Elmu Pangaweruh Patani jeung Anomali Iklim.

OS.eflinWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
O · S e l a s a CBA
O Ra~u

3CBA
4 5

2

19

1 7 1 8

()l'eb

OJan

6 7

2 0


2 2

· C ) M a r . . . .O A p r

,

1 1 1 2 .

.8 9 1 0 .

2 1

2 3 2 4

2 5

O M e /·

P a n g a w e r 'u h
K u J o h a n


a g a la ru p a

bencana

a n o m a li

t i n a 'p e m a n a s a n
c a a h , h a lo d o

je u n g

d a sa w a rsa
s e rin g

a la m

ik lim

di


pa-

g l o b a l ', s a p e r t i

p a n ja n g

s a ja b a n a

tu m ib a

Isk a n d a r

b a lu k a r

w e rit c a i

d in a

sa b a ra h a


k iw a ri k a b a n d u n g a n a n a

w ae

P a ta n i

A n o m a li I k lim

je u n g

S

2 8 ·

.

E lm u

n g a ru h


1 3

2 6 2 7

h a m p ir

beuki

sakabeh

w ila y a h In d o n e s ia , k a a s u p w ila y a h T a ta r
S u n d a . B a lu k a rn a tim b u l ru p a -ru p a
g ia n k a m a s y a ra k a t,

u ta m a n a

k a ru -

ka m asya-


ra k a t p a ta n i. M a rg a la n ta ra n a p a ra p a ta n i
d in a

n g a la k o n a n

usaha

ta n i

k a c id a

gu-

m a n tu n g k a n a ik lim je u n g c u a c a . C o n to n a
w a e , p a n g a ru h
1983,

h a lo d o p a n ja n g ta u n 1 9 8 2 -


1 9 8 7 , 1 9 9 1 , 1 9 9 7 -1 9 9 8 ,

je u n g s a b a b a ra h a
enggeus
p a re

n g a b a lu k a rk e u n

(p u s o ) je u n g

n e p i k a ra tu s a n

ju ta

n g a ru g ik e u n

saw ah.

T im b u ln a


panen

to n . H a l ie u k a c id a
e k o n o m i p a ra p a ta n i

bencana

a la m

a ta w a

e k o lo g i ie u te h jig a n a k a h a re u p

m a h b a k a lle u w ih
ta ra n a n a ,

s e rin g p is a n . M a rg a Ia n -

p o lu s i u d a ra


tri-in d u s tri
anasan

gagal

p ro d u k s i g a b a h tu ru n

m a ta k

bencana

2 0 0 2 -2 0 0 3 ,

ta u n c a n lila k a tu k a n g ,

anu

B ijil k id a n g

lim b a h tin a in d u s -


n g a b a lu k a rk e u n

pem -

k e h a d ira n

g lo b a l b a k a l b e u k i n in g k a t. T a p i,

n g u m b a ra

ru p a -ru p a
a ta w a

s a b a lik n a e lm u p a n g a w e ru h s is te m e k o lo -

desana.

g i tra d is io n a l p a ra p a ta n i p ik e u n n g a d a p -


k iw a ri, e lm u

ta s ik e u n k a n a

tra d is io n a l

a n o m a li ik lim , b e u k i lu n tu r

k a g e ru s k u p a n g a ru h
Padahal

saencana

m o d e m is a s i.

a y a p ro g ra m

H ija u d i a w a l ic z o -a n ,

R e v o lu s i

k a g e ru s
tu m p u r,

s is te m

e k o lo g i tra d is io n a l

p is a n ,

d i a n ta ra n a

n g a ra m a l

p a n g a w e ru h

anu beunghar

s o a l n g a n a lis is je u n g

p a ro b a h a n

m u s im , k a tu t

nyu-

s u n k a le n d e r ta n i a ta w a p ra n a ta m a n g s a .

P arob ah an

D in a ja m a n
g ra m

M u s ir n

b a h e u la , s a e n c a n a y a p ro -

R e v o lu s i H ija u , p a ra

p a ta n i

pede-

s a a n d i In d o n e s ia , k a a s u p p a ta n i s a w a h d i
T a ta r

Sunda

n g a b a ro g a a n

e lm u

panga-

w e ru h s is te m e k o lo g i tra d is io n a l a n u k a c id a le u b e u tn a . C o n to n a w a e ,
b a h e u la
. m u s im
ru p a

p ik e u n
guyub

p e rta n d a

s a p e rti

n g a n a lis is

UrangSunda
p a ro b a h a n

p i s a n .n g a g u n a k e u n
a ta w a

in d ik a to r

n ite n a n ra s i b in ta n g je u n g

ru p a -

d i a la m ,
n ite n a n

d a ta n g

s is te m

n g a n a lis is

m a la h a n

b ia s a

h a n ja k a ln a

p a n g a w e ru h
soal

k u ja n g . N y a c o r

anu

ka

re h n a
e k o lo g i

p a ro b a h a n

te h e n g g e u s lo b a a n ti

(p o to : n e t)

k itu ,

u la h

m a ta k

h e ra n

la m u n

U ra n g

B a d u y n e p i k a k iw a ri m a s ih n g a b a ro g a a n
ru p a -ru p a

e lm u p a n g a w e ru h

d is io n a l, s a p e rti
m a l p a ro b a h a n

n g a n a lis is

e k o lo g i tra a ta w a

n g a ra -

m u s im , k a tu t b is a n y u s u n

enggeus

k a le n d e r

p e rta n ia n

m a n d iri,

m ake

d e m is a s i u s a h a ta n i s a w a h R e v o lu s i H ija u

p im p in a n

a d a t je u n g n ite n a n

anu

a la m . C o n to n a , U ra n g B a d u y d in a n g a m -

di

lo b a o g e a n u

re u m a p ih u m a e u n

ra n a d a t (p ik u k u h ) U ra n g B a d u y . K u s a b a b

ku

a n ta ra n a

s ifa tn a k u ra n g

w e ru h

s is te m

k a g e ru s

m o-

m iro s e a k a n a p a n g a -

e k o lo g i

tra d is io n a l

p a ra

m ita n

ngahum a

ta h a p a n

p a ta n i.
T a p i, s a n a ja n
p a ta n i

N g a n a lis is

m ig ra s i

k a c id a

c u a c a a ta w a m u s im

p a ra p a ta n i s a w a h

d i T a ta r S u n d a n g a b a ro g a a n

N gan

tu r u n

m anuk

saw ah

k iw a ri

w a rg a

K a b u p a te n

k itu , b e d a je u n g

guyubna
B aduy

L ebak,

d i T a ta r

p a ra

Sunda,

di D esa K anekes,

B a n te n

P a k id u la n ,

je u n g

ngahum a

ta n d a -ta n d a

tra d is io n a l

sa c a ra

itu n g a n -itu n g a n

p a ra

in d ik a to r d i

ngagaw ean

b ia s a n a

tia p

ngagunakeun

p o s is i ra s i b e n ta n g

d i la n g it,

b ia s a d itite n a n w a k tu fa ja r s a e n c a n s u b u h ,
A ya

dua

padom an

b e n ta n g

anu

b ia s a

d ija d ik e u n

k u U ra n g B a d u y p ik e u n m ig a w e

m a s ih te g u h p e n g k u h n g a g u ria k e u n e lm u

ta h a p a n -ta h a p a n

p a n g a w e ru h

ta n g k id a n g (th e b e lt o f o rio n ) je u n g b e n -

d in a

s is te m

e k o lo g i tra d is io n a l

m e la k p a re g o g o a ta w a n g a h a ru m a

w a ris a n p a ra k a ru h u n

m a ra n e h n a .

S a m a la h w a k tu a y a p ro g ra m
. H ija u ,U r a n g
b le n g n a ,

B aduy m ah

kusabab

n o la k s a g e m -

d ia n g g a p n a

h e n te u

.s a lg y u je u n g a la m lin g k u n g a n ( e k o s is te m )
d e s a n a , o g e h e n te u

s a p a g o d o s je u n g a tu -

n y a e ta

ben-

ta n g k a rtik a (p le ia d e s ).
K usabab

R e v o lu s i

ngahum a,

la m u n

k itu ;

h e n te u

d i m a sa ra k a t

ru p a -ru p a

p a rib a s a

anu

a n ta ra

ta h a p a n -ta h a p a n

je u n g

p o s is i b e n ta n g

w a e ,' a y a p a r ib a s a

m a ta k

B aduy

h e ra n

d ik e n a l

aya

aya p a k a i t n a
k a g ia ta n

hum a

d i a la m , · C o n to n a

a n tik a te la h

ta n g g a l

Mangle No: 23'87

3 0

j

Kllplng

Humas

Unpad

2012

b ia s a n a

la m u n

usum

h a lo d o

m anuk

k a n g k a n g k o t b ia s a n a n g a n jre k d i w ila y a h
A s ia b a g ia n k a le r, ta p i la m u n u s u m h u ja n
m anuk
w ila y a h

kangkangkot
s e la ta n .

b ia s a

m ig ra s i

K usabab,

k itu

ka

U ra n g

B a d u y b ia s a n y irik e u n la m u n a y a m a n u k
kangkangkot

di

desana,

osok

d ia n g g a p

w a k tu n a m u s im h u ja n je u n g u s u m n g a h u m adi B aduy.
L am un

k u u ra n g

d itite n a n

to h -c o n to h

d i lu h u r,

b is a

y e n te ta la

con-

U ra n g B a d u y n g a b o g a a n e lm u

p a n g a w e ru h

s is te m

(T ra d itio n a l

e k o lo g i tra d is io n a l

E c o lo g ic a l

S y s te m s ) a n u
e lm u

tin a

d is im p u lk e u n

cukup

p a n g a w e ru h

B a ra t (W e s te rn

K n o w le d g e

s a lu y u je u n g je u n g

s is te m

e k o lo g i O ra n g

S c ie n tific S y s te m s ). H a l

ie u o g e p e n tin g p ik e u n n g a ra m a lk e u n s o a l
p a ro b a h a n

m u s im

je u n g

a d a p ta s i

pen-

d u d u k s u p a y a u la h g a g a l p a n e n . K u s a b a b
k itu , ru p a -ru p a
e k o lo g i
B a d a

k id a n g

tu ru n

k u ja n g .

H al

ie u

p a re

h a rtin a ,

(p o to :

k a tin g a li

m u s im

tim u r

d in a

di

p ik e u n

c ic ire n s o a l p a ro b a h a n

a la m ,

ngagunakeun

c ic ire n

tis n a , b is a d ik a w in k e u n

d e s a n a . C o n to n a w a e , la m u n U ra n g B a d u y

te rn e k o lo g i O ra n g

e n g g e u s s e rin g

jo n g p a n g w a n g u n a n

(re u m a )

.ku

nga-

p a ra n g

ngahum a.

m anuk

C o n to lia n n a , s a p e rti k id a n g m a n c e r k u d u

te ru s ).

n g a s e u k . H a rtin a , la m u n

m ah

(k u ja n g ), p ik e u n

b e n ta n g

k id a n g

(m a n c e ra n ),
p a re .

n g a m im itia n

Pon

p e rs is

d ilu h u re u n

w a rg a B a d u y k u d u
k itu

d e u i,

n g a g a m b a rk e u n

aya

re h n a

m angsa

k id a n g

p a re u m

kungkang.
b e n ta n g

p a rib a s a

anu

b e n ta n g

k a te m p o

ngahum a

N y a e ta , p a ra ib a s a n a

h u lu

ngaseuk

la m u n

k id a n g e n g g e u s h e n te u
la n g it,

k a tin g a li p o s is i

kudu

ngadenge

kangkangkot

re a n g

enggeus usum

so ra

~ (C u c u lu s m ic ro p -

H a l ie u n u ru tk e u n

n y irik e u n re h n a

ku

U ra n g

B aduy

d in a w a k tu h a rita ,

n g ijih je u n g u s u m

ngahu-

e lm u p a -

a ta w a " d ih ib rid -

k e u n " je u n g s is te m e lm u p a n g a w e ru h s is -

n g a m im itia n

n y a c a r le u w e u n g u ru t

ku

n g a w e ru h w u n g k u l, ta p i o g e s a c a ra p ra k -

a ta w a in d ik a to r h a d irn a m a n u k m ig ra s i d i

saencana

kudu

d ita lu n g tik

p e n tin g p ik e u n n g a je m b a rk e u n

w a k tu fa ja r, s a k a b e h n a U ra n g B a d u y k u d u

hum a

s is te m

In d o n e s ia

p a ra a h li ti p a g u ro n tin g g i. H a l ie u la in w a e

L a in k itu w u n g k u l, U ra n g B a d u y b ia s a
oge ngagunakeun

di upuk

di

n e t)

la m u n p o s is i ra s i b e n ta n g k id a n g e n g g e u s
m uncul

le u w ih d ig ia tk e u n

TSRQPONMLKJIHGFEDCBA
panen,
n g a /a n ta y

e lm u p a n g a w e ru h

tra d is io n a l

pangaw angunan

B a ra t, p ik e u n

n g a ro -

d i In d o n e s ia , s a p e rti

p e rta n ia n

anu

le s ta ri

je u n g ta n g g u h d in a n y a n g h a re u p a n
p a ro b a h a n

lin g k u n g a n ,

s a p e rti

ik lim , b a lu k a r tin a p e m a n a s a n

s a g a la

a n o m a li

g lo b a l.

m a . N g a n a lis is h a l ie u th e jig a n a m a h h e n te u

s a la h -s a la h

n u ru tk e u n

deui di

m anuk

e u re u n .

ra s /v a ria s i

te u in g .

ilm u

kangkakot
m anuk

M a rg a

b io lo g i
kaasup

la n ta rn a
JO H A N

(o rn ito lo g i),
s a la h

m ig ra s i.

D osen

s a h iji

P a n a lu n tik

N y a e ta

IS K A N D A R

E tn o b io lo g ije u n g

L in g k u n g a n

U N P A D

a n u k a te la h b in ta n g

u la h

m e la k

H a l ie u ja d i

p a re

p a to k a n

lo b a
la m u n

k id a n g e n g g e u s m a re m

d i a la m ,:

b ia s a n a U ra n g B a d u y h e n te u w a s a (ta b u )
p ik e u n

m e la k

p a re .

K usabab

ta n e u h n a

d ia n g g a p e n g g e u s p a n a s , p a n o n p o e

eng-

g e u s n g a g e s e r k a k a le r. S a lia n ti e ta , la m u n
d ip a k s a k a e u n

w a e m e la k p a re , p e n d u d u k

b a k a l n a n g g u n g re s ik o lo b a h a m a , s a p e rti
k u n g k a n g (tin g a li s e ra ta n Is k a n d a r, 1 9 9 8 ).
K u s a b a b k itu , k u ja la ra n
k a le n d e r

ta n i

ayana padom an

tra d is io n a l,

U ra n g

d in a m e la k p a re je u n g p a n e n
b ia s a n a

kom pak

p is a n , w a k tu n a

H a l ie u m a n g ru p a
a d a p ta s i
nyegah

kana

ceuyahna

ru p a -ru p a
, b ia s a n a
lo b a

u p a y a p e n tin g

k o n d is i

b a re n g .
p ik e u n

ik lim , je u n g

ham a

p a re ,

m a rg a

la n ta ra n
deui

k itu o g e h e n te u

b is a

kusabab

h a m a p a re re n g se p a n e n

p a ra e h ,

k a d a h a ra n a n a

K usabab

B aduy

p a re h u m a

p a re ,

h e n te u

di

hum a.

m a ta k

h e ra n ,

n e p i k a k iw iri d i h u m a B a d u y m a h h e n te u
p e rn a h

k a ta ra ja n g

s e riu s jig a d i s a w a h .

ham a

w e re n g

anu
P a n e n

di

h u m a

(pOLO:

n e t)

31