LANDASAN TEORI DAN PROGRAM APARTEMEN MAHASISWA BERKARAKTER KEPEMUDAAN DI YOGYAKARTA

  PROJEK AKHIR ARSITEKTUR Periode LXX, Semester Gasal, Tahun 2016/2017

  

LANDASAN TEORI DAN PROGRAM

APARTEMEN MAHASISWA BERKARAKTER

KEPEMUDAAN DI YOGYAKARTA

Tema Desain

  

Green Building

Fokus Kajian

  

Menampilkan Citra dan Karakter Kepemudaan pada Bangunan Apartemen melalui

Pengolahan Elemen Arsitektural

  Diajukan untuk memenuhi sebagian persyaratan memperoleh gelar Sarjana Teknik Arsitektur Disusun oleh:

  Mochammad Dani Khasan 12.11.0084

  Dosen pembimbing :

Ir. FX. Bambang Suskiyatno, MT.

  PROGRAM STUDI ARSITEKTUR FAKULTAS ARSITEKTUR DAN DESAIN UNIVERSITAS KATOLIK SOEGIJAPRANATA

LEMBAR PENGESAHAN

  PROJEK AKHIR ARSITEKTUR Periode LXX Semester Gasal 2016/2017 Program Studi Arsitektur Fakultas Arsitektur dan Desain Universitas Katolik Soegijapranta Semarang Judul : Kantor Kementerian Pekerjaan Umum, Transportasi dan Komunikasi

  Timor-Leste Tema Desain : Penerapan Sistem Green Building pada Bangunan Berkonsep Neo-Vernakular Fokus Kajian : Pembagian Zona Ruang dan Zona Sirkulasi Antara Setiap Kolompok Aktivitas Penyusun : Duarte Salvador Freitas Ximenes .NIM : 12.11.0077 Pembimbing : Ir. FX. Bambang Suskiyatno, MT.

  Penguji : Ir. Eddy Prawoto, MT Dr. Ir. Rudyanto Soesilo, MSA Ir. IM. Tri Hesti Mulyani. MT

  Semarang, September 2016 Mengetahui dan Mengesahkan Pembimbing, Ir. FX. Bambang Suskiyatno, MT.

  NIDN 0625116302 Penguji, Penguji, Penguji Ir. Eddy Prawoto, MT Dr. Ir. Rudyanto Soesilo, MSA Dr. Ir. Krisprantono NIDN 0024105601 NIDN 0020065402 NIDN 0616085701

LEMBAR PENGESAHAN

  PROJEK AKHIR ARSITEKTUR Periode LXX Semester Gasal Tahun 2016/2017 Program Studi Arsitektur Fakultas Arsitektur dan Desain Universitas Katolik Soegijapranta Semarang Judul : Apartemen Mahasiswa Berkarakter Kepemudaan di Yogyakarta Tema Desain : Green Building Fokus Kajian : Menampilkan Citra dan Karakter Kepemudaan pada Bangunan Apartemen melalui Pengolahan Elemen Arsitektural Penyusun : Mochammad Dani Khasan .NIM : 12.11.0084 Pembimbing : Ir. FX. Bambang Suskiyatno, MT.

  Penguji : Ir. Eddy Prawoto, MT Dr. Ir. Rudyanto Soesilo, MSA Ir. IM. Tri Hesti Mulyani. MT

  Semarang, September 2016 Mengetahui dan Mengesahkan Dekan

  Ketua Fakultas Arsitektur dan Desain Program Studi Arsitektur Dra. B. Tyas Susanti, MA.,Ph.D Dr. Ir. Krisprantono NIDN 0626076501 NIDN 0616085701

SURAT PERNYATAAN

  Yang bertanda tangan dibawah ini saya : Nama : Mochammad Dani Khasan NIM :12.11.0084 Menyatakan bahwa karya ilmiah pada Projek Akhir Arsitektur periode LXX semester gasal TA.

  2016/2017 Program Studi Arsitektur, Fakultas Arsitektur dan Desain, Universitas Katolik Soegijapranata Semarang Judul : Apartemen Mahasiswa Berkarakter Kepemudaan di Yogyakarta Tema Desain : Green Building Fokus Kajian : Menampilkan Citra dan Karakter Kepemudaan pada Bangunan Apartemen melalui Pengolahan Elemen Arsitektural Pembimbing : Ir. FX.Bambang Suskiyatno, MT. NIDN : 0625116302 Adalah bukan karya plagiasi, Bila dikemudian hari diketemukan tindak plagiasi dalam penyusunan karya ilmiah tersebut, maka pembuat pernyataan diatas siap menerima segala konsekuennya Semarang, September 2016

  Penulis Mochammad Dani Khasan NIM : 12.11.0084

  

PRAKATA

  Pertama-tama penulis mengucapkan puji syukur kehadirat Tuhan Yang Maha Esa, yang telah melimpahkan segala rahmat dan karunia-Nya sehingga laporan Landasan Teori dan Program ini dapat terselesaikan.

Penyusunan Landasan Teori dan Program dengan judul “Apartemen

  Mahasiswa Berkarakter Kepemudaan di Yogyakarta ” ini sebagai persyaratan untuk memperoleh gelar Sarjana Arsitektur di Fakultas Arsitektur dan Desain Univeritas Katolik Soegijapranata Semarang.

  Dalam penyusunan Landasan Teori dan Program ini penulis memperoleh dukungan dan bantuan dari berbagai pihak yang terkait. Oleh karena itu penulis dengan penuh kerendahan hati mengucapkan banyak terimakasih kepada :

  1. Ir. FX, Bambang Suskiyatno, MT. , selaku Dosen Pembimbing dan Dosen Koordinator

  2. Ir. CH Koesmartadi, MT., selaku Dosen Wali yang telah memberikan pengarahan sehingga proposal ini dapat diselesaikan.

  3. Dr. Dra Tyas Susanti, MA. , selaku Dekan Fakultas Arsitektur dan Desain Universitas Katolik Soegijapranata Semarang.

  4. Dr. Ir. Krisprantono selaku Ketua Program Studi Arsitektur Universitas Katolik Soegijapranata Semarang.

  5. Seluruh jajaran Dosen dan Staff yang terkait dalam proses Proyek Akhir Arsitektur periode 70

  6. Orang tua dan keluarga yang selalu memberikan dukungan baik hal moril ataupun materil di dalam proses penyusunan LTP.

  7. Serta Pihak-pihak yang tidak bisa penulis sebutkan satu persatu yang telah memberikan bantuan baik langsung maupun tidak langsung Disusunnya Landasan Teori & Program ini diharapkan dapat memberikan gambaran mengenai Proyek Akhir Arsitektur periode 70 yang berjudul “Apartemen Mahasiswa Berkarakter Kepemudaan di Yogyakarta”. Penulis menyadari bahwa penyusunan LTP ini masih belum sempurna masih banyak kekurangan. serta adanya keterbatasan pengetahuan maupun pengalaman. Oleh karena itu, saran dan kritik yang membangun dari pembaca sangat dibutuhkan demi penyempurnaan laporan Landasan Teori dan Program ini.

  Semarang, 22 Agustus 2016 Mochammad Dani Khasan

  DAFTAR ISI

  LEMBAR PENGESAHAN ................................................................................ i SURAT PERNYATAAN ................................................................................. iii PRAKATA ..................................................................................................... iv DAFTAR ISI ................................................................................................. vi DAFTAR BAGAN .......................................................................................... x DAFTAR GAMBAR ........................................................................................ xi DAFTAR TABEL ....................................................................................... xviii

  BAB I PENDAHULUAN ................................................................................. 1

  1.1. Latar Belakang ................................................................................. 1

  1.1.1. Kepentingan Mendesak (Urgency) ....................................... 2

  1.1.2. Kebutuhan (Need) ................................................................. 3

  1.1.3. Ketertarikan (Interest) ............................................................ 3

  1.1.4. Keterkaitan (Relevancy) ........................................................ 5

  1.2. Tujuan dan Sasaran Pembahasan ................................................. 6

  1.3. Lingkup Pembahasan ..................................................................... 7

  1.4. Metoda Pembahasan ..................................................................... 8

  1.4.1. Metoda Pengumpulan Data ................................................. 8

  1.4.2. Metoda Penyusunan Analisa ............................................... 9

  1.4.3. Metoda Pemrograman ....................................................... 10

  1.4.4. Metoda Perancangan Arsitektur ........................................ 10

  1.4.5. Bagan Metode Perancangan ............................................... 11

  1.5. Sistematika Pembahasan ............................................................ 11

  BAB II TINJAUAN PROYEK ........................................................................ 14

  2.1. Tinjauan Umum ............................................................................ 14

  2.1.1. Gambaran Umum .............................................................. 14

  2.1.2. Latar Belakang

• – Perkembanagan – Trend ....................... 21

  2.1.3. Sasaran yang akan Dicapai ............................................... 25

  2.2. Tinjauan Khusus .......................................................................... 25

  2.2.1. Terminologi ........................................................................ 25

  2.2.2. Kegiatan (Pelaku, Fasilitas, Peralatan/Prasarana .............. 32

  2.2.3. Spesifikasi dan Persyaratan Desain .................................. 37

  2.2.4. Diskripsi Konteks Kota ....................................................... 40

  2.2.5. Studi Banding atau Komparasi Proyek Sejenis ................. 43

  2.3. Kesimpulan, Batasan, dan Anggapan ........................................... 60

  2.3.1. Kesimpulan ........................................................................ 60

  2.3.2. Batasan ............................................................................. 61

  2.3.3. Anggapan .......................................................................... 62

  BAB III ANALISA PENDEKATAN PROGRAM ARSITEKTUR .................... 63

  3.1. Analisa Pendekatan Arsitektur ..................................................... 63

  3.1.1. Studi Aktivitas .................................................................... 63

  3.1.2. Studi Fasilitas .................................................................... 72

  3.2. Analisa Pendekatan Sistem Pembangunan ................................. 89

  3.2.1. Studi Sistem Struktur ......................................................... 89

  3.2.2. Studi Sistem Enclosure Bangunan ................................... 108

  3.2.3. Studi Sistem Utilitas ........................................................... 114

  3.3. Analisa Pendekatan Konteks Lingkungan .................................. 145

  BAB IV ARSITEKTUR ............................................................................... 152

  4.1. Konsep Program ........................................................................ 152

  4.1.1. Aspek Citra ....................................................................... 152

  4.1.2. Aspek Fungsi ................................................................... 153

  4.1.3. Aspek Teknologi .............................................................. 154

  4.2. Tujuan Perancangan, Faktor Penentu Perancangan, Faktor Persyaratan Perancangan ......................................................... 154

  4.2.1. Tujuan Perancangan ........................................................ 154

  4.2.2. Faktor Perancangan ........................................................ 155

  4.2.3. Faktor Persyaratan Perancangan .................................... 156

  4.3. Program Arsitektur ..................................................................... 157

  4.3.1. Program Kegiatan ............................................................ 157

  4.3.2. Program Sistem Struktur ................................................. 160

  4.3.3. Program Sistem Enclosure Bangunan ............................... 161

  4.3.4. Program Sistem Utilitas ................................................... 162

  4.3.5. Program Lokasi Tapak ..................................................... 164

  BAB V KAJIAN TEORI .............................................................................. 175

  5.1. Kajian Teori Penekanan/Tema Desain ....................................... 175

  5.1.1. Latar Belakang ................................................................. 175

  5.1.2. Studi Preseden ................................................................ 187

  5.1.3. Penerapan Teori Tema Desain ........................................ 189

  5.2. Kajian Teori Permasalahan Dominan ......................................... 196

  5.2.1. Latar Belakang ................................................................ 196

  5.2.2. Interpretasi dan Elaborasi Teori Permasalahan Dominan 197

  5.2.3. Studi Preseden ................................................................ 198

  5.2.4. Kemungkinan Penerapan Teori Permasalahan Desain ..... 203 DAFTAR PUSTAKA .................................................................................. 214 LAMPIRAN.................................................................................................. 215

  DAFTAR BAGAN

Bagan 1.1 Skema Kerangka Pemikiran ........................................................ 11Bagan 3.1 Struktur Organisasi Pengelola Apartemen .................................. 64Bagan 3.2 Hubungan Kelompok Ruang ....................................................... 68Bagan 3.3 Sirkulasi Aktivitas Ekstern Penghuni ........................................... 68Bagan 3.4 Sirkulasi Aktivitas Intern Penghuni type Studio ........................... 69Bagan 3.5 Sirkulasi Aktivitas Intern Penghuni type 1 Bedroom .................... 69Bagan 3.6 Sirkulasi Aktivitas Intern Penghuni type 2 Bedroom .................... 69Bagan 3.7 Sirkulasi Pengelola ..................................................................... 70Bagan 3.8 Sirkulasi Pengunjung / Tamu ...................................................... 71Bagan 3.9 Sirkulasi Service ......................................................................... 71Bagan 3.10 Sistem Pengolahan Grey Water.............................................. 118Bagan 3.11 Skema Jaringan Listrik ............................................................ 119Bagan 3.12 Skema Sistem Pemadam Kebakaran ..................................... 123Bagan 3.13 Skema Pengolahan Sampah .................................................. 129Bagan 4.1 Program Ruang......................................................................... 159

  DAFTAR GAMBAR

Gambar 1.1 Grafik Jumlah Perguruan Tinggi ............................................... 4Gambar 2.1 Simplex Apartment .................................................................. 19Gambar 2.2 Duplex Apartment ................................................................... 19Gambar 2.3 Triplex Apartment .................................................................... 20Gambar 2.4 Letak Geografis Kabupaten Sleman ....................................... 41Gambar 2.5 Peta Wilayah Kabupaten Sleman ............................................ 42Gambar 2.6 Peta Lokasi Student Castle Apartment ................................... 43Gambar 2.7 Foto Maket Student Castle Apartment .................................... 44Gambar 2.8 Foto dari Pintu Masuk Apartemen ........................................... 45

  2 Gambar 2.9 Tipe Studio luas 21.56 m ....................................................... 46

  

2

Gambar 2.10 Tipe Duluxe luas 23.58 m .................................................... 46

  2 Gambar 2.11 Tipe 1 Bedroom luas 41.85 m .............................................. 47

  2 Gambar 2.12 Bedroom luas 56.08 m ......................................................... 47

Gambar 2.13 Fasilitas Ruang Belajar & Taman Belajar .............................. 48Gambar 2.14 Fasilitas Kolam Renang ........................................................ 48Gambar 2.15 Fasilitas Cafe ........................................................................ 49Gambar 2.16 Fasilitas Mushola .................................................................. 49Gambar 2.17 Retail ..................................................................................... 50Gambar 2.18 Lift Penumpang & Lift Barang ............................................... 50Gambar 2.19 Area Parkir ............................................................................ 51Gambar 2.20 Rooftank, Hidrant, CCTV ...................................................... 51Gambar 2.21 Speaker, Fire Detector &Extinguisher, Ruang Panel ............ 52Gambar 2.22 Fasade Balkon Apartemen .................................................... 53Gambar 2.23 Peta Lokasi Student Park Apartment & Hotel ....................... 54Gambar 2.24 Bagian Samping Student Part Apartment & Hotel ................. 54Gambar 2.25 Lobby Student Park Apartment & Hotel ................................ 55Gambar 2.26 Tipe Studio Twin ................................................................... 56Gambar 2.27 Tipe Deluxe Twin .................................................................. 56Gambar 2.28 Tipe Queen ........................................................................... 56Gambar 2.29 Fasilitas Kolam Renang di Lantai atas .................................. 57Gambar 2.30 Fasilitas Fitness & Gym ........................................................ 57Gambar 2.31 Fasilitas Restoran ................................................................. 57Gambar 2.32 Kantor LPB Mitra Bersama ................................................... 59Gambar 2.33 Gallery Karya ........................................................................ 59Gambar 2.34 Hasil UMKM .......................................................................... 60Gambar 2.35 Hasil UMKM .......................................................................... 60Gambar 3.1 Layout Tipe Studio ................................................................... 87Gambar 3.2 Layout Tipe 1 Bedroom ............................................................ 88Gambar 3.3 Layout Tipe 2 Bedroom ............................................................ 88Gambar 3.4 Struktur Rangka Kaku dan Inti ................................................. 91Gambar 3.5 Pembebanan Lateral ................................................................ 91Gambar 3.6 Sistem Dinding Geser ............................................................... 92Gambar 3.7 Pondasi Tiang Pancang ........................................................... 94Gambar 3.8 Minipile bentuk segitiga ............................................................ 94Gambar 3.9 Minipile bentuk bujur sangkar .................................................. 95Gambar 3.10 Maxipile bentuk bulat ............................................................. 95Gambar 3.11 Pondasi bor pile ..................................................................... 96Gambar 3.12 Pondasi rakit .......................................................................... 97Gambar 3.13 Dinding penahan .................................................................... 98Gambar 3.14 Tie Beam ................................................................................ 99Gambar 3.15 Konstruksi Kolom ................................................................. 100Gambar 3.16 Jenis Kolom ......................................................................... 101Gambar 3.17 Flat Plate .............................................................................. 102Gambar 3.18 Flat Slab ............................................................................... 102Gambar 3.19 Waffle System ...................................................................... 103Gambar 3.20 Pelat dan Balok .................................................................... 103Gambar 3.21 Core bangunan .................................................................... 104Gambar 3.22 Core bangunan .................................................................... 104Gambar 3.23 Dilatasi Kolom ...................................................................... 105Gambar 3.24 Dilatasi Kantilever ................................................................ 105Gambar 3.25 Dilatasi Geber ...................................................................... 106Gambar 3.26 Dilatasi Konsol ..................................................................... 106Gambar 3.27 Penulangan Plat Dak Atap ................................................... 107Gambar 3.28 Batu bata ............................................................................... 109Gambar 3.29 Batu Batako .......................................................................... 109Gambar 3.30 Batu Hebel ............................................................................ 110Gambar 3.31 Beton Precast ....................................................................... 110Gambar 3.32 Cladding ................................................................................ 111Gambar 3.33 Partisi .................................................................................... 111Gambar 3.34 Kusen PVC ........................................................................... 112Gambar 3.35 Kaca sistem double glass ..................................................... 112Gambar 3.36 Bahan Penutup Lantai ........................................................... 113Gambar 3.37 Skema down feed system ..................................................... 115Gambar 3.38 Skema up feed system .......................................................... 116Gambar 3.39 Cross Ventilation .................................................................. 121Gambar 3.40 AC Split ................................................................................ 122Gambar 3.41 AC Sentral ............................................................................ 122Gambar 3.42 Alat Pemadam Kebakaran pada Bangunan Tinggi .............. 125Gambar 3.43 Penangkal Petir Elektrostatis ............................................... 128Gambar 3.44 Detail Shaft sampah & troli sampah ..................................... 129Gambar 3.45 Diagram Round trip lift .......................................................... 131Gambar 3.47 Lift ......................................................................................... 134Gambar 3.48 Tangga .................................................................................. 134Gambar 3.49 Ramp .................................................................................... 134Gambar 3.50 Parkir Mobil ........................................................................... 135Gambar 3.51 Pencahayaan Alami pada bangunan ................................... 136Gambar 3.52 Contoh Pencahayaan Buatan pada ruangan ....................... 137Gambar 3.53 Konsep sistem FTTB ............................................................ 138Gambar 3.54 Konsep sistem FTTB ............................................................ 138Gambar 3.55 Sistem kunci pintar ............................................................... 139Gambar 3.56 Sistem Kontrol Lampu Otomatis .......................................... 140Gambar 3.57 Secondary skin pada bangunan ........................................... 141Gambar 3.58 Sistem Solar Panel ............................................................... 142Gambar 3.59 Sistem Solar Panel Water Heater ......................................... 143Gambar 3.60 Sistem Pengolahan Air Hujan .............................................. 144Gambar 3.61 Sistem Overflow Kolam Renang .......................................... 145Gambar 3.62 Letak kecamatan Mlati & Depok ........................................... 146Gambar 3.63 Peta Kecamatan Mlati ........................................................... 146Gambar 3.64 Peta Kecamatan Depok ....................................................... 147Gambar 3.65 Letak beberapa Perguruan Tinggi ........................................ 151Gambar 4.1 Tapak Alternatif 1 jalan Selokan Mataram ............................. 165Gambar 4.2 Foto Existing padaTapak Alternatif 1 ..................................... 165Gambar 4.3 Tapak Alternatif 2 jalan Selokan Mataram ............................. 167Gambar 4.4 Foto Existing padaTapak Alternatif 2 ..................................... 168Gambar 5.1 Gedung Menara BCA ............................................................. 184Gambar 5.2 Pohon Mahoni ........................................................................ 186Gambar 5.3 Pohon Ketapangi.................................................................... 187Gambar 5.4 Pohon Kamboja...................................................................... 187Gambar 5.5 Eksterior Basket Apartemen .................................................. 195Gambar 5.6 Fasade Basket Apartemen ..................................................... 196Gambar 5.7 Eksterior Massachusetts College of Art dan Design Student . 197Gambar 5.8 Konsep Material ..................................................................... 198Gambar 5.9 Panel Fasade Dinding ............................................................ 198Gambar 5.10 Eksterior Coral Apartemen ................................................... 199Gambar 5.11 Fasade Coral Apartemen ..................................................... 200Gambar 5.12 Contoh Pengolahan Fasade ................................................ 203Gambar 5.13 Contoh Penonjolan Elemen Struktur .................................... 204Gambar 5.14 Contoh Bangunan Green Building........................................ 205Gambar 5.15 Contoh Mural pada Apartemen ............................................ 206Gambar 5.16 Contoh Sign ......................................................................... 207Gambar 5.17 Kolaborasi Warna pada Eksterior dan Interior .................... 208

  DAFTAR TABEL