lmu Pangaweruh Patani jeung Anomali Iklim.
1H/lCfl1J1gHffJ
Elmu Pangaweruh Patani
jeung A n o r n a l i I k l i m
VUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
Ku Johan Iskandar
a g a la ru p a
n g a ru h
S
bencana
a n o m a li
t i n a 'p e m a n a s a n
c a a h , h a lo d o
je u n g
a la m
ik Iim
g l o b a l ', s a p e r t i
p a n ja n g
s a ja b a n a
w e rit c a i
d in a
sa b a ra h a
d a s a w a rs a k iw a ri k a b a n d u n g a n a n a
s e rin g
w ae
tu m ib a
pa-
b a lu k a r
d i h a m p ir
beuki
sakabeh
w ila y a h In d o n e s ia , k a a s u p w iIa y a h T a ta r
S u n d a . B a lu k a rn a tim b u l ru p a -ru p a k a ru g ia n k a m a s y a ra k a t,
u ta m a n a
ka m asya-
ra k a t p a ta n i. M a rg a la n ta ra n a p a ra p a ta n i
d in a
n g a la k o n a n
usaha
ta n i
k a c id a
gu-
m a n tu n g k a n a ik Iim je u n g c u a c a . C o n to n a
w a e , p a n g a ru h h a lo d o p a n ja n g ta u n 1 9 8 2 1 9 8 3 , 1 9 8 7 , 1 9 9 1 , 1 9 9 7 -1 9 9 8 , 2 0 0 2 -2 0 0 3 ,
je u n g s a b a b a ra h a
enggeus
ta u n c a n liIa k a tu k a n g ,
n g a b a lu k a rk e u n
p a re (p u s o ) je u n g
n e p i k a ra tu s a n
ju ta
m a ta k
n g a ru g ik e u n
saw ah.
T im b u ln a
bencana
gagal
pan en
p ro d u k s i g a b a h tu ru n
to n . H a ! ie u k a c id a
e k o n o m i p a ra p a ta n i
bencana
a la m
a ta w a
e k o lo g i ie u te h jig a n a k a h a re u p
m a h b a k a l le u w ih s e rin g p is a n . M a rg a -la n -
Bijil kidang
ta ra n a n a , p o lu s i u d a ra lim b a h tin a in d u s tri-in d u s tri
anasan
anu
n g a b a lu k a rk e u n
pem -
k e h a d ira n
g lo b a l b a k a l b e u k i n in g k a t. T a p i,
n g u m b a ra
s a b a lik n a e lm u p a n g a w e ru h s is te m e k o lo -
desana.
ru p a -ru p a
a ta w a
N gan
m ig ra s i
k a c id a
kujang. Nyacar reuma pihumaeun
anu
b ia s a
d a ta n g
h a n ja k a ln a
g i tra d is io n a l p a ra p a ta n i p ik e u n n g a d a p -
k iw a ri, e lm u p a n g a w e ru h
ta s ik e u n k a n a a n o m a li ik Iim , b e u k i lu n tu r
tra d is io n a l
k a g e ru s k u p a n g a ru h
soal
tu ru n
m anuk
s is te m
n g a n a lis is
ka
re h n a
e k o lo g i
p a ro b a h a n
(poto:
n e t)
ra n a d a t (p ik u k u h ) U ra n g B a d u y . K u s a b a b
k itu ,
u la h
m a ta k
h e ra n
Ia rn u n
U ra n g
B a d u y n e p i k a k iw a ri m a s ih n g a b a ro g a a n
ru p a -ru p a
e lm u p a n g a w e ru h
d is io n a l, s a p e rti
e k o lo g i tra -
n g a n a lis is a ta w a n g a ra -
c u a c a a ta w a m u s im te h e n g g e u s lo b a a n ti
m a l p a ro b a h a n
R e v o lu s i
k a g e ru s
enggeus
k a le n d e r
p e rta n ia n
H ija u d i a w a l rc z o -a n , p a ra p a ta n i s a w a h
tu m p u r,
ku
m a n d iri,
m ake
d i T a ta r S u n d a n g a b a ro g a a n p a n g a w e ru h
d e rn is a s i u s a h a ta n i s a w a h R e v o lu s i H ija u
p im p in a n
a d a t je u n g n ite n a n in d ik a to r d i
a n u s ifa tn a k u ra n g m iro s e a k a n a p a n g a -
a la m . C o n to n a , U ra n g B a d u y d in a n g a m -
P adahal saencana
m o d e rn is a s i.
a y a p ro g ra m
s is te m
e k o lo g i tra d is io n a l
p is a n ,
d i a n ta ra n a
n g a ra m a l
anu beunghar
s o a l n g a n a lis is je u n g
p a ro b a h a n
m u s im , k a tu t n y u -
s u n k a le n d e r ta n i a ta w a p ra n a ta m a n g s a .
m a !a h a n
di
w e ru h
s is te m
saw ah
k iw a ri
K a b u p a te n
R e v o lu s i H ija u , p a ra
p a ta n i
pede-
T a ta r
Sunda
n g a b a ro g a a n
e lm u
panga-
w e ru h s is te m e k o lo g i tra d is io n a l a n u k a c id a le u b e u tn a . C o n to n a w a e , U ra n g S u n d a
b a h e u la
p ik e u n
n g a n a lis is
p a ro b a h a n
'm u s i m ' g u y u b p i s a n n g a g u n a k e u n
ru p a
p e rta n d a
a ta w a
in d ik a to r
s a p e rti n ite n a n ra s i b in ta n g je u n g
ru p a d i a la m ,
n ite n a n
e k o lo g i tra d is io n a l
T a p i, s a n a ja n
D in a ja m a n
s a a n d i I n d o n e s i a ', k a a s u p p a t a n i s a w a h d i
k a g e ru s
m o-
p a ra
m ita n
k itu , b e d a je u n g
guyubna
w a rg a
d i T a ta r
p a ra
Sunda,
B aduy di D esa K anekes,
L ebak,
B a rite n
P a k id u la n ,
m a s ih te g u h p e n g k u h n g a g u ria k e u n e lm u
p a n g a w e ru h
e k o lo g i tra d is io n a l
s is te m
d in a m e la k p a re g o g o a ta w a n g a h a ru m a
w a ris a n p a ra k a ru h u n
S a m a la h w a k tu a y a p ro g ra m
, H ija u ,U r a n g
b le n g n a ,
B aduy m ah
kusabab
s a lu y u je u n g
R e v o lu s i
n o la k
d ia n g g a p n a
ta n d a -ta n d a
sagem h e n te u
a la m lin g k u n g a n (e k o s is te m )
d e s a n a , o g e h e n te u s a p a g o d o s je u n g a tu -
tra d is io n a l
sa c a ra
itu n g a n -itu n g a n
je u n g
ngahum a
p a ra
ngagaw ean
b ia s a n a
tia p
ngagunakeun
p o s is i ra s i b e n ta n g
d i la n g it,
b ia s a d itite n a n w a k tu fa ja r s a e n c a n s u b u h .
A ya
dua
b e n ta n g
anu
b ia s a
d ija d ik e u n
p a d o m a n k u U r a n g B a d u y p i k e u n 'm i g a w e
ta h a p a n -ta h a p a n
ngahum a,
n y a e ta
ben-
ta n g k id a n g (th e b e lt o f o rio n ) je u n g b e n ta n g k a rtik a (p le ia d e s ).
K usabab
m a ra n e h n a .
m u s im , k a tu t b is a n y u s u n
ngahum a
ta h a p a n
Nganalisis Parobahan Musim
g ra m
a n ta ra n a
p a ta n i.
p a ta n i
b a h e u la , s a e n c a n a y a p ro -
lo b a o g e a n u
la m u n
k itu ;
h e n te u
d i m a sa ra k a t
ru p a -ru p a
p a rib a s a
anu
a n ta ra
ta h a p a n -ta h a p a n
je u n g
p o s is i b e n ta n g
w a e , a y a p a rib a s a
m a ta k
h e ra n
B a d u y d ik e n a l
aya
aya
p a k a itn a
k a g ia ta n
hum a
d i a la m . C o n to n a
a n u k a te la h
ta n g g a l
Mangle No. 2387
30
Kllplne
HumilS
Unpild
2012
b ia s a n a
la m u n
usum
h a lo d o
m anuk
k a n g k a n g k o t b ia s a n a n g a n jre k d i w ila y a h
A s ia b a g ia n k a le r, ta p i la m u n u s u m h u ja n
m anuk
kangkangkot
w ila y a h
s e la ta n .
b ia s a
m ig ra s i
K usabab,
k itu
B a d u y b ia s a n y ir ik e u n .la m u n
kangkangkot
di
desana,
ka
U ra n g
aya m anuk
osok
d ia n g g a p
w a k tu n a m u s im h u ja n je u n g u s u m n g a h u m adi B aduy.
L am un
k u u ra n g
d itite n a n
to h -c o n to h
d i lu h u r,
b is a
tin a
con-
d is im p u lk e u n
y e n te ta la : U ra n g B a d u y n g a b o g a a n
p a n g a w e ru h
s is te m
(T ra d itio n a l
e k o lo g i
E c o lo g ic a l
S y s te m s ) a n u
cukup
e lm u p a n g a w e ru h
B a ra t (W e s te rn
e lm u
tra d is io n a l
K n o w le d g e
s a lu y u je u n g je u n g
s is te m
e k o lo g i O ra n g
S c ie n tific S y s te m s ). H a l
ie u o g e p e n tin g p ik e u n n g a ra m a lk e u n
p a ro b a h a n
m u s im
je u n g
soal
a d a p ta s i
pen-
d u d u k s u p a y a u la h g a g a l p a n e n . K u s a b a b
k itu , ru p a -ru p a
e lm u p a n g a w e ru h
e k o lo g i tra d is io n a l
le u w ih d ig ia tk e u n
di
p ik e u n
Bada panen, ngalantay pare (poto: net)VUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
s is te m
In d o n e s ia
kudu
d ita lu n g tik
ku
p a ra a h li ti p a g u ro n tin g g i. H a l ie u la in w a e
k id a n g
tu ru n
k u ja n g ,
H al
ie u
h a rtin a ,
la m u n p o s is i ra s i b e n ta n g k id a n g e n g g e u s
k a tin g a li
m uncul
di
upuk
tim u r
d in a
L a in k itu w u n g k u l, U ra n g B a d u y b ia s a
. oge ngagunakeun
m u s im
di
a la m ;
c ic ire n s o a l p a ro b a h a n
ngagunakeun
c ic ire n
p e n tin g p ik e u n n g a je m b a rk e u n
tis n a , b is a d ik a w in k e u n
w a k tu fa ja r, s a k a b e h n a U ra n g B a d u y k u d u
a ta w a in d ik a to r h a d im a
n g a m im itia n
d e s a n a . C o n to n a w a e , la m u n U ra n g B a d u y
te rn e k o lo g i O ra n g
e n g g e u s s e rin g
jo n g p a n g w a n g u n a n
hum a
n y a c a r le u w e u n g
saencana
(re u m a )'
(k u ja n g ), p ik e u n
u ru t
ku
p a ra n g
ngahum a.
m anuk
C o n to Iia n n a , s a p e rti k id a n g m a n c e r k u d u
te rn s ).
n g a s e u k H a rtin a ,
m ah
b e n ta n g
la m u n
k id a n g
(m a n c e ra n ),
p a re .
n g a m im itia n
nga-
Pon
w a rg a B a d u y k u d u
k itu
d e u i,
n g a g a m b a rk e u n
aya
re h n a
m angsa
k id a n g
p a re u m
kungkang.
b e n ta n g
ngaseuk
anu
b e n ta n g
k a te m p o
ngahum a
N y a e ta , p a ra ib a s a n a
h u lu
p a rib a s a
la m u n
k id a n g e n g g e u s h e n te u
la n g it,
k a tin g a li p o s is i
p e rs is d ilu h u re u n
kudu
m a n u k m ig ra s i d i
ngadenge
kangkangkot
re a n g
H a l ie u n u ru tk e u n
n y irik e u u
enggeus usum
re h n a
ku
{ C u c u lu s
U ra n g
d in a w a k tu
n g ijih je u n g
so ra
m ic ro p -
usum
e lm u p a -
n g a w e ru h w u n g k u l, ta p i o g e s a c a ra p ra k a ta w a " d ih ib rid -
k e u n " je u n g s is te m e lm u p a n g a w e ru h
pangaw angunan
B a ra t, p ik e u n
s is -
n g a ro -
d i In d o n e s ia , s a p e rti
p e rta n ia n
anu
le s ta ri
B aduy
je u n g ta n g g u h d in a n y a n g h a re u p a n s a g a la
h a rita ,
p a ro b a h a n
ngahu-
lin g k u n g a n ,
s a p e rti
ik lim , b a lu k a r tin a p e m a n a s a n
a n o m a li
g lo b a l.
m a . N g a u a lis is h a l ie u th e jig a n a m a h h e n te u
s a la h -s a la h
n u ru tk e u n
deui di
m anuk
e u re u n .
ra s /v a ria s i
te u in g .
ilm u
kangkakot
m anuk
M a rg a
b io lo g i
kaasup
la n ta rn a
(o rn ito lo g i),
.s a l a h
m ig ra s i.
s a h iji
N y a e ta
JOHAN ISKANDAR
Dosen Etnobiologijeung
Panaluntik Linqkunqan. UNPAD
a n u k a te la h b in ta n g
u la h
m e la k
H a l ie u ja d i
p a re
p a to k a n
lo b a
la m u n
k id a n g e n g g e u s r n a r e m .d i
a la m ,
b ia s a n a U ra n g B a d u y h e n te u w a s a (ta b u )
p ik e u n
m e la k
p a re .
K usabab
ta n e u h n a
d ia n g g a p e n g g e u s p a n a s , p a n o n p o e
eng-
g e u s n g a g e s e r k a k a le r. S a lia n ti e ta , la m u n
d ip a k s a k a e u n w a e m e la k p a re , p e n d u d u k
b a k a l n a n g g u n g re s ik o lo b a h a m a , s a p e rti
k u n g k a n g (tin g a li s e ra ta n Is k a n d a r,
K u s a b a b k itu , k u ja la ra n
k a le n d e r
ta n i
1 9 9 8 ).
a y a n a p a d o rn a n
tra d is io n a l,
U ra n g
B aduy.
d in a m e la k p a re je u n g p a n e n p a re h u m a
b ia s a n a k o m p a k
p is a n , w a k tu n a
H a ] ie u m a n g ru p a
a d a p ta s i
nyegah
kana
ru p a -ru p a
lo b a
b a re n g .
p ik e u n
k o n d is i ik lirn , je u n g
ceuyahna
b ia s a n a
u p a y a p e n tin g
ham a
p a re ,
h a m a p a re re n g se p a n e n
p a ra e h ,
m a rg a
k a d a h a ra n a n a
la n ta ra n
deui
K u s a b a b k itu o g e h e n te u
b is a
kusabab
p a re ,
h e n te u
di
hum a.
m a ta k
h e ra n ,
n e p i k a k iw iri d i h u m a B a d u y m a h h e n te u
p e rn a h
k a ta ra ja n g
s e riu s jig a d i s a w a h .
ham a
w e re n g
anu
Panen di huma (poto: net)
31
Elmu Pangaweruh Patani
jeung A n o r n a l i I k l i m
VUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
Ku Johan Iskandar
a g a la ru p a
n g a ru h
S
bencana
a n o m a li
t i n a 'p e m a n a s a n
c a a h , h a lo d o
je u n g
a la m
ik Iim
g l o b a l ', s a p e r t i
p a n ja n g
s a ja b a n a
w e rit c a i
d in a
sa b a ra h a
d a s a w a rs a k iw a ri k a b a n d u n g a n a n a
s e rin g
w ae
tu m ib a
pa-
b a lu k a r
d i h a m p ir
beuki
sakabeh
w ila y a h In d o n e s ia , k a a s u p w iIa y a h T a ta r
S u n d a . B a lu k a rn a tim b u l ru p a -ru p a k a ru g ia n k a m a s y a ra k a t,
u ta m a n a
ka m asya-
ra k a t p a ta n i. M a rg a la n ta ra n a p a ra p a ta n i
d in a
n g a la k o n a n
usaha
ta n i
k a c id a
gu-
m a n tu n g k a n a ik Iim je u n g c u a c a . C o n to n a
w a e , p a n g a ru h h a lo d o p a n ja n g ta u n 1 9 8 2 1 9 8 3 , 1 9 8 7 , 1 9 9 1 , 1 9 9 7 -1 9 9 8 , 2 0 0 2 -2 0 0 3 ,
je u n g s a b a b a ra h a
enggeus
ta u n c a n liIa k a tu k a n g ,
n g a b a lu k a rk e u n
p a re (p u s o ) je u n g
n e p i k a ra tu s a n
ju ta
m a ta k
n g a ru g ik e u n
saw ah.
T im b u ln a
bencana
gagal
pan en
p ro d u k s i g a b a h tu ru n
to n . H a ! ie u k a c id a
e k o n o m i p a ra p a ta n i
bencana
a la m
a ta w a
e k o lo g i ie u te h jig a n a k a h a re u p
m a h b a k a l le u w ih s e rin g p is a n . M a rg a -la n -
Bijil kidang
ta ra n a n a , p o lu s i u d a ra lim b a h tin a in d u s tri-in d u s tri
anasan
anu
n g a b a lu k a rk e u n
pem -
k e h a d ira n
g lo b a l b a k a l b e u k i n in g k a t. T a p i,
n g u m b a ra
s a b a lik n a e lm u p a n g a w e ru h s is te m e k o lo -
desana.
ru p a -ru p a
a ta w a
N gan
m ig ra s i
k a c id a
kujang. Nyacar reuma pihumaeun
anu
b ia s a
d a ta n g
h a n ja k a ln a
g i tra d is io n a l p a ra p a ta n i p ik e u n n g a d a p -
k iw a ri, e lm u p a n g a w e ru h
ta s ik e u n k a n a a n o m a li ik Iim , b e u k i lu n tu r
tra d is io n a l
k a g e ru s k u p a n g a ru h
soal
tu ru n
m anuk
s is te m
n g a n a lis is
ka
re h n a
e k o lo g i
p a ro b a h a n
(poto:
n e t)
ra n a d a t (p ik u k u h ) U ra n g B a d u y . K u s a b a b
k itu ,
u la h
m a ta k
h e ra n
Ia rn u n
U ra n g
B a d u y n e p i k a k iw a ri m a s ih n g a b a ro g a a n
ru p a -ru p a
e lm u p a n g a w e ru h
d is io n a l, s a p e rti
e k o lo g i tra -
n g a n a lis is a ta w a n g a ra -
c u a c a a ta w a m u s im te h e n g g e u s lo b a a n ti
m a l p a ro b a h a n
R e v o lu s i
k a g e ru s
enggeus
k a le n d e r
p e rta n ia n
H ija u d i a w a l rc z o -a n , p a ra p a ta n i s a w a h
tu m p u r,
ku
m a n d iri,
m ake
d i T a ta r S u n d a n g a b a ro g a a n p a n g a w e ru h
d e rn is a s i u s a h a ta n i s a w a h R e v o lu s i H ija u
p im p in a n
a d a t je u n g n ite n a n in d ik a to r d i
a n u s ifa tn a k u ra n g m iro s e a k a n a p a n g a -
a la m . C o n to n a , U ra n g B a d u y d in a n g a m -
P adahal saencana
m o d e rn is a s i.
a y a p ro g ra m
s is te m
e k o lo g i tra d is io n a l
p is a n ,
d i a n ta ra n a
n g a ra m a l
anu beunghar
s o a l n g a n a lis is je u n g
p a ro b a h a n
m u s im , k a tu t n y u -
s u n k a le n d e r ta n i a ta w a p ra n a ta m a n g s a .
m a !a h a n
di
w e ru h
s is te m
saw ah
k iw a ri
K a b u p a te n
R e v o lu s i H ija u , p a ra
p a ta n i
pede-
T a ta r
Sunda
n g a b a ro g a a n
e lm u
panga-
w e ru h s is te m e k o lo g i tra d is io n a l a n u k a c id a le u b e u tn a . C o n to n a w a e , U ra n g S u n d a
b a h e u la
p ik e u n
n g a n a lis is
p a ro b a h a n
'm u s i m ' g u y u b p i s a n n g a g u n a k e u n
ru p a
p e rta n d a
a ta w a
in d ik a to r
s a p e rti n ite n a n ra s i b in ta n g je u n g
ru p a d i a la m ,
n ite n a n
e k o lo g i tra d is io n a l
T a p i, s a n a ja n
D in a ja m a n
s a a n d i I n d o n e s i a ', k a a s u p p a t a n i s a w a h d i
k a g e ru s
m o-
p a ra
m ita n
k itu , b e d a je u n g
guyubna
w a rg a
d i T a ta r
p a ra
Sunda,
B aduy di D esa K anekes,
L ebak,
B a rite n
P a k id u la n ,
m a s ih te g u h p e n g k u h n g a g u ria k e u n e lm u
p a n g a w e ru h
e k o lo g i tra d is io n a l
s is te m
d in a m e la k p a re g o g o a ta w a n g a h a ru m a
w a ris a n p a ra k a ru h u n
S a m a la h w a k tu a y a p ro g ra m
, H ija u ,U r a n g
b le n g n a ,
B aduy m ah
kusabab
s a lu y u je u n g
R e v o lu s i
n o la k
d ia n g g a p n a
ta n d a -ta n d a
sagem h e n te u
a la m lin g k u n g a n (e k o s is te m )
d e s a n a , o g e h e n te u s a p a g o d o s je u n g a tu -
tra d is io n a l
sa c a ra
itu n g a n -itu n g a n
je u n g
ngahum a
p a ra
ngagaw ean
b ia s a n a
tia p
ngagunakeun
p o s is i ra s i b e n ta n g
d i la n g it,
b ia s a d itite n a n w a k tu fa ja r s a e n c a n s u b u h .
A ya
dua
b e n ta n g
anu
b ia s a
d ija d ik e u n
p a d o m a n k u U r a n g B a d u y p i k e u n 'm i g a w e
ta h a p a n -ta h a p a n
ngahum a,
n y a e ta
ben-
ta n g k id a n g (th e b e lt o f o rio n ) je u n g b e n ta n g k a rtik a (p le ia d e s ).
K usabab
m a ra n e h n a .
m u s im , k a tu t b is a n y u s u n
ngahum a
ta h a p a n
Nganalisis Parobahan Musim
g ra m
a n ta ra n a
p a ta n i.
p a ta n i
b a h e u la , s a e n c a n a y a p ro -
lo b a o g e a n u
la m u n
k itu ;
h e n te u
d i m a sa ra k a t
ru p a -ru p a
p a rib a s a
anu
a n ta ra
ta h a p a n -ta h a p a n
je u n g
p o s is i b e n ta n g
w a e , a y a p a rib a s a
m a ta k
h e ra n
B a d u y d ik e n a l
aya
aya
p a k a itn a
k a g ia ta n
hum a
d i a la m . C o n to n a
a n u k a te la h
ta n g g a l
Mangle No. 2387
30
Kllplne
HumilS
Unpild
2012
b ia s a n a
la m u n
usum
h a lo d o
m anuk
k a n g k a n g k o t b ia s a n a n g a n jre k d i w ila y a h
A s ia b a g ia n k a le r, ta p i la m u n u s u m h u ja n
m anuk
kangkangkot
w ila y a h
s e la ta n .
b ia s a
m ig ra s i
K usabab,
k itu
B a d u y b ia s a n y ir ik e u n .la m u n
kangkangkot
di
desana,
ka
U ra n g
aya m anuk
osok
d ia n g g a p
w a k tu n a m u s im h u ja n je u n g u s u m n g a h u m adi B aduy.
L am un
k u u ra n g
d itite n a n
to h -c o n to h
d i lu h u r,
b is a
tin a
con-
d is im p u lk e u n
y e n te ta la : U ra n g B a d u y n g a b o g a a n
p a n g a w e ru h
s is te m
(T ra d itio n a l
e k o lo g i
E c o lo g ic a l
S y s te m s ) a n u
cukup
e lm u p a n g a w e ru h
B a ra t (W e s te rn
e lm u
tra d is io n a l
K n o w le d g e
s a lu y u je u n g je u n g
s is te m
e k o lo g i O ra n g
S c ie n tific S y s te m s ). H a l
ie u o g e p e n tin g p ik e u n n g a ra m a lk e u n
p a ro b a h a n
m u s im
je u n g
soal
a d a p ta s i
pen-
d u d u k s u p a y a u la h g a g a l p a n e n . K u s a b a b
k itu , ru p a -ru p a
e lm u p a n g a w e ru h
e k o lo g i tra d is io n a l
le u w ih d ig ia tk e u n
di
p ik e u n
Bada panen, ngalantay pare (poto: net)VUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
s is te m
In d o n e s ia
kudu
d ita lu n g tik
ku
p a ra a h li ti p a g u ro n tin g g i. H a l ie u la in w a e
k id a n g
tu ru n
k u ja n g ,
H al
ie u
h a rtin a ,
la m u n p o s is i ra s i b e n ta n g k id a n g e n g g e u s
k a tin g a li
m uncul
di
upuk
tim u r
d in a
L a in k itu w u n g k u l, U ra n g B a d u y b ia s a
. oge ngagunakeun
m u s im
di
a la m ;
c ic ire n s o a l p a ro b a h a n
ngagunakeun
c ic ire n
p e n tin g p ik e u n n g a je m b a rk e u n
tis n a , b is a d ik a w in k e u n
w a k tu fa ja r, s a k a b e h n a U ra n g B a d u y k u d u
a ta w a in d ik a to r h a d im a
n g a m im itia n
d e s a n a . C o n to n a w a e , la m u n U ra n g B a d u y
te rn e k o lo g i O ra n g
e n g g e u s s e rin g
jo n g p a n g w a n g u n a n
hum a
n y a c a r le u w e u n g
saencana
(re u m a )'
(k u ja n g ), p ik e u n
u ru t
ku
p a ra n g
ngahum a.
m anuk
C o n to Iia n n a , s a p e rti k id a n g m a n c e r k u d u
te rn s ).
n g a s e u k H a rtin a ,
m ah
b e n ta n g
la m u n
k id a n g
(m a n c e ra n ),
p a re .
n g a m im itia n
nga-
Pon
w a rg a B a d u y k u d u
k itu
d e u i,
n g a g a m b a rk e u n
aya
re h n a
m angsa
k id a n g
p a re u m
kungkang.
b e n ta n g
ngaseuk
anu
b e n ta n g
k a te m p o
ngahum a
N y a e ta , p a ra ib a s a n a
h u lu
p a rib a s a
la m u n
k id a n g e n g g e u s h e n te u
la n g it,
k a tin g a li p o s is i
p e rs is d ilu h u re u n
kudu
m a n u k m ig ra s i d i
ngadenge
kangkangkot
re a n g
H a l ie u n u ru tk e u n
n y irik e u u
enggeus usum
re h n a
ku
{ C u c u lu s
U ra n g
d in a w a k tu
n g ijih je u n g
so ra
m ic ro p -
usum
e lm u p a -
n g a w e ru h w u n g k u l, ta p i o g e s a c a ra p ra k a ta w a " d ih ib rid -
k e u n " je u n g s is te m e lm u p a n g a w e ru h
pangaw angunan
B a ra t, p ik e u n
s is -
n g a ro -
d i In d o n e s ia , s a p e rti
p e rta n ia n
anu
le s ta ri
B aduy
je u n g ta n g g u h d in a n y a n g h a re u p a n s a g a la
h a rita ,
p a ro b a h a n
ngahu-
lin g k u n g a n ,
s a p e rti
ik lim , b a lu k a r tin a p e m a n a s a n
a n o m a li
g lo b a l.
m a . N g a u a lis is h a l ie u th e jig a n a m a h h e n te u
s a la h -s a la h
n u ru tk e u n
deui di
m anuk
e u re u n .
ra s /v a ria s i
te u in g .
ilm u
kangkakot
m anuk
M a rg a
b io lo g i
kaasup
la n ta rn a
(o rn ito lo g i),
.s a l a h
m ig ra s i.
s a h iji
N y a e ta
JOHAN ISKANDAR
Dosen Etnobiologijeung
Panaluntik Linqkunqan. UNPAD
a n u k a te la h b in ta n g
u la h
m e la k
H a l ie u ja d i
p a re
p a to k a n
lo b a
la m u n
k id a n g e n g g e u s r n a r e m .d i
a la m ,
b ia s a n a U ra n g B a d u y h e n te u w a s a (ta b u )
p ik e u n
m e la k
p a re .
K usabab
ta n e u h n a
d ia n g g a p e n g g e u s p a n a s , p a n o n p o e
eng-
g e u s n g a g e s e r k a k a le r. S a lia n ti e ta , la m u n
d ip a k s a k a e u n w a e m e la k p a re , p e n d u d u k
b a k a l n a n g g u n g re s ik o lo b a h a m a , s a p e rti
k u n g k a n g (tin g a li s e ra ta n Is k a n d a r,
K u s a b a b k itu , k u ja la ra n
k a le n d e r
ta n i
1 9 9 8 ).
a y a n a p a d o rn a n
tra d is io n a l,
U ra n g
B aduy.
d in a m e la k p a re je u n g p a n e n p a re h u m a
b ia s a n a k o m p a k
p is a n , w a k tu n a
H a ] ie u m a n g ru p a
a d a p ta s i
nyegah
kana
ru p a -ru p a
lo b a
b a re n g .
p ik e u n
k o n d is i ik lirn , je u n g
ceuyahna
b ia s a n a
u p a y a p e n tin g
ham a
p a re ,
h a m a p a re re n g se p a n e n
p a ra e h ,
m a rg a
k a d a h a ra n a n a
la n ta ra n
deui
K u s a b a b k itu o g e h e n te u
b is a
kusabab
p a re ,
h e n te u
di
hum a.
m a ta k
h e ra n ,
n e p i k a k iw iri d i h u m a B a d u y m a h h e n te u
p e rn a h
k a ta ra ja n g
s e riu s jig a d i s a w a h .
ham a
w e re n g
anu
Panen di huma (poto: net)
31