Selamatkan Naskah Sunda Kuno.
P ik ira n R a k y a t
o
1
3
17
18
O Jan
5
6
20
21
oM ar
O Apr
19
O P eb
0
S e la sa
0
Rabu
7
22
O M ei
B
K a m is
9
23
@
24
O Jun
0
11
25
O Jul
o BA
S a b tu
Jum at
26
O Ags
12 13
27 28
29
.S e p
O N ov
O O kt
30
31
O D es
• Warisan Budaya
S e la m a tk a n
askah S unda' K uno
-•.....----'''-
ENURUT K e t u a P r o d i
ra n g 4 0 -5 0 n a sk a h . N a sk a h -n a sk a h
P e n d id ik a n
in i a d a y a n g b e ra n g k a ta h u n d a n
tid a k . C o n to h n a s k a h y a n g tid a k
b e ra n g k a ta h u n a d a la h B a b a d a C ire b o n , A lq u ra n , Ilm u F iq ih , Ilm u A g a ---
M
B ahasa dan
S a s t r a S u n d a , F P B S '" l J P I
B a n d u n g , D r R u h a lia h , M H u m ,
.p o t r e t p e r n a s k a h a n s a a t i n i m u l a i
m e m b a ik . A d a u p a y a p e m e rin ta h
m a u p u n p ih a k s w a s ta a ta u L S M
.y a n g p e d u l i d e n g a n h a l i t u . C o n to h n y a P u s a t S tu d i S u n d a (P S S ),
le m b a g a s e m a c a m L S M in i m e n c o b a
m e n d o k u m e n ta s ik a n
u la n g s e ju m la h n a s k a h k o le k s i E d i S E k a ja ti
( a l m .) y a n g d i s e r a h k a n k e
pss.
y a n g b e ra s a l d a ri G u n u n g C ik u ra y .
Is in a s k a h
Is i n a s k a h k o le k s i E d i S E k a ja ti
m a , d ll. N a s k a h y a n g b e ra n g k a
ta h u n d itu lis a n ta ra a b a d k e -1 5 d a n
( a l m .) y a n g k e m u d i a n m e n j a d i
k o le k s i P S S b e ris i te n ta n g a g a riia ,
h u k u m , e k o n o m i, p e n d id ik a n ,
a b a d k e -to d a la m b e n tu k a k s a ra
k e p e m im p in a n ,
A ra b P e g o n .
S e b a g ia n b e s a r n a s k a h -n a s k a h
s u ra t ta n a h . N a s k a h y a n g b e rK a ita n
in i
b e lu m d ik e rja k a n s e m p u rn a .
K a la u p u n a d a y a n g d ik e rja k a n b a ru
au,
te rm a s u k
s u ra t-
d e n g a n h u k u m c o n to h n y a te n ta n g
b a g a im a n a m e n g u k u r ta n a h ,
m enghukum
m a lin g , d ll. B a n y a k ju -
te rb a ta s a lih lite ra s i d a ri A ra b P e g o n
k e L a tin . C o n to h n y a k o le k s i n a s k a h
g a n a s k a h te n ta n g b a b a d , s e p e rtiB a b a d B a d u y , B a b a d G a lu h , d a n
b e n tu k k e rta s y a n g d itu lis d i a ta s
k e rta s " s a e h " (k e rta s tra d is io n a l)
C ib u ru y y a n g d itu lis d a la m a k s a ra
S u n d a k u n o d a n a k sa ra B u d d h a g u -
m a s a la h k e s e h a ta n , ju g a s u a p .
P e n y e la m a ta n n a s k a h d ila k u k a n
d a n 2 8 ro l m ik ro film . D a la m s e tia p
n u n g . D is e b u t B u d d h a g u n u n g k a re -
d u a c a ra , m e n y e la m a tk a n
1 ro l m ik ro film , te rd a p a t le b ih k u -
n a p a ra p e n u lis n y a a d a la h p e n d e ta
is i. K o n d is i fis ik n a s k a h y a n g
u m u rn n y a n y a ris la p u k , m e n g a k i-
S e d ik itn y a a d a 2 0 0 n a s k a h d a la m
fis ik d a n
b a tk a n p a ra p e n e liti u n tu k b e rk e ja ra n d e n g a n w a k tu . " D iu p a y a k a n
ja n g a n
s a m p a i n a s k a h itu k e b u ru
r u s a k ," u n g k a p D r R u h a l i a h .
. P e n y e la m a ta n
fis ik d ila k u k a n d e -
n g a n c a ra m e m in d a i n a s k a h d a n
m e n g o p in y a s e h in g g a a d a d u p lik a s i.
U n tu k n a s k a h d a la m b e n tu k m ik ro f i l m , s e b e l u m d i-s c a n h a r u s d i la k u k a n p e m b a c a a n n a s k a h d u lu
d e n g a n m e n g g u n a k a n m ic r o r e a d e r .
N a m u n , k a re n a tin g k a t ra d ia s i a la t
in i s a n g a t tin g g i, p e n y e la m a ta n
d i-
g a n ti d e n g a n a la t sc a n n e r.
M ic r o r e a d e r p u n j u m l a h n y a
te r-
b a t a s . M ic r o r e a d e r
k o le k s i M u s e u m
S rib a d u g a s a ja s u d a h tid a k d a p a t d if u n g s i k a n , s e d a n g k a n m ic r o r e a d e r
m ilik P e rp u s ta k a a n
N a s io n a l (P e r-
p u s n a s ) s e b a g ia n s u d a h ru s a k . D e -
K IT A B D u s u t d i K a s e p u h a n
Kllplng
C ir e b o n .
n g a n d e m ik ia n , sc a n n e r m e n ja d i
*
---~ =
Humas Unpad
2012
s a n g a t p e n tin g
p e ra n n y a
m e n y e la m a tk a n
T ahapannya
p e rta m a
m e n u ru t
d ila k u k a n
R u h a lia h ,
m e n y e b u tk a n ,
scan t e r di-crop-
g a ra p a n
d ie d it, b a ru k e m u d ia n
P ro s e s in i d is e b u t
plosure
s e te n g a h ja m
d ic e ta k .
scanning film ex-
dan m em akan
B a d a n M u sy a w a ra h
(B a -
m u s ) S u n d a S y a rif B a s ta m a n
p ro se s
le b ih d a h u lu , k e m u d ia n
ping,
Pupuhu
d a la m
naskah.
w a k tu s e la m a
3 h a la m -
h a n y a u n tu k
w a k u y a n g h a ru s d is ia p k a n
. p ro s e s b ila s a tu m ik ro film
p e n e litia n
d a n s e ja ra h , te rm a s u k
d a la m n y a
m e n e rje m a h k a n
b e ris i 4 0 -
P e n y e la m a ta n
p e a e rb i-
n a s k a h k u n o in i,
c la n k e s e ja r a h a n
y a n g d ila k u k a n Ib u S u n d a . Ib u S u n ju m la h
Dari Belanda
di
naskah-
b a g ia n d a ri b id a n g g a -
-d a s e n g a ja m e m b o y o n g
5 0 naskah.
u s ia n y a le ih tu a d a ri B o ro b u d u r. B e -
ta n k a y a -k a ry a s a s tra S u n d a la m a .
ra p a n p e n e litia n
u n tu k
S itu s d i K a ra w a n g , k a ta K a n g lip ,
Ib u S u n d a , y a k n i b id a n g
m e ru p a k a n
a n . D a p a td ib a y a n g k a n ,b e r a p a
u ja rn y a .
a d a d u a b id a n g
n a sk a h k u n o d a n g a ra p a n
k e m b a li s e -
n a sk a h S u n d a k u n o d a ri B e -
la n d a k a re n a k o n o n p e m ilik b u k u
. S e la in P S S a d a d u a le m b a g a la in
te rs e b u t
a k a n b a n g k ru t,
s e ja r a h S u n d a s e n d ir i tid a k ta h u ,"
"Jadi m e-
g itu ju g a d e n g a n s itu s G u n u n g P a d a n g . O ra n g b a ru sa d a r b a h w a d i
S u n d a s u d a h a d a k e h id u p a n
daya
tin g g ija u h
B o ro b u d u r
b e rb u -
s e b e lu m
ada.
K e te rlib a ta n
k e d u a le m b a g a te rs e -
b u t, y a k n i P S S d a n B a m u s S u n d a
m e n u ru t
p e n ila ia n
k a n d id a t
d o k to r
filo lo g T e d i P e rm a d i, M H u m
U n p a d , rn e ru p a k a n
d a ri
u p a y a p o s itif.
S e m a k in b a n y a k p ih a k te rlib a t
d a la m
u p a y a p e n y e la m a ta n
naskah
y a n g m e n c o b a m e n y e la m a tk a n p e r. n a s k a h a n in i, y a k n i D in a s P a riw is a ta
m a n g s e s u a i d a n p a s d e n g a n tu ju a n
a k a n s a n g a tm e m b a n tu te rk u a k n y a
k ita , k ita in g in d a n a k a n m e n e liti, e h
khazanah
. d a n K e b u d a y a a n m e la lu i B a g ia n K e -
tib a - tib a s a ja a d a y a n g m e m - .
la m p a u .
H a l s a m a d is a m p a ik a n
p u rb a k a la a n
M useum
b e rik a n n y a
S ri B a d u g a
s e rta B a d a n M u s y a w a ra h
S u n d a y a n g d ip im p in
ungkap
(B a m u s)
o le h S y a rif
la n g s u n g d a d s a n a ,"
K a n g lip , p a n g g ila n a ra b
S y a rit B a s ta m a n .
B a s ta m a n .
crub"
a h . P e k e Ija a n n y a
pada m asa
D r R u h a li-
m e n e rje m a h k a n
n a s k a h y a n g h a ru s b e rs ic e p a t d e -
T u ju a n B a m u s S u n d a ik u t
U p a y a y a n g d ila k u k a n P a rb u d
p e n g e ta h u a n
"an-
p a d a h a l-h a l s e p e rti in i a d a la h
n g a n k e ru sa k a n
fis ik n a s k a h , a k a n
s a n g a t te rb a n tu .
L a g i p u la o ra n g -
u n tu k m e n g g a li k e m b a li s p irit u ra n g
o ra n g d i B a m u s S u n d a m e ru p a k a n
d e n g a n y a n g d ila k u k a n P S S . B e d a -
S u n d a . M e n g in g a t p a d a m a s a la lu
to k o h b e rp e n g a ru h
n y a , p ro s e s p e n tra n s lite ra s ia n
m a s ih b a n y a k k e s a la h a n , m a la s b e -
s e h in g g a d ih a ra p k a n
k e rja , s e d a n g k a n
s a a t in i a la m tid a k
p e n g a ru h
b is a m e m a n ja k a n
la g i. " Itu a rtin y a
m e la lu i B a g ia n K e p u rb a k a la a n ,
sam a
yang
d ila k u k a n P a rb u d b e rd a s a rk a n
p ro y e k d a n m e lib a tk a n
pada
s e ju m la h
p e n e liti y a n g d ib a y a r. S e m e n ta ra
p ro s e s tra n s lite ra s i
itu ,
y a n g d ila k u k a n
m a n u s ia
S u n d a h a ru s
m e n c ip ta k a n
b a n g k it, h a ru s
m a n u s ia -m a n u s ia
P S S le b ih b e rs ik a p s u k a re la .
y a n g a h li d i d a la m a n y a ,"
,
lip .
T e ra k h ir m u n c u l In s titu t B u d a y a
S u n d a (Ib u S u n d a ) y a n g ju g a a k a n
m e la k u k a n
m e n e rje m a h k a n
b u k u te n ta n g u n d a k
u su k b a sa (se m a c a m
yang pem ah
grammar)
.
d itu lis o le h K a rl F re d e -
K a n g lip , k e k i-
n in a n y a n g b e rm a s a la h
k ita tid a k m e m a h a m i
itu k a re n a
s e ja ra h S im d a .
" H a ri in i k ita a d a k a re n a a d a m a s a
. la lu . K e n a p a b e g itu p a h a m
dengan
. N a m u n , T e d i m e n g a n ju rk a n ,
nya P S S , B am us, m aupun
s a a t-
p e m e rin -
ta h u n tu k b e rs in e rg i m e n g e rja k a n m e n e n tu k a n
pada saat akan
p rio rita s
naskah yang
a k a n d ite liti le b ih d u lu . D e n g a n
d e m ik ia n , u p a y a p e n y e la m a ta n
te rk e ja r ju g a
is i
d e n g a n k o n d is i n a s k a h
y a n g m a s ih b a ik . M e n g in g a t k o rid is i
s e ja ra h b a n g s a a s in g s e p e rti C in a ,
fis ik n a s k a h u m u m n y a
la n d a y a n g p e m a h
J e p a n g ,a ta u
(E riy a n ti/" P R " )* * *
A m e rik a te ta p i d e n g a n
k e b e ra d a a n
S u n d a k u n o d i m a s y a ra k a t.
ric k H o U e , s e o ra n g w a rg a n e g a ra B e tin g g a l d i G a ru t.
a k a n m e m b e ri
p u la te n ta n g
n y a . T e ru ta m a
D a la m p a n d a n g a n
h a l s e ru p a . D i a n ta ra n y a
tu tu r K a n g
naskah
d i m a sy a ra k a t
su d a h ru sa k .
NASKAH PNRI, 15L 409, bahan lontar, pemotretan oleh Aditia Gunawan.DCBA
*
------~-------
-----------.--~~~-------KALAU
tid a k
d iju a /,
.
d ip in d a h ta n g a n k a n .
./e b ih
b u ru k ,
d ib a k a r .
Yang
ada
B e g itu /a h
n a s ib
n a s k a h -n a s k a h
kuno
y a n g ju s tr u
nya
Sunda
d i d a /a m -
te rtu a n g
k e a r ifa n
s is te m ,
budaya
yang
b e rb a g a i
/a k a /
ta ta
te n ta n g
n i/a i,
m a s y a ra k a t
dan
Sunda.
B a g a im a n a
c a ra
m e n y e /a m a tk a n n y a ?
A pakah
ada
/a m a tk a n
m a /a h
s a ja
d iju a /
m enye-
n a s k a h -n a k s a h
te rs e b u t?
te rm a k a n
upaya
J a n g a n - ja n g a n °
d ia b a ik a n
b e g itu
sam pai
hancur
u s ia ?
dan
A ta u ju s tr u
d ib a k a r
"m e n y a m p a h "
k a re n a
tid a k
b e rg u n a ?
o
1
3
17
18
O Jan
5
6
20
21
oM ar
O Apr
19
O P eb
0
S e la sa
0
Rabu
7
22
O M ei
B
K a m is
9
23
@
24
O Jun
0
11
25
O Jul
o BA
S a b tu
Jum at
26
O Ags
12 13
27 28
29
.S e p
O N ov
O O kt
30
31
O D es
• Warisan Budaya
S e la m a tk a n
askah S unda' K uno
-•.....----'''-
ENURUT K e t u a P r o d i
ra n g 4 0 -5 0 n a sk a h . N a sk a h -n a sk a h
P e n d id ik a n
in i a d a y a n g b e ra n g k a ta h u n d a n
tid a k . C o n to h n a s k a h y a n g tid a k
b e ra n g k a ta h u n a d a la h B a b a d a C ire b o n , A lq u ra n , Ilm u F iq ih , Ilm u A g a ---
M
B ahasa dan
S a s t r a S u n d a , F P B S '" l J P I
B a n d u n g , D r R u h a lia h , M H u m ,
.p o t r e t p e r n a s k a h a n s a a t i n i m u l a i
m e m b a ik . A d a u p a y a p e m e rin ta h
m a u p u n p ih a k s w a s ta a ta u L S M
.y a n g p e d u l i d e n g a n h a l i t u . C o n to h n y a P u s a t S tu d i S u n d a (P S S ),
le m b a g a s e m a c a m L S M in i m e n c o b a
m e n d o k u m e n ta s ik a n
u la n g s e ju m la h n a s k a h k o le k s i E d i S E k a ja ti
( a l m .) y a n g d i s e r a h k a n k e
pss.
y a n g b e ra s a l d a ri G u n u n g C ik u ra y .
Is in a s k a h
Is i n a s k a h k o le k s i E d i S E k a ja ti
m a , d ll. N a s k a h y a n g b e ra n g k a
ta h u n d itu lis a n ta ra a b a d k e -1 5 d a n
( a l m .) y a n g k e m u d i a n m e n j a d i
k o le k s i P S S b e ris i te n ta n g a g a riia ,
h u k u m , e k o n o m i, p e n d id ik a n ,
a b a d k e -to d a la m b e n tu k a k s a ra
k e p e m im p in a n ,
A ra b P e g o n .
S e b a g ia n b e s a r n a s k a h -n a s k a h
s u ra t ta n a h . N a s k a h y a n g b e rK a ita n
in i
b e lu m d ik e rja k a n s e m p u rn a .
K a la u p u n a d a y a n g d ik e rja k a n b a ru
au,
te rm a s u k
s u ra t-
d e n g a n h u k u m c o n to h n y a te n ta n g
b a g a im a n a m e n g u k u r ta n a h ,
m enghukum
m a lin g , d ll. B a n y a k ju -
te rb a ta s a lih lite ra s i d a ri A ra b P e g o n
k e L a tin . C o n to h n y a k o le k s i n a s k a h
g a n a s k a h te n ta n g b a b a d , s e p e rtiB a b a d B a d u y , B a b a d G a lu h , d a n
b e n tu k k e rta s y a n g d itu lis d i a ta s
k e rta s " s a e h " (k e rta s tra d is io n a l)
C ib u ru y y a n g d itu lis d a la m a k s a ra
S u n d a k u n o d a n a k sa ra B u d d h a g u -
m a s a la h k e s e h a ta n , ju g a s u a p .
P e n y e la m a ta n n a s k a h d ila k u k a n
d a n 2 8 ro l m ik ro film . D a la m s e tia p
n u n g . D is e b u t B u d d h a g u n u n g k a re -
d u a c a ra , m e n y e la m a tk a n
1 ro l m ik ro film , te rd a p a t le b ih k u -
n a p a ra p e n u lis n y a a d a la h p e n d e ta
is i. K o n d is i fis ik n a s k a h y a n g
u m u rn n y a n y a ris la p u k , m e n g a k i-
S e d ik itn y a a d a 2 0 0 n a s k a h d a la m
fis ik d a n
b a tk a n p a ra p e n e liti u n tu k b e rk e ja ra n d e n g a n w a k tu . " D iu p a y a k a n
ja n g a n
s a m p a i n a s k a h itu k e b u ru
r u s a k ," u n g k a p D r R u h a l i a h .
. P e n y e la m a ta n
fis ik d ila k u k a n d e -
n g a n c a ra m e m in d a i n a s k a h d a n
m e n g o p in y a s e h in g g a a d a d u p lik a s i.
U n tu k n a s k a h d a la m b e n tu k m ik ro f i l m , s e b e l u m d i-s c a n h a r u s d i la k u k a n p e m b a c a a n n a s k a h d u lu
d e n g a n m e n g g u n a k a n m ic r o r e a d e r .
N a m u n , k a re n a tin g k a t ra d ia s i a la t
in i s a n g a t tin g g i, p e n y e la m a ta n
d i-
g a n ti d e n g a n a la t sc a n n e r.
M ic r o r e a d e r p u n j u m l a h n y a
te r-
b a t a s . M ic r o r e a d e r
k o le k s i M u s e u m
S rib a d u g a s a ja s u d a h tid a k d a p a t d if u n g s i k a n , s e d a n g k a n m ic r o r e a d e r
m ilik P e rp u s ta k a a n
N a s io n a l (P e r-
p u s n a s ) s e b a g ia n s u d a h ru s a k . D e -
K IT A B D u s u t d i K a s e p u h a n
Kllplng
C ir e b o n .
n g a n d e m ik ia n , sc a n n e r m e n ja d i
*
---~ =
Humas Unpad
2012
s a n g a t p e n tin g
p e ra n n y a
m e n y e la m a tk a n
T ahapannya
p e rta m a
m e n u ru t
d ila k u k a n
R u h a lia h ,
m e n y e b u tk a n ,
scan t e r di-crop-
g a ra p a n
d ie d it, b a ru k e m u d ia n
P ro s e s in i d is e b u t
plosure
s e te n g a h ja m
d ic e ta k .
scanning film ex-
dan m em akan
B a d a n M u sy a w a ra h
(B a -
m u s ) S u n d a S y a rif B a s ta m a n
p ro se s
le b ih d a h u lu , k e m u d ia n
ping,
Pupuhu
d a la m
naskah.
w a k tu s e la m a
3 h a la m -
h a n y a u n tu k
w a k u y a n g h a ru s d is ia p k a n
. p ro s e s b ila s a tu m ik ro film
p e n e litia n
d a n s e ja ra h , te rm a s u k
d a la m n y a
m e n e rje m a h k a n
b e ris i 4 0 -
P e n y e la m a ta n
p e a e rb i-
n a s k a h k u n o in i,
c la n k e s e ja r a h a n
y a n g d ila k u k a n Ib u S u n d a . Ib u S u n ju m la h
Dari Belanda
di
naskah-
b a g ia n d a ri b id a n g g a -
-d a s e n g a ja m e m b o y o n g
5 0 naskah.
u s ia n y a le ih tu a d a ri B o ro b u d u r. B e -
ta n k a y a -k a ry a s a s tra S u n d a la m a .
ra p a n p e n e litia n
u n tu k
S itu s d i K a ra w a n g , k a ta K a n g lip ,
Ib u S u n d a , y a k n i b id a n g
m e ru p a k a n
a n . D a p a td ib a y a n g k a n ,b e r a p a
u ja rn y a .
a d a d u a b id a n g
n a sk a h k u n o d a n g a ra p a n
k e m b a li s e -
n a sk a h S u n d a k u n o d a ri B e -
la n d a k a re n a k o n o n p e m ilik b u k u
. S e la in P S S a d a d u a le m b a g a la in
te rs e b u t
a k a n b a n g k ru t,
s e ja r a h S u n d a s e n d ir i tid a k ta h u ,"
"Jadi m e-
g itu ju g a d e n g a n s itu s G u n u n g P a d a n g . O ra n g b a ru sa d a r b a h w a d i
S u n d a s u d a h a d a k e h id u p a n
daya
tin g g ija u h
B o ro b u d u r
b e rb u -
s e b e lu m
ada.
K e te rlib a ta n
k e d u a le m b a g a te rs e -
b u t, y a k n i P S S d a n B a m u s S u n d a
m e n u ru t
p e n ila ia n
k a n d id a t
d o k to r
filo lo g T e d i P e rm a d i, M H u m
U n p a d , rn e ru p a k a n
d a ri
u p a y a p o s itif.
S e m a k in b a n y a k p ih a k te rlib a t
d a la m
u p a y a p e n y e la m a ta n
naskah
y a n g m e n c o b a m e n y e la m a tk a n p e r. n a s k a h a n in i, y a k n i D in a s P a riw is a ta
m a n g s e s u a i d a n p a s d e n g a n tu ju a n
a k a n s a n g a tm e m b a n tu te rk u a k n y a
k ita , k ita in g in d a n a k a n m e n e liti, e h
khazanah
. d a n K e b u d a y a a n m e la lu i B a g ia n K e -
tib a - tib a s a ja a d a y a n g m e m - .
la m p a u .
H a l s a m a d is a m p a ik a n
p u rb a k a la a n
M useum
b e rik a n n y a
S ri B a d u g a
s e rta B a d a n M u s y a w a ra h
S u n d a y a n g d ip im p in
ungkap
(B a m u s)
o le h S y a rif
la n g s u n g d a d s a n a ,"
K a n g lip , p a n g g ila n a ra b
S y a rit B a s ta m a n .
B a s ta m a n .
crub"
a h . P e k e Ija a n n y a
pada m asa
D r R u h a li-
m e n e rje m a h k a n
n a s k a h y a n g h a ru s b e rs ic e p a t d e -
T u ju a n B a m u s S u n d a ik u t
U p a y a y a n g d ila k u k a n P a rb u d
p e n g e ta h u a n
"an-
p a d a h a l-h a l s e p e rti in i a d a la h
n g a n k e ru sa k a n
fis ik n a s k a h , a k a n
s a n g a t te rb a n tu .
L a g i p u la o ra n g -
u n tu k m e n g g a li k e m b a li s p irit u ra n g
o ra n g d i B a m u s S u n d a m e ru p a k a n
d e n g a n y a n g d ila k u k a n P S S . B e d a -
S u n d a . M e n g in g a t p a d a m a s a la lu
to k o h b e rp e n g a ru h
n y a , p ro s e s p e n tra n s lite ra s ia n
m a s ih b a n y a k k e s a la h a n , m a la s b e -
s e h in g g a d ih a ra p k a n
k e rja , s e d a n g k a n
s a a t in i a la m tid a k
p e n g a ru h
b is a m e m a n ja k a n
la g i. " Itu a rtin y a
m e la lu i B a g ia n K e p u rb a k a la a n ,
sam a
yang
d ila k u k a n P a rb u d b e rd a s a rk a n
p ro y e k d a n m e lib a tk a n
pada
s e ju m la h
p e n e liti y a n g d ib a y a r. S e m e n ta ra
p ro s e s tra n s lite ra s i
itu ,
y a n g d ila k u k a n
m a n u s ia
S u n d a h a ru s
m e n c ip ta k a n
b a n g k it, h a ru s
m a n u s ia -m a n u s ia
P S S le b ih b e rs ik a p s u k a re la .
y a n g a h li d i d a la m a n y a ,"
,
lip .
T e ra k h ir m u n c u l In s titu t B u d a y a
S u n d a (Ib u S u n d a ) y a n g ju g a a k a n
m e la k u k a n
m e n e rje m a h k a n
b u k u te n ta n g u n d a k
u su k b a sa (se m a c a m
yang pem ah
grammar)
.
d itu lis o le h K a rl F re d e -
K a n g lip , k e k i-
n in a n y a n g b e rm a s a la h
k ita tid a k m e m a h a m i
itu k a re n a
s e ja ra h S im d a .
" H a ri in i k ita a d a k a re n a a d a m a s a
. la lu . K e n a p a b e g itu p a h a m
dengan
. N a m u n , T e d i m e n g a n ju rk a n ,
nya P S S , B am us, m aupun
s a a t-
p e m e rin -
ta h u n tu k b e rs in e rg i m e n g e rja k a n m e n e n tu k a n
pada saat akan
p rio rita s
naskah yang
a k a n d ite liti le b ih d u lu . D e n g a n
d e m ik ia n , u p a y a p e n y e la m a ta n
te rk e ja r ju g a
is i
d e n g a n k o n d is i n a s k a h
y a n g m a s ih b a ik . M e n g in g a t k o rid is i
s e ja ra h b a n g s a a s in g s e p e rti C in a ,
fis ik n a s k a h u m u m n y a
la n d a y a n g p e m a h
J e p a n g ,a ta u
(E riy a n ti/" P R " )* * *
A m e rik a te ta p i d e n g a n
k e b e ra d a a n
S u n d a k u n o d i m a s y a ra k a t.
ric k H o U e , s e o ra n g w a rg a n e g a ra B e tin g g a l d i G a ru t.
a k a n m e m b e ri
p u la te n ta n g
n y a . T e ru ta m a
D a la m p a n d a n g a n
h a l s e ru p a . D i a n ta ra n y a
tu tu r K a n g
naskah
d i m a sy a ra k a t
su d a h ru sa k .
NASKAH PNRI, 15L 409, bahan lontar, pemotretan oleh Aditia Gunawan.DCBA
*
------~-------
-----------.--~~~-------KALAU
tid a k
d iju a /,
.
d ip in d a h ta n g a n k a n .
./e b ih
b u ru k ,
d ib a k a r .
Yang
ada
B e g itu /a h
n a s ib
n a s k a h -n a s k a h
kuno
y a n g ju s tr u
nya
Sunda
d i d a /a m -
te rtu a n g
k e a r ifa n
s is te m ,
budaya
yang
b e rb a g a i
/a k a /
ta ta
te n ta n g
n i/a i,
m a s y a ra k a t
dan
Sunda.
B a g a im a n a
c a ra
m e n y e /a m a tk a n n y a ?
A pakah
ada
/a m a tk a n
m a /a h
s a ja
d iju a /
m enye-
n a s k a h -n a k s a h
te rs e b u t?
te rm a k a n
upaya
J a n g a n - ja n g a n °
d ia b a ik a n
b e g itu
sam pai
hancur
u s ia ?
dan
A ta u ju s tr u
d ib a k a r
"m e n y a m p a h "
k a re n a
tid a k
b e rg u n a ?