EFEK PEMBERIAN EKSTRAK DAUN KEMANGI (Ocimum sanctum) TERHADAP JUMLAH NEUTROFIL PADA TIKUS WISTAR JANTAN YANG DIPAPAR STRESOR RASA SAKIT

ac

b.u
igili

http
.id

g

://di

http

g

.id

g

://di


d

ili

/dig

:/
http

ili

/dig

.id

://d

http


.id

j.ac

une
ilib.

g

://di

http

e
b.un
i
l
i
g
i


une
ilib.

ili

/dig

ej
b.un

ili

/dig

.id

.id

e

b.un
i
l
i
g
i

.id

http

ili

/dig

.id

http

d


ej.
b.un

ili

/dig

.id

:

http
.id

j.ac

e
b.un
i

l
i
g
i

://d

://d

http

:

http
ac.i

:/
http

e

b.un
i
l
i
g
i

:

http

.id

une
ilib.

j.ac

j.ac


e
b.un
i
l
i
g
i

ej
b.un

:

http

j.ac

j.ac

une

ilib.

:/
http

://d

://d

://d

ej
b.un

ili

/dig

:/
http


j.ac

j.ac

http

://d

untuk menyelesaikan Program Studi Kedokteran Gigi (S1)
d mencapai gelar Sarjana
id
id Kedokteran Gigi
idan
.ac.
.ac.
.ac.

:/
http


e
b.un
i
l
i
g
i

.id

j.ac

e
b.un
i
l
i
g
i

/dig
/dig
/dig
ttp:/
ttp:/
ttp:/
h
h
h
diajukan guna melengkapi tugas akhir dan memenuhi salah satu syarat
g

://di

.id
j.ac

:/
http

.id

:

http

http

c.id
ej.a
n
u
.
ilibSKRIPSI

.id

j.ac

http

e
b.un

gili

j.ac

http

http

.id

g

://di

ej.
b.un

://di

e
b.un
i
l
i
g
i

d

ac.i

http

://d

://d

://d

http

une
ilib.

.id

j.ac

:

http

d

ili

/dig

e
b.un
i
l
i
g
i

g

ac.i

:/
http

.id

j.ac

une
ilib.

://di

ej.
b.un

:

http

://d
://d
://d
://d PEMBERIAN
EFEK
EKSTRAK
DAUN
KEMANGI
(Ocimum
http
http
http
http
sanctum) TERHADAP JUMLAH NEUTROFIL PADA
TIKUS
c.id
c.id
c.id YANG DIPAPAR
c.id WISTAR JANTAN
ej.a
ej.a
ej.a
ej.a
n
n
n
n
u
u
u
u
.
.
.
.
STRESOR
b
b RASA SAKITgilib
b
igili
i
igili
igili

j.ac

http

.id

j.ac

j.ac

d

ili

/dig

:/
http

.id
http

ac.i

ej.
b.un

g

://di

g

://di

.id

j.ac

http

une
ilib.

:

http

une
ilib.

j.ac

http

d

ej.
b.un

.id

g

.id

g

j.ac

://di

://d

http

une
ilib.

://di

une
ilib.

b.u
igili

j.ac

http

ac.i

:/
http

e
b.un
i
l
i
g
i

.id
http

ac.i

ej.
b.un

g

://di

g

://di

http

.id

ac

nej.

://d

j.ac

http

une
ilib.

b.u
igili

http

une
ilib.

j.ac

j.ac

http

.id

ac

nej.

://d

http

une
ilib.

://di

http

une
ilib.

b.u
igili

j.ac

j.ac

une
ilib.

ac

nej.

://d

://d

http

ac

nej.

nej.

b.u
igili

http

:

http

Oleh
id
.ac.

j

j

une
ilib.

g

://di

http

une
ilib.

g

://di

http
.id

g

://di

http

d

ili

/dig

.id

.id

j.ac

http
.id

une
ilib.

g

://di

g

g

://di

.id

j.ac

.id

.id

j.ac

ne
ib.u

.id

e
b.un
i
l
i
g
i

://d

.id

une
ilib.

.id

.id

une
ilib.

g

://di

j.ac

:

http

j.ac

http

ne
ib.u

:

http
j.ac

http

g

://di

d

ej.
b.un

ili

/dig

:/
http

j.ac

http

:

http
ac.i

.id

://d

une
ilib.

.id

une
ilib.

://di

j.ac

http

:

http
j.ac

http

e
b.un
i
l
i
g
i

ji.ac

http

ne
ib.u

.id

j.ac

e
b.un
i
l
i
g
i

j.ac

http

ne
ib.u

g

://di

http

://d

://d

g

://di

.id

e
b.un
i
l
i
g
i

j.ac

http

.id

GIGI
d FAKULTAS KEDOKTERAN
.id
.id
j.ac
j.ac
e
e
n
n
b.u
UNIVERSITAS
JEMBER igilib.u
igili
d
/
/
://d
:
http
http

ej.
b.un

j.ac

http

une
ilib.

g

://di

http

j.ac

une
ilib.

2010

.id

://d

g

://di

ili

/dig

j.ac

http

une
ilib.

.id

j.ac

une
ilib.

ac.i

:/
http

e
b.un
i
l
i
g
i

.id

j.ac

http

ac.i

:/
http

.id

g

://di

http
ej.
b.un

http

http

une
ilib.

.id

.id

ac
j.ac
MarthauTri
nej. Wulandari
une
.
.
b
b
i
i
l
l
gi 051610101026 //digi
NIM
:
://di

j.ac

j.ac

une
ilib.

id
.ac.

:

http
.id

j.ac

ne
ib.u

PERSEMBAHAN

Skripsi ini saya persembahkan kepada;
1. Ibunda Supraptiningsih dan Ayahanda Ach. Muzakki yang telah memberikan
do’a, kasih sayang, pengorbanan dan semangat yang tiada henti.
2. Kakak-kakakku, Martha Kuswardany S.Pi, Mayasari Kushandayani Amd, dan
Sofyan Syah SE, terima kasih atas dukungan dan doa-doanya serta semangatnya.
3. Keponakanku Humam dan Irza yang selalu memberiku keceriaan.
4. Semua keluargaku yang selalu memberi motivasi.
5. Almamater Fakultas Kedokteran Gigi Universitas Jember.

ii

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

://d
htthpttp:

c.id id
c.id id
c.id id
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
n
n
n
u
u
u
.
.
.
ilib b.u
giilgibilib.u
giliblib.u
/d:/i/gdigili perjuangan, jangan
Hidup
:/p/d:/i/dmenyerah...!
:/padalah
:/p/d:/i/digi
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h htt
h htt
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

://d
htthpttp:

id
.id
.icd.id telah selesai
.id
.id
maka apabila
.ajc.a. c.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.akamu
jkemudahan,
j.eajc.ac.id kesulitan itu ada
j.eajc.ac.id Sesungguhnyansesudah
e
e
e
e
e
n
n
n
n
e
b.u un
b.u.un
b.iub.un
b.u un
b.u un
igdiilgi ilib.
igdiilgi ilibyang
igdiilgi ilsungguh-sungguh
igdiilgi ilib. kerjakanlah dengan
igdiilgi ilib.
d
d
d
d
d
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
di
suatu
urusan,
urusan
lain
dan
hanya
:
:
:
:
:
/
/
/
/
/
htthpttp:/
htthpttp:/
htthpttp:/
htthpttp:/
htthpttp:/

://d
htthpttp:

MOTTO

kepada Tuhanmu lah hendaknya kamu berharap.
.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
ca.icd.id Nasyrah (94):6-8)
(Q.S
j.eajc.ac.id
j.eajAlam
e
e
.
n
n
u
u
lib. .un
lib. .un
d/i/gdiigilib
d/i/gdiigilib
/
/
/
/
:
:
p
p
htthttp:
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

ALLAH tidak akan membebani seseorang kecuali sesuai dengan kesanggupannya. Ia
d
c.id id
ca.icd.id
c.id id
c.id id
ajc.a.ic.idkebaikan) yang dikerjakan
dan ia mendapat
(dari
enj.eaj.ac.
enj.eaj.siksa
enj.eaj.ac.
enj.e(dari
enj.eaj.ac. mendapat pahala
n
n
n
n
n
u
u
u
u
u
.
.
.
.
.
ilib b.u
ilib b.u
ilib b.u
ilibilib.u
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/d:/i/gdigili
/d:/i/gdigili
/d:/i/gdigyang
/d:/i/gdigili
/
/
/
/
/
:
:
:
:
:
p
p
p
p
p
kejahatan)
dikerjakan.
t
t
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
hthttp
hthttp

://d
htthpttp:

(Q.S Al-Baqarah (2):286)
c.id id
c.id id
c.id id
c.id id
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
n
n
n
n
u
u
u
u
.
.
.
.
ilib ib.u
giilgibilib.u
giilgibilib.u
giliblib.u
//d:/i/gdigil
:kesempitan.
:/p/d:/i/dkelapangan
:/p/d:/i/kelak
:/p/d:/i/digi
d
p
p
p
p
t
t
t
t
ALLAH
akan
memberikan
sesudah
t
t
t
t
h http
h htt
h htt
h htt

(Q.S Ath-Thalaq (65):7)

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

ca.icd.id
j.eaiii
e
.
j
n
u
ilgibil.ib.un
g
i
d
i
/
:/ d
htthpttp://

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

PERNYATAAN

Saya yang bertanda tangan di bawah ini:
Nama : Martha Tri Wulandari
NIM

: 051610101026

menyatakan dengan sesungguhnya bahwa karya tulis ilmiah yang berjudul: “Efek
Pemberian Ekstrak Daun Kemangi (Ocimum Sanctum) Terhadap Jumlah Neutrofil
Pada Tikus Wistar Jantan Yang Dipapar Stresor Rasa Sakit” adalah benar-benar hasil
karya sendiri, kecuali jika pengutipan subtansi disebutkan sumbernya, dan belum
pernah diajukan pada institusi manapun, serta bukan karya jiplakan. Saya
bertanggung jawab atas keabsahan dan kebenaran isinya sesuai dengan sikap ilmiah
yang harus dijunjung tinggi.
Demikian pernyataan ini saya buat dengan sebenarnya, tanpa ada tekanan dan
paksaan dari pihak manapun serta bersedia mendapat sanksi akademik jika ternyata
dikemudian hari pernyataan ini tidak benar.

Jember, Juni 2010
Yang menyatakan,

Martha Tri Wulandari
NIM 051610101026

iv

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
.id
.id
.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
e
e
e
e
n
n
n
n
b.u un
b.u un
b.u un
b.u un
igdiilgi ilib.
igdiilgi ilib.
igdiilgi ilib.
igdiilgi ilib.
d
d
d
d
/
/
/
/
/
/
/
/
:
:
:
:
/
/
/
/
pttp:/ PEMBERIANhtEKSTRAK
tpttp:/
htthpttp:/
htthpttp:/
htthEFEK
DAUN KEMANGI
(Ocimum sanctum)
h

://d
htthpttp:

SKRIPSI

TERHADAP JUMLAH NEUTROFIL PADA TIKUS WISTAR
d
d.id
d
JANTAN
RASA SAKIT
ac.i .id
ac.iSTRESOR
ac.i .id YANG DIPAPAR

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

ej. j.ac
bl.iubn.une
i
l
i
g
://di digi
htthpttp://

ej. j.ac
bl.iubn.une
i
l
i
g
://di digi
htthpttp://

ej. j.ac
bl.iubn.une
i
l
i
g
://di digi
htthpttp://

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

id
c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
u
.
.
n
b u
giliblib.u
igdiilgi ilib.
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/NIM
051610101026
/
p
p
t
t
t
t
h htt
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
.id
.id
.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
e
e
e
e
Pembimbing
n
n
n
n
u
u
u
u
lib. .un
lib. .un
lib. .un
lib. .un
d/i/gdiigilib
d/i/gdiigilib
d/i/gdiigilib
d/i/gdiigilib
/
/
/
/
/
/
/
/
:
:
:
:
p
p
p
p
:
tt :
htthttpKurniawati,
htthttp: Utama : drg. Atik
htthttp:
Dosen Pembimbing
M. Kesh http

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
c.iddrg.
c.id Pembimbing
id Iin Eliana T, M.
id
Dosen
Anggota:
Kes
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
n
n
n
u
u
u
.
.
.
ilib b.u
ilib b.u
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/d:/i/gdigili
/d:/i/gdigili
/
/
/
:
:
:
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajvc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

Oleh

. c.id
MarthaneTri
j.eajc.aWulandari

PENGESAHAN

Skripsi ini berjudul “Efek Pemberian Ekstrak Daun Kemangi (Ocimum Sanctum)
Terhadap Jumlah Neutrofil Pada Tikus Wistar Jantan Yang Dipapar Stresor Rasa
Sakit” telah diuji dan disahkan oleh Fakultas Kedokteran Gigi Universitas Jember
pada:
hari

:

tanggal :
tempat : Fakultas Kedokteran Gigi Jember

Tim Penguji
Ketua,

drg. Atik Kurniawati, M. Kes
NIP 197102041998022002
Anggota I,

Anggota II,

drg. Iin Eliana T, M. Kes
NIP 197512022003122001

drg. Budi Yuwono, M. Kes
NIP196709141999031002
Mengesahkan,
Dekan,

drg. Hj. Herniyati, M.Kes.
NIP 195909061985032001

vi

.id

g

://di

http

une
ilib.

g

://di

http
.id

g

://di

http

d

.id

d

g

http

d

.id

j.ac

g

://di

http
d

ej.
b.un

:

http

une
ilib.

:

http
d

ac.i

ac.i

ac.i

ej.
b.un

.id

j.ac

://di

RINGKASAN

g

://di

http

une
ilib.

.id

j.ac

une
ilib.

ej.
b.un

ili
gili
gili
gili
Efek Pemberian
Ekstrak Daun
Terhadap Jumlah
//dig
://di
:sanctum)
://diKemangi (Ocimum
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
Neutrofil Pada Tikus Wistar Jantan Yang Dipapar Stresor Rasa Sakit; Martha

ili

/dig

g

://di

g

://di

ej.
b.un

une
ilib.

j.ac

http

.id

j.ac

http

une
ilib.

ac.i

ac.i

:/
http

.id

g

://di

http
ej.
b.un

g

://di

http

une
ilib.

.id

j.ac

une
ilib.

j.ac

j.ac

une
ilib.

.id

j.ac

j.ac

une
ilib.

:

http

id
.id
.id
.id Tri Wulandari; 051610101026;
2010: j50
Gigi
c.id
.ac. halaman; Fakultas
j.ac
j.aKedokteran
j.ac
e
e
e
e
n
n
n
n
u
u
u
u
lib.
lib.
lib.
ilib.
Universitas
digi
digi
digi
digJember.
/
/
/
/
/
/
/
/
:
:
:
:
p
p
p
p
htt
htt
htt
htt

j.ac

e
b.un
i
l
i
g
i

://d

http

c.id

j.a
.une

lib

digi

://
http

Krisis yang di.idalami bangsa Indonesia
masalah
d
d ini, menimbulkan berbagai
c.id
ac.i
ac.i
ac
.
.
.
j
j
j
ej.a
e
e
e
n
n
n
n
u
u
u
u
.
.
.
.
b
b Secara umum, stres
b memicu adanya gstres.
b
dalam masyarakat
yang pada akhirnya
igili
i ili
igili
igili
/d

/d

/d

/d

ttp:/

ttp:/

ttp:/

ttp:/

h
h
h
h
berpengaruh
terhadap kesehatan
individu dan keadaan
tersebut dapat mengancam

:

http

:

http

sistem imun,c.isistem
endokrin
d
d
d homeostasis. Ancaman
.igangguan
.id tersebut dapat berupa
c.id
j.a
j.ac
j.ac
ej.a
e
e
e
n
n
n
n
u
u
u
u
.
.
.
.
ib
ilib
dan sistem
Sistem imun yang
menyebabkan
gilib
gilibperubahan fungsi /imun,
gilterganggu
gsaraf.
: /di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h

http

d Berbagai upaya telah
hal ini. Salahac.satunya
dengan
id
.id
.id
.id dilakukan untuk mengatasi
j.ac
j.
j.ac
j.ac
e
e
e
e
n
n
n
n
b.u
b.u
b.u yang berasal darigilitanaman
b.u
menggunakan
daun kemangi
igili
i
igili
igili obat-obatan tradisional
d
d
d
d
/
/
/
/
/
/
/
/
:
:
:
:
http
http
http
http

http

aktivitas dan
fungsi
sistem imun. Salah
.id
.id satu indikator
.id
.id
.id sehingga dapat meningkatkan
j.ac
j.ac
j.ac
j.ac
e
e
e
e
n
n
n
n
u
u
u
u
lib.
lib. imun adalah jumlah
ilib.
ilib.
yang peka
perubahan://sistem
digini
digi neutrofil. Penelitian
digi
digterhadap
/
/
/
/
/
/
:
:
:
p
p
p
p
htt
htt
htt
htt

http

.id sanctum) terhadap .jumlah
neutrofil pada tikus
c.id
c.id stresor rasa
c.idwistar jantan yang jdipapar
c.id
ej.a
e .a
ej.a
ej a
n
n
n
n
u
u
u
u
.
.
.
.
ib
ilib
ilib
ilib
sakit. p://digil
/dig
/dig
/dig
/
/
/
:
:
:
p
p
p
t
t
t
t
ht
ht
ht
ht

http

ac.i

j.
une
ilib.

g

://di

http

khususnya pada sistem imun selular yaitu leukosit salah satunya adalah neutrofil.

:

ac.i

ej.
b.un

ili

/dig

:/
http

(Ocimum sanctum). Ekstrak daun kemangi mempunyai efek sebagai imunomodulator,

:

j.ac

e
b.un
i
l
i
g
i

://d

http

bertujuan untuk mengetahui pengaruh pemberian ekstrak daun kemangi (Ocimum

:

j.ac

une
ilib.

g

://di

http

:

Jenis penelitian ini adalah eksperimental laboratoris dengan rancang
id
id
.id penelitian The Post.aTest
c.id
c.id Only Control Group
.ac.dilakukan bulan nej.ac.
ejini
ej.a Design. Penelitian
ej
n
n
n
u
u
u
u
.
.
.
.
b
lib
gilib
gilib
igili
digi di Bagian Biomedik
Oktober
://dGigi
://di Fakultas Kedokteran
://di Laboratorium Fisiologi
://2009
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h

j.ac

une
ilib.

g

://di

http

:

http

Universitas Jember dan Laboratorium Kesehatan Daerah Kabupaten Jember. Sampel
c.id

a

ej.
b.un

ili

/dig

:/
http

d

d

d

d

i
c.i
adibagi
ac.berjumlah
ac.i tikus wistar jantan
penelitian ini adalah
24 ekor
menjadi 3 nej.ac.i
nej.
nej.
nej.
u
u
u
.u
.
.
.
b
b
b
ili
gilib
idan
igili II (Kontrol positif)
igili negatif), kelompok
igyaitu
d
d
d
d
/
/
/
/
/
/
/
/
kelompok
kelompok
I
(Kontrol
:
:
:
:
ttp
ttp
ttp
ttp
h

h

h

h

:

http

kelompok III (perlakuan). Kelompok kontrol negatif hanya diberi aquadest, kelompok
d
ac.i

j.

e
b.un
i
l
i
g
i

://d

http

.id

g

://di

http

.id

j.ac

une
ilib.

g

://di

http

ne
ib.u

.id
vii
j.ac

.id

j.ac

j.ac

.id

j.ac

.id

j.ac

une
ilib.

g

://di

http

ne
ib.u

.id

.id

j.ac

.id

une
ilib.

g

://di

http

ne
ib.u

:

http

j.ac

j.ac

une
ilib.

g

://di

http

ne
ib.u

ht

ht

ht

ht

une
ilib.

id

id

id

id

.
ac.
ac.
ac.
j.ac dan stresor renjatan
kontrol positif udiberi
nej.listrik pada hari 8-b.unej.
ne1-14
nej. aquadest pada hari
u
u
.
.
.
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
digi
digi
digi
digi
tp://
tp://
tp://
tp://

:

http
.id

j.ac

ne
ib.u

14, dan kelompok perlakuan diberi ekstrak daun kemangi (Ocimum sanctum)
20mg/200gr BB pada hari 1-14 dan stresor rasa sakit pada hari 8-14. Pada hari ke-14
hewan coba dikorbankan dan dilakukan pengambilan darah secara intrakardial.
Kemudian dilakukan pembuatan hapusan darah dan perhitungan jumlah neutrofil.
Hasil yang didapat ditabulasi dan dianalisa statistik One Way Anova yang dilanjutkan
uji LSD.
Hasil penelitian ini secara keseluruhan menunjukkan adanya perbedaan
jumlah neutrofil antara kelompok kontrol negatif, kelompok kontrol positif dan
kelompok perlakuan. Pada kelompok kontrol positif jumlah neutrofil mengalami
peningkatan dibandingkan kelompok kontrol negatif dan kelompok Perlakuan. Hal ini
karena adanya pengaruh pemberian stresor renjatan listrik yang merangsang
peningkatan kortisol yang menyebabkan penurunan migrasi neutrofil dari pembuluh
darah sehingga aliran masuk neutrofil ke dalam sirkulasi darah dari sumsung tulang
meningkat. Pada kelompok perlakuan jumlah neutrofil mengalami penurunan
dibandingkan kelompok kontrol positif dan kelompok kontrol negatif. Hal ini karena
pengaruh pemberian ekstrak daun kemangi sebelum pemberian stresor renjatan
listrik. Ekstrak daun kemangi mempunyai kandungan senyawa flavonoid dan minyak
atsiri. Flavonoid mempunyai efek sebagai imunomodulator yaitu meningkatkan
mekanisme pertahanan tubuh non spesifik. Sedangkan minyak atsiri menekan
aktifitas susunan saraf pusat, menurunkan respon terhadap perangsangan emosi dan
menenangkan. Kedua senyawa tersebut dapat menurunkan jumlah neutrofil pada
tikus wistar jantan yang diberi ekstrak daun kemangi dan dipapar stresor rasa sakit.

viii

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
c.id id
c.id id
c.id id
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
n
n
n
n
u
u
u
u
.
.
.
.
b u
lib ib.u
gilgibilib.u
gilgibilib.u
igdiilgi ilib.SWT, yang telah
d/i/gdiigilsyukur
kehadirat
karunia
:/p/d:/i/didan
:/p/d:/i/dimelimpahkan
:/p/d:Allah
:/p/Puji
/
p
p
p
p
/
t
t
t
t
:
t
t
t
t
h htt
h htt
h htt
h htt

://d
htthpttp:

id
id
id
.id.id
.id
JumlahnejNeutrofil
Pada TikusnejWistar
.ajc.a. c.id Jantan Yang nej.ajc.a. c.id
.ajc.a. c.id
j.eajc.acTerhadap
j.eajc.ac.id (Ocimum sanctum)
e
e
n
n
e
e
e
.u n
.u n
b.u un
b.u un
libil.iub.un
giilgibilib.u
giilgibilib.u
igdiilgi ilib.
iini
igdiiterselesaikan.
iStresor
igdiilgi ilib.
d
d
d
d
d
g
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
Dipapar
Rasa
Sakit
dapat
Skripsi
disusun
untuk
memenuhi
:
:
:
:
:
d
d
/
/
/
/
/
htthpttp:/
htthpttp:/
htthpttp:/
htthpttp:/
htthpttp:/

://d
htthpttp:

PRAKATA

hidyahNya sehingga skripsi berjudul Efek Pemberian Ekstrak Daun Kemangi

persyaratan untuk memperoleh gelar sarjana Kedokteran Gigi pada Fakultas
d
id
.id
.id
.id
ajc.a.ic.id
Jember. nej.eajc.a. c.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eUniversitas
j.eajc.ac.id Kedokteran Gigi
e
e
e
e
n
n
n
n
u
u
u
u
u
libil.ib.un
lib. .un
libl.ib.un
lib. .un
lib. .un
d/i/gdiigitu
d/i/gdiigilib pihak, oleh karena
d/i/gdiigilepas
d/i/gdiigilib
d/i/gdiigilib
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
:
:
:
:
:
Penyusunan
skripsi
ini
tidak
dari
bantuan
berbagai
p
p
p
p
p
htthttp:
htthttp:
htthttp:
htthttp:
htthttp:

://d
htthpttp:

penulis ingin menyampaikan ucapan terima kasih kepada:
.id
c.id id
c.id.id
c.id id
c.id id
j.eajc.ac.idFakultas Kedokteran
Universitas
enj.eaj.ac.
enj.eaj.acGigi
eDekan
enj.eaj.ac. M. Kes, selaku
enj.eaj.ac. 1. drg. Hj. Herniyati,
n
n
n
n
n
u
u
u
u
u
.
.
.
.
.
n
ilib b.u
ilgibilib.u
ilib b.u
ilibilib.u
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/d:/i/gduntuk
/d:/i/gdigiliijin kepada penulis
/d:/i/gdigyang
/d:/i/gdigili
i
/
/
/
/
/
:
:
:
:
:
p
p
p
p
p
Jember
telah
memberikan
melakukan
penelitian
t
t
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
hthttp
hthttp

://d
htthpttp:

hingga selesainya skripsi ini;
c.id id
c.id.id
c.icd.id
c.id id
c.id id
enj.eaj.ac.
enj.eaUtama
enj.eaj.aDosen
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac. 2. drg. Atik.uKurniawati,
M. Kes, .selaku
Pembimbing
dan drg. Iin
j.ac
n
n
n
n
n
u
u
u
u
.
.
.
lib .u
giliblib.u
giliblib.u
gilibilib.u
giliblib.u
d/i/gdiigilib
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digi yang telah meluangkan
:/p/Dosen
:/p/d:/i/digT,
:/p/d:/i/digi
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
:
Eliana
M.
Kes,
selaku
Pembimbing
Anggota
t
t
t
t
t
h htt
h htt
h htt
h htt
h htt

://d
htthpttp:

waktu dan pikiran serta memberikan bimbingan dan motivasi sehingga skripsi ini

.id
.id
.id
.id
.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
e
e
e
e
e
n
n
n
n
n
dapat
terselesaikan;
b.u un
b.u un
b.u un
b.u un
b.u un
igdiilgi ilib.
igdiilgi ilib.
igdiilgi ilib.
igdiilgi ilib.
igdiilgi ilib.
d
d
d
d
d
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
:
:
:
:
:
/
/
/
/
/
tthpttp:/ Budi Yuwono, M.
p:/
3. hdrg.
dan sekaligus
htthpttp:/dosen
htthpttpenguji,
htthptKes,
htthpttp:/
tp:/ selaku sekretaris

://d
htthpttp:

pembimbing akademik, terima kasih atas saran dan petunjuknya demi

.id
.id
.id
.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
e
e
e
e
n
n
n
n
kesempurnaan
penulisan
skripsi
ini;
u
u
u
u
lib. .un
lib. .un
lib. .un
lib. .un
d/i/gdiigilib
d/i/gdiigilib
d/i/gdiigilib
d/i/gdiigilib
/
/
/
/
/
/
/
/
:
:
:
:
p
p
p
p
t ttp:
tthttp:
htthttp: Kedokteran GigihtUniversitas
htthttp:
4. hSeluruh
staf pengajar Fakultas
Jember;
h
c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

5. Orangtuaku tersayang,
Ibunda Supraptiningsih
dan Ayahandad Ach. Muzakki,
d
d

c.id id
c.i id
c.i id
c.i id
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
n
n
n
n
u
u
u
u
.
.
.
.
yang senantiasa
memberikan dukungan,
kasih sayang,ildan
ib b.upengorbanan serta
lib b.u
idoa
ilib b.u
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/d:/i/gdigili
/d:/i/gdigili
/d:/i/gdigili
/
/
/
/
:
:
:
:
p
p
p
p
t
t
t
t
thttp tiada henti selamahtini;
hthttp
hthttp
hyang
http

6. Kakak-kakakku, idMartha Kuswardany S.Pi,
Mayasari Kushandayani
Amd, dan
.id
.id
.
c.id id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
enj.eaj.ac.
e
e
e
n
n
n
n
u
u
u
u
.
.
.
.
n
n
n
Sofyan
Syah
dan doa-doanya
b u
b u serta semangatnya;
b dukungan
b u SE, terima kasihgatas
u
igili lib.
igili lib.
i ili lib.
igili lib.

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt
7.

/d igi
/d igi
/d igi
/d igi
tthpt:t/p://d
tthpt:t/p://d
tthpt:t/p://d
tthpt:t/p://d
h
h
h
hTerimakasih
juga buat “Ameng” atas pengorbanan dan perhatiannya serta

semangat yang diberikan
selama ini;
.id

://d
htthpttp:

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

ac .id
nuenj.ej.ac
u
.
b
gili lib.
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

ca.icd.id
j.eaix
e
.
j
n
u
ilgibil.ib.un
g
i
d
i
/
:/ d
htthpttp://

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

8. Sahabat terbaikku Dyah, Ninda, Ema, Febi, Fifi, Lia, Sila, Yanti, Galuh, yang
senantiasa memberi dukungan dan semangat selama ini;
9. Rekan penelitianku Sufi, Yanti, dan Adel, terima kasih atas bantuan dan
kerjasamanya dalam penyelesaian skripsi ini;
10. Keluarga besar kos Biru (Takeng, Pipi, Nda, Liong, Febi, Prily, Mbak Riris,
Mbak Resti, Mbak Nia, Mbak Mpik, ibu Sri dan ibu Nur dan adik2 kostku) yang
telah memberikan dukungan, semangat dan canda tawanya yang selama ini telah
kita lewati bersama;
11. Staf Laboratorium Biomedik Pak Pin, Mas Agus, Mbak Wahyu, Mbak Indri, dan
Mbak Nur, terima kasih telah membantu penelitianku;
12. Teman-teman FKG angkatan 2005, terima kasih atas kerja samanya dan tetap
semangat;
13. Semua pihak yang telah membantu terselesaikannya skripsi ini.
Penulis juga menerima segala kritik dan saran dari semua pihak demi
kesempurnaan skripsi ini. Akhirnya penulis berharap, semoga skripsi ini dapat
bermanfaat.

Jember, Juni 2010
Penulis

x

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
Halaman
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

://d
htthpttp:

.id
.id
.id
.id
............................................................................
ii nej.ajc.a.icd.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id HALAMAN PERSEMBAHAN
e
e
e
e
n
n
n
n
u e
u
u
u
u
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
g
g
g
g
g
i
i
i
i
i
d
d
d
d
d
HALAMAN
:// di iii
:// di
:// di
:// di MOTTO ...........................................................................................
:// di
htthpttp://
htthpttp://
htthpttp://
htthpttp://
htthpttp://

://d
htthpttp:

DAFTAR ISI

HALAMAN JUDUL .............................................................................................

HALAMAN PERNYATAAN...............................................................................

i

iv

id
.id
.id
.id
.id
v nej.eajc.a. c.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id HALAMAN PEMBIMBINGAN...........................................................................
e
e
e
e
n
n
n
n
u
u
u
u
u
libil.ib.un
lib. .un
lib. .un
lib. .un
lib. .un
d/i/gdiigvi
d/i/gdiigilib
d/i/gdiigilib
d/i/gdiigilibPENGESAHAN................................................................................
d/i/gdiigilib
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
:
:
:
:
:
HALAMAN
p
p
p
p
p
htthttp:
htthttp:
htthttp:
htthttp:
htthttp:

://d
htthpttp:

RINGKASAN .................................................................................................... .... vii
.id
c.id id
c.id id
c.id id
c.id id
ix.unenj.eajc.ac.id
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac. PRAKATA ..............................................................................................................
n
n
n
n
u
u
u
u
.
.
.
ilibilib.u
ilib b.u
ilib b.u
ilibilib.u
ilib b.u
/d:/i/gdigxi
/d:/i/gdigili
/d:/i/gdigili
/d:/i/gdigISI
/d:/i/gdigili
/
/
/
/
/
:
:
:
:
:
p
p
p
p
p
DAFTAR
.........................................................................................................
t
t
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
hthttp
hthttp

://d
htthpttp:

DAFTAR TABEL ................................................................................................. xiv
c.id id
c.id id
c.id id
c.id id
c.id id
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac. .............................................................................................
enj.eaj.ac. DAFTAR GAMBAR
xv.unenj.eaj.ac.
n
n
n
n
u
u
u
u
.
.
.
.
gilgibilib.u
giliblib.u
giliblib.u
gilibilib.u
giliblib.u
:/p/d:/i/dixvi
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digLAMPIRAN..........................................................................................
:/p/d:/i/digi
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
DAFTAR
t
t
t
t
t
h htt
h htt
h htt
h htt
h htt
.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

BAB 1. PENDAHULUAN.................................................................................... 1
d
ac.i .id

d
ac.i .id

d
ac.i .id

://d
htthpttp:

d
ac.i .id

c
j. ac
j. ac
nuenj.ej.aBelakang...................................................................................
1.1ib.uLatar
1.un.uenj.ej.ac
.ubn.uenej.
.ubn.uenej.
b
b
b
i
i
i
.
l
l
l
l
i
i
i
i
b
i
i
i
g lib
g l
g l
g l
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digi
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
1.2
Rumusan
Masalah
.............................................................................
4
h htt
h htt
h htt
h htt

://d
htthpttp:

1.3 Tujuan ................................................................................................ 4

.id
.id
.id
.id
.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
e
e
e
e
e
n
n
n
n
n
1.4
Manfaat
Penelitian
.............................................................................
4
u
u
u
u
u
lib. .un
lib. .un
lib. .un
lib. .un
lib. .un
d/i/gdiigilib
d/i/gdiigilib
d/i/gdiigilib
d/i/gdiigilib
d/i/gdiigilib
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
:
:
:
:
:
p
p
p
p
p
htthttp:
htthttp:
htthttp:
httht2.
htthttp:
tp: TINJAUAN PUSTAKA
BAB
...........................................................................
5
c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

2.1 Daun Kemangi
(Ocimum sanctum)
...................................................
5
id.id
id.id
id.id
.
.
.
c.id id
c
c
c
a
a
a
enj.eaj.ac.
enj.ej.ac
enj.ej.ac
enj.ej.ac
n
n
n
n
u
u
u
u
.
.
.
.
2.1.1
Taksonomi
dan
Tempat
Asal
Daun
Kemangi
..............................
5
ilib ib.u
ilib ib.u
ilib ib.u
ilib ib.u

g l
dig gil
dig gil
dig gil
://di digi
tpt:t/p/://di
tpt:t/p/://di
tpt:t/p/://di
t
t
t
h
h
h
htthpttp://
2.1.2 Morfologih dan Habitat Daun Kemangi
(Ocimum sanctum).........
5
h
h

://d
htthpttp:

://d
htthpttp:

2.1.3 Kandungan
dan Manfaat iDaun
Kemangi (Ocimum
d
id
id

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
c. id
c. id
c. id
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
n
n
n
n
u
u
u
u
.
.
.
.
sanctum).......................................................................................
gilib6lib.u
giliblib.u
giliblib.u
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digi
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h htt
h htt
h htt
h htt 2.2 Neutrofil................................................................................................
7

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

2.2.1 Definisi
Neutrofil.........................................................................
7
.id
.id
.id

.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
e
e
e
e
n
n
n
n
b.u un
b.u un
b.u un
b.u.un Karakteristik Neutrofil.................................................................
igdiilgi i8lib.
igdiilgi ilib.
igdiilgi ilib.
igdiilgi ilib2.2.2
d
d
d
d
/
/
/
/
/
/
/
/
:
:
:
:
/
/
/
/
htthpttp:/
htthpttp:/
htthpttp:/
htthpttp:/

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

ca.icd.id
j.eaxi
e
.
j
n
u
ilgibil.ib.un
g
i
d
i
/
:/ d
htthpttp://

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

://d
htthpttp:

2.2.3 Tempat dan Waktu munculnya Neutrofil.................................... 9
2.3 Stres................................................................................................... 10
2.3.1 Definisi Stres.............................................................................. 10
2.3.2 Akibat Stres............................................................……............ 10
2.3.3 Stres dan Pelepasan Kortisol....................................................... 11
2.3.4 Stresor Rasa Sakit (Renjatan Listrik).................................... ..... 11
2.3.5 Pengaruh Renjatan Listrik Terhadap Sistem Imun..................... 12
2.3.6 Hubungan Stres dengan jumlah neutrofil................................... 13
2.4 Kerangka Konseptual Penelitian...................................................... 14
2.5 Hipotesis ............................................................................................ 17
BAB 3. METODE PENELITIAN.......................................................................... 18
3.1 Jenis Penelitian ................................................................................ 18
3.1.1 Jenis Penelitian .......................................................................... 18
3.1.2 Tempat dan Waktu Penelitian..................................................... 18
3.2 Identifikasi Variabel Penelitian.........................................................18
3.2.1 Variabel Bebas........................................................................... 18
3.2.2 Variabel Terikat.......................................................................... 18
3.2.3 Variabel Terkendali.................................................................... 18
3.3 Definisi Operasional Penelitian ...................................................... 19
3.3.1 Ekstrak Tanaman Daun Kemangi (Ocimum sanctum)................ 19
3.3.2 Stresor Renjatan Listrik.............................................................. 19
3.3.3 Hitung Jumlah Neutrofil ........................................................... 19
3.4 Populasi Sampel.............................................................................. 20
3.4.1 Populasi ..................................................................................... 20
3.4.2 Sampel ....................................................................................... 20
3.5 Alat dan Bahan Penelitian ............................................................... 21
3.5.1 Alat Penelitian............................................................................ 21
3.5.2 Bahan Penelitian......................................................................... 22
3.6 Prosedur Penelitian........................................................................... 22

xii

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

.id id Pembuatan Ekstrak
d
c.id id
c.id i.........................................................
cTahap
3.6.2
22 ej.ac.a.icd.id
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
n ej
n
n
n
u
u
u
.
.
.
libil.iub.un
libilib.u
libilib.u
libilib.u
i
i
i
i
g
g
g
g
i
i
i
i
g
://d di23
://d..........................................
://d dig pada Hewan Coba
://d dig 3.6.3 Tahap Perlakuan
dig
htthpttp://
htthpttp://
htthpttp://
htthpttp://

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
.id
.id
3.7 Analisis
26 nej.ajc.a.icd.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.idData......................................................................................
e
e
e
n
n
n
u e
u
u
u
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
g
g
g
g
i
i
i
i
d
d
d
d
/ i
/ i
/ i
/ di Alur Penelitian................................................................................
ttp:/p://d 27
ttp:/p://d
ttp:/p://d
ttp:/p://3.8

://d
htthpttp:

3.6.1 Tahap Persiapan ......................................................................... 22

3.6.4 Hitung Jumlah Neutrofil............................................................. 24

h htt

h htt

h htt

h htt

BAB 4. HASIL DAN PEMBAHASAN................................................................... 28
.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

id

id

id

id

ac. .id
ac. .id
aca. c.id
4.1 Hasil
...................................................................................
28 nej.eajc.a. c.id
nuenj.ej.ac
nuenj.ej.ac
nuenj.ej.Penelitian
u
u
u
u
.
.
.
b
b
b
i
i
i
.
.
.
ilgibil.ib.un
ilgilib
ilgilib
ilgilib
g
g
g
g
i
i
i
i
d
d
d
d
/
/
/
/
i
i
i
i
:/ d
:/ d
:/ d
:/ 4.2
d Pembahasan..........................................................................................31
httptp://
httptp://
httptp://
httptp://
ht

ht

ht

ht

://d
htthpttp:

BAB 5. KESIMPULAN DAN SARAN...................................................................34
c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

.id

.id

.id

.id

j.acac.id
j.acac.id
j.ac c.id .........................................................................................
5.1 .Kesimpulan
34.unenj.eajc.ac.id
unenej.a
.unenej.
.unenej.

ilgibilib.u
ilib b.u
ilib b.u
ilgibilib.u
/d:/i/gdi34
/d:/i/gdigili
/d:/i/gdigili
/d:/i/g5.2
i Saran ....................................................................................................
/
/
/
/
:
:
:
:
d
p
p
p
p
t
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
hthttp

://d
htthpttp:

DAFTAR BACAAN................................................................................................ 35
c.id id
c.id id
c.id id
c.id id
c.id id
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac. LAMPIRAN..............................................................................................................39
n
n
n
n
n
u
u
u
u
u
.
.
.
.
.
giliblib.u
giliblib.u
giliblib.u
giliblib.u
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digi
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h htt
h htt
h htt
h htt
h htt

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

d
ajc.a.ic.id
j.exiii
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

DAFTAR TABEL

Halaman
4.1 Hasil Pemeriksaan Rata-rata Jumlah Neutrofil Pada Sampel Kelompok I (Kontrol
Negatif), Kelompok II (Kontrol Positif), Kelompok III
(Perlakuan)....................................…………………………………………….. 28
4.2 Hasil Uji Normalitas terhadap Jumlah Neutrofil……………………………… 29
4.3 Hasil Uji Homogenitas terhadap Jumlah Neutrofil............................................ 30
4.4 Hasil uji One Way Anova terhadap jumlah Neutrofil......................................... 30
4.5 Hasil uji LSD terhadap jumlah Neutrofil…..…………………………………..31

xiv

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

://d
htthpttp:

.id
.id
.id.id
.id
5 nej.ajc.a.icd.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac...............................................................................................
j.eajc.ac.id 2.1 Daun Kemangi
e
e
e
e
n
n
n
n
u e
u
u
u
u
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
g
g
g
g
g
i
i
i
i
i
d
d
d
d
d
2.2 ttpNeutrofil............
.............................................................................................
:// d8i
:// di
:// di
:// di
:// di
htthpttp://
htthpttp://
htthpttp://
h http://
htthpttp://

://d
htthpttp:

3.1

ca.icd.id
DAFTAR
ej.aj.GAMBAR

n e
libil.iub.un
i
g
i
://d dig
htthpttp://

Halaman

Alur Pemeriksaan Leukosit............................................................................. 25

.id
.icd.id
.id
.icd.id
.id
Jumlah Neutrofil
j.eajc.ac.id
j.eajc.apada
j.eajc.ac.idTikus Wistar Jantan
j.eajc.aRata-rata
j.eajc.ac.id 4.1 Perbandingan
e
e
e
e
e
n
n
n
n
n
u
u
u
u
u
lib. .un
lib. .un
lib. .un
lib. .un
ilgibil.ib.un
d/i/g29
d/i/gdiigilib
d/i/gdiigilib
d/i/gdiigilib
d/i/gdiigilib
/
/
/
/
/
i
/
/
/
/
/
:
:
:
:
:
d
semuaKelompok.............................................................................................
p
p
p
p
p
htthttp:
htthttp:
htthttp:
htthttp:
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.