Elmu Pangaweruh Patani jeung Anomali Iklim.
OS.eflinWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
O · S e l a s a CBA
O Ra~u
3CBA
4 5
2
19
1 7 1 8
()l'eb
OJan
6 7
2 0
2 2
· C ) M a r . . . .O A p r
,
1 1 1 2 .
.8 9 1 0 .
2 1
2 3 2 4
2 5
O M e /·
P a n g a w e r 'u h
K u J o h a n
a g a la ru p a
bencana
a n o m a li
t i n a 'p e m a n a s a n
c a a h , h a lo d o
je u n g
d a sa w a rsa
s e rin g
a la m
ik lim
di
pa-
g l o b a l ', s a p e r t i
p a n ja n g
s a ja b a n a
tu m ib a
Isk a n d a r
b a lu k a r
w e rit c a i
d in a
sa b a ra h a
k iw a ri k a b a n d u n g a n a n a
w ae
P a ta n i
A n o m a li I k lim
je u n g
S
2 8 ·
.
E lm u
n g a ru h
1 3
2 6 2 7
h a m p ir
beuki
sakabeh
w ila y a h In d o n e s ia , k a a s u p w ila y a h T a ta r
S u n d a . B a lu k a rn a tim b u l ru p a -ru p a
g ia n k a m a s y a ra k a t,
u ta m a n a
k a ru -
ka m asya-
ra k a t p a ta n i. M a rg a la n ta ra n a p a ra p a ta n i
d in a
n g a la k o n a n
usaha
ta n i
k a c id a
gu-
m a n tu n g k a n a ik lim je u n g c u a c a . C o n to n a
w a e , p a n g a ru h
1983,
h a lo d o p a n ja n g ta u n 1 9 8 2 -
1 9 8 7 , 1 9 9 1 , 1 9 9 7 -1 9 9 8 ,
je u n g s a b a b a ra h a
enggeus
p a re
n g a b a lu k a rk e u n
(p u s o ) je u n g
n e p i k a ra tu s a n
ju ta
n g a ru g ik e u n
saw ah.
T im b u ln a
panen
to n . H a l ie u k a c id a
e k o n o m i p a ra p a ta n i
bencana
a la m
a ta w a
e k o lo g i ie u te h jig a n a k a h a re u p
m a h b a k a lle u w ih
ta ra n a n a ,
s e rin g p is a n . M a rg a Ia n -
p o lu s i u d a ra
tri-in d u s tri
anasan
gagal
p ro d u k s i g a b a h tu ru n
m a ta k
bencana
2 0 0 2 -2 0 0 3 ,
ta u n c a n lila k a tu k a n g ,
anu
B ijil k id a n g
lim b a h tin a in d u s -
n g a b a lu k a rk e u n
pem -
k e h a d ira n
g lo b a l b a k a l b e u k i n in g k a t. T a p i,
n g u m b a ra
ru p a -ru p a
a ta w a
s a b a lik n a e lm u p a n g a w e ru h s is te m e k o lo -
desana.
g i tra d is io n a l p a ra p a ta n i p ik e u n n g a d a p -
k iw a ri, e lm u
ta s ik e u n k a n a
tra d is io n a l
a n o m a li ik lim , b e u k i lu n tu r
k a g e ru s k u p a n g a ru h
Padahal
saencana
m o d e m is a s i.
a y a p ro g ra m
H ija u d i a w a l ic z o -a n ,
R e v o lu s i
k a g e ru s
tu m p u r,
s is te m
e k o lo g i tra d is io n a l
p is a n ,
d i a n ta ra n a
n g a ra m a l
p a n g a w e ru h
anu beunghar
s o a l n g a n a lis is je u n g
p a ro b a h a n
m u s im , k a tu t
nyu-
s u n k a le n d e r ta n i a ta w a p ra n a ta m a n g s a .
P arob ah an
D in a ja m a n
g ra m
M u s ir n
b a h e u la , s a e n c a n a y a p ro -
R e v o lu s i H ija u , p a ra
p a ta n i
pede-
s a a n d i In d o n e s ia , k a a s u p p a ta n i s a w a h d i
T a ta r
Sunda
n g a b a ro g a a n
e lm u
panga-
w e ru h s is te m e k o lo g i tra d is io n a l a n u k a c id a le u b e u tn a . C o n to n a w a e ,
b a h e u la
. m u s im
ru p a
p ik e u n
guyub
p e rta n d a
s a p e rti
n g a n a lis is
UrangSunda
p a ro b a h a n
p i s a n .n g a g u n a k e u n
a ta w a
in d ik a to r
n ite n a n ra s i b in ta n g je u n g
ru p a -
d i a la m ,
n ite n a n
d a ta n g
s is te m
n g a n a lis is
m a la h a n
b ia s a
h a n ja k a ln a
p a n g a w e ru h
soal
k u ja n g . N y a c o r
anu
ka
re h n a
e k o lo g i
p a ro b a h a n
te h e n g g e u s lo b a a n ti
(p o to : n e t)
k itu ,
u la h
m a ta k
h e ra n
la m u n
U ra n g
B a d u y n e p i k a k iw a ri m a s ih n g a b a ro g a a n
ru p a -ru p a
e lm u p a n g a w e ru h
d is io n a l, s a p e rti
m a l p a ro b a h a n
n g a n a lis is
e k o lo g i tra a ta w a
n g a ra -
m u s im , k a tu t b is a n y u s u n
enggeus
k a le n d e r
p e rta n ia n
m a n d iri,
m ake
d e m is a s i u s a h a ta n i s a w a h R e v o lu s i H ija u
p im p in a n
a d a t je u n g n ite n a n
anu
a la m . C o n to n a , U ra n g B a d u y d in a n g a m -
di
lo b a o g e a n u
re u m a p ih u m a e u n
ra n a d a t (p ik u k u h ) U ra n g B a d u y . K u s a b a b
ku
a n ta ra n a
s ifa tn a k u ra n g
w e ru h
s is te m
k a g e ru s
m o-
m iro s e a k a n a p a n g a -
e k o lo g i
tra d is io n a l
p a ra
m ita n
ngahum a
ta h a p a n
p a ta n i.
T a p i, s a n a ja n
p a ta n i
N g a n a lis is
m ig ra s i
k a c id a
c u a c a a ta w a m u s im
p a ra p a ta n i s a w a h
d i T a ta r S u n d a n g a b a ro g a a n
N gan
tu r u n
m anuk
saw ah
k iw a ri
w a rg a
K a b u p a te n
k itu , b e d a je u n g
guyubna
B aduy
L ebak,
d i T a ta r
p a ra
Sunda,
di D esa K anekes,
B a n te n
P a k id u la n ,
je u n g
ngahum a
ta n d a -ta n d a
tra d is io n a l
sa c a ra
itu n g a n -itu n g a n
p a ra
in d ik a to r d i
ngagaw ean
b ia s a n a
tia p
ngagunakeun
p o s is i ra s i b e n ta n g
d i la n g it,
b ia s a d itite n a n w a k tu fa ja r s a e n c a n s u b u h ,
A ya
dua
padom an
b e n ta n g
anu
b ia s a
d ija d ik e u n
k u U ra n g B a d u y p ik e u n m ig a w e
m a s ih te g u h p e n g k u h n g a g u ria k e u n e lm u
ta h a p a n -ta h a p a n
p a n g a w e ru h
ta n g k id a n g (th e b e lt o f o rio n ) je u n g b e n -
d in a
s is te m
e k o lo g i tra d is io n a l
m e la k p a re g o g o a ta w a n g a h a ru m a
w a ris a n p a ra k a ru h u n
m a ra n e h n a .
S a m a la h w a k tu a y a p ro g ra m
. H ija u ,U r a n g
b le n g n a ,
B aduy m ah
kusabab
n o la k s a g e m -
d ia n g g a p n a
h e n te u
.s a lg y u je u n g a la m lin g k u n g a n ( e k o s is te m )
d e s a n a , o g e h e n te u
s a p a g o d o s je u n g a tu -
n y a e ta
ben-
ta n g k a rtik a (p le ia d e s ).
K usabab
R e v o lu s i
ngahum a,
la m u n
k itu ;
h e n te u
d i m a sa ra k a t
ru p a -ru p a
p a rib a s a
anu
a n ta ra
ta h a p a n -ta h a p a n
je u n g
p o s is i b e n ta n g
w a e ,' a y a p a r ib a s a
m a ta k
B aduy
h e ra n
d ik e n a l
aya
aya p a k a i t n a
k a g ia ta n
hum a
d i a la m , · C o n to n a
a n tik a te la h
ta n g g a l
Mangle No: 23'87
3 0
j
Kllplng
Humas
Unpad
2012
b ia s a n a
la m u n
usum
h a lo d o
m anuk
k a n g k a n g k o t b ia s a n a n g a n jre k d i w ila y a h
A s ia b a g ia n k a le r, ta p i la m u n u s u m h u ja n
m anuk
w ila y a h
kangkangkot
s e la ta n .
b ia s a
m ig ra s i
K usabab,
k itu
ka
U ra n g
B a d u y b ia s a n y irik e u n la m u n a y a m a n u k
kangkangkot
di
desana,
osok
d ia n g g a p
w a k tu n a m u s im h u ja n je u n g u s u m n g a h u m adi B aduy.
L am un
k u u ra n g
d itite n a n
to h -c o n to h
d i lu h u r,
b is a
y e n te ta la
con-
U ra n g B a d u y n g a b o g a a n e lm u
p a n g a w e ru h
s is te m
(T ra d itio n a l
e k o lo g i tra d is io n a l
E c o lo g ic a l
S y s te m s ) a n u
e lm u
tin a
d is im p u lk e u n
cukup
p a n g a w e ru h
B a ra t (W e s te rn
K n o w le d g e
s a lu y u je u n g je u n g
s is te m
e k o lo g i O ra n g
S c ie n tific S y s te m s ). H a l
ie u o g e p e n tin g p ik e u n n g a ra m a lk e u n s o a l
p a ro b a h a n
m u s im
je u n g
a d a p ta s i
pen-
d u d u k s u p a y a u la h g a g a l p a n e n . K u s a b a b
k itu , ru p a -ru p a
e k o lo g i
B a d a
k id a n g
tu ru n
k u ja n g .
H al
ie u
p a re
h a rtin a ,
(p o to :
k a tin g a li
m u s im
tim u r
d in a
di
p ik e u n
c ic ire n s o a l p a ro b a h a n
a la m ,
ngagunakeun
c ic ire n
tis n a , b is a d ik a w in k e u n
d e s a n a . C o n to n a w a e , la m u n U ra n g B a d u y
te rn e k o lo g i O ra n g
e n g g e u s s e rin g
jo n g p a n g w a n g u n a n
(re u m a )
.ku
nga-
p a ra n g
ngahum a.
m anuk
C o n to lia n n a , s a p e rti k id a n g m a n c e r k u d u
te ru s ).
n g a s e u k . H a rtin a , la m u n
m ah
(k u ja n g ), p ik e u n
b e n ta n g
k id a n g
(m a n c e ra n ),
p a re .
n g a m im itia n
Pon
p e rs is
d ilu h u re u n
w a rg a B a d u y k u d u
k itu
d e u i,
n g a g a m b a rk e u n
aya
re h n a
m angsa
k id a n g
p a re u m
kungkang.
b e n ta n g
p a rib a s a
anu
b e n ta n g
k a te m p o
ngahum a
N y a e ta , p a ra ib a s a n a
h u lu
ngaseuk
la m u n
k id a n g e n g g e u s h e n te u
la n g it,
k a tin g a li p o s is i
kudu
ngadenge
kangkangkot
re a n g
enggeus usum
so ra
~ (C u c u lu s m ic ro p -
H a l ie u n u ru tk e u n
n y irik e u n re h n a
ku
U ra n g
B aduy
d in a w a k tu h a rita ,
n g ijih je u n g u s u m
ngahu-
e lm u p a -
a ta w a " d ih ib rid -
k e u n " je u n g s is te m e lm u p a n g a w e ru h s is -
n g a m im itia n
n y a c a r le u w e u n g u ru t
ku
n g a w e ru h w u n g k u l, ta p i o g e s a c a ra p ra k -
a ta w a in d ik a to r h a d irn a m a n u k m ig ra s i d i
saencana
kudu
d ita lu n g tik
p e n tin g p ik e u n n g a je m b a rk e u n
w a k tu fa ja r, s a k a b e h n a U ra n g B a d u y k u d u
hum a
s is te m
In d o n e s ia
p a ra a h li ti p a g u ro n tin g g i. H a l ie u la in w a e
L a in k itu w u n g k u l, U ra n g B a d u y b ia s a
oge ngagunakeun
di upuk
di
n e t)
la m u n p o s is i ra s i b e n ta n g k id a n g e n g g e u s
m uncul
le u w ih d ig ia tk e u n
TSRQPONMLKJIHGFEDCBA
panen,
n g a /a n ta y
e lm u p a n g a w e ru h
tra d is io n a l
pangaw angunan
B a ra t, p ik e u n
n g a ro -
d i In d o n e s ia , s a p e rti
p e rta n ia n
anu
le s ta ri
je u n g ta n g g u h d in a n y a n g h a re u p a n
p a ro b a h a n
lin g k u n g a n ,
s a p e rti
ik lim , b a lu k a r tin a p e m a n a s a n
s a g a la
a n o m a li
g lo b a l.
m a . N g a n a lis is h a l ie u th e jig a n a m a h h e n te u
s a la h -s a la h
n u ru tk e u n
deui di
m anuk
e u re u n .
ra s /v a ria s i
te u in g .
ilm u
kangkakot
m anuk
M a rg a
b io lo g i
kaasup
la n ta rn a
JO H A N
(o rn ito lo g i),
s a la h
m ig ra s i.
D osen
s a h iji
P a n a lu n tik
N y a e ta
IS K A N D A R
E tn o b io lo g ije u n g
L in g k u n g a n
U N P A D
a n u k a te la h b in ta n g
u la h
m e la k
H a l ie u ja d i
p a re
p a to k a n
lo b a
la m u n
k id a n g e n g g e u s m a re m
d i a la m ,:
b ia s a n a U ra n g B a d u y h e n te u w a s a (ta b u )
p ik e u n
m e la k
p a re .
K usabab
ta n e u h n a
d ia n g g a p e n g g e u s p a n a s , p a n o n p o e
eng-
g e u s n g a g e s e r k a k a le r. S a lia n ti e ta , la m u n
d ip a k s a k a e u n
w a e m e la k p a re , p e n d u d u k
b a k a l n a n g g u n g re s ik o lo b a h a m a , s a p e rti
k u n g k a n g (tin g a li s e ra ta n Is k a n d a r, 1 9 9 8 ).
K u s a b a b k itu , k u ja la ra n
k a le n d e r
ta n i
ayana padom an
tra d is io n a l,
U ra n g
d in a m e la k p a re je u n g p a n e n
b ia s a n a
kom pak
p is a n , w a k tu n a
H a l ie u m a n g ru p a
a d a p ta s i
nyegah
kana
ceuyahna
ru p a -ru p a
, b ia s a n a
lo b a
u p a y a p e n tin g
k o n d is i
b a re n g .
p ik e u n
ik lim , je u n g
ham a
p a re ,
m a rg a
la n ta ra n
deui
k itu o g e h e n te u
b is a
kusabab
h a m a p a re re n g se p a n e n
p a ra e h ,
k a d a h a ra n a n a
K usabab
B aduy
p a re h u m a
p a re ,
h e n te u
di
hum a.
m a ta k
h e ra n ,
n e p i k a k iw iri d i h u m a B a d u y m a h h e n te u
p e rn a h
k a ta ra ja n g
s e riu s jig a d i s a w a h .
ham a
w e re n g
anu
P a n e n
di
h u m a
(pOLO:
n e t)
31
O · S e l a s a CBA
O Ra~u
3CBA
4 5
2
19
1 7 1 8
()l'eb
OJan
6 7
2 0
2 2
· C ) M a r . . . .O A p r
,
1 1 1 2 .
.8 9 1 0 .
2 1
2 3 2 4
2 5
O M e /·
P a n g a w e r 'u h
K u J o h a n
a g a la ru p a
bencana
a n o m a li
t i n a 'p e m a n a s a n
c a a h , h a lo d o
je u n g
d a sa w a rsa
s e rin g
a la m
ik lim
di
pa-
g l o b a l ', s a p e r t i
p a n ja n g
s a ja b a n a
tu m ib a
Isk a n d a r
b a lu k a r
w e rit c a i
d in a
sa b a ra h a
k iw a ri k a b a n d u n g a n a n a
w ae
P a ta n i
A n o m a li I k lim
je u n g
S
2 8 ·
.
E lm u
n g a ru h
1 3
2 6 2 7
h a m p ir
beuki
sakabeh
w ila y a h In d o n e s ia , k a a s u p w ila y a h T a ta r
S u n d a . B a lu k a rn a tim b u l ru p a -ru p a
g ia n k a m a s y a ra k a t,
u ta m a n a
k a ru -
ka m asya-
ra k a t p a ta n i. M a rg a la n ta ra n a p a ra p a ta n i
d in a
n g a la k o n a n
usaha
ta n i
k a c id a
gu-
m a n tu n g k a n a ik lim je u n g c u a c a . C o n to n a
w a e , p a n g a ru h
1983,
h a lo d o p a n ja n g ta u n 1 9 8 2 -
1 9 8 7 , 1 9 9 1 , 1 9 9 7 -1 9 9 8 ,
je u n g s a b a b a ra h a
enggeus
p a re
n g a b a lu k a rk e u n
(p u s o ) je u n g
n e p i k a ra tu s a n
ju ta
n g a ru g ik e u n
saw ah.
T im b u ln a
panen
to n . H a l ie u k a c id a
e k o n o m i p a ra p a ta n i
bencana
a la m
a ta w a
e k o lo g i ie u te h jig a n a k a h a re u p
m a h b a k a lle u w ih
ta ra n a n a ,
s e rin g p is a n . M a rg a Ia n -
p o lu s i u d a ra
tri-in d u s tri
anasan
gagal
p ro d u k s i g a b a h tu ru n
m a ta k
bencana
2 0 0 2 -2 0 0 3 ,
ta u n c a n lila k a tu k a n g ,
anu
B ijil k id a n g
lim b a h tin a in d u s -
n g a b a lu k a rk e u n
pem -
k e h a d ira n
g lo b a l b a k a l b e u k i n in g k a t. T a p i,
n g u m b a ra
ru p a -ru p a
a ta w a
s a b a lik n a e lm u p a n g a w e ru h s is te m e k o lo -
desana.
g i tra d is io n a l p a ra p a ta n i p ik e u n n g a d a p -
k iw a ri, e lm u
ta s ik e u n k a n a
tra d is io n a l
a n o m a li ik lim , b e u k i lu n tu r
k a g e ru s k u p a n g a ru h
Padahal
saencana
m o d e m is a s i.
a y a p ro g ra m
H ija u d i a w a l ic z o -a n ,
R e v o lu s i
k a g e ru s
tu m p u r,
s is te m
e k o lo g i tra d is io n a l
p is a n ,
d i a n ta ra n a
n g a ra m a l
p a n g a w e ru h
anu beunghar
s o a l n g a n a lis is je u n g
p a ro b a h a n
m u s im , k a tu t
nyu-
s u n k a le n d e r ta n i a ta w a p ra n a ta m a n g s a .
P arob ah an
D in a ja m a n
g ra m
M u s ir n
b a h e u la , s a e n c a n a y a p ro -
R e v o lu s i H ija u , p a ra
p a ta n i
pede-
s a a n d i In d o n e s ia , k a a s u p p a ta n i s a w a h d i
T a ta r
Sunda
n g a b a ro g a a n
e lm u
panga-
w e ru h s is te m e k o lo g i tra d is io n a l a n u k a c id a le u b e u tn a . C o n to n a w a e ,
b a h e u la
. m u s im
ru p a
p ik e u n
guyub
p e rta n d a
s a p e rti
n g a n a lis is
UrangSunda
p a ro b a h a n
p i s a n .n g a g u n a k e u n
a ta w a
in d ik a to r
n ite n a n ra s i b in ta n g je u n g
ru p a -
d i a la m ,
n ite n a n
d a ta n g
s is te m
n g a n a lis is
m a la h a n
b ia s a
h a n ja k a ln a
p a n g a w e ru h
soal
k u ja n g . N y a c o r
anu
ka
re h n a
e k o lo g i
p a ro b a h a n
te h e n g g e u s lo b a a n ti
(p o to : n e t)
k itu ,
u la h
m a ta k
h e ra n
la m u n
U ra n g
B a d u y n e p i k a k iw a ri m a s ih n g a b a ro g a a n
ru p a -ru p a
e lm u p a n g a w e ru h
d is io n a l, s a p e rti
m a l p a ro b a h a n
n g a n a lis is
e k o lo g i tra a ta w a
n g a ra -
m u s im , k a tu t b is a n y u s u n
enggeus
k a le n d e r
p e rta n ia n
m a n d iri,
m ake
d e m is a s i u s a h a ta n i s a w a h R e v o lu s i H ija u
p im p in a n
a d a t je u n g n ite n a n
anu
a la m . C o n to n a , U ra n g B a d u y d in a n g a m -
di
lo b a o g e a n u
re u m a p ih u m a e u n
ra n a d a t (p ik u k u h ) U ra n g B a d u y . K u s a b a b
ku
a n ta ra n a
s ifa tn a k u ra n g
w e ru h
s is te m
k a g e ru s
m o-
m iro s e a k a n a p a n g a -
e k o lo g i
tra d is io n a l
p a ra
m ita n
ngahum a
ta h a p a n
p a ta n i.
T a p i, s a n a ja n
p a ta n i
N g a n a lis is
m ig ra s i
k a c id a
c u a c a a ta w a m u s im
p a ra p a ta n i s a w a h
d i T a ta r S u n d a n g a b a ro g a a n
N gan
tu r u n
m anuk
saw ah
k iw a ri
w a rg a
K a b u p a te n
k itu , b e d a je u n g
guyubna
B aduy
L ebak,
d i T a ta r
p a ra
Sunda,
di D esa K anekes,
B a n te n
P a k id u la n ,
je u n g
ngahum a
ta n d a -ta n d a
tra d is io n a l
sa c a ra
itu n g a n -itu n g a n
p a ra
in d ik a to r d i
ngagaw ean
b ia s a n a
tia p
ngagunakeun
p o s is i ra s i b e n ta n g
d i la n g it,
b ia s a d itite n a n w a k tu fa ja r s a e n c a n s u b u h ,
A ya
dua
padom an
b e n ta n g
anu
b ia s a
d ija d ik e u n
k u U ra n g B a d u y p ik e u n m ig a w e
m a s ih te g u h p e n g k u h n g a g u ria k e u n e lm u
ta h a p a n -ta h a p a n
p a n g a w e ru h
ta n g k id a n g (th e b e lt o f o rio n ) je u n g b e n -
d in a
s is te m
e k o lo g i tra d is io n a l
m e la k p a re g o g o a ta w a n g a h a ru m a
w a ris a n p a ra k a ru h u n
m a ra n e h n a .
S a m a la h w a k tu a y a p ro g ra m
. H ija u ,U r a n g
b le n g n a ,
B aduy m ah
kusabab
n o la k s a g e m -
d ia n g g a p n a
h e n te u
.s a lg y u je u n g a la m lin g k u n g a n ( e k o s is te m )
d e s a n a , o g e h e n te u
s a p a g o d o s je u n g a tu -
n y a e ta
ben-
ta n g k a rtik a (p le ia d e s ).
K usabab
R e v o lu s i
ngahum a,
la m u n
k itu ;
h e n te u
d i m a sa ra k a t
ru p a -ru p a
p a rib a s a
anu
a n ta ra
ta h a p a n -ta h a p a n
je u n g
p o s is i b e n ta n g
w a e ,' a y a p a r ib a s a
m a ta k
B aduy
h e ra n
d ik e n a l
aya
aya p a k a i t n a
k a g ia ta n
hum a
d i a la m , · C o n to n a
a n tik a te la h
ta n g g a l
Mangle No: 23'87
3 0
j
Kllplng
Humas
Unpad
2012
b ia s a n a
la m u n
usum
h a lo d o
m anuk
k a n g k a n g k o t b ia s a n a n g a n jre k d i w ila y a h
A s ia b a g ia n k a le r, ta p i la m u n u s u m h u ja n
m anuk
w ila y a h
kangkangkot
s e la ta n .
b ia s a
m ig ra s i
K usabab,
k itu
ka
U ra n g
B a d u y b ia s a n y irik e u n la m u n a y a m a n u k
kangkangkot
di
desana,
osok
d ia n g g a p
w a k tu n a m u s im h u ja n je u n g u s u m n g a h u m adi B aduy.
L am un
k u u ra n g
d itite n a n
to h -c o n to h
d i lu h u r,
b is a
y e n te ta la
con-
U ra n g B a d u y n g a b o g a a n e lm u
p a n g a w e ru h
s is te m
(T ra d itio n a l
e k o lo g i tra d is io n a l
E c o lo g ic a l
S y s te m s ) a n u
e lm u
tin a
d is im p u lk e u n
cukup
p a n g a w e ru h
B a ra t (W e s te rn
K n o w le d g e
s a lu y u je u n g je u n g
s is te m
e k o lo g i O ra n g
S c ie n tific S y s te m s ). H a l
ie u o g e p e n tin g p ik e u n n g a ra m a lk e u n s o a l
p a ro b a h a n
m u s im
je u n g
a d a p ta s i
pen-
d u d u k s u p a y a u la h g a g a l p a n e n . K u s a b a b
k itu , ru p a -ru p a
e k o lo g i
B a d a
k id a n g
tu ru n
k u ja n g .
H al
ie u
p a re
h a rtin a ,
(p o to :
k a tin g a li
m u s im
tim u r
d in a
di
p ik e u n
c ic ire n s o a l p a ro b a h a n
a la m ,
ngagunakeun
c ic ire n
tis n a , b is a d ik a w in k e u n
d e s a n a . C o n to n a w a e , la m u n U ra n g B a d u y
te rn e k o lo g i O ra n g
e n g g e u s s e rin g
jo n g p a n g w a n g u n a n
(re u m a )
.ku
nga-
p a ra n g
ngahum a.
m anuk
C o n to lia n n a , s a p e rti k id a n g m a n c e r k u d u
te ru s ).
n g a s e u k . H a rtin a , la m u n
m ah
(k u ja n g ), p ik e u n
b e n ta n g
k id a n g
(m a n c e ra n ),
p a re .
n g a m im itia n
Pon
p e rs is
d ilu h u re u n
w a rg a B a d u y k u d u
k itu
d e u i,
n g a g a m b a rk e u n
aya
re h n a
m angsa
k id a n g
p a re u m
kungkang.
b e n ta n g
p a rib a s a
anu
b e n ta n g
k a te m p o
ngahum a
N y a e ta , p a ra ib a s a n a
h u lu
ngaseuk
la m u n
k id a n g e n g g e u s h e n te u
la n g it,
k a tin g a li p o s is i
kudu
ngadenge
kangkangkot
re a n g
enggeus usum
so ra
~ (C u c u lu s m ic ro p -
H a l ie u n u ru tk e u n
n y irik e u n re h n a
ku
U ra n g
B aduy
d in a w a k tu h a rita ,
n g ijih je u n g u s u m
ngahu-
e lm u p a -
a ta w a " d ih ib rid -
k e u n " je u n g s is te m e lm u p a n g a w e ru h s is -
n g a m im itia n
n y a c a r le u w e u n g u ru t
ku
n g a w e ru h w u n g k u l, ta p i o g e s a c a ra p ra k -
a ta w a in d ik a to r h a d irn a m a n u k m ig ra s i d i
saencana
kudu
d ita lu n g tik
p e n tin g p ik e u n n g a je m b a rk e u n
w a k tu fa ja r, s a k a b e h n a U ra n g B a d u y k u d u
hum a
s is te m
In d o n e s ia
p a ra a h li ti p a g u ro n tin g g i. H a l ie u la in w a e
L a in k itu w u n g k u l, U ra n g B a d u y b ia s a
oge ngagunakeun
di upuk
di
n e t)
la m u n p o s is i ra s i b e n ta n g k id a n g e n g g e u s
m uncul
le u w ih d ig ia tk e u n
TSRQPONMLKJIHGFEDCBA
panen,
n g a /a n ta y
e lm u p a n g a w e ru h
tra d is io n a l
pangaw angunan
B a ra t, p ik e u n
n g a ro -
d i In d o n e s ia , s a p e rti
p e rta n ia n
anu
le s ta ri
je u n g ta n g g u h d in a n y a n g h a re u p a n
p a ro b a h a n
lin g k u n g a n ,
s a p e rti
ik lim , b a lu k a r tin a p e m a n a s a n
s a g a la
a n o m a li
g lo b a l.
m a . N g a n a lis is h a l ie u th e jig a n a m a h h e n te u
s a la h -s a la h
n u ru tk e u n
deui di
m anuk
e u re u n .
ra s /v a ria s i
te u in g .
ilm u
kangkakot
m anuk
M a rg a
b io lo g i
kaasup
la n ta rn a
JO H A N
(o rn ito lo g i),
s a la h
m ig ra s i.
D osen
s a h iji
P a n a lu n tik
N y a e ta
IS K A N D A R
E tn o b io lo g ije u n g
L in g k u n g a n
U N P A D
a n u k a te la h b in ta n g
u la h
m e la k
H a l ie u ja d i
p a re
p a to k a n
lo b a
la m u n
k id a n g e n g g e u s m a re m
d i a la m ,:
b ia s a n a U ra n g B a d u y h e n te u w a s a (ta b u )
p ik e u n
m e la k
p a re .
K usabab
ta n e u h n a
d ia n g g a p e n g g e u s p a n a s , p a n o n p o e
eng-
g e u s n g a g e s e r k a k a le r. S a lia n ti e ta , la m u n
d ip a k s a k a e u n
w a e m e la k p a re , p e n d u d u k
b a k a l n a n g g u n g re s ik o lo b a h a m a , s a p e rti
k u n g k a n g (tin g a li s e ra ta n Is k a n d a r, 1 9 9 8 ).
K u s a b a b k itu , k u ja la ra n
k a le n d e r
ta n i
ayana padom an
tra d is io n a l,
U ra n g
d in a m e la k p a re je u n g p a n e n
b ia s a n a
kom pak
p is a n , w a k tu n a
H a l ie u m a n g ru p a
a d a p ta s i
nyegah
kana
ceuyahna
ru p a -ru p a
, b ia s a n a
lo b a
u p a y a p e n tin g
k o n d is i
b a re n g .
p ik e u n
ik lim , je u n g
ham a
p a re ,
m a rg a
la n ta ra n
deui
k itu o g e h e n te u
b is a
kusabab
h a m a p a re re n g se p a n e n
p a ra e h ,
k a d a h a ra n a n a
K usabab
B aduy
p a re h u m a
p a re ,
h e n te u
di
hum a.
m a ta k
h e ra n ,
n e p i k a k iw iri d i h u m a B a d u y m a h h e n te u
p e rn a h
k a ta ra ja n g
s e riu s jig a d i s a w a h .
ham a
w e re n g
anu
P a n e n
di
h u m a
(pOLO:
n e t)
31