendese dersinin
adı aritmetik-geometri olarak değiştirilmiş, dersin amaçları daha detaylı bir

Yeni İlkokul Müfredât Programı, Kültür Bakanlığı Dergisi, Sayı 20-1, 1937, s. 161.
a.g.e., s. 164-170.
16
İlk Okul Programı, Devlet Basımevi, İstanbul, 1937, s. 35.
17
a.g.e., s. 176.
18
a.g.e., s. 176-179.
19
Yeni İlkokul Müfredât Programı, s. 192.
14

15

[277]

Sena Coşğun Kandal – Zeynep Çakmak Gürel

şekilde verilmiştir 20. Ders, umumî ilkokullarda ilk dört sınıfta haftada 4 saat,
beşinci sınıfta 5 saat, köy okullarında ise ilk üç sınıfta 5, dördüncü ve beşinci
sınıfta 4 saat okutulmuştur21. Programda matematik dersine ait bilgilerin
çocuğun gerçek hayatta kullanmasını sağlayacak şekilde verilmesi gerektiği
belirtilmiştir. Ayrıca matematiğin çocuğun günlük hayatında karşılaştığı
problemleri çözebilmesini sağlayacak bir düşünme metodu haline getirmek
amacı ile işlenmesi gerektiği işaret edilmiştir. Programa göre çocuğun
doğrudan doğruya somut eşya ile çalışmaları matematik öğretiminin esasıdır.
Programda ders işlenirken çocuğun günlük hayatına değinilmesi, günlük
tecrübeleri ile dersin birlikte hareket ettirilmesi istenmiştir 22. 1948 İlkokul
Müfredât Programı, barındırdığı ilkelere rağmen hem içeriğinin çok yüklü
olması hem de okul araç-gereç ve öğretmen sayısındaki yetersizliklere bağlı
olarak nitelikli bir şekilde uygulanamamıştır 23.
1948 İlkokul Müfredât Programı’ndan sonra oluşturulan 1968 İlk
Okullar Müfredât Programı, Tâlim ve Terbiye Kurulunca saptanmış ve VII.
Millî Eğitim Şurası tarafından kabul edilerek 1962’de denemeye koyulmuş, 6
yıllık bir deneyimin ardından 1968’de yaygınlaştırılmıştır. Söz konusu
programda köy okullarının ders çizelgesi programdan kaldırılmıştır. Geometri
öğrenme alanına ait konuları da kapsayan matematik dersi tüm ilkokullarda ilk
üç sınıfta haftada 5 saat, dördüncü sınıfta 4, beşinci sınıflarda ise 5 saat
okutulmuştur24. Söz konusu programda geometri öğrenme alanının hedefleri
şu şekilde belirtilmiştir: “öğrenci cisim ve şekilleri, bunlarla ilgili kavramları,
özellikleri tanır. Çevresindeki varlıkların, eşyanın şekilleriyle görevleri
arasındaki ilişkiyi sezmeye başlar. Başlıca geometrik şekil ve cisimlerin alan
ve hacimlerinin nasıl hesaplanacağını öğrenir. Eşya ile mimarî eserlerde
rastlanan özellik ve ahengi görebilecek kadar estetik duygular kazanır25.”
Programda 1926 ve 1936 İlkmektep Müfredât Programı’na benzer şekilde,
öğretilecek cisimlerin hayat bilgisi dersi ünitelerinde karşılaşılan cisim ve
şekillerle ilişki kurularak öğretilmesi gerektiğinin altı çizilmiştir. Geometri
Tazebay, A. (Haz.), İlköğretim Programları ve Gelişmeler, Nobel Yayınları, Ankara, 2000, s.
71
21
İlk Okul Müfredât Programı, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul, 1948, s. 24-25.
22
a.g.e., s. 177-183.
23
Salı, G. ve Arslan, M., Cumhuriyet Dönemi İlkokul Programlarında Toplu Öğretim
Uygulaması, Eğitim ve Bilim, C. 25, S. 117, 2000, s. 60.
24
İlk Okul Programı, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul, 1968, s. 269.
25
a.g.e., s. 158.
20

[278]

1926 İle 2005 Yılları Öğretim Programlarında Yer Alan Geometri Kavramlarının
Karşılaştırılarak İncelenmesi

konuları öğretilirken öğrencinin bizzat ölçüm yapması, cisimlerin resimlerini
çizmesi, onlara dokunması ve tecrübe etmesi istenmiştir 26. Ancak son derece
millî bir nitelik taşıyan 1968 İlk Okul Müfredât Programı genel itibariyle
geleneksel eğitim yaklaşımdan uzaklaşamamıştır.
1968 İlk Okul Programı 2005 yılına dek küçük değişikliklerle
kullanılmıştır. 1982’de model bir program oluşturmak ve daha sonra
oluşturulacak programları buna göre tanzim etmek amacıyla ülke genelindeki
bir grup akademisyen tarafından bir kurul toplanmıştır. Bu program, Tâlim ve
Terbiye Kurulu’nun 14.02.1984’de 16 sayılı kararınca kabul edilmiş ve buna
bağlı olarak bir matematik programı hazırlanmıştır. Söz konusu program
1985-1986 öğretim yılında tüm ilkokullarda uygulanmaya başlanmıştır 27.
Program daha sonra ortaokul matematik programı ile birleştirilerek 5+3=8
İlköğretim Matematik Programı adını almış ve bu isim ile okutulmuştur. Söz
konusu programın yeterliliğini ölçmek adına yapılan araştırmalar sonucunda
1998’de program İlköğretim Okulu Matematik Dersi Öğretim Programı adını
almıştır. Program, Millî Eğitim Bakanlığı’nın 25.05.1999 tarih 68 sayılı kararı
ile kabul edilmiş ve 1999-2000 eğitim-öğretim yılından itibaren uygulamaya
konulmuştur28. Daha sonra bu programın çağdaş eğitim yaklaşımlarına uygun
olmadığı düşünülmüştür. Bu sebeple program, yapılandırmacı yaklaşım esas
alınarak yeniden düzenlenmiş, 2004-2005 yılında pilot uygulaması yapılarak
2005-2006 eğitim öğretim yılından itibaren tüm okullarda uygulanmaya
başlanmıştır. Mevcut programla geometri dersi ayrı bir ders olarak
görülmemekte, matematik dersi altında yer alan öğrenme alanlarından biri
olarak okutulmaktadır. Geometri öğrenme alanına ait konular uzamsal
ilişkiler, geometrik cisimler ve şekiller, geometrik örüntüler ve geometride
temel kavramlar şeklindedir. Geometri tüm sınıf seviyelerinde okutulmakla
beraber, bu öğrenme alanına ait konular bir dönem boyunca birinci sınıfta 20
saat, ikinci sınıfta 19 saat, üçüncü sınıfta 21 saat, dördüncü sınıfta 19 saat
okutulmaktadır. 2005 yılında hazırlanan ilkokul matematik dersi öğretim
programının temel amaçlarından bir tanesi, öğrencilerin geçmiş yaşantıları ile
matematik arasında ilişki kurmalarıdır. Program, ezberci eğitimden uzak,
kavramsal öğrenmeye, matematiksel kavramlar arasında ilişki kurmaya, akıl
26

a.g.e., s. 180-181.
Demirel, Ö., Türkiye’de Program Geliştirme Uygulamaları, Hacettepe Üniversitesi Eğitim
Fakültesi Dergisi, S. 7, 1992, s. 30.
28
Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, C. 62, S. 2506, 1999, s. 1012.

27

[279]

Sena Coşğun Kandal – Zeynep Çakmak Gürel

yürütmeye, aktif öğrenmeye ve problem çözme becerilerine sahip olmaya
önem vermektedir. Özellikle problem çözme becerisi 2005 programında
oldukça önemli bir işleve sahiptir. Bu bağlamda problem çözme etkinliklerinin
gerçek hayatla ilişkilendirilmesine, söz konusu problemlerin gerçek hayattan
seçilmesine ve matematik dünyası içinde elde edilen çözümlerin tekrar gerçek
hayata yorumlanmasına önem verilmektedir 29. Mevcut programda 2009, 2011,
2015 yıllarında bazı düzeltmeler yapılmıştır ve günümüzde kullanılmaya
devam edilmektedir.
Araştırmanın Amacı
Bu çalışmada, 1926 İlk Mektepler Müfredât Programı’na uygun
hazırlanan ve 1931-1932 yılında okutulan ilkokul 4. sınıf tatbikatlı hendese
(geometri) ders kitabında yer alan geometri kavramları ile 2005 İlköğretim
Matematik Dersi Öğretim Programı’na uygun hazırlanan ve 2015-2016
yılında okutulan ilkokul ve ortaokul matematik ders kitapları geometri
öğrenme alanına ilişkin geometrik cisimler ve şekiller alt öğrenme alanında
yer alan geometri kavramlarının karşılaştırılarak incelenmesi amaçlanmıştır.
Bu bağlamda aşağıdaki alt problemlere cevap aranmaktadır:
1.
1926 İlkmektep Müfredât Programı ile 2005 İlköğretim
Matematik Dersi Öğretim Programı’na uygun hazırlanan kitaplarda, geometri
öğrenme alanına ait geometrik cisimler ve şekiller alt öğrenme alanına ilişkin
kavramların öğrenim sırası nasıldır?
2.
1926 İlkmektep Müfredât Programı ile 2005 İlköğretim
Matematik Dersi Öğretim Programı’na uygun hazırlanan kitaplarda, geometri
öğrenme alanına ait geometrik cisimler ve şekiller alt öğrenme alanına ilişkin
kavramların örnekleri nasıldır?
3.
1926 İlkmektepler Müfredât Programı ile 2005 İlköğretim
Matematik Dersi Öğretim Programı’na uygun hazırlanan kitaplarda, geometri
öğrenme alanına ait geometrik cisimler ve şekiller alt öğrenme alanına ilişkin
kavramlara ait etkinlikler ve problemler nasıldır?
YÖNTEM
Araştırmanın Modeli
MEB. İlköğretim Matematik Dersi (1–5. Sınıflar) Öğretim Programı, Talim ve Terbiye
Kurulu Başkanlığı, Ankara, 2009a, ss.7-8.; MEB. İlköğretim Matematik Dersi (6–8. Sınıflar)
Öğretim Programı, Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, Ankara, 2009b, ss.7-8.

29

[280]

1926 İle 2005 Yılları Öğretim Programlarında Yer Alan Geometri Kavramlarının
Karşılaştırılarak İncelenmesi

Bu araştırmada 1926 İlkmektepler Müfredât Programı’na uygun
hazırlanan ilkokul 4. sınıf tatbikatlı hendese (geometri) ders kitabında yer alan
geometri kavramları ile 2005 İlköğretim Matematik Dersi Öğretim
Programı’na uygun hazırlanan ilköğretim matematik ders kitapları
içerisindeki geometri öğrenme alanına ilişkin kavramların karşılaştırılarak
incelenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda mevcut çalışmayı
derinlemesine incelemeye fırsat tanıyan nitel araştırma yöntemlerinden
doküman analizi (document analysis) yöntemi kullanılmıştır.
Veri Kaynağı
Veri kaynaklarının seçiminde aşağıdaki sıralama temel alınmıştır.
1.
Programlarının belirlenmesi:
Araştırmada iki adet program incelenmiştir. Birincisi 1926 İlkmektepler
Müfredât Programı, diğeri 2005 İlköğretim Matematik Dersi Öğretim
Programı’dır. 1926 ve 2005 yıllarına ait matematik programlarının
seçilmesinin nedeni;
1926 İlkmektepler Müfredât Programı’nın Türkiye Cumhuriyeti
Dönemi’ne ait ilk kapsamlı öğretim programı olması, bu program aracılığıyla
eğitime yeni bir boyut kazandırması ve sonraki öğretim programlarının bu
program temel alınarak değişim ve gelişime uğraması, bu programın seçilme
nedenlerden biridir. Ayrıca Millî Tâlim ve Terbiye Kurulu’nun 1926 yılında
kurulmuş olması ve bu kurulun kabul ettiği ilk ilkokul programı olması sebebi
ile 1926 İlkmektepler Müfredât Programı araştırılmaya değer görülmüştür.
2005 İlköğretim Matematik Dersi Öğretim Programı’nın ise önceki
programlardan daha farklı olduğu ve yapılandırmacı felsefeye dayalı bir
program geliştirildiği söylenebilir. Programda derslerin içeriği etkinliklerle
zenginleştirilmiş ve öğrenci merkezli bir program hazırlanmıştır. Özellikle
aktif öğrenmeye, problem çözmeye, günlük hayat kavramlarına verdiği önem
ile 2005 İlköğretim Matematik Dersi Öğretim Programı yapılandırmacı
yaklaşımı benimsemiştir. Literatürde 2005 öncesi öğretim programlarının
davranışçı bakış açısına sahip olduğu ve ezbere dayalı bir öğretimin hâkim
olduğu söylenmektedir. Buradan hareketle 2005 İlköğretim Matematik Dersi
Öğretim Programı’nın eğitimde yenilikleri ile bilinmesi ve günümüzde en
güncel program olması, bu programı araştırılmaya değer kılmaktadır.
2.
Öğrenme alanının ve alt öğrenme alanının seçimi:

[281]

Sena Coşğun Kandal – Zeynep Çakmak Gürel

Öğretim programının seçiminin ardından, matematik dersine ait 5
öğrenme alanı arasından geometri öğrenme alanı ve geometrik cisimler ve
şekiller alt öğrenme alanı araştırma kapsamında incelenmiştir. Bu öğrenme
alanının seçilmesinin nedeni; günlük hayat, etkinlik ve problem çözme
kavramlarını en iyi ortaya çıkarabilecek konuları barındırmasıdır. Bu
kavramlar 2005 İlköğretim Matematik Dersi Öğretim Programı’nı farklı kılan
kavramlar olduğu için Cumhuriyet Dönemi’nde bu kavramların kullanımının
ortaya çıkarılması iki programın karşılaştırılması açısından önem arz
etmektedir.
3.
Ders kitaplarının seçimi:
1926 İlkmektepler Müfredât Programı’na uygun hazırlanan ve 19311932 öğretim yılında okutulan geometri (tatbikatlı hendese) kitapları
incelenmiş ve 4. sınıf hendese kitabının30 geometrik cisimler ve şekiller alt
öğrenme alanına yönelik olduğu görülmüştür. Ardından kitapta yer alan tüm
kavramlar ele alınmıştır.
Benzer şekilde 2005 İlköğretim Matematik Dersi Öğretim Programı’na
uygun hazırlanan ve 2015-2016 öğretim yılında okutulan ilköğretim
matematik kitaplarının geometri öğrenme alanları incelenmiş ve 1926
İlkmektepler Müfredât Programı’na uygun hazırlanan 4. sınıf ders kitabında
yer alan kavramların farklı sınıf seviyelerinde yer aldığı görülmüştür. 1926
İlkmektepler Müfredât Programı’na uygun hazırlanan 4. sınıf ders kitabı temel
alınarak 2005 İlköğretim Matematik Dersi Öğretim Programı’na uygun
hazırlanan
1 31-232-333-434-535-636-737-838.
sınıf
matematik
kitapları
incelenmiştir. Bunun sebebi 1926 yılındaki programa göre tek bir sınıf
Mahmud Ekrem., 4. Sınıf Tatbikatlı Hendese, Türk Kitapçılığı Limitet Şirketi, İstanbul, 19311932.
31
Gündoğdu L. ve Karaca M., İlköğretim Matematik 1 Ders Kitabı (2. Kitap), Koza Yayın
Dağıtım AŞ., Ankara, 2015-2016.
32
Umay, A., Özşimşek, C. ve Karagülle, E. K., İlköğretim Matematik 2 Ders Kitabı (1. Kitap),
Bilnet Matbaacılık ve Ambalaj San. AŞ., İstanbul, 2015-2016.
33
Küçük, Ö. ve Karapınar, D., İlköğretim Matematik 3 Ders Kitabı ( 1. Kitap), Evrensel İletişim
Yayınları, Ankara, 2015-2016.
34
Şenyurt, C. ve Karakuyu, E., İlköğretim Matematik 4. Sınıf Ders Kitabı (1. Kitap), Dikey
yayıncılık, Ankara, 2015-2016.
35
MEB., Ortaokul Matematik 5. Sınıf Ders Kitabı (2. Kitap), Ankara, 2015-2016.
36
Bağcı, O., Ortaokul Matematik 6. Sınıf Ders Kitabı, Dikey Yayıncılık, Ankara, 2015-2016.
37
MEB., İlköğretim Matematik 7. Sınıf Ders Kitabı, Ankara, 2015-2016.
38
Yelli, B. B. ve Kişi, E., İlköğretim Matematik 8. Sınıf Ders Kitabı., MEB., Ankara, 20152016.
30

[282]

1926 İle 2005 Yılları Öğretim Programlarında Yer Alan Geometri Kavramlarının
Karşılaştırılarak İncelenmesi

düzeyinde toplanan kavramların, 2005 yılındaki programa göre tüm sınıf
düzeylerine dağıtılmış olmasıdır. Geometrik şekillere ve cisimlere ilişkin
kavramların sıralanışı ve günlük hayat örnekleri genellikle 1-2-3 ve 4. sınıf
düzeyinden alınırken, bu kavramlara ilişkin etkinlikler ve problemler
genellikle 5-7-6 ve 8. sınıf ders kitaplarında yer aldığından, bu sınıf
düzeylerinden kitaplar incelenmiştir.
Veri Toplama Aracı
Bu araştırmada veri toplama tekniklerinden var olan kayıt ve belgeleri
inceleyerek veri toplama şeklinde tanımlanan39 belgesel tarama tekniği
kullanılmıştır. Böylece 1926 İlkmektepler Müfredât Programı ve 2005
İlköğretim Matematik Dersi Öğretim Programı ile bu programlara uygun
hazırlanan ders kitapları kullanılmıştır.
Verilerin Analizi
Verilerin analizinde, elde edilen verileri önceden belirlenmiş kavramsal
çerçeveye veya temalara göre özetlemeye ve yorumlamaya yarayan betimsel
analiz yöntemi kullanılmıştır. Analiz birimi kelime ve cümleler olmak üzere;
geometri alanına ait kavramlar (küp, prizma, silindir, koni, küre) kategorileri
oluşturmaktadır. Öncelikle 1926 İlkmektepler Müfredât Programı’na uygun
hazırlanan geometri kitabında yer alan eski Türkçe ile verilen kavramlar
günümüz Türkçesine çevrilmiştir. Daha sonra bu kitapta yer alan kavramlar
belirlenmiş ve kategorileştirilmiştir. Bu kavramların 2005 İlköğretim
Programı’nda hangi sınıf düzeylerinde yer aldığı araştırılmıştır. Bu doğrultuda
ilköğretim 1-2-3-4-5-6-7 ve 8. sınıf matematik kitapları çalışmaya dâhil
edilmiştir.
BULGULAR
1.
“1926 İlkmektep Müfredât Programı ile 2005 İlköğretim
Matematik Dersi Öğretim Programı’na uygun hazırlanan kitaplarda, geometri
öğrenme alanına ait geometrik cisimler ve şekiller alt öğrenme alanına ilişkin
kavramların öğrenim sırası nasıldır?” şeklindeki birinci alt probleme ilişkin
bulgular Şekil 1 ve Şekil 2’de sunulmuştur.

39

Karasar, N., Bilimsel Araştırma Yöntemi, Nobel Yayıncılık, Ankara, 2009.

[283]

Sena Coşğun Kandal – Zeynep Çakmak Gürel
Küp (Mikâp)
Yüzey (Satıh)
Çizgi (Hat)
Nokta
Kare (Murabba)
Açı (Zaviye)
Dikdörtgenler prizması (Mütevaziyülmüstatilat)
Dikdörtgen (Müstatil)
Prizma (Menşur)
Üçgen (Müselles)
Silindir (Ustüvane)
Şekil 1: 1926 İlkmektepler Müfredat
Programı’na göre
geometri kavramların sıralanışı

Şekil 1’de sunulduğu üzere 1926 programına uygun hazırlanan
Küre
kitaplarda, üç boyutlu cisimlerden yola çıkılarak iki boyutlu cisimlere
geçildiği görülmektedir. Örneğin; öğrencilere küp kavramının tanıtılmasının
ardından kare kavramının tanıtılması, kavram sıralaması bazında üç boyutlu
cisimlerden yola çıkarak iki boyutlu cisimlere geçildiğinin bir göstergesidir.
Benzer şekilde dikdörtgenler prizmasının ardından dikdörtgenin, üçgen
prizmanın ardından üçgenin, silindirin ardından dairenin verilmesi yine bu
duruma örnek teşkil etmektedir.
Kavramların sıralamasının yanında benzer durum kavramların
tanımlarında da ortaya çıkmaktadır. Söz konusu programda bazı geometrik
şekillerin tanımına bakıldığında; karenin bir küpün oturduğu yeri çizersek bir
kare oluşur şeklinde tanımlanması küpten hareketle karenin tanımlandığını;
dikdörtgenin ise kibrit kutusunun oturduğu yüzeyin resmi dikdörtgendir
şeklinde tanımlanması dikdörtgenler prizmasından hareketle dikdörtgenin
tanımlandığını göstermektedir.

[284]

1926 İle 2005 Yılları Öğretim Programlarında Yer Alan Geometri Kavramlarının
Karşılaştırılarak İncelenmesi

Tüm bunlardan hareketle 1926 programına uygun hazırlanan kitaplarda,
tümdengelim bir yaklaşım sergilediğini söylenebilir.

Küp
Prizma
Dikdörtgenler prizması
Silindir
Koni
Küre
Kare
Dikdörtgen
Üçgen
Daire
Düzlem
Şekil 2: 2005 İlköğretim Matematik
Dersi Öğretim Programı’na göre
geometri kavramların sıralanışı Doğru

Şekil 2’de sunulduğu üzere 2005
Açı programına uygun hazırlanan
kitaplarda, tüm üç boyutlu cisimlerin tanıtılmasının ardından iki boyutlu
cisimlere geçildiği görülmektedir. Örneğin; öğrencilere küp kavramının
tanıtılmasının ardından kare kavramının tanıtılması, kavram sıralaması
bazında üç boyutlu cisimlerden yola çıkarak iki boyutlu cisimlere geçildiğinin
bir göstergesidir. Benzer şekilde dikdörtgenler prizmasının ardından

[285]

Sena Coşğun Kandal – Zeynep Çakmak Gürel

dikdörtgenin, üçgen prizmanın ardından üçgenin, silindirin ardından dairenin
verilmesi yine bu duruma örnek teşkil etmektedir.
Kavramların sıralamasının yanında benzer durum kavramların
tanımlarında da ortaya çıkmaktadır. Programda bazı geometrik şekillerin
tanımına bakıldığında; karenin, küpün kâğıtta bıraktığı iz karesel bölge olarak
adlandırılır. Bu bölgenin sınırlarına ise kare denir şeklinde tanımlanması
küpten hareketle karenin tanımlandığını; dikdörtgenin ise dikdörtgenler
prizmasının kağıtta bıraktığı iz dikdörtgensel bölge oluşturur. Bu bölgenin
sınırlarına ise dikdörtgen adı verilir şeklinde tanımlanması yine dikdörtgenler
prizmasından hareketle dikdörtgenin tanımlandığını göstermektedir.

Tüm bunlardan hareketle 2005 programına uygun hazırlanan kitaplarda
tümevarım ve tümdengelim yaklaşımlarının birlikte kullanıldığı ifade edilse
de, geometri kavramlarının sıralanışına ve tanımlarına bakıldığında;
tümdengelim bir yaklaşım sergilendiği söylenebilir. Nitekim ilkokulda, Şekil
2’de verilen sıralama kullanılsa da ortaokulda bu kavramlara ait alan ve hacim
ölçülerinin hesaplanmasında tekrar geri dönülmektedir: Örneğin silindir
kavramı 1. sınıfta ortaya atılmış, tanıtılmış ve örneklendirilmiş olmasına
rağmen 7. sınıfta yüzey alanı ve hacim hesabı için silindir kavramına tekrar
yer verilmiştir. Bu nedenle programın bütününde tümevarım ve tümdengelim
yaklaşımları bir arada kullanılmakta olup, kavramların ilk ortaya çıkışında
tümdengelim bir yaklaşım sergilendiği görülmektedir.
2.
“1926 İlkmektep Müfredât Programı ile 2005 İlköğretim
Matematik Dersi Öğretim Programı’na uygun hazırlanan kitaplarda,
geometri öğrenme alanına ait geometrik cisimler ve şekiller alt öğrenme
alanına ilişkin kavramların örnekleri nasıldır?” şeklindeki ikinci alt probleme
ilişkin bulgular Tablo 1’de sunulmuştur.

[286]

1926 İle 2005 Yılları Öğretim Programlarında Yer Alan Geometri Kavramlarının
Karşılaştırılarak İncelenmesi

Tablo 1: 1926 ve 2005 İlköğretim Programı geometri kavramları ve
örnekleri
2005
İlköğretim
1926
İlkmektepler
Matematik
Dersi
Geometrik
Müfredât
Programı’na
Öğretim
Programı’na
kavramlar
göre günlük hayattan
göre günlük hayattan
örnekler
örnekler
Tavla zarı
Tavla zarı
Sabun Kalıpları
Sihirli küp
Küp
Bisküvi kutusu
Hediye paketi
Satranç tahtası
Kare
Trafik levhaları
Kibrit
Tebeşir kutuları
Meyve suyu kutusu
Cetvel tahtası
Süt kutusu
Dikdörtgenler
Elbise dolapları
Kibrit kutusu
prizması
Çekmeceler
Sandık
Oturduğumuz oda
Gaz tenekesi
Pencere camları
Futbol sahası
Kitapların yüzleri
Mektup zarfı
Dikdörtgen
Kenar süsleri
Pencereler
Bahçelerdeki
çiçek
Trafik levhaları
levhaları
Sigara, kibrit, tebeşir
Meyve suyu kutusu
kutuları
Süt kutusu
Kullandığımız
cetvel
Çadır
tahtası
Kitap
Prizma
Elbise dolapları
Bavul
Köşeli konsol
Çamaşır makinesi
Köşeli kurşunkalem
Pasta
Gaz tenekesi
Üçgen
Araba takozu
prizma
Pasta dilimleri
Üçgen
Ressamların gönye tahtası
Çatıların iskeleti
[287]

Sena Coşğun Kandal – Zeynep Çakmak Gürel

Silindir

Soba borusu
Gümüş para
Süt tenekesi
Konserve kutusu
Terazilerde
kullanılan
dirhem ve kilogram
Araba, tramvay, otomobil
tekerleği
Gümüş paralar

Tomruk
Varil
Bisküvi kutusu
Salatalık dilimleri
Pil

Bisiklet tekerleği
Simit
Daire
Kasnak
Trafik işareti konisi
Gaz hunisi
Dondurma külahı
Minare külahı
Koni
Megafon
Soba borularının ucundaki
Yılbaşı şapkası
şapkalar
Huni
Dünyamız
Dünyamız
Basketbol topu
Zıpzıp
Bilardo topu
Balon
Küre
Portakal
Portakal
Elma
Cami kubbesi
Karpuz
Tablo 1’de görüldüğü üzere hem 1926 İlkmektepler Müfredât
Programı’na hem de 2005 İlköğretim Matematik Dersi Öğretim Programı’na
uygun hazırlanan kitaplarda, geometrik şekillere ve cisimlere günlük hayattan
örnekler verilmiştir. Söz konusu yıllara göre günlük hayat örnekleri değişiklik
göstermekle birlikte bazı örneklerin benzer bazılarının ise tamamen aynı
olduğu belirlenmiştir. Örneğin 1926 İlkmektepler Müfredât Programı’na
uygun hazırlanan kitaplarda “soba borusu, gümüş para, zıpzıp” gibi örnekler
kullanılırken; 2005 İlköğretim Programı’na uygun hazırlanan kitaplarda
günümüz şartları bakımından “basketbol topu, bilardo topu, trafik işaretleri,
yılbaşı şapkası” gibi örneklerin kullanılması dikkat çekmektedir. Diğer
taraftan hem 1926 İlkmektepler Müfredât Programı’na hem de 2005
İlköğretim Programı’na uygun hazırlanan kitaplarda, her iki dönemde de
değişiklik göstermeyen “dünyamız, portakal, tavla zarı” gibi örneklerin
kullanıldığı görülmektedir. Örneklere bakıldığında, her iki programda da
dönemin günlük yaşamına uygun örneklerine yer verildiği, bu nedenle
örneklerde farklılıkların ve benzerliklerin olduğu tespit edilmiştir.
[288]

1926 İle 2005 Yılları Öğretim Programlarında Yer Alan Geometri Kavramlarının
Karşılaştırılarak İncelenmesi

3.
“1926 İlkmektepler Müfredât Programı ile 2005 İlköğretim
Matematik Dersi Öğretim Programı’na uygun hazırlanan kitaplarda, geometri
öğrenme alanına ait geometrik cisimler ve şekiller alt öğrenme alanına ilişkin
kavramlara ait etkinlikler ve problemler nasıldır?” şeklindeki üçüncü alt
probleme ilişkin bulgular Tablo 2 ve Tablo 3’de sunulmuştur.
Tablo 2: 1926 İlkmektepler Müfredât Programı geometri kavramlarına
ilişkin etkinlikler
Geometrik
Etkinlikler
Problemler
kavramlar
1.
Kâğıttan
küp 1. Bir küpün bir yüzüne
yapılması
benzeyen bir bahçenin etrafına
2.
Tavla
zarı demir parmaklık koymak
yardımıyla
küpün istiyoruz. Bahçenin uzunluğu
yüzlerini kâğıt üzerine 20 metredir. Bir metre
çizip,
pergel uzunluğunda
demir
yardımıyla
Küp
parmaklığın fiyatı 950 kuruş
kenarlarının
olduğuna göre kaç kuruş
uzunluklarını
ölçüp masraf edeceğiz?
birbirine
eşit 2. Küp şeklinde bir sandığın
olduğunun görülmesi
bir yüzüne dört tahta gidiyor.
3. Saz ve buğday Bu sandık için kaç tahtaya
sapları ile küp yapımı ihtiyaç var?
1.
Kibrit
kutusu
1. Bulunduğunuz dershanenin
yardımıyla
şekli nedir? Dershanenin boyu
dikdörtgenler
prizmasının yüzlerini 8 m, eni 6 m, yüksekliği 4 m.
kâğıt üzerine çizip, olsa acaba dershanede kaç
eninin boyunun ve tane 8 m. kaç tane 6 m. ve kaç
Dikdörtgenle
kalınlığının
eşit tane 4 m.’lik doğru vardır.
r prizması
olmadığının görülmesi Bunların toplam uzunluğu kaç
2.
Kâğıttan metre eder?
dikdörtgenler prizması 2. Boyu 50 cm, eni 6 cm,
yüksekliği 4 cm olmak üzere
yapımı
3. Saz ve buğday bir kutu imal ediniz.
sapları
ile
[289]

Sena Coşğun Kandal – Zeynep Çakmak Gürel

dikdörtgenler prizması
yapımı
1. Kâğıttan üçgen
prizma yapımı
Üçgen
1. Üçgen prizmada kaç yüzey
2. Saz ve buğday
prizma
vardır.
sapları
ile üçgen
prizma yapımı
1. 4 santimetrelik yarıçaplı bir
1. Kâğıttan silindir daire resmediniz. Pergelin
ayakları arasındaki mesafeyi
yapımı
2. Bir ağaç kütüğünün bozmaksızın bir ayağınızı
Silindir
daire
çevresinin
üzerine
çevresinin ölçülmesi
koyarsanız kaç tane kavis elde
edersiniz.
1.
Kâğıttan
koni
yapımı
2.
Kumdan
koni Koni
yapımı
3. Telden koni yapımı
1. Telden küre yapımı
2. Çamurdan küre Küre
yapımı
Tablo 2’de görüldüğü üzere 1926 İlkmektepler Müfredât Programı’na
uygun hazırlanan kitaplarda geometrik cisimler ve şekillere ilişkin etkinlikler
ve günlük hayat problemleri yer almaktadır. Etkinliklere bakıldığında,
derslerde tüm geometrik cisimlere ait en az bir etkinlik yapıldığı
görülmektedir. Yapılan etkinliklerde öğrencilerden öğrendikleri geometrik
cisimleri kâğıttan, telden, saz ve buğday saplarından, kumdan veya çamurdan
yapmaları beklenmektedir. Ayrıca öğrencilerden küp ve dikdörtgenler
prizmasının açınımını yapmaları istenmektedir. Problemlere bakıldığında ise,
birçok problemin günlük hayatla ilişkilendirildiği ve öğrencilerin yaşantılarına
ve deneyimlerine hitap ettiği görülmektedir.

[290]

1926 İle 2005 Yılları Öğretim Programlarında Yer Alan Geometri Kavramlarının
Karşılaştırılarak İncelenmesi

Tablo 3: 2005 İlköğretim Programı geometri kavramlarına ilişkin
etkinlikler
Geometrik
Etkinlikler
Problemler
kavramlar
1. Güray, küp şeklindeki puf
minderini kumaşla kaplamak
istiyor. Pufun bir ayrıtının
Küp
1. Küpün açınımı
uzunluğu 50 cm olduğuna göre
bu iş için kaç cm2 kumaş
gerekir?
1. 25 metre genişliğinde ve 40
metre
uzunluğundaki
halı
sahanın etrafı ve üst kısmı tel
kafes ile kapatı- lacaktır.
1. Kâğıt çubuklardan
Sahanın etrafına çevrilecek tel
dikdörtgenler
kafes 5 m yüksekliğinde
prizması yapımı
olacağına göre toplam kaç m2
Dikdörtgenler
Dikdörtgenler 2.
tel kafes gereklidir?
prizması
prizmasının açınımı
2. Alanı 100 cm2 olan kare
3.
Açınımdan
şeklindeki fayanslarla boyu 25
dikdörtgenler
m, eni 13 m ve derinliği 2 m
prizması oluşturma
olan yüzme havuzunun tabanı
ve yan yüzleri kaplanmak
isteniyor. Buna göre kaç tane
fayans kullanılır?
1. Tabanı 3-4-5 br. yüksekliği
Üçgen
1. Kartondan üçgen
12 br. olan üçgen prizmanın
prizma
prizma yapımı
yüzey alanını bulalım.
1. Bir zeytinyağı firması yeni
ürettiği zeytinyağını teneke
1. Mukavvadan ve
kutularda pazarlamak istiyor.
çöp şişten silindir
Bunun için çapı 10 cm ve
yapımı
Silindir
yüksekliği 18 cm olan dik
2. Silindirin yüzey
dairesel silindir şeklinde bir
açınımı
teneke kutu tasarlıyor. Bu
firmanın bir kutu için kaç
[291]

Sena Coşğun Kandal – Zeynep Çakmak Gürel

santimetrekarelik
kullandığını bulalım.

teneke

1. 3 cm yarıçaplı bir kenar
uzunluğu 12 cm olan koni
1. Kâğıttan koni
Koni
şeklindeki
dondurmanın
yapımı
ambalajı için ne kadar kâğıt
kullanılmalıdır?
1. Çapı 24 cm olan bir futbol
1. Pipet ve kartondan topunu yapmak için kaç
Küre
küre yapımı
santimetrekare deri gerektiğini
bulalım
Tablo 3’de görüldüğü üzere 2005 yılına ait öğretim programına uygun
hazırlanan kitaplarda, geometrik cisimler ve şekillere ilişkin etkinlikler ve
günlük hayat problemleri yer almaktadır. Etkinliklere bakıldığında; derslerde
tüm geometrik cisim ve şekillere ait en az bir etkinlik yapıldığı görülmektedir.
Yapılan etkinliklerde öğrencilerden öğrendikleri geometrik cisimleri kâğıttan,
mukavvadan, kartondan, kâğıt çubuktan, çöp şişten veya pipetten yapmaları
beklenmektedir. Ayrıca küp, dikdörtgenler prizması ve silindirin açınımına
ilişkin etkinlik yapılması önerildiği görülmektedir. Problemlere bakıldığında
ise; birçok problemin günlük hayatla ilişkilendirildiği ve öğrencilerin kendi
yaşantılarına ve deneyimlerine hitap ettiği görülmektedir.
Her
iki program etkinlikler
ve problemler bağlamında
karşılaştırıldığında, tüm geometrik cisimlere ilişkin en az bir etkinlik ve
günlük hayat problemi yer almakta olup etkinlikler ve problemler dönemin
şartlarına göre farklılık göstermektedir. Örneğin; her iki programda da kâğıt,
karton gibi materyaller kullanılırken, 1926 İlkmektepler Müfredât
Programı’na uygun hazırlanan kitaplarda saz ve buğday sapları, tel, çamur,
kum gibi; 2005 İlköğretim Matematik Dersi Programı’na uygun hazırlanan
kitaplarda ise mukavva, çöp şiş, pipet gibi materyallerin kullanımı dikkat
çekmektedir. Dönemin şartlarına uygun materyal kullanımı, iki program
arasındaki farklılığı göstermektedir.
Sonuç ve Tartışma
Bu araştırmada 1926 İlkmektepler Müfredât Programı’na uygun
hazırlanan ilkokul 4. sınıf tatbikatlı hendese (geometri) ders kitabında yer alan
geometri kavramları ile 2005 İlköğretim Matematik Dersi Programı’na uygun
[292]

1926 İle 2005 Yılları Öğretim Programlarında Yer Alan Geometri Kavramlarının
Karşılaştırılarak İncelenmesi

hazırlanan ilköğretim matematik ders kitapları içerisindeki geometri öğrenme
alanına ilişkin kavramların karşılaştırılarak incelenmesi amaçlanmıştır. Bu
bağlamda araştırmanın sonuçları aşağıdaki gibidir:
1926 İlkmektepler Müfredât Programı ile 2005 İlköğretim Matematik
Dersi Programı geometri öğrenme alanına ait geometrik cisimler ve şekiller
alt öğrenme alanına ilişkin kavramların öğrenim sırası karşılaştırıldığında, bu
alana ilişkin iki öğretim programının da tümdengelim bir yaklaşım sergilediği
görülmektedir. İki program arasında iki fark tespit edilmiştir. Birincisi söz
konusu alana ilişkin kavramlar, 1926 İlkmektepler Müfredât Programı’na göre
tek bir sınıf düzeyinde verilirken, 2005 İlköğretim Matematik Dersi
Programı’na göre kavramların dağıtılarak farklı sınıf düzeylerinde veriliyor
olmasıdır. İkincisi ise 1926 İlkmektepler Müfredât Programı’na göre birbiri ile
ilişkili cisim ve şekiller peş peşe verilirken (Ör; küpün öğretiminin ardından
kare kavramının öğretimi); 2005 İlköğretim Matematik Dersi Programı’na
göre tüm geometrik cisimlerin verilmesinin ardından geometrik şekillerin
verilmesidir (Ör; Küp, dikdörtgenler prizması, silindir,.. öğretiminin ardından,
kare, dikdörtgen, dairenin öğretimi).
1926 İlkmektepler Müfredât Programı ile 2005 İlköğretim Matematik
Dersi Programı’na uygun hazırlanan kitaplarda geometri öğrenme alanına ait
geometrik cisimler ve şekiller alt öğrenme alanına ilişkin kavramların
örnekleri karşılaştırıldığında; her iki programa ait örneklerde öğrencilere
günlük hayattan örnekler verildiği ve öğrencilerin geçmiş yaşantıları ve
deneyimleri göz önüne alındığı görülmektedir. Söz konusu yıllara göre günlük
hayat örnekleri dönemin şartlarına göre değişiklik göstermekle birlikte bazı
örneklerin benzer bazılarının ise tamamen aynı olduğu görülmektedir. Bu
durum 2005 yılında matematiğin günlük hayattaki kullanımına verilen önemin
1926 yılında da verildiğini göstermektedir.
1926 İlkmektepler Müfredât Programı ile 2005 İlköğretim Matematik
Dersi Programı’na uygun hazırlanan kitaplarda geometri öğrenme alanına ait
geometrik cisimler ve şekiller alt öğrenme alanına ilişkin etkinlikler ve
problemler karşılaştırıldığında; derslerde tüm geometrik cisimlere ait en az bir
etkinlik yapıldığı görülmektedir. Her iki programda da kâğıt, karton gibi
materyaller kullanılırken, 1926 İlkmektepler Müfredât Programı’na uygun
hazırlanan kitaplarda saz ve buğday sapları, tel, çamur, kum gibi materyallerin
kullanımı dikkat çekmektedir. Dönemin şartlarına uygun materyal kullanımı,
iki program arasındaki farklılığın meydana gelmesine neden olmuştur.

[293]

Sena Coşğun Kandal – Zeynep Çakmak Gürel

Problemler karşılaştırıldığında ise, her iki programda da birçok problemin
günlük hayatla ilişkilendirildiği ve öğrencilerin geçmiş yaşantılarına ve
deneyimlerine hitap ettiği görülmektedir.
Tüm bunlardan hareketle söz konusu araştırmada, aslında Türkiye
Cumhuriyeti’nin kullandığı 2005 yılından önceki tüm eğitim programlarının,
geleneksel eğitim anlayışına sahip olduğu yaygın kanısının aksine,
yapılandırmacı yaklaşımın temeli olan pragmatik eğitim felsefesinin Erken
Cumhuriyet Dönemi’ndeki müfredât programlarında kullanıldığı sonucuna
varılmıştır. Fakat asıl problem, 1926 programında yaparak yaşayarak öğrenme
ilkesinin esas alındığı, çocuktan hareket akımından etkilendiği kuramsal
olarak söylenebilirse de uygulamada geleneksel tutumdan uzaklaşılamadığı,
ilgili literatürde belirtilmektedir 40. Teori ve uygulamadaki bu farklılığın
oluşmasının nedenleri, öğretmenlerin pragmatik eğitim felsefesi ile
hazırlanmış programı uygulamaya hazır olmamaları, süreçte yeterli araç-gereç
bulunmaması ve sınıfların kalabalık oluşu gibi problemlerdir 41. Bu problemler
nedeniyle pragmatik eğitim felsefesine uygun hazırlanan 1926 öğretim
programı daha önceki yıllardaki derslerin, yeni bir ad altında ve eski öğretim
yöntemlerine göre okutulmasından başka sonuç vermemiştir 42. Nitekim etkin,
hak ve sorumluluklarını bilen ve üretken bir Türk gençliği yetiştirmeyi
amaçlayan program kısa süre sonra rafa kaldırılmıştır 43.
1926 yılından 2005 yılına dek yapılan program geliştirme çalışmalarına
bakıldığında ise, yine bu programlarda öğrenci merkezli anlayışın hâkim
olduğu, aktif öğrenim benimsendiği, problem çözme becerilerine önem
verildiği, derslerde etkinliklerin kullanılması gibi kavram ya da söylemlere
rastlanılmakla birlikte, bu programların uygulamada davranışçı yaklaşımdan
uzaklaşamadığı görülmüştür44. Bu nedenle özellikle 2005 yılından önceki
programlar; uygulamaya değil konuya ağırlık verdiği, öğrenciyi ezberciliğe
zorladığı, yaratıcılığı ve üretkenliği geliştirmediği, problem çözme becerisi
Salı G. ve Arslan, M., a.g.e., s. 59.
Ergün, M., a.g.e., s. 74.
42
Wilson, H. E., Başgöz, İ., Türkiye Cumhuriyeti’nde Eğitim ve Atatürk, Dost Yayınları,
Ankara, 1973, s. 96.
43
Ata, B., Atatürk, Eğitim ve Altruism, Cumhuriyet’in İlk Yıllarından Günümüze Dil, Kültür,
Eğitim, Gazi Üniversitesi Hasan Ali Yücel Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, 2007, s.
185.
44
Memnun, D. S., Türkiye’deki Cumhuriyet Dönemi İlköğretim Matematik Programlarına
Genel Bir Bakış, Mehmet Akif Ersoy Üniversit