Peranan Pemimpin Tradisional dalam LKMD dan Peranan Kecamatan dalam Pembinaan LKMD
PERANAN PEMlMPlN TRADISIONAL DALAM LKMO
DAN PERANA I\I KECAMATAN DALAM PEMBIPVAAM LKMD
(Studi Kasus di Kecamatan Darussalam Kabupaten
Daarah Tingkat II Aceh Besar D I. Aceh)
OLEH
IDAL BAHRl ISMADY
No. Mhs : 8840505
KEGIATAN PENGUMPULAN KREDIT
J U R U S A N STUD1 PEMBANGUNAN PROGRAM P A S C A S A R J A N A
U N l V E R S l T A S KRISTEN S A T Y A W A C A N A
PROGRAM P A S C A S A R J A N A INSTITUT PERTANIAN BOGOW
1992
b:uperscn~hahkar.) i.rntuk:
( A l m ) Ryahanda dan Hunda,
I s .k e r - i s e r . t a sai.~tlara-sa~.tdau'a~
tercinka
L I
R INGKASAN
IDAL.
BAIiHI I SMADY
.
Pelct,'.*nan P e m i m p i n Yrad.is.i(=nal
Z)a1a m
LKi'fD d a n P e r a n a n Ke?c:z~matan J ? i ~ l a n z P ~ ~ r n b i n z ~l..KPlJ3
a ~ n [ ' S t ~ f d iK a s ~ t . 5
di
Kf.?c:ar u s s a 1~ 3 m Kabf.tpaterz L>aertth '1"inrjl:a C.
. l ) . . I , Acfi?h), t r l i bawah bi.mbi.ngan Dr. E1.H.
a
s e l a k u k e t u a k o m i s i pembimbing
dan
I?.
Kl.itt.t%
,
I-lutitpea,
Pr-a.f D r .S.M.P.
S~twoncjn, MS masi.ng-masi,ng
Aceh
.I'l
MA
Tjandronegou-o
sebagai
anggota
k u r n i s i pe_mbi.mbing.
TrrJ~.tan p e n e l i . t : i a n a d a l a h : ( 1.
perien'tuan
kegiatan
IJr?.tt.tk mengetatir.ti.
d a n t e k n i s pel-encanaan
penlbangunan ' f i 5 i . k y a n g d i l a k t . t k a n o l e h LKMD;
dalam
presses
kegiatari
( 2 ) Unt~tl:. menge-
t a h u i per-anan p e m i ~ n p i n t r a d i s i o n a l d a l a m p e n e n t u a n
kegiatan
d a n t e k n i s p e r e n c a n a a n d a l a m k e g i . a t . a n pembangunan f i s i k y a n g
d i l a k t . t k a n o l e h LKMD;
kecamatan
( 3 ) Untuk m e n g e t a h u i p e r a n a n p e m e r i n . t a h
tnelaksanakan
f c t n g s i n y a s e t ~ a g a ipembi.na
LC:MD
cli
wilayahnya.
clalaw p e n e l i . t i a n i n i . a d a l a h s e m r r a
Populasi.
ada
di
LKMD
Eecatnatan Darussalam Daerah T i n g k a t I I
Propinsi
1)aerah
Istiwewa
Aceh.
Aceh
Rerdasarkan
Resar-
perti.wbangan
b i a y a dan t e n a g a , m a k a jumlah sampel yang
waktu,
yany
ditetapkan
a d a l a h s e b a n y a k t i g a LKMD ( t i g a d e s a ) . P e n e n t u a n s a m p e l tersebt.tt
dilakctkan
dengan
mempertiojbangkan
serta
atas
m a j u t i d a k n y a LKMD. S e l a i n i t u , d i p e r t i m b a n g k a n
pula
potensi
dasar
secara p t . t r p o s i v e
wilayal,,
j ~ t n ~ l apemimpin
h
.tradisional,
f a k t o r homogenitas e t n i s , a d a t i s t i a d a t dan budaya khususnya
yang
berkaitan
dengan p e n i l a i a n
pemimpinan t r a d i s i o n a l
. Dengan
masyarakat
terhadap
d e ~ n i . k i a npemi l i.han
ke-
desa-deed
peneli.tian dianggap d a p a t mewakili p u p u l a s i .
Data yang dikumpulkan berupa:
card
dan
st.tmber
o b s e r v a s i ) ; d a t a sekunder ( d a t a
kepustakaan
dan
l a i n ) . Data y a n g terk~lmpt.tl kemrrdian d i a n a l i . s i s d e n g a n
meng-gunakan
silang)
d a t a p r i m e r ( h a s i l wawan-
metode a n a l i r j i s k u a l i t a t i f
dan metode a n a l i s i ? ; k u a n t i t a t i f
(analisis
(matrik
tabr.~lasi
korelasi).
A n a l i s i s t a b c t l a s i s i l a n g ( c r - n s s t a b ) , d i g u n a k a n untt.tk
i.
melihat
inenerltc.ikrrr~
t l d a k r ' t y a p e r a n a n pemlmpln t r - a d i s i o n a l d a l a m
ire--
g i a t a r t L.I.:MI>. 1)ar.i. 1:la.t.a y a n g c l i . p e r o l e h , k e , n ~ t d i , a n clj.l;j.ha.t d a n
d i l a k ~ ~ k apne n g e l n m p o k a n f r e h u e n s i k e d a l a m k a t a g o r i
?;ering,
kadang-dkadang a t a l . ~j a r a n g . S e . t i . a p k a t a g o r i . i n i a i . cler~gar\
membei-i
3 , 2 , d a n 1 t.!ntuk
skor,
jawaban
set.-ing,
kadang-
k a d a n g cJan .'l a r a r i g ter1 i . b a t d a l a m k e g i . a t i & n . D a r i . t1acsi.l p e n g e l o m p o k a n t e r s e b u t d.ilakt.!kari i n . t e r p r e t a s i d a t a , y ~ i t ( . tjabaaban
s e r i r l g ( s k o r 3 ) d i a r k i k a n s e b a y a i . h e r - p e r a n s a n g a t iner.~er~.trrkiilrt
jawaban
kadang-kadang
(skol- 2 ) d i a r t i k a n
sebagai
k u r a n g m e n e n t u k a n ; d a n !.lnt~lk j a w a b a n j a r a n g ,
berpei?.an
diar.tikar1 seba-
g a i ber-per-an t i d a l : r n e n e n t u k a n .
D e i n i k i a n i ~ r g au n t ~ l k m e n g a n a l i s i s l a t a r b e l a k a n g
pin
pemi.m-
Data
t r a d i s i o n a l , y a n g d i s e b u t f a k t o r suinber p e n g a r u h .
dikelompnkkan k e dalam t i g a k a t a g o r i , y a i t u :
tinygi,
sedang
d a n r e n d a h b e r d a s a r k a n score yang t e l a h d i t e t a p k a n ,
Setelah
d i l a k \ . ~ k a n t a b ~ r l a s is i . l a n g d e n g a n t i n g k a t p e r a n a n , make
peroleh
h a s i l a n a l i s i s yang kemudian
mendapatkan
diinterpretasi
diuntuk
g a m b a r a n ' c e n t a n y hclbungan a n t a r a ,faI,:.t.nr
suntber
pengaruh dengan t i n g k a t peranan.
Analisis kuantitatif
inendapatkan
(matrik k n r e l a s i ) , digunakan untuk
hacjil a n a l i s i s yang l e b i h
meyakinkan
mengenai
h ~ i b u n g a n a n t a r a k i n g k a ' t p e r a n a n rJengitn f a k t o r s u m b e r
peng-
D a r i a n a l i s i s t e r s e b u t a k a n di.ketal.1u.i k e e r a t a n hubung-
arc.th.
an a n t a r v a r i a b e l yang di.uji., yang clitnnjukkan n l e h besarrlya
penelitian
knefisien
rtilai
y a n g d i g ~ l n a k a n ~ ~ n t un k
tenentukan
hubt.tngian
knrelasi.
Dalam
angka
antar variabel adalah jika
hatas
ini,
batasan
kuak ticlakrrya
kne'fisien
knrelasinya
1 e t ) i . h b e s a r a t a u 1 e b i . h l8teci.l d a r i 0,hCIOCI.
Mengenai
a n a l i s i s terhadap tingkat
peranan
petnbinaan
y a n g d i l a k u k a n o l e h k e c a m a t a n t e r h a d a p LKMD, d i g u n a k a n
lisis
kualitatif.
ana-
A n a l i s i s yang dimaksudkan a d a l a h
melihat
i n t e n s i t a s pembinaan y a n y d i l a k u k a n , d e n g a n nteliha'k
.t.i.ngkat
frekuensi
camat
interaksi
hubungan f o r m a l
dan
infurmal
d a n i.:a~!r H a n g d e s d e n g a r * LKMD. c a m a t d a n l*:arrr-
antara
Hangdes
d i k a t a k a n b e r p e r a n d a l a r n p e m b i n a a n LKMD, j i k a huhi.tngan
d i . l a k ~ ~ k at ne r d i r i . c l a r i h u b u n g a n f o r n t a l d a n i n f o r m a l .
yang
I-f13s.i.
l
pengatnat:an t n e n g e n a i ptf-ozies
k e g i a t a n L..KMI)
tner.~l.~n'ii.tkkan b a h w a
t'anyak
cli. daszt
keyiatan,
pene1it:i.a"
let3i.h
d i p c z r a n i o l e h petni.mpin t r a t l i ! 6 i o n a l , kh1.ist.1~t7yad i clesa
d a n MT'.
TI.:
perien,tuan
kut-ang
Sedangkan di.
GH petni.ntpi.n . t : r a d i s i . o n a l
peranannya
mf?nen'k~.tkan d i b n n t J i n y k a n d e n g a n p e r a n a n k e p a l a
N a n ~ ~ . ! nk e p a l a
terc.ttwtna
de!sa,
,
clesa r n a s i h m e n ~ e r l ~ . t k i k ~ npenli,nlpin
tradi.sic:~nal
c.tnt~tk n l e n g e r a h k a n k e g i a t a n g o t o n g r o y o n g .
!&?i-ar,k,i
p:~erni.ntp:>i.n
% r a c : l i . s i . o n a l cli. ( 3 3 t i a n y a i . k u . t menen.t~.tkar.>pacla
pelak!+anaan
saja,
s e d a n g k a n pada k a h a p
penenl~uai-I k e g i a t a n
clan .tc?kni.?j p e r e n c a n a a n k u r a n g m e n e n t u k a n .
TI.:
d a n MT,
petnimpi.n t t - a d i s i o n a l
n e r ~ t ~ . ~ k acnl a l a m L.KMD,
luasi..
Jadi
,ket-gatltl.tng
Sementar-a d i
clesa
metnainkan p e r a n a n y a n g
m u l a i d a r i . t.atiap
t a h a p t e k n i s perencanaan,
tahap
pelaksaanaan,
penentuan
tne-
keyiatan,
sampai k e t a h a p eva-
y ~ e n e n t u a n k e g i a t a n y a n g a k a n d i . l , a k s a r i a l c a r ~s a n g a t
pada p e n d a p a t pemimpin " c r a d i s i a n a l .
fidapccn
mengenai t i n g k a t p e r a n a n peminlpin
yang d i a m a t i d a r i
frekuensi
tr-adisi.ona:l.,
kehadir-an dan pengatnbilan
kepu--
t:t.tsan, d i . p e r o l e h h a s i . 1 klahwa y a n g b e r p e r a n s a n g a t mer'\entukar\
d i
TE
37,5%, d i M I 50%, dan
Semenkara
1Z,S%.
i t c t y a n g b e r p e r a n h r r a g m e r l e n t u k a n d i . TI.:
ada:Lah
5 0 % , d i MT d a n GEl m a s i n g - m a s i n g
d i
L3B
hanya
adalah
a d a l a h 37,5%. Sedangkan yang
t ~ e r - p e r a nt i c l a k menen%clkan a d a : L a h c l i TI.: d a n MT' h a n y a s e b a n y a k
.
-7
,
57
d a n d i EEI 5 0 % . Eler-av-ti perasiarl
d i TK d a n MT r e l a t i f
ter-gantung
tradisional
l e b i h menentukan.
Pengamatan mengenai
lihatkan
petnitnpin
p e n g u a s a a n st.tmber
bahwa k u a t - t i d a k n y a
peranan
p e n g a r ( - t h , memper-
pemimpin
tradisional
pada b e s a r k e c i l n y a f a k t o r sumber p e n g a r u h
n~er-eka n l i l i k i
.
S ~ m a k i nb e s a r f a k t . 0 1 - sumber-
pengaruti
d i t n i l i k i , a k a n s e t n a k i n k ~ t a thctbungan f a k t n r sctmber
clengan p e r a n a n pemi.mpin t r a d i s i o n a l .
t e r j a d i hal
yang s e b a l i . k n y a .
pengar!.th
Detnikiatl j u g a
Menurut h a s i l
peneli.ti.ar1,
f a k t o r sr.ltnber- p e n g a r c t h y a n g d i j a d i k a n da?&ar k e p e t n i m p i n a n
desa-desa
peneli.ti.an adalah s t a t u s /
s e r , t a pengalaman,
kekayaan,
jabatan
pengetaht.tan
hubungan b a i k dengan k e p a l a d e s a .
yang
D e n g a n d e m i . k i . a n c.jenlaki.n
m e n e n t u k a n p e r a n a n t n e r e k a c l a l a m k e g i a t a n Lb:MD.
jika
yang
lama
dan
formal/infor-mal
d i
barn
dan
1,Jasi.l per-hittnngan cnat,rik k o r e l a s i a n t a r a peranan dengar1
srilnber-
p e r ~ g a r u h , n ~ e n ~ p e r l i . h a t k abahwa
n
'faktoi-
sumber pengari.th s.tatc.ts j a b a t a n
O,BhbYI:l,
?.;eclangkan koe.f'i.sien k n r e l a s i
koel;isi.en
lanla
korelasi
adalah
sebersal-
stat:us/jabatan
barr!
~ d a l a hsebe!sat- (3, 5090.2 tjan knef i s i e n k o l - e l a s i antar-a peranan
dan
pengalaman aclalah C1,76360.
Rerar.t..i. s t a t i . t ~ / j a h a t i a n
lama
tnert.tpakan s a l a h s a t ~ i.fak.kor yang i k u t tnt?ner~tuL;an per-anan pe-rni.fl1pi.n
jika
t:radi.sional
di, clesa-desa
peneli.ti.an.
Sen~contara i:tr.t
d i l i h a t pada t a h a p penentuan k a g i a t a n ,
maka
koefisien
k o r e l w r i i . % t a t i . i s / . y ~ t : ) ~ %lam3
t ~ n eadalat? sebesi3r- 0,80336,
s i e n k n r e l a r s i s t a t i . t s / j a b a t a n ban-i a d a l a h i:!,4'?:,70.4,
kc~efj,-.
sedanglcan
kc:)c+fi.si.r+nkol-ela!%i. p e n g a l arnan ada:lat~ rsebesar 0, 83473.
t:L
pada t a h a p psnentuan k e g i a t a n yang akan d i l a k ~ ~ a n a k a nd i
desa-desa
penelit.i.an,
pemimipin
t r a d i s i o n a l m a s i h merupakan f a k t o r yang
kan.
Rerar--
r i t : a t ~ c s / . i a b a t a r ~lama
clan
Sedangkan k a l a u d i l i h a t pada t a h a p t e k n i s
maka
knefisien
k o r e l a s i status /jabatan
t e r k e c i l y a i t r r 0,5'7850,
menentu-
perencanaan,
lama
adalah
yang
sementara k u e ' f i s i e n k o r e l a s i s % a t ~ i s /
j a b a t a n b a r u a d a l a h 0,58168,
man aclalah s e b e s a r 0,58505.
fak t o r
penga:larnan
dan k n e F i . s i e n k a r e l a s i p e n g a l a B e r a r t i pada t e k n i . 5
st-imber pengal-i.ih s t a t u s / j a h a t a n lama dan
perencanaan
ban.{
ser-ta
pengalaman k u r a n g rnenentukan.
Adapun
kayaan
nlasih
k o e f i s i e n k o r e l a s i f a k t o r sumher
a d a l a h 0,87148.
pengaruh
R e r a r t i d i desa p e n e l i t i a n
nrer~ipakan ' f a k t o r yang
menentukan
dalam
t i d a k n y a peranan pemimpin t ~ r a d i s i o n a ld i desa.
ke-"
kckayaan
menent.nkan
Semakin
kaya
seseorang pemimpin t r a d i . s i n n a l s e m a k i r ~ tnenentr.tkan peranarlnya
dalam
k e g i . a t a n L.b:MD
dan desa.
Dalaln t e k n i s perencanaar?
e f i s i e n k u r e l a s i n y a a d a l a h O, 411320,
n e n t ~ t a nk e g i a t a n a d a l a h 0,81h5.2.
sedangkan pada t a h a p pe--
Pel-anan pemitnpin
r l a l pada t a h a p penentuan k e g i a t a n t e r n y a t a l e b i h
jika
d i b a n d i n g k a n dengan peranan mereka pada
perencanaan.
tradisio-menentukan
tatlap
H a l i . n i d i k a r e n a k a n pacia t a h a p Jieknis
teknis
perenca--
naan d i p e r l u k a n heherapa k e t r a m p i l a n k h s u s u s yang t i d a k
p~tr7ya.io l e h sementara
ko--
pemimpi.n t , r a d . i s i o n a l
.
di-
Setr~c?rltal-~a
i . k u k a e . f ; i s i g n kol*-ela:+i . f i a k t a r s~lrsbel- per.)garl.lh
[:lenge't:,ahnan fclrnlal c l e n c ~ ~pne r a n a n Eiecara k.ese1urrrhar.1 a d a l a h
s e t l a n g k a n 1 c c ~ e ..fi . s i e n k ( 3 1 - e l a s i ~ n t a r ap e r a n a n
!jebe?iar 0 , 6 6 0 8 9 ,
cler~gan p e n d i d i . k a n i.nforma:l a d a l a h s e b e s a r 0 , 6 4 8 9 3 .
secara p a r t i a l y a i . t u p a d a t a h a p
:L.ihat
koefi.r+i.en
n1ak.a
pengetahuan
korelasi
penentc.!an
k u r ~ ! l a s i . a n t a r a penentr.ean
.for-ma1
kegiatan,
kegi.a.t:,an clengan
a d a l a h s e b e s a r 0,!?72:LY,
pengetahnan
dan
i . n f o r m a l acia:lah 0 , 5 ' 7 4 6 0 .
koe.fisien
Palla
teknis
perencanaan, koefisien k o r e l a s i pendidikan
adalah
s e h e s a r 0,4&2Y1, dan koefi.si.en
formal
adalah
pada
kurelasi
s e h e s a r 0,53993. H a l i n i
tahap tekni.s perencanaan,
cii-
Jika
,t:,at.lap
infor-ma1
penclidikan
menunjukkan
khsusr.tsnya
dalam
bahwa
pewbua'tan
d e s a i n prnyek dan k a l k u l a s i b i a y a yang d i p e r l u k a n , p e n d i d i k an
f o r m a l 1et:)i.h d i . u t a w a k a n . Natnun p a d a t a h a p p e n e n t u a n
g i a t a n , p e n d i d i k a n f o r m a l d a n i n f ortrtal keduadc.tanya
korelasi
yang r e l a t i f
kecil.
ke--
rnemp~lnyai
B e r a r t i . p e n d i c l i k a n 'formal
clan
infnr-tnal t i d a k menentukan dalam t a h a p penentuan k e g i a t a n .
b:nefisien
13engan
hubungan b a i k d e n g a n
p e r a n a n s e t r a r a k e s e l u r u h a n adalirlh
8erart.i
desa
korelasi
hubungan
inerupakan
sebesar
b a i k pemimpin t r a d i s i u n a l
s a l a h 5ate.e f a k t n r y a n g
kepala
desa
0,714!57.
dengan
kepala
menentukan
peranan
pemimpin t r a d i s i n n a l t e r s e b ~ t td a l a n t k e g i a t a n LEMI). S e d a n g k a n
k a r e l a s i hubungan d e n g a n k e p a l a d e s a , d e n g a n
koefisien
nen,k!.tan k e g i a t a n d a n t e k n i s p e r e n c a n a a n k e d n a - d u a n y a
menentl.ekan,
pe-
kl..lr-ang
y a i t u hanya 0,54441, dan 0,49342.
D a r i h a s i . 1 p e n e l i . t i . a n t e r s e b ~ t td i . p e r l i . h a t k a n bahwa telF'.-.
dapat
korelasi
pengalaman,
yang k u a t a n t a r a s t a t u s / j a b a t a n
k e k a y a a n r5er.t.a h n b u n g a n b a i k dengar? k e p a : l a d e s a .
Iial t e r s e b u t m e t n b e r i k a n i n d i l a a s i bahwa c.cnsc.tr-uns~lr
onal
masih
merupakar? f a k t o r yarlg p a l i n g
p e r a n a n pemimpin t r a d i s i o n a l d a l a m L-KMD
tus/jabatan
yang
b a r n clan p e n d i d i k a n f o r w a l
kradisi-
m e n e n t ~ l k a n da:lam
. Setnentar-a
mempunyai
r e 1 a t i . t k e c i 1. Dengan detniki.an d a p a t
wewenang
dan
lairla
itc.1
sta-
lkor-elasi
dikatakan
bahwa
pemimpin t r a d i s i o n a l d a l a m icetgia'tan LKMU :I.ebih
d a s a r k a n p a d a wewenang t r a d i s i o n a l .
di.
[email protected]
Illat.lr
petnbinacwi o l e h aif.,as 1:ec:atnakar-r
i.tl.t
Bangcles) .t:.erhadap L..b:MD,
(camat
1ebi.l-r t:>anyak b e r s i . f a t
I-fanya t e r c l a p a t d u a a t a w t i g a k a l i k u n j u n g a n k e d e s a .
c:l:i.lak~.~kan j i . k a
sel-ta
a d a p e t n i l i h a n dar.1
patla s a a t e v a l l . t a s i
:Lebi.t.~ b e r s i . f a ' t .
Rangdec+.
r)c+?tnt~i.naariL..b:MD
I.t~.tpc.tn
r:>elar),t:ikan k e p a l a
clesa
pi-oyek p e m h a n g u n a n . I-ft.~hungan yen12
:i.nforma:L j a r a n g tli.lak~lkar.1 c a m a t
Rer-a!-ti
dam
peranan
catnat
dan
ICaul-
cli. c l e s a - d e s a penelli:t:i.an
dan
k:at.lr-
Hangdes
dalarn
aclal61h ktri-ang
nlenen-
t u k a n , b a i k pada t a h a p penentuan k e g i a t a n dan t e k n i s
pelak-
s a n a a n perarlan p e m e r i n t a h kecarnatan r e l a t i f
ada
h a n y a b e r u p a petun.jl.tk
t e k n i s yang
kurang.
hart.13
Kalanpun
dilak$$ar.iakan.
B e l ~ l n l a d a k a s ~ l slkecama +.an b e r a n i memveto k e g i a t a n cjesa.
B e r k a i t a n d e n g a n t i g a d a s a r lkepemitnpinan y a n g dikerni.tkakan
o l e h MeWebeu-, m a k a b e r d a s a r k a n h a s i l p e n e : L i . t i a n
terli.hat,
bahwa d i d e s a k a s u s d a s a r k e p e m i m p i n a n d i d a p a t k a n
c e n d e r ~ . i n gb a n y a k melall.ti
i,wi.wr.tang t r a d i s i o n a l .
d i l i h a t d i mana v a r i a b e l - v a r i a b e l
seseor-ang
H a l i n i . clapat
t r a d i s i o n a l masih
m e n e n t ~ ~ k a nt i n g k a t per-anan pemin1pi.n t r a d i . s i n n a l
v a r - i a b e l moder-n s e p e r - t i s t a t u s / j a b a t a n
,
baru dan
relatif
seclangkan
penditjikan
f o r m a l ticlak rnenentnkan.
Dengan
tJerni.kian clafoak d i k a t a k a n bahwa w a l a u p ~ l n s e c a r a
n o r - t n a t i f L-KMD l e b i h d i d a s a r k a n p a d a wewenany
(
lihat
lampiran
sehari-hari
i.ti.1
X
)
, namr.in
s e b e n a r r l y a clalafli
legal-I*-asional
kegi.atan
wewenany t i - a d i s i o n a l l a h y a n g l e b i h d o m i n a n .
menunjl-tkkan bahwa 1,embaga b a r n (LKMD) belclnl
b i s a menggantikan f u n g s i lembaga lama.
ngLtnan d i d e s a - d e s a
Atau d a p a t
dikatakan
peneliti-
t e r l i h a t bahwa LKMD i t u m a s i h t e r l a l u b e r o r i e n t a s i
t ~ ~ j u a ns e r t a e f i s i . e n s i , cjan b i a s a n y a
huhr.lngan
pemba-
p e n e l i t i a n akan t e t a p b e r j a l a n .
M e n g e n a i b e l u m b e r f u n g s i . n y a LICMD d i d e s a - d e s a
prinsip
Hal
sepenuhrtya
bahwa walaupctn LKPm t.idal: ada, c l i . p e r k i r - a k a r t k e g i a t a n
an,
LKMD
o r ( g a n i s a s i moder-nU H a l i t u
y a n g l e b i h b e r s i r ' a t formetl.
pada
menggr.inal~.an p r i . n s i p tnenyebabkan
ter-jadinya
Sedangkan
~Jenghayatarl
m a s y a r a k a t s e t e m p a t m a s i h b e r - o r i e n t a s i p a d a hubungan-hubungan
informal
ori.ent a s i
,
sel-ta lembaga-lembaga
tradi.sional
p a d a k e b u t u h a n . IJntt.lk i t u d a p a t
yang
dlkatakarl
ber-bahwa
len~hagia rnctdern d i
pener-iapari
d~.?!ija--desc~
pene:l:i:tian
kt..IriilIlg
1nemperha~t:ikan koncli.i;i. n ~ a s y a r a k a . t : set;erilpi;lS.
derigan
pernyataan
L.tn t u k
i j n n d m n e g c s t - o ( ,1984: 4 4 )
niampiak
(ser.13c-a
penerapan
o r g a n i . s a s i . tnoclern di. peclesaan Jawa.
Herdasarkan
tleusa--desa
lhal d i aka!;, bicia p u l a d i k a t a k a n batiwa
pene:li.t.i.an i l i . p e r l u k a n kepemimpi.nan yang
,
d,a!s,~rkiar?pada w~?weriian~~
tr-a(-l.isi.onal
traclisianal
karena
maka
1ehi.h nlendapat penqakt.iar7
pnlia
seyogyanya
d a r i . masyarakat:.. 7 e t a p i .
t e r j a d i k e r j a s a m a yang e r a t
pemimpiri,
yang
antara
tasi
.
.
Ilengan hubctngan-huburigan
memctngkinkan .t.er.i acli s a l i n g kerj a sama d a n k.on:jc~X-
Dengan k e t e r p a d c ~ a n k e p e m i m p i n a n f o r t n a l
masyarakak,
kunci
ternyata
dan
in.For-mal
dicapai
TIC
m e n g a r ~ . t a ~ - k a nt j e s a
d e s a te:laclan c : l i t i . n g k a t . d a e r a h . R i s a
sebagai
t~er-,-,.
H\.tbungan
i . t c . t , dan cli.dc~kung o l e h berttagai. kema.juan yang t e l a h
oleh
,
kedua
t e r - c e r t n i n rjalam ht.rbungar~ yang
d e m i k i a n t e r - j a d i d i d e s a TK dan M"S.
,
cli.
kepetn.itnpi.nan
s i f a t infoc-nlal (urit.uk m e : l e n g k a p i tlub~.tngarl f o r n l a l )
irl.formal
lebi.t?
deta k e l c ~ m p o k p e m i n ~ p i n ( f o r m a l - . i n . f o r m a l )
terdapat
kelornpalt
karer,a
d i
dan
MT
cli.clrrga
bahwa
k e b e r h a s i l a n i n i a d a l a h k a r e n a hrrbungan an'ltara
kepe-
mimpi.nan
1,kepala d ~ l s ad s n g a n pemimpin
'tradi.si.onal
hersifat
kolegial.
Sedanykan
tradisional
cli. OH hn.(t)r.~ngank e p a : l a t j e s a
dengar1
pem:impi.n
hanya
bersifat
t e r - l i h a t k u r a n g s e r a s i , kar-end
formal.
T'i.clak t e r c : l a p a t ti~.tbnngankr+rja !sama dari rial i n g
st.1l.tasi.
Namun t e r n y a t a pemi.mpin farina1 ji.lga
pemimpi.n
traclisi.nnal
partisipasi
masyarakat
Perbedaan
tjan
,
kht-ts~.lsnyaclal am
(lihat
t e c p g a n t ~ . ~ npada
g
e ~ ! s a h a n y a rnenggal a n y
k e s o r a ~ i . a nhr.lbungan an.kara
f a k t o r - p e n g u a s a a n s1.1rnber pengarettl.
pemimpi,n
formal
berkaitan
dengan
Penguasaan sumber
penga--
I-uh k e p a l a d c s a tdan petnimpin t r a d i s i o n a l yang
kerja
.
k i a s u ! ~pengc?r-asan .Ya l a n )
i n f o r - m a l i t c t b i s a d.idt.tcja pt-tla s a n g a t
sehi.ngga
kun-
relati.f
satna,
tflt.tclah t e r c : i p t a k e r - j a sama yarcg b a i k . I-l~tbl.tngan darl
sama
i t e t makin t i d a k d a p a t t e r c a p a i
kalact
ctnsur. d o n ~ i n a s i .yarlg kr.iat d a r i k e p a : l a c l e s a , sert:.a
terdapat
ter"iacli.nya
p e n y e l e w e n g a n - - p e n y e 1eweng a n , m i s a l n y a dalarn penggctnaan
keu--.
angan
yang
(seperti,
yarlg
, t e r j a d i t l i O H ) . Bahkan
hctbctngian
tilS6ik e r a t +:er!sebu.k i\.lga Lli.!sa trrenitnbulkan penyelewc?ngar~,sebagai. aki.t)a.t i:~.t~-angr.~ya
k o r ~ t r - a lclan pengawasan.
Akhirnya
d a p a t cl:i.ka%akan bi3hwis diper-11-tkan suaCt.I
kekli-
jak!sanaan cli. rtlar~a pc?r'~clskakany a r ~ gbeta,.si.'fa.' i.n'fc>r-tna:l. h;\~-r.is
l e t o i h dit.t,kamakan dalatn s e t i a p adcop!;i
an.
lernbaga bar-u
t l i
pedesa-..
Llenli.ki.an jo(;]a t:lengi\n pen~bri.nai\nc l l e h pi.hak kec:arrla't.an
l e b i h di.t::ir?gki~kkanl a g i
,
agar-
bl-tkan hanya petnbinaan yar?g bel-5.i.fa.t
formal,. akan .t:.e.t,api, j ~ l g a[:xetnbi.naan dan roer~cJeki\tanyang 1eb.i.h
bel-u;i.fat
in.fortnal sangat d i p e r l u k a n .
Terl.ttama dalatn
lang
hr.tt:)r..~nganclengan ~:)emi.mpi.n'tradi.sinna:L cli. tlesa.
d,%r.i
kecatnatan
k.(~.pa:La i:lesa
olt?h
kepala
sangat: dipel-Xl.tkan
l e b i , h besar.
i-.e~-t.l%atna . j i k a
menggaKontrc:>:L
darnina!zi
Sehingga p(.r1ya%at?g~.lr7aank ~ ? k ~ l a s a a a r l
desa r - e l a k i ' f ; t l a p a t c.l.iku~-angi.
PERANAN PEMlMPlN TRADISIONAL DALAM LKMO
DAN PERANA I\I KECAMATAN DALAM PEMBIPVAAM LKMD
(Studi Kasus di Kecamatan Darussalam Kabupaten
Daarah Tingkat II Aceh Besar D I. Aceh)
OLEH
IDAL BAHRl ISMADY
No. Mhs : 8840505
KEGIATAN PENGUMPULAN KREDIT
J U R U S A N STUD1 PEMBANGUNAN PROGRAM P A S C A S A R J A N A
U N l V E R S l T A S KRISTEN S A T Y A W A C A N A
PROGRAM P A S C A S A R J A N A INSTITUT PERTANIAN BOGOW
1992
b:uperscn~hahkar.) i.rntuk:
( A l m ) Ryahanda dan Hunda,
I s .k e r - i s e r . t a sai.~tlara-sa~.tdau'a~
tercinka
L I
R INGKASAN
IDAL.
BAIiHI I SMADY
.
Pelct,'.*nan P e m i m p i n Yrad.is.i(=nal
Z)a1a m
LKi'fD d a n P e r a n a n Ke?c:z~matan J ? i ~ l a n z P ~ ~ r n b i n z ~l..KPlJ3
a ~ n [ ' S t ~ f d iK a s ~ t . 5
di
Kf.?c:ar u s s a 1~ 3 m Kabf.tpaterz L>aertth '1"inrjl:a C.
. l ) . . I , Acfi?h), t r l i bawah bi.mbi.ngan Dr. E1.H.
a
s e l a k u k e t u a k o m i s i pembimbing
dan
I?.
Kl.itt.t%
,
I-lutitpea,
Pr-a.f D r .S.M.P.
S~twoncjn, MS masi.ng-masi,ng
Aceh
.I'l
MA
Tjandronegou-o
sebagai
anggota
k u r n i s i pe_mbi.mbing.
TrrJ~.tan p e n e l i . t : i a n a d a l a h : ( 1.
perien'tuan
kegiatan
IJr?.tt.tk mengetatir.ti.
d a n t e k n i s pel-encanaan
penlbangunan ' f i 5 i . k y a n g d i l a k t . t k a n o l e h LKMD;
dalam
presses
kegiatari
( 2 ) Unt~tl:. menge-
t a h u i per-anan p e m i ~ n p i n t r a d i s i o n a l d a l a m p e n e n t u a n
kegiatan
d a n t e k n i s p e r e n c a n a a n d a l a m k e g i . a t . a n pembangunan f i s i k y a n g
d i l a k t . t k a n o l e h LKMD;
kecamatan
( 3 ) Untuk m e n g e t a h u i p e r a n a n p e m e r i n . t a h
tnelaksanakan
f c t n g s i n y a s e t ~ a g a ipembi.na
LC:MD
cli
wilayahnya.
clalaw p e n e l i . t i a n i n i . a d a l a h s e m r r a
Populasi.
ada
di
LKMD
Eecatnatan Darussalam Daerah T i n g k a t I I
Propinsi
1)aerah
Istiwewa
Aceh.
Aceh
Rerdasarkan
Resar-
perti.wbangan
b i a y a dan t e n a g a , m a k a jumlah sampel yang
waktu,
yany
ditetapkan
a d a l a h s e b a n y a k t i g a LKMD ( t i g a d e s a ) . P e n e n t u a n s a m p e l tersebt.tt
dilakctkan
dengan
mempertiojbangkan
serta
atas
m a j u t i d a k n y a LKMD. S e l a i n i t u , d i p e r t i m b a n g k a n
pula
potensi
dasar
secara p t . t r p o s i v e
wilayal,,
j ~ t n ~ l apemimpin
h
.tradisional,
f a k t o r homogenitas e t n i s , a d a t i s t i a d a t dan budaya khususnya
yang
berkaitan
dengan p e n i l a i a n
pemimpinan t r a d i s i o n a l
. Dengan
masyarakat
terhadap
d e ~ n i . k i a npemi l i.han
ke-
desa-deed
peneli.tian dianggap d a p a t mewakili p u p u l a s i .
Data yang dikumpulkan berupa:
card
dan
st.tmber
o b s e r v a s i ) ; d a t a sekunder ( d a t a
kepustakaan
dan
l a i n ) . Data y a n g terk~lmpt.tl kemrrdian d i a n a l i . s i s d e n g a n
meng-gunakan
silang)
d a t a p r i m e r ( h a s i l wawan-
metode a n a l i r j i s k u a l i t a t i f
dan metode a n a l i s i ? ; k u a n t i t a t i f
(analisis
(matrik
tabr.~lasi
korelasi).
A n a l i s i s t a b c t l a s i s i l a n g ( c r - n s s t a b ) , d i g u n a k a n untt.tk
i.
melihat
inenerltc.ikrrr~
t l d a k r ' t y a p e r a n a n pemlmpln t r - a d i s i o n a l d a l a m
ire--
g i a t a r t L.I.:MI>. 1)ar.i. 1:la.t.a y a n g c l i . p e r o l e h , k e , n ~ t d i , a n clj.l;j.ha.t d a n
d i l a k ~ ~ k apne n g e l n m p o k a n f r e h u e n s i k e d a l a m k a t a g o r i
?;ering,
kadang-dkadang a t a l . ~j a r a n g . S e . t i . a p k a t a g o r i . i n i a i . cler~gar\
membei-i
3 , 2 , d a n 1 t.!ntuk
skor,
jawaban
set.-ing,
kadang-
k a d a n g cJan .'l a r a r i g ter1 i . b a t d a l a m k e g i . a t i & n . D a r i . t1acsi.l p e n g e l o m p o k a n t e r s e b u t d.ilakt.!kari i n . t e r p r e t a s i d a t a , y ~ i t ( . tjabaaban
s e r i r l g ( s k o r 3 ) d i a r k i k a n s e b a y a i . h e r - p e r a n s a n g a t iner.~er~.trrkiilrt
jawaban
kadang-kadang
(skol- 2 ) d i a r t i k a n
sebagai
k u r a n g m e n e n t u k a n ; d a n !.lnt~lk j a w a b a n j a r a n g ,
berpei?.an
diar.tikar1 seba-
g a i ber-per-an t i d a l : r n e n e n t u k a n .
D e i n i k i a n i ~ r g au n t ~ l k m e n g a n a l i s i s l a t a r b e l a k a n g
pin
pemi.m-
Data
t r a d i s i o n a l , y a n g d i s e b u t f a k t o r suinber p e n g a r u h .
dikelompnkkan k e dalam t i g a k a t a g o r i , y a i t u :
tinygi,
sedang
d a n r e n d a h b e r d a s a r k a n score yang t e l a h d i t e t a p k a n ,
Setelah
d i l a k \ . ~ k a n t a b ~ r l a s is i . l a n g d e n g a n t i n g k a t p e r a n a n , make
peroleh
h a s i l a n a l i s i s yang kemudian
mendapatkan
diinterpretasi
diuntuk
g a m b a r a n ' c e n t a n y hclbungan a n t a r a ,faI,:.t.nr
suntber
pengaruh dengan t i n g k a t peranan.
Analisis kuantitatif
inendapatkan
(matrik k n r e l a s i ) , digunakan untuk
hacjil a n a l i s i s yang l e b i h
meyakinkan
mengenai
h ~ i b u n g a n a n t a r a k i n g k a ' t p e r a n a n rJengitn f a k t o r s u m b e r
peng-
D a r i a n a l i s i s t e r s e b u t a k a n di.ketal.1u.i k e e r a t a n hubung-
arc.th.
an a n t a r v a r i a b e l yang di.uji., yang clitnnjukkan n l e h besarrlya
penelitian
knefisien
rtilai
y a n g d i g ~ l n a k a n ~ ~ n t un k
tenentukan
hubt.tngian
knrelasi.
Dalam
angka
antar variabel adalah jika
hatas
ini,
batasan
kuak ticlakrrya
kne'fisien
knrelasinya
1 e t ) i . h b e s a r a t a u 1 e b i . h l8teci.l d a r i 0,hCIOCI.
Mengenai
a n a l i s i s terhadap tingkat
peranan
petnbinaan
y a n g d i l a k u k a n o l e h k e c a m a t a n t e r h a d a p LKMD, d i g u n a k a n
lisis
kualitatif.
ana-
A n a l i s i s yang dimaksudkan a d a l a h
melihat
i n t e n s i t a s pembinaan y a n y d i l a k u k a n , d e n g a n nteliha'k
.t.i.ngkat
frekuensi
camat
interaksi
hubungan f o r m a l
dan
infurmal
d a n i.:a~!r H a n g d e s d e n g a r * LKMD. c a m a t d a n l*:arrr-
antara
Hangdes
d i k a t a k a n b e r p e r a n d a l a r n p e m b i n a a n LKMD, j i k a huhi.tngan
d i . l a k ~ ~ k at ne r d i r i . c l a r i h u b u n g a n f o r n t a l d a n i n f o r m a l .
yang
I-f13s.i.
l
pengatnat:an t n e n g e n a i ptf-ozies
k e g i a t a n L..KMI)
tner.~l.~n'ii.tkkan b a h w a
t'anyak
cli. daszt
keyiatan,
pene1it:i.a"
let3i.h
d i p c z r a n i o l e h petni.mpin t r a t l i ! 6 i o n a l , kh1.ist.1~t7yad i clesa
d a n MT'.
TI.:
perien,tuan
kut-ang
Sedangkan di.
GH petni.ntpi.n . t : r a d i s i . o n a l
peranannya
mf?nen'k~.tkan d i b n n t J i n y k a n d e n g a n p e r a n a n k e p a l a
N a n ~ ~ . ! nk e p a l a
terc.ttwtna
de!sa,
,
clesa r n a s i h m e n ~ e r l ~ . t k i k ~ npenli,nlpin
tradi.sic:~nal
c.tnt~tk n l e n g e r a h k a n k e g i a t a n g o t o n g r o y o n g .
!&?i-ar,k,i
p:~erni.ntp:>i.n
% r a c : l i . s i . o n a l cli. ( 3 3 t i a n y a i . k u . t menen.t~.tkar.>pacla
pelak!+anaan
saja,
s e d a n g k a n pada k a h a p
penenl~uai-I k e g i a t a n
clan .tc?kni.?j p e r e n c a n a a n k u r a n g m e n e n t u k a n .
TI.:
d a n MT,
petnimpi.n t t - a d i s i o n a l
n e r ~ t ~ . ~ k acnl a l a m L.KMD,
luasi..
Jadi
,ket-gatltl.tng
Sementar-a d i
clesa
metnainkan p e r a n a n y a n g
m u l a i d a r i . t.atiap
t a h a p t e k n i s perencanaan,
tahap
pelaksaanaan,
penentuan
tne-
keyiatan,
sampai k e t a h a p eva-
y ~ e n e n t u a n k e g i a t a n y a n g a k a n d i . l , a k s a r i a l c a r ~s a n g a t
pada p e n d a p a t pemimpin " c r a d i s i a n a l .
fidapccn
mengenai t i n g k a t p e r a n a n peminlpin
yang d i a m a t i d a r i
frekuensi
tr-adisi.ona:l.,
kehadir-an dan pengatnbilan
kepu--
t:t.tsan, d i . p e r o l e h h a s i . 1 klahwa y a n g b e r p e r a n s a n g a t mer'\entukar\
d i
TE
37,5%, d i M I 50%, dan
Semenkara
1Z,S%.
i t c t y a n g b e r p e r a n h r r a g m e r l e n t u k a n d i . TI.:
ada:Lah
5 0 % , d i MT d a n GEl m a s i n g - m a s i n g
d i
L3B
hanya
adalah
a d a l a h 37,5%. Sedangkan yang
t ~ e r - p e r a nt i c l a k menen%clkan a d a : L a h c l i TI.: d a n MT' h a n y a s e b a n y a k
.
-7
,
57
d a n d i EEI 5 0 % . Eler-av-ti perasiarl
d i TK d a n MT r e l a t i f
ter-gantung
tradisional
l e b i h menentukan.
Pengamatan mengenai
lihatkan
petnitnpin
p e n g u a s a a n st.tmber
bahwa k u a t - t i d a k n y a
peranan
p e n g a r ( - t h , memper-
pemimpin
tradisional
pada b e s a r k e c i l n y a f a k t o r sumber p e n g a r u h
n~er-eka n l i l i k i
.
S ~ m a k i nb e s a r f a k t . 0 1 - sumber-
pengaruti
d i t n i l i k i , a k a n s e t n a k i n k ~ t a thctbungan f a k t n r sctmber
clengan p e r a n a n pemi.mpin t r a d i s i o n a l .
t e r j a d i hal
yang s e b a l i . k n y a .
pengar!.th
Detnikiatl j u g a
Menurut h a s i l
peneli.ti.ar1,
f a k t o r sr.ltnber- p e n g a r c t h y a n g d i j a d i k a n da?&ar k e p e t n i m p i n a n
desa-desa
peneli.ti.an adalah s t a t u s /
s e r , t a pengalaman,
kekayaan,
jabatan
pengetaht.tan
hubungan b a i k dengan k e p a l a d e s a .
yang
D e n g a n d e m i . k i . a n c.jenlaki.n
m e n e n t u k a n p e r a n a n t n e r e k a c l a l a m k e g i a t a n Lb:MD.
jika
yang
lama
dan
formal/infor-mal
d i
barn
dan
1,Jasi.l per-hittnngan cnat,rik k o r e l a s i a n t a r a peranan dengar1
srilnber-
p e r ~ g a r u h , n ~ e n ~ p e r l i . h a t k abahwa
n
'faktoi-
sumber pengari.th s.tatc.ts j a b a t a n
O,BhbYI:l,
?.;eclangkan koe.f'i.sien k n r e l a s i
koel;isi.en
lanla
korelasi
adalah
sebersal-
stat:us/jabatan
barr!
~ d a l a hsebe!sat- (3, 5090.2 tjan knef i s i e n k o l - e l a s i antar-a peranan
dan
pengalaman aclalah C1,76360.
Rerar.t..i. s t a t i . t ~ / j a h a t i a n
lama
tnert.tpakan s a l a h s a t ~ i.fak.kor yang i k u t tnt?ner~tuL;an per-anan pe-rni.fl1pi.n
jika
t:radi.sional
di, clesa-desa
peneli.ti.an.
Sen~contara i:tr.t
d i l i h a t pada t a h a p penentuan k a g i a t a n ,
maka
koefisien
k o r e l w r i i . % t a t i . i s / . y ~ t : ) ~ %lam3
t ~ n eadalat? sebesi3r- 0,80336,
s i e n k n r e l a r s i s t a t i . t s / j a b a t a n ban-i a d a l a h i:!,4'?:,70.4,
kc~efj,-.
sedanglcan
kc:)c+fi.si.r+nkol-ela!%i. p e n g a l arnan ada:lat~ rsebesar 0, 83473.
t:L
pada t a h a p psnentuan k e g i a t a n yang akan d i l a k ~ ~ a n a k a nd i
desa-desa
penelit.i.an,
pemimipin
t r a d i s i o n a l m a s i h merupakan f a k t o r yang
kan.
Rerar--
r i t : a t ~ c s / . i a b a t a r ~lama
clan
Sedangkan k a l a u d i l i h a t pada t a h a p t e k n i s
maka
knefisien
k o r e l a s i status /jabatan
t e r k e c i l y a i t r r 0,5'7850,
menentu-
perencanaan,
lama
adalah
yang
sementara k u e ' f i s i e n k o r e l a s i s % a t ~ i s /
j a b a t a n b a r u a d a l a h 0,58168,
man aclalah s e b e s a r 0,58505.
fak t o r
penga:larnan
dan k n e F i . s i e n k a r e l a s i p e n g a l a B e r a r t i pada t e k n i . 5
st-imber pengal-i.ih s t a t u s / j a h a t a n lama dan
perencanaan
ban.{
ser-ta
pengalaman k u r a n g rnenentukan.
Adapun
kayaan
nlasih
k o e f i s i e n k o r e l a s i f a k t o r sumher
a d a l a h 0,87148.
pengaruh
R e r a r t i d i desa p e n e l i t i a n
nrer~ipakan ' f a k t o r yang
menentukan
dalam
t i d a k n y a peranan pemimpin t ~ r a d i s i o n a ld i desa.
ke-"
kckayaan
menent.nkan
Semakin
kaya
seseorang pemimpin t r a d i . s i n n a l s e m a k i r ~ tnenentr.tkan peranarlnya
dalam
k e g i . a t a n L.b:MD
dan desa.
Dalaln t e k n i s perencanaar?
e f i s i e n k u r e l a s i n y a a d a l a h O, 411320,
n e n t ~ t a nk e g i a t a n a d a l a h 0,81h5.2.
sedangkan pada t a h a p pe--
Pel-anan pemitnpin
r l a l pada t a h a p penentuan k e g i a t a n t e r n y a t a l e b i h
jika
d i b a n d i n g k a n dengan peranan mereka pada
perencanaan.
tradisio-menentukan
tatlap
H a l i . n i d i k a r e n a k a n pacia t a h a p Jieknis
teknis
perenca--
naan d i p e r l u k a n heherapa k e t r a m p i l a n k h s u s u s yang t i d a k
p~tr7ya.io l e h sementara
ko--
pemimpi.n t , r a d . i s i o n a l
.
di-
Setr~c?rltal-~a
i . k u k a e . f ; i s i g n kol*-ela:+i . f i a k t a r s~lrsbel- per.)garl.lh
[:lenge't:,ahnan fclrnlal c l e n c ~ ~pne r a n a n Eiecara k.ese1urrrhar.1 a d a l a h
s e t l a n g k a n 1 c c ~ e ..fi . s i e n k ( 3 1 - e l a s i ~ n t a r ap e r a n a n
!jebe?iar 0 , 6 6 0 8 9 ,
cler~gan p e n d i d i . k a n i.nforma:l a d a l a h s e b e s a r 0 , 6 4 8 9 3 .
secara p a r t i a l y a i . t u p a d a t a h a p
:L.ihat
koefi.r+i.en
n1ak.a
pengetahuan
korelasi
penentc.!an
k u r ~ ! l a s i . a n t a r a penentr.ean
.for-ma1
kegiatan,
kegi.a.t:,an clengan
a d a l a h s e b e s a r 0,!?72:LY,
pengetahnan
dan
i . n f o r m a l acia:lah 0 , 5 ' 7 4 6 0 .
koe.fisien
Palla
teknis
perencanaan, koefisien k o r e l a s i pendidikan
adalah
s e h e s a r 0,4&2Y1, dan koefi.si.en
formal
adalah
pada
kurelasi
s e h e s a r 0,53993. H a l i n i
tahap tekni.s perencanaan,
cii-
Jika
,t:,at.lap
infor-ma1
penclidikan
menunjukkan
khsusr.tsnya
dalam
bahwa
pewbua'tan
d e s a i n prnyek dan k a l k u l a s i b i a y a yang d i p e r l u k a n , p e n d i d i k an
f o r m a l 1et:)i.h d i . u t a w a k a n . Natnun p a d a t a h a p p e n e n t u a n
g i a t a n , p e n d i d i k a n f o r m a l d a n i n f ortrtal keduadc.tanya
korelasi
yang r e l a t i f
kecil.
ke--
rnemp~lnyai
B e r a r t i . p e n d i c l i k a n 'formal
clan
infnr-tnal t i d a k menentukan dalam t a h a p penentuan k e g i a t a n .
b:nefisien
13engan
hubungan b a i k d e n g a n
p e r a n a n s e t r a r a k e s e l u r u h a n adalirlh
8erart.i
desa
korelasi
hubungan
inerupakan
sebesar
b a i k pemimpin t r a d i s i u n a l
s a l a h 5ate.e f a k t n r y a n g
kepala
desa
0,714!57.
dengan
kepala
menentukan
peranan
pemimpin t r a d i s i n n a l t e r s e b ~ t td a l a n t k e g i a t a n LEMI). S e d a n g k a n
k a r e l a s i hubungan d e n g a n k e p a l a d e s a , d e n g a n
koefisien
nen,k!.tan k e g i a t a n d a n t e k n i s p e r e n c a n a a n k e d n a - d u a n y a
menentl.ekan,
pe-
kl..lr-ang
y a i t u hanya 0,54441, dan 0,49342.
D a r i h a s i . 1 p e n e l i . t i . a n t e r s e b ~ t td i . p e r l i . h a t k a n bahwa telF'.-.
dapat
korelasi
pengalaman,
yang k u a t a n t a r a s t a t u s / j a b a t a n
k e k a y a a n r5er.t.a h n b u n g a n b a i k dengar? k e p a : l a d e s a .
Iial t e r s e b u t m e t n b e r i k a n i n d i l a a s i bahwa c.cnsc.tr-uns~lr
onal
masih
merupakar? f a k t o r yarlg p a l i n g
p e r a n a n pemimpin t r a d i s i o n a l d a l a m L-KMD
tus/jabatan
yang
b a r n clan p e n d i d i k a n f o r w a l
kradisi-
m e n e n t ~ l k a n da:lam
. Setnentar-a
mempunyai
r e 1 a t i . t k e c i 1. Dengan detniki.an d a p a t
wewenang
dan
lairla
itc.1
sta-
lkor-elasi
dikatakan
bahwa
pemimpin t r a d i s i o n a l d a l a m icetgia'tan LKMU :I.ebih
d a s a r k a n p a d a wewenang t r a d i s i o n a l .
di.
[email protected]
Illat.lr
petnbinacwi o l e h aif.,as 1:ec:atnakar-r
i.tl.t
Bangcles) .t:.erhadap L..b:MD,
(camat
1ebi.l-r t:>anyak b e r s i . f a t
I-fanya t e r c l a p a t d u a a t a w t i g a k a l i k u n j u n g a n k e d e s a .
c:l:i.lak~.~kan j i . k a
sel-ta
a d a p e t n i l i h a n dar.1
patla s a a t e v a l l . t a s i
:Lebi.t.~ b e r s i . f a ' t .
Rangdec+.
r)c+?tnt~i.naariL..b:MD
I.t~.tpc.tn
r:>elar),t:ikan k e p a l a
clesa
pi-oyek p e m h a n g u n a n . I-ft.~hungan yen12
:i.nforma:L j a r a n g tli.lak~lkar.1 c a m a t
Rer-a!-ti
dam
peranan
catnat
dan
ICaul-
cli. c l e s a - d e s a penelli:t:i.an
dan
k:at.lr-
Hangdes
dalarn
aclal61h ktri-ang
nlenen-
t u k a n , b a i k pada t a h a p penentuan k e g i a t a n dan t e k n i s
pelak-
s a n a a n perarlan p e m e r i n t a h kecarnatan r e l a t i f
ada
h a n y a b e r u p a petun.jl.tk
t e k n i s yang
kurang.
hart.13
Kalanpun
dilak$$ar.iakan.
B e l ~ l n l a d a k a s ~ l slkecama +.an b e r a n i memveto k e g i a t a n cjesa.
B e r k a i t a n d e n g a n t i g a d a s a r lkepemitnpinan y a n g dikerni.tkakan
o l e h MeWebeu-, m a k a b e r d a s a r k a n h a s i l p e n e : L i . t i a n
terli.hat,
bahwa d i d e s a k a s u s d a s a r k e p e m i m p i n a n d i d a p a t k a n
c e n d e r ~ . i n gb a n y a k melall.ti
i,wi.wr.tang t r a d i s i o n a l .
d i l i h a t d i mana v a r i a b e l - v a r i a b e l
seseor-ang
H a l i n i . clapat
t r a d i s i o n a l masih
m e n e n t ~ ~ k a nt i n g k a t per-anan pemin1pi.n t r a d i . s i n n a l
v a r - i a b e l moder-n s e p e r - t i s t a t u s / j a b a t a n
,
baru dan
relatif
seclangkan
penditjikan
f o r m a l ticlak rnenentnkan.
Dengan
tJerni.kian clafoak d i k a t a k a n bahwa w a l a u p ~ l n s e c a r a
n o r - t n a t i f L-KMD l e b i h d i d a s a r k a n p a d a wewenany
(
lihat
lampiran
sehari-hari
i.ti.1
X
)
, namr.in
s e b e n a r r l y a clalafli
legal-I*-asional
kegi.atan
wewenany t i - a d i s i o n a l l a h y a n g l e b i h d o m i n a n .
menunjl-tkkan bahwa 1,embaga b a r n (LKMD) belclnl
b i s a menggantikan f u n g s i lembaga lama.
ngLtnan d i d e s a - d e s a
Atau d a p a t
dikatakan
peneliti-
t e r l i h a t bahwa LKMD i t u m a s i h t e r l a l u b e r o r i e n t a s i
t ~ ~ j u a ns e r t a e f i s i . e n s i , cjan b i a s a n y a
huhr.lngan
pemba-
p e n e l i t i a n akan t e t a p b e r j a l a n .
M e n g e n a i b e l u m b e r f u n g s i . n y a LICMD d i d e s a - d e s a
prinsip
Hal
sepenuhrtya
bahwa walaupctn LKPm t.idal: ada, c l i . p e r k i r - a k a r t k e g i a t a n
an,
LKMD
o r ( g a n i s a s i moder-nU H a l i t u
y a n g l e b i h b e r s i r ' a t formetl.
pada
menggr.inal~.an p r i . n s i p tnenyebabkan
ter-jadinya
Sedangkan
~Jenghayatarl
m a s y a r a k a t s e t e m p a t m a s i h b e r - o r i e n t a s i p a d a hubungan-hubungan
informal
ori.ent a s i
,
sel-ta lembaga-lembaga
tradi.sional
p a d a k e b u t u h a n . IJntt.lk i t u d a p a t
yang
dlkatakarl
ber-bahwa
len~hagia rnctdern d i
pener-iapari
d~.?!ija--desc~
pene:l:i:tian
kt..IriilIlg
1nemperha~t:ikan koncli.i;i. n ~ a s y a r a k a . t : set;erilpi;lS.
derigan
pernyataan
L.tn t u k
i j n n d m n e g c s t - o ( ,1984: 4 4 )
niampiak
(ser.13c-a
penerapan
o r g a n i . s a s i . tnoclern di. peclesaan Jawa.
Herdasarkan
tleusa--desa
lhal d i aka!;, bicia p u l a d i k a t a k a n batiwa
pene:li.t.i.an i l i . p e r l u k a n kepemimpi.nan yang
,
d,a!s,~rkiar?pada w~?weriian~~
tr-a(-l.isi.onal
traclisianal
karena
maka
1ehi.h nlendapat penqakt.iar7
pnlia
seyogyanya
d a r i . masyarakat:.. 7 e t a p i .
t e r j a d i k e r j a s a m a yang e r a t
pemimpiri,
yang
antara
tasi
.
.
Ilengan hubctngan-huburigan
memctngkinkan .t.er.i acli s a l i n g kerj a sama d a n k.on:jc~X-
Dengan k e t e r p a d c ~ a n k e p e m i m p i n a n f o r t n a l
masyarakak,
kunci
ternyata
dan
in.For-mal
dicapai
TIC
m e n g a r ~ . t a ~ - k a nt j e s a
d e s a te:laclan c : l i t i . n g k a t . d a e r a h . R i s a
sebagai
t~er-,-,.
H\.tbungan
i . t c . t , dan cli.dc~kung o l e h berttagai. kema.juan yang t e l a h
oleh
,
kedua
t e r - c e r t n i n rjalam ht.rbungar~ yang
d e m i k i a n t e r - j a d i d i d e s a TK dan M"S.
,
cli.
kepetn.itnpi.nan
s i f a t infoc-nlal (urit.uk m e : l e n g k a p i tlub~.tngarl f o r n l a l )
irl.formal
lebi.t?
deta k e l c ~ m p o k p e m i n ~ p i n ( f o r m a l - . i n . f o r m a l )
terdapat
kelornpalt
karer,a
d i
dan
MT
cli.clrrga
bahwa
k e b e r h a s i l a n i n i a d a l a h k a r e n a hrrbungan an'ltara
kepe-
mimpi.nan
1,kepala d ~ l s ad s n g a n pemimpin
'tradi.si.onal
hersifat
kolegial.
Sedanykan
tradisional
cli. OH hn.(t)r.~ngank e p a : l a t j e s a
dengar1
pem:impi.n
hanya
bersifat
t e r - l i h a t k u r a n g s e r a s i , kar-end
formal.
T'i.clak t e r c : l a p a t ti~.tbnngankr+rja !sama dari rial i n g
st.1l.tasi.
Namun t e r n y a t a pemi.mpin farina1 ji.lga
pemimpi.n
traclisi.nnal
partisipasi
masyarakat
Perbedaan
tjan
,
kht-ts~.lsnyaclal am
(lihat
t e c p g a n t ~ . ~ npada
g
e ~ ! s a h a n y a rnenggal a n y
k e s o r a ~ i . a nhr.lbungan an.kara
f a k t o r - p e n g u a s a a n s1.1rnber pengarettl.
pemimpi,n
formal
berkaitan
dengan
Penguasaan sumber
penga--
I-uh k e p a l a d c s a tdan petnimpin t r a d i s i o n a l yang
kerja
.
k i a s u ! ~pengc?r-asan .Ya l a n )
i n f o r - m a l i t c t b i s a d.idt.tcja pt-tla s a n g a t
sehi.ngga
kun-
relati.f
satna,
tflt.tclah t e r c : i p t a k e r - j a sama yarcg b a i k . I-l~tbl.tngan darl
sama
i t e t makin t i d a k d a p a t t e r c a p a i
kalact
ctnsur. d o n ~ i n a s i .yarlg kr.iat d a r i k e p a : l a c l e s a , sert:.a
terdapat
ter"iacli.nya
p e n y e l e w e n g a n - - p e n y e 1eweng a n , m i s a l n y a dalarn penggctnaan
keu--.
angan
yang
(seperti,
yarlg
, t e r j a d i t l i O H ) . Bahkan
hctbctngian
tilS6ik e r a t +:er!sebu.k i\.lga Lli.!sa trrenitnbulkan penyelewc?ngar~,sebagai. aki.t)a.t i:~.t~-angr.~ya
k o r ~ t r - a lclan pengawasan.
Akhirnya
d a p a t cl:i.ka%akan bi3hwis diper-11-tkan suaCt.I
kekli-
jak!sanaan cli. rtlar~a pc?r'~clskakany a r ~ gbeta,.si.'fa.' i.n'fc>r-tna:l. h;\~-r.is
l e t o i h dit.t,kamakan dalatn s e t i a p adcop!;i
an.
lernbaga bar-u
t l i
pedesa-..
Llenli.ki.an jo(;]a t:lengi\n pen~bri.nai\nc l l e h pi.hak kec:arrla't.an
l e b i h di.t::ir?gki~kkanl a g i
,
agar-
bl-tkan hanya petnbinaan yar?g bel-5.i.fa.t
formal,. akan .t:.e.t,api, j ~ l g a[:xetnbi.naan dan roer~cJeki\tanyang 1eb.i.h
bel-u;i.fat
in.fortnal sangat d i p e r l u k a n .
Terl.ttama dalatn
lang
hr.tt:)r..~nganclengan ~:)emi.mpi.n'tradi.sinna:L cli. tlesa.
d,%r.i
kecatnatan
k.(~.pa:La i:lesa
olt?h
kepala
sangat: dipel-Xl.tkan
l e b i , h besar.
i-.e~-t.l%atna . j i k a
menggaKontrc:>:L
darnina!zi
Sehingga p(.r1ya%at?g~.lr7aank ~ ? k ~ l a s a a a r l
desa r - e l a k i ' f ; t l a p a t c.l.iku~-angi.
DAN PERANA I\I KECAMATAN DALAM PEMBIPVAAM LKMD
(Studi Kasus di Kecamatan Darussalam Kabupaten
Daarah Tingkat II Aceh Besar D I. Aceh)
OLEH
IDAL BAHRl ISMADY
No. Mhs : 8840505
KEGIATAN PENGUMPULAN KREDIT
J U R U S A N STUD1 PEMBANGUNAN PROGRAM P A S C A S A R J A N A
U N l V E R S l T A S KRISTEN S A T Y A W A C A N A
PROGRAM P A S C A S A R J A N A INSTITUT PERTANIAN BOGOW
1992
b:uperscn~hahkar.) i.rntuk:
( A l m ) Ryahanda dan Hunda,
I s .k e r - i s e r . t a sai.~tlara-sa~.tdau'a~
tercinka
L I
R INGKASAN
IDAL.
BAIiHI I SMADY
.
Pelct,'.*nan P e m i m p i n Yrad.is.i(=nal
Z)a1a m
LKi'fD d a n P e r a n a n Ke?c:z~matan J ? i ~ l a n z P ~ ~ r n b i n z ~l..KPlJ3
a ~ n [ ' S t ~ f d iK a s ~ t . 5
di
Kf.?c:ar u s s a 1~ 3 m Kabf.tpaterz L>aertth '1"inrjl:a C.
. l ) . . I , Acfi?h), t r l i bawah bi.mbi.ngan Dr. E1.H.
a
s e l a k u k e t u a k o m i s i pembimbing
dan
I?.
Kl.itt.t%
,
I-lutitpea,
Pr-a.f D r .S.M.P.
S~twoncjn, MS masi.ng-masi,ng
Aceh
.I'l
MA
Tjandronegou-o
sebagai
anggota
k u r n i s i pe_mbi.mbing.
TrrJ~.tan p e n e l i . t : i a n a d a l a h : ( 1.
perien'tuan
kegiatan
IJr?.tt.tk mengetatir.ti.
d a n t e k n i s pel-encanaan
penlbangunan ' f i 5 i . k y a n g d i l a k t . t k a n o l e h LKMD;
dalam
presses
kegiatari
( 2 ) Unt~tl:. menge-
t a h u i per-anan p e m i ~ n p i n t r a d i s i o n a l d a l a m p e n e n t u a n
kegiatan
d a n t e k n i s p e r e n c a n a a n d a l a m k e g i . a t . a n pembangunan f i s i k y a n g
d i l a k t . t k a n o l e h LKMD;
kecamatan
( 3 ) Untuk m e n g e t a h u i p e r a n a n p e m e r i n . t a h
tnelaksanakan
f c t n g s i n y a s e t ~ a g a ipembi.na
LC:MD
cli
wilayahnya.
clalaw p e n e l i . t i a n i n i . a d a l a h s e m r r a
Populasi.
ada
di
LKMD
Eecatnatan Darussalam Daerah T i n g k a t I I
Propinsi
1)aerah
Istiwewa
Aceh.
Aceh
Rerdasarkan
Resar-
perti.wbangan
b i a y a dan t e n a g a , m a k a jumlah sampel yang
waktu,
yany
ditetapkan
a d a l a h s e b a n y a k t i g a LKMD ( t i g a d e s a ) . P e n e n t u a n s a m p e l tersebt.tt
dilakctkan
dengan
mempertiojbangkan
serta
atas
m a j u t i d a k n y a LKMD. S e l a i n i t u , d i p e r t i m b a n g k a n
pula
potensi
dasar
secara p t . t r p o s i v e
wilayal,,
j ~ t n ~ l apemimpin
h
.tradisional,
f a k t o r homogenitas e t n i s , a d a t i s t i a d a t dan budaya khususnya
yang
berkaitan
dengan p e n i l a i a n
pemimpinan t r a d i s i o n a l
. Dengan
masyarakat
terhadap
d e ~ n i . k i a npemi l i.han
ke-
desa-deed
peneli.tian dianggap d a p a t mewakili p u p u l a s i .
Data yang dikumpulkan berupa:
card
dan
st.tmber
o b s e r v a s i ) ; d a t a sekunder ( d a t a
kepustakaan
dan
l a i n ) . Data y a n g terk~lmpt.tl kemrrdian d i a n a l i . s i s d e n g a n
meng-gunakan
silang)
d a t a p r i m e r ( h a s i l wawan-
metode a n a l i r j i s k u a l i t a t i f
dan metode a n a l i s i ? ; k u a n t i t a t i f
(analisis
(matrik
tabr.~lasi
korelasi).
A n a l i s i s t a b c t l a s i s i l a n g ( c r - n s s t a b ) , d i g u n a k a n untt.tk
i.
melihat
inenerltc.ikrrr~
t l d a k r ' t y a p e r a n a n pemlmpln t r - a d i s i o n a l d a l a m
ire--
g i a t a r t L.I.:MI>. 1)ar.i. 1:la.t.a y a n g c l i . p e r o l e h , k e , n ~ t d i , a n clj.l;j.ha.t d a n
d i l a k ~ ~ k apne n g e l n m p o k a n f r e h u e n s i k e d a l a m k a t a g o r i
?;ering,
kadang-dkadang a t a l . ~j a r a n g . S e . t i . a p k a t a g o r i . i n i a i . cler~gar\
membei-i
3 , 2 , d a n 1 t.!ntuk
skor,
jawaban
set.-ing,
kadang-
k a d a n g cJan .'l a r a r i g ter1 i . b a t d a l a m k e g i . a t i & n . D a r i . t1acsi.l p e n g e l o m p o k a n t e r s e b u t d.ilakt.!kari i n . t e r p r e t a s i d a t a , y ~ i t ( . tjabaaban
s e r i r l g ( s k o r 3 ) d i a r k i k a n s e b a y a i . h e r - p e r a n s a n g a t iner.~er~.trrkiilrt
jawaban
kadang-kadang
(skol- 2 ) d i a r t i k a n
sebagai
k u r a n g m e n e n t u k a n ; d a n !.lnt~lk j a w a b a n j a r a n g ,
berpei?.an
diar.tikar1 seba-
g a i ber-per-an t i d a l : r n e n e n t u k a n .
D e i n i k i a n i ~ r g au n t ~ l k m e n g a n a l i s i s l a t a r b e l a k a n g
pin
pemi.m-
Data
t r a d i s i o n a l , y a n g d i s e b u t f a k t o r suinber p e n g a r u h .
dikelompnkkan k e dalam t i g a k a t a g o r i , y a i t u :
tinygi,
sedang
d a n r e n d a h b e r d a s a r k a n score yang t e l a h d i t e t a p k a n ,
Setelah
d i l a k \ . ~ k a n t a b ~ r l a s is i . l a n g d e n g a n t i n g k a t p e r a n a n , make
peroleh
h a s i l a n a l i s i s yang kemudian
mendapatkan
diinterpretasi
diuntuk
g a m b a r a n ' c e n t a n y hclbungan a n t a r a ,faI,:.t.nr
suntber
pengaruh dengan t i n g k a t peranan.
Analisis kuantitatif
inendapatkan
(matrik k n r e l a s i ) , digunakan untuk
hacjil a n a l i s i s yang l e b i h
meyakinkan
mengenai
h ~ i b u n g a n a n t a r a k i n g k a ' t p e r a n a n rJengitn f a k t o r s u m b e r
peng-
D a r i a n a l i s i s t e r s e b u t a k a n di.ketal.1u.i k e e r a t a n hubung-
arc.th.
an a n t a r v a r i a b e l yang di.uji., yang clitnnjukkan n l e h besarrlya
penelitian
knefisien
rtilai
y a n g d i g ~ l n a k a n ~ ~ n t un k
tenentukan
hubt.tngian
knrelasi.
Dalam
angka
antar variabel adalah jika
hatas
ini,
batasan
kuak ticlakrrya
kne'fisien
knrelasinya
1 e t ) i . h b e s a r a t a u 1 e b i . h l8teci.l d a r i 0,hCIOCI.
Mengenai
a n a l i s i s terhadap tingkat
peranan
petnbinaan
y a n g d i l a k u k a n o l e h k e c a m a t a n t e r h a d a p LKMD, d i g u n a k a n
lisis
kualitatif.
ana-
A n a l i s i s yang dimaksudkan a d a l a h
melihat
i n t e n s i t a s pembinaan y a n y d i l a k u k a n , d e n g a n nteliha'k
.t.i.ngkat
frekuensi
camat
interaksi
hubungan f o r m a l
dan
infurmal
d a n i.:a~!r H a n g d e s d e n g a r * LKMD. c a m a t d a n l*:arrr-
antara
Hangdes
d i k a t a k a n b e r p e r a n d a l a r n p e m b i n a a n LKMD, j i k a huhi.tngan
d i . l a k ~ ~ k at ne r d i r i . c l a r i h u b u n g a n f o r n t a l d a n i n f o r m a l .
yang
I-f13s.i.
l
pengatnat:an t n e n g e n a i ptf-ozies
k e g i a t a n L..KMI)
tner.~l.~n'ii.tkkan b a h w a
t'anyak
cli. daszt
keyiatan,
pene1it:i.a"
let3i.h
d i p c z r a n i o l e h petni.mpin t r a t l i ! 6 i o n a l , kh1.ist.1~t7yad i clesa
d a n MT'.
TI.:
perien,tuan
kut-ang
Sedangkan di.
GH petni.ntpi.n . t : r a d i s i . o n a l
peranannya
mf?nen'k~.tkan d i b n n t J i n y k a n d e n g a n p e r a n a n k e p a l a
N a n ~ ~ . ! nk e p a l a
terc.ttwtna
de!sa,
,
clesa r n a s i h m e n ~ e r l ~ . t k i k ~ npenli,nlpin
tradi.sic:~nal
c.tnt~tk n l e n g e r a h k a n k e g i a t a n g o t o n g r o y o n g .
!&?i-ar,k,i
p:~erni.ntp:>i.n
% r a c : l i . s i . o n a l cli. ( 3 3 t i a n y a i . k u . t menen.t~.tkar.>pacla
pelak!+anaan
saja,
s e d a n g k a n pada k a h a p
penenl~uai-I k e g i a t a n
clan .tc?kni.?j p e r e n c a n a a n k u r a n g m e n e n t u k a n .
TI.:
d a n MT,
petnimpi.n t t - a d i s i o n a l
n e r ~ t ~ . ~ k acnl a l a m L.KMD,
luasi..
Jadi
,ket-gatltl.tng
Sementar-a d i
clesa
metnainkan p e r a n a n y a n g
m u l a i d a r i . t.atiap
t a h a p t e k n i s perencanaan,
tahap
pelaksaanaan,
penentuan
tne-
keyiatan,
sampai k e t a h a p eva-
y ~ e n e n t u a n k e g i a t a n y a n g a k a n d i . l , a k s a r i a l c a r ~s a n g a t
pada p e n d a p a t pemimpin " c r a d i s i a n a l .
fidapccn
mengenai t i n g k a t p e r a n a n peminlpin
yang d i a m a t i d a r i
frekuensi
tr-adisi.ona:l.,
kehadir-an dan pengatnbilan
kepu--
t:t.tsan, d i . p e r o l e h h a s i . 1 klahwa y a n g b e r p e r a n s a n g a t mer'\entukar\
d i
TE
37,5%, d i M I 50%, dan
Semenkara
1Z,S%.
i t c t y a n g b e r p e r a n h r r a g m e r l e n t u k a n d i . TI.:
ada:Lah
5 0 % , d i MT d a n GEl m a s i n g - m a s i n g
d i
L3B
hanya
adalah
a d a l a h 37,5%. Sedangkan yang
t ~ e r - p e r a nt i c l a k menen%clkan a d a : L a h c l i TI.: d a n MT' h a n y a s e b a n y a k
.
-7
,
57
d a n d i EEI 5 0 % . Eler-av-ti perasiarl
d i TK d a n MT r e l a t i f
ter-gantung
tradisional
l e b i h menentukan.
Pengamatan mengenai
lihatkan
petnitnpin
p e n g u a s a a n st.tmber
bahwa k u a t - t i d a k n y a
peranan
p e n g a r ( - t h , memper-
pemimpin
tradisional
pada b e s a r k e c i l n y a f a k t o r sumber p e n g a r u h
n~er-eka n l i l i k i
.
S ~ m a k i nb e s a r f a k t . 0 1 - sumber-
pengaruti
d i t n i l i k i , a k a n s e t n a k i n k ~ t a thctbungan f a k t n r sctmber
clengan p e r a n a n pemi.mpin t r a d i s i o n a l .
t e r j a d i hal
yang s e b a l i . k n y a .
pengar!.th
Detnikiatl j u g a
Menurut h a s i l
peneli.ti.ar1,
f a k t o r sr.ltnber- p e n g a r c t h y a n g d i j a d i k a n da?&ar k e p e t n i m p i n a n
desa-desa
peneli.ti.an adalah s t a t u s /
s e r , t a pengalaman,
kekayaan,
jabatan
pengetaht.tan
hubungan b a i k dengan k e p a l a d e s a .
yang
D e n g a n d e m i . k i . a n c.jenlaki.n
m e n e n t u k a n p e r a n a n t n e r e k a c l a l a m k e g i a t a n Lb:MD.
jika
yang
lama
dan
formal/infor-mal
d i
barn
dan
1,Jasi.l per-hittnngan cnat,rik k o r e l a s i a n t a r a peranan dengar1
srilnber-
p e r ~ g a r u h , n ~ e n ~ p e r l i . h a t k abahwa
n
'faktoi-
sumber pengari.th s.tatc.ts j a b a t a n
O,BhbYI:l,
?.;eclangkan koe.f'i.sien k n r e l a s i
koel;isi.en
lanla
korelasi
adalah
sebersal-
stat:us/jabatan
barr!
~ d a l a hsebe!sat- (3, 5090.2 tjan knef i s i e n k o l - e l a s i antar-a peranan
dan
pengalaman aclalah C1,76360.
Rerar.t..i. s t a t i . t ~ / j a h a t i a n
lama
tnert.tpakan s a l a h s a t ~ i.fak.kor yang i k u t tnt?ner~tuL;an per-anan pe-rni.fl1pi.n
jika
t:radi.sional
di, clesa-desa
peneli.ti.an.
Sen~contara i:tr.t
d i l i h a t pada t a h a p penentuan k a g i a t a n ,
maka
koefisien
k o r e l w r i i . % t a t i . i s / . y ~ t : ) ~ %lam3
t ~ n eadalat? sebesi3r- 0,80336,
s i e n k n r e l a r s i s t a t i . t s / j a b a t a n ban-i a d a l a h i:!,4'?:,70.4,
kc~efj,-.
sedanglcan
kc:)c+fi.si.r+nkol-ela!%i. p e n g a l arnan ada:lat~ rsebesar 0, 83473.
t:L
pada t a h a p psnentuan k e g i a t a n yang akan d i l a k ~ ~ a n a k a nd i
desa-desa
penelit.i.an,
pemimipin
t r a d i s i o n a l m a s i h merupakan f a k t o r yang
kan.
Rerar--
r i t : a t ~ c s / . i a b a t a r ~lama
clan
Sedangkan k a l a u d i l i h a t pada t a h a p t e k n i s
maka
knefisien
k o r e l a s i status /jabatan
t e r k e c i l y a i t r r 0,5'7850,
menentu-
perencanaan,
lama
adalah
yang
sementara k u e ' f i s i e n k o r e l a s i s % a t ~ i s /
j a b a t a n b a r u a d a l a h 0,58168,
man aclalah s e b e s a r 0,58505.
fak t o r
penga:larnan
dan k n e F i . s i e n k a r e l a s i p e n g a l a B e r a r t i pada t e k n i . 5
st-imber pengal-i.ih s t a t u s / j a h a t a n lama dan
perencanaan
ban.{
ser-ta
pengalaman k u r a n g rnenentukan.
Adapun
kayaan
nlasih
k o e f i s i e n k o r e l a s i f a k t o r sumher
a d a l a h 0,87148.
pengaruh
R e r a r t i d i desa p e n e l i t i a n
nrer~ipakan ' f a k t o r yang
menentukan
dalam
t i d a k n y a peranan pemimpin t ~ r a d i s i o n a ld i desa.
ke-"
kckayaan
menent.nkan
Semakin
kaya
seseorang pemimpin t r a d i . s i n n a l s e m a k i r ~ tnenentr.tkan peranarlnya
dalam
k e g i . a t a n L.b:MD
dan desa.
Dalaln t e k n i s perencanaar?
e f i s i e n k u r e l a s i n y a a d a l a h O, 411320,
n e n t ~ t a nk e g i a t a n a d a l a h 0,81h5.2.
sedangkan pada t a h a p pe--
Pel-anan pemitnpin
r l a l pada t a h a p penentuan k e g i a t a n t e r n y a t a l e b i h
jika
d i b a n d i n g k a n dengan peranan mereka pada
perencanaan.
tradisio-menentukan
tatlap
H a l i . n i d i k a r e n a k a n pacia t a h a p Jieknis
teknis
perenca--
naan d i p e r l u k a n heherapa k e t r a m p i l a n k h s u s u s yang t i d a k
p~tr7ya.io l e h sementara
ko--
pemimpi.n t , r a d . i s i o n a l
.
di-
Setr~c?rltal-~a
i . k u k a e . f ; i s i g n kol*-ela:+i . f i a k t a r s~lrsbel- per.)garl.lh
[:lenge't:,ahnan fclrnlal c l e n c ~ ~pne r a n a n Eiecara k.ese1urrrhar.1 a d a l a h
s e t l a n g k a n 1 c c ~ e ..fi . s i e n k ( 3 1 - e l a s i ~ n t a r ap e r a n a n
!jebe?iar 0 , 6 6 0 8 9 ,
cler~gan p e n d i d i . k a n i.nforma:l a d a l a h s e b e s a r 0 , 6 4 8 9 3 .
secara p a r t i a l y a i . t u p a d a t a h a p
:L.ihat
koefi.r+i.en
n1ak.a
pengetahuan
korelasi
penentc.!an
k u r ~ ! l a s i . a n t a r a penentr.ean
.for-ma1
kegiatan,
kegi.a.t:,an clengan
a d a l a h s e b e s a r 0,!?72:LY,
pengetahnan
dan
i . n f o r m a l acia:lah 0 , 5 ' 7 4 6 0 .
koe.fisien
Palla
teknis
perencanaan, koefisien k o r e l a s i pendidikan
adalah
s e h e s a r 0,4&2Y1, dan koefi.si.en
formal
adalah
pada
kurelasi
s e h e s a r 0,53993. H a l i n i
tahap tekni.s perencanaan,
cii-
Jika
,t:,at.lap
infor-ma1
penclidikan
menunjukkan
khsusr.tsnya
dalam
bahwa
pewbua'tan
d e s a i n prnyek dan k a l k u l a s i b i a y a yang d i p e r l u k a n , p e n d i d i k an
f o r m a l 1et:)i.h d i . u t a w a k a n . Natnun p a d a t a h a p p e n e n t u a n
g i a t a n , p e n d i d i k a n f o r m a l d a n i n f ortrtal keduadc.tanya
korelasi
yang r e l a t i f
kecil.
ke--
rnemp~lnyai
B e r a r t i . p e n d i c l i k a n 'formal
clan
infnr-tnal t i d a k menentukan dalam t a h a p penentuan k e g i a t a n .
b:nefisien
13engan
hubungan b a i k d e n g a n
p e r a n a n s e t r a r a k e s e l u r u h a n adalirlh
8erart.i
desa
korelasi
hubungan
inerupakan
sebesar
b a i k pemimpin t r a d i s i u n a l
s a l a h 5ate.e f a k t n r y a n g
kepala
desa
0,714!57.
dengan
kepala
menentukan
peranan
pemimpin t r a d i s i n n a l t e r s e b ~ t td a l a n t k e g i a t a n LEMI). S e d a n g k a n
k a r e l a s i hubungan d e n g a n k e p a l a d e s a , d e n g a n
koefisien
nen,k!.tan k e g i a t a n d a n t e k n i s p e r e n c a n a a n k e d n a - d u a n y a
menentl.ekan,
pe-
kl..lr-ang
y a i t u hanya 0,54441, dan 0,49342.
D a r i h a s i . 1 p e n e l i . t i . a n t e r s e b ~ t td i . p e r l i . h a t k a n bahwa telF'.-.
dapat
korelasi
pengalaman,
yang k u a t a n t a r a s t a t u s / j a b a t a n
k e k a y a a n r5er.t.a h n b u n g a n b a i k dengar? k e p a : l a d e s a .
Iial t e r s e b u t m e t n b e r i k a n i n d i l a a s i bahwa c.cnsc.tr-uns~lr
onal
masih
merupakar? f a k t o r yarlg p a l i n g
p e r a n a n pemimpin t r a d i s i o n a l d a l a m L-KMD
tus/jabatan
yang
b a r n clan p e n d i d i k a n f o r w a l
kradisi-
m e n e n t ~ l k a n da:lam
. Setnentar-a
mempunyai
r e 1 a t i . t k e c i 1. Dengan detniki.an d a p a t
wewenang
dan
lairla
itc.1
sta-
lkor-elasi
dikatakan
bahwa
pemimpin t r a d i s i o n a l d a l a m icetgia'tan LKMU :I.ebih
d a s a r k a n p a d a wewenang t r a d i s i o n a l .
di.
[email protected]
Illat.lr
petnbinacwi o l e h aif.,as 1:ec:atnakar-r
i.tl.t
Bangcles) .t:.erhadap L..b:MD,
(camat
1ebi.l-r t:>anyak b e r s i . f a t
I-fanya t e r c l a p a t d u a a t a w t i g a k a l i k u n j u n g a n k e d e s a .
c:l:i.lak~.~kan j i . k a
sel-ta
a d a p e t n i l i h a n dar.1
patla s a a t e v a l l . t a s i
:Lebi.t.~ b e r s i . f a ' t .
Rangdec+.
r)c+?tnt~i.naariL..b:MD
I.t~.tpc.tn
r:>elar),t:ikan k e p a l a
clesa
pi-oyek p e m h a n g u n a n . I-ft.~hungan yen12
:i.nforma:L j a r a n g tli.lak~lkar.1 c a m a t
Rer-a!-ti
dam
peranan
catnat
dan
ICaul-
cli. c l e s a - d e s a penelli:t:i.an
dan
k:at.lr-
Hangdes
dalarn
aclal61h ktri-ang
nlenen-
t u k a n , b a i k pada t a h a p penentuan k e g i a t a n dan t e k n i s
pelak-
s a n a a n perarlan p e m e r i n t a h kecarnatan r e l a t i f
ada
h a n y a b e r u p a petun.jl.tk
t e k n i s yang
kurang.
hart.13
Kalanpun
dilak$$ar.iakan.
B e l ~ l n l a d a k a s ~ l slkecama +.an b e r a n i memveto k e g i a t a n cjesa.
B e r k a i t a n d e n g a n t i g a d a s a r lkepemitnpinan y a n g dikerni.tkakan
o l e h MeWebeu-, m a k a b e r d a s a r k a n h a s i l p e n e : L i . t i a n
terli.hat,
bahwa d i d e s a k a s u s d a s a r k e p e m i m p i n a n d i d a p a t k a n
c e n d e r ~ . i n gb a n y a k melall.ti
i,wi.wr.tang t r a d i s i o n a l .
d i l i h a t d i mana v a r i a b e l - v a r i a b e l
seseor-ang
H a l i n i . clapat
t r a d i s i o n a l masih
m e n e n t ~ ~ k a nt i n g k a t per-anan pemin1pi.n t r a d i . s i n n a l
v a r - i a b e l moder-n s e p e r - t i s t a t u s / j a b a t a n
,
baru dan
relatif
seclangkan
penditjikan
f o r m a l ticlak rnenentnkan.
Dengan
tJerni.kian clafoak d i k a t a k a n bahwa w a l a u p ~ l n s e c a r a
n o r - t n a t i f L-KMD l e b i h d i d a s a r k a n p a d a wewenany
(
lihat
lampiran
sehari-hari
i.ti.1
X
)
, namr.in
s e b e n a r r l y a clalafli
legal-I*-asional
kegi.atan
wewenany t i - a d i s i o n a l l a h y a n g l e b i h d o m i n a n .
menunjl-tkkan bahwa 1,embaga b a r n (LKMD) belclnl
b i s a menggantikan f u n g s i lembaga lama.
ngLtnan d i d e s a - d e s a
Atau d a p a t
dikatakan
peneliti-
t e r l i h a t bahwa LKMD i t u m a s i h t e r l a l u b e r o r i e n t a s i
t ~ ~ j u a ns e r t a e f i s i . e n s i , cjan b i a s a n y a
huhr.lngan
pemba-
p e n e l i t i a n akan t e t a p b e r j a l a n .
M e n g e n a i b e l u m b e r f u n g s i . n y a LICMD d i d e s a - d e s a
prinsip
Hal
sepenuhrtya
bahwa walaupctn LKPm t.idal: ada, c l i . p e r k i r - a k a r t k e g i a t a n
an,
LKMD
o r ( g a n i s a s i moder-nU H a l i t u
y a n g l e b i h b e r s i r ' a t formetl.
pada
menggr.inal~.an p r i . n s i p tnenyebabkan
ter-jadinya
Sedangkan
~Jenghayatarl
m a s y a r a k a t s e t e m p a t m a s i h b e r - o r i e n t a s i p a d a hubungan-hubungan
informal
ori.ent a s i
,
sel-ta lembaga-lembaga
tradi.sional
p a d a k e b u t u h a n . IJntt.lk i t u d a p a t
yang
dlkatakarl
ber-bahwa
len~hagia rnctdern d i
pener-iapari
d~.?!ija--desc~
pene:l:i:tian
kt..IriilIlg
1nemperha~t:ikan koncli.i;i. n ~ a s y a r a k a . t : set;erilpi;lS.
derigan
pernyataan
L.tn t u k
i j n n d m n e g c s t - o ( ,1984: 4 4 )
niampiak
(ser.13c-a
penerapan
o r g a n i . s a s i . tnoclern di. peclesaan Jawa.
Herdasarkan
tleusa--desa
lhal d i aka!;, bicia p u l a d i k a t a k a n batiwa
pene:li.t.i.an i l i . p e r l u k a n kepemimpi.nan yang
,
d,a!s,~rkiar?pada w~?weriian~~
tr-a(-l.isi.onal
traclisianal
karena
maka
1ehi.h nlendapat penqakt.iar7
pnlia
seyogyanya
d a r i . masyarakat:.. 7 e t a p i .
t e r j a d i k e r j a s a m a yang e r a t
pemimpiri,
yang
antara
tasi
.
.
Ilengan hubctngan-huburigan
memctngkinkan .t.er.i acli s a l i n g kerj a sama d a n k.on:jc~X-
Dengan k e t e r p a d c ~ a n k e p e m i m p i n a n f o r t n a l
masyarakak,
kunci
ternyata
dan
in.For-mal
dicapai
TIC
m e n g a r ~ . t a ~ - k a nt j e s a
d e s a te:laclan c : l i t i . n g k a t . d a e r a h . R i s a
sebagai
t~er-,-,.
H\.tbungan
i . t c . t , dan cli.dc~kung o l e h berttagai. kema.juan yang t e l a h
oleh
,
kedua
t e r - c e r t n i n rjalam ht.rbungar~ yang
d e m i k i a n t e r - j a d i d i d e s a TK dan M"S.
,
cli.
kepetn.itnpi.nan
s i f a t infoc-nlal (urit.uk m e : l e n g k a p i tlub~.tngarl f o r n l a l )
irl.formal
lebi.t?
deta k e l c ~ m p o k p e m i n ~ p i n ( f o r m a l - . i n . f o r m a l )
terdapat
kelornpalt
karer,a
d i
dan
MT
cli.clrrga
bahwa
k e b e r h a s i l a n i n i a d a l a h k a r e n a hrrbungan an'ltara
kepe-
mimpi.nan
1,kepala d ~ l s ad s n g a n pemimpin
'tradi.si.onal
hersifat
kolegial.
Sedanykan
tradisional
cli. OH hn.(t)r.~ngank e p a : l a t j e s a
dengar1
pem:impi.n
hanya
bersifat
t e r - l i h a t k u r a n g s e r a s i , kar-end
formal.
T'i.clak t e r c : l a p a t ti~.tbnngankr+rja !sama dari rial i n g
st.1l.tasi.
Namun t e r n y a t a pemi.mpin farina1 ji.lga
pemimpi.n
traclisi.nnal
partisipasi
masyarakat
Perbedaan
tjan
,
kht-ts~.lsnyaclal am
(lihat
t e c p g a n t ~ . ~ npada
g
e ~ ! s a h a n y a rnenggal a n y
k e s o r a ~ i . a nhr.lbungan an.kara
f a k t o r - p e n g u a s a a n s1.1rnber pengarettl.
pemimpi,n
formal
berkaitan
dengan
Penguasaan sumber
penga--
I-uh k e p a l a d c s a tdan petnimpin t r a d i s i o n a l yang
kerja
.
k i a s u ! ~pengc?r-asan .Ya l a n )
i n f o r - m a l i t c t b i s a d.idt.tcja pt-tla s a n g a t
sehi.ngga
kun-
relati.f
satna,
tflt.tclah t e r c : i p t a k e r - j a sama yarcg b a i k . I-l~tbl.tngan darl
sama
i t e t makin t i d a k d a p a t t e r c a p a i
kalact
ctnsur. d o n ~ i n a s i .yarlg kr.iat d a r i k e p a : l a c l e s a , sert:.a
terdapat
ter"iacli.nya
p e n y e l e w e n g a n - - p e n y e 1eweng a n , m i s a l n y a dalarn penggctnaan
keu--.
angan
yang
(seperti,
yarlg
, t e r j a d i t l i O H ) . Bahkan
hctbctngian
tilS6ik e r a t +:er!sebu.k i\.lga Lli.!sa trrenitnbulkan penyelewc?ngar~,sebagai. aki.t)a.t i:~.t~-angr.~ya
k o r ~ t r - a lclan pengawasan.
Akhirnya
d a p a t cl:i.ka%akan bi3hwis diper-11-tkan suaCt.I
kekli-
jak!sanaan cli. rtlar~a pc?r'~clskakany a r ~ gbeta,.si.'fa.' i.n'fc>r-tna:l. h;\~-r.is
l e t o i h dit.t,kamakan dalatn s e t i a p adcop!;i
an.
lernbaga bar-u
t l i
pedesa-..
Llenli.ki.an jo(;]a t:lengi\n pen~bri.nai\nc l l e h pi.hak kec:arrla't.an
l e b i h di.t::ir?gki~kkanl a g i
,
agar-
bl-tkan hanya petnbinaan yar?g bel-5.i.fa.t
formal,. akan .t:.e.t,api, j ~ l g a[:xetnbi.naan dan roer~cJeki\tanyang 1eb.i.h
bel-u;i.fat
in.fortnal sangat d i p e r l u k a n .
Terl.ttama dalatn
lang
hr.tt:)r..~nganclengan ~:)emi.mpi.n'tradi.sinna:L cli. tlesa.
d,%r.i
kecatnatan
k.(~.pa:La i:lesa
olt?h
kepala
sangat: dipel-Xl.tkan
l e b i , h besar.
i-.e~-t.l%atna . j i k a
menggaKontrc:>:L
darnina!zi
Sehingga p(.r1ya%at?g~.lr7aank ~ ? k ~ l a s a a a r l
desa r - e l a k i ' f ; t l a p a t c.l.iku~-angi.
PERANAN PEMlMPlN TRADISIONAL DALAM LKMO
DAN PERANA I\I KECAMATAN DALAM PEMBIPVAAM LKMD
(Studi Kasus di Kecamatan Darussalam Kabupaten
Daarah Tingkat II Aceh Besar D I. Aceh)
OLEH
IDAL BAHRl ISMADY
No. Mhs : 8840505
KEGIATAN PENGUMPULAN KREDIT
J U R U S A N STUD1 PEMBANGUNAN PROGRAM P A S C A S A R J A N A
U N l V E R S l T A S KRISTEN S A T Y A W A C A N A
PROGRAM P A S C A S A R J A N A INSTITUT PERTANIAN BOGOW
1992
b:uperscn~hahkar.) i.rntuk:
( A l m ) Ryahanda dan Hunda,
I s .k e r - i s e r . t a sai.~tlara-sa~.tdau'a~
tercinka
L I
R INGKASAN
IDAL.
BAIiHI I SMADY
.
Pelct,'.*nan P e m i m p i n Yrad.is.i(=nal
Z)a1a m
LKi'fD d a n P e r a n a n Ke?c:z~matan J ? i ~ l a n z P ~ ~ r n b i n z ~l..KPlJ3
a ~ n [ ' S t ~ f d iK a s ~ t . 5
di
Kf.?c:ar u s s a 1~ 3 m Kabf.tpaterz L>aertth '1"inrjl:a C.
. l ) . . I , Acfi?h), t r l i bawah bi.mbi.ngan Dr. E1.H.
a
s e l a k u k e t u a k o m i s i pembimbing
dan
I?.
Kl.itt.t%
,
I-lutitpea,
Pr-a.f D r .S.M.P.
S~twoncjn, MS masi.ng-masi,ng
Aceh
.I'l
MA
Tjandronegou-o
sebagai
anggota
k u r n i s i pe_mbi.mbing.
TrrJ~.tan p e n e l i . t : i a n a d a l a h : ( 1.
perien'tuan
kegiatan
IJr?.tt.tk mengetatir.ti.
d a n t e k n i s pel-encanaan
penlbangunan ' f i 5 i . k y a n g d i l a k t . t k a n o l e h LKMD;
dalam
presses
kegiatari
( 2 ) Unt~tl:. menge-
t a h u i per-anan p e m i ~ n p i n t r a d i s i o n a l d a l a m p e n e n t u a n
kegiatan
d a n t e k n i s p e r e n c a n a a n d a l a m k e g i . a t . a n pembangunan f i s i k y a n g
d i l a k t . t k a n o l e h LKMD;
kecamatan
( 3 ) Untuk m e n g e t a h u i p e r a n a n p e m e r i n . t a h
tnelaksanakan
f c t n g s i n y a s e t ~ a g a ipembi.na
LC:MD
cli
wilayahnya.
clalaw p e n e l i . t i a n i n i . a d a l a h s e m r r a
Populasi.
ada
di
LKMD
Eecatnatan Darussalam Daerah T i n g k a t I I
Propinsi
1)aerah
Istiwewa
Aceh.
Aceh
Rerdasarkan
Resar-
perti.wbangan
b i a y a dan t e n a g a , m a k a jumlah sampel yang
waktu,
yany
ditetapkan
a d a l a h s e b a n y a k t i g a LKMD ( t i g a d e s a ) . P e n e n t u a n s a m p e l tersebt.tt
dilakctkan
dengan
mempertiojbangkan
serta
atas
m a j u t i d a k n y a LKMD. S e l a i n i t u , d i p e r t i m b a n g k a n
pula
potensi
dasar
secara p t . t r p o s i v e
wilayal,,
j ~ t n ~ l apemimpin
h
.tradisional,
f a k t o r homogenitas e t n i s , a d a t i s t i a d a t dan budaya khususnya
yang
berkaitan
dengan p e n i l a i a n
pemimpinan t r a d i s i o n a l
. Dengan
masyarakat
terhadap
d e ~ n i . k i a npemi l i.han
ke-
desa-deed
peneli.tian dianggap d a p a t mewakili p u p u l a s i .
Data yang dikumpulkan berupa:
card
dan
st.tmber
o b s e r v a s i ) ; d a t a sekunder ( d a t a
kepustakaan
dan
l a i n ) . Data y a n g terk~lmpt.tl kemrrdian d i a n a l i . s i s d e n g a n
meng-gunakan
silang)
d a t a p r i m e r ( h a s i l wawan-
metode a n a l i r j i s k u a l i t a t i f
dan metode a n a l i s i ? ; k u a n t i t a t i f
(analisis
(matrik
tabr.~lasi
korelasi).
A n a l i s i s t a b c t l a s i s i l a n g ( c r - n s s t a b ) , d i g u n a k a n untt.tk
i.
melihat
inenerltc.ikrrr~
t l d a k r ' t y a p e r a n a n pemlmpln t r - a d i s i o n a l d a l a m
ire--
g i a t a r t L.I.:MI>. 1)ar.i. 1:la.t.a y a n g c l i . p e r o l e h , k e , n ~ t d i , a n clj.l;j.ha.t d a n
d i l a k ~ ~ k apne n g e l n m p o k a n f r e h u e n s i k e d a l a m k a t a g o r i
?;ering,
kadang-dkadang a t a l . ~j a r a n g . S e . t i . a p k a t a g o r i . i n i a i . cler~gar\
membei-i
3 , 2 , d a n 1 t.!ntuk
skor,
jawaban
set.-ing,
kadang-
k a d a n g cJan .'l a r a r i g ter1 i . b a t d a l a m k e g i . a t i & n . D a r i . t1acsi.l p e n g e l o m p o k a n t e r s e b u t d.ilakt.!kari i n . t e r p r e t a s i d a t a , y ~ i t ( . tjabaaban
s e r i r l g ( s k o r 3 ) d i a r k i k a n s e b a y a i . h e r - p e r a n s a n g a t iner.~er~.trrkiilrt
jawaban
kadang-kadang
(skol- 2 ) d i a r t i k a n
sebagai
k u r a n g m e n e n t u k a n ; d a n !.lnt~lk j a w a b a n j a r a n g ,
berpei?.an
diar.tikar1 seba-
g a i ber-per-an t i d a l : r n e n e n t u k a n .
D e i n i k i a n i ~ r g au n t ~ l k m e n g a n a l i s i s l a t a r b e l a k a n g
pin
pemi.m-
Data
t r a d i s i o n a l , y a n g d i s e b u t f a k t o r suinber p e n g a r u h .
dikelompnkkan k e dalam t i g a k a t a g o r i , y a i t u :
tinygi,
sedang
d a n r e n d a h b e r d a s a r k a n score yang t e l a h d i t e t a p k a n ,
Setelah
d i l a k \ . ~ k a n t a b ~ r l a s is i . l a n g d e n g a n t i n g k a t p e r a n a n , make
peroleh
h a s i l a n a l i s i s yang kemudian
mendapatkan
diinterpretasi
diuntuk
g a m b a r a n ' c e n t a n y hclbungan a n t a r a ,faI,:.t.nr
suntber
pengaruh dengan t i n g k a t peranan.
Analisis kuantitatif
inendapatkan
(matrik k n r e l a s i ) , digunakan untuk
hacjil a n a l i s i s yang l e b i h
meyakinkan
mengenai
h ~ i b u n g a n a n t a r a k i n g k a ' t p e r a n a n rJengitn f a k t o r s u m b e r
peng-
D a r i a n a l i s i s t e r s e b u t a k a n di.ketal.1u.i k e e r a t a n hubung-
arc.th.
an a n t a r v a r i a b e l yang di.uji., yang clitnnjukkan n l e h besarrlya
penelitian
knefisien
rtilai
y a n g d i g ~ l n a k a n ~ ~ n t un k
tenentukan
hubt.tngian
knrelasi.
Dalam
angka
antar variabel adalah jika
hatas
ini,
batasan
kuak ticlakrrya
kne'fisien
knrelasinya
1 e t ) i . h b e s a r a t a u 1 e b i . h l8teci.l d a r i 0,hCIOCI.
Mengenai
a n a l i s i s terhadap tingkat
peranan
petnbinaan
y a n g d i l a k u k a n o l e h k e c a m a t a n t e r h a d a p LKMD, d i g u n a k a n
lisis
kualitatif.
ana-
A n a l i s i s yang dimaksudkan a d a l a h
melihat
i n t e n s i t a s pembinaan y a n y d i l a k u k a n , d e n g a n nteliha'k
.t.i.ngkat
frekuensi
camat
interaksi
hubungan f o r m a l
dan
infurmal
d a n i.:a~!r H a n g d e s d e n g a r * LKMD. c a m a t d a n l*:arrr-
antara
Hangdes
d i k a t a k a n b e r p e r a n d a l a r n p e m b i n a a n LKMD, j i k a huhi.tngan
d i . l a k ~ ~ k at ne r d i r i . c l a r i h u b u n g a n f o r n t a l d a n i n f o r m a l .
yang
I-f13s.i.
l
pengatnat:an t n e n g e n a i ptf-ozies
k e g i a t a n L..KMI)
tner.~l.~n'ii.tkkan b a h w a
t'anyak
cli. daszt
keyiatan,
pene1it:i.a"
let3i.h
d i p c z r a n i o l e h petni.mpin t r a t l i ! 6 i o n a l , kh1.ist.1~t7yad i clesa
d a n MT'.
TI.:
perien,tuan
kut-ang
Sedangkan di.
GH petni.ntpi.n . t : r a d i s i . o n a l
peranannya
mf?nen'k~.tkan d i b n n t J i n y k a n d e n g a n p e r a n a n k e p a l a
N a n ~ ~ . ! nk e p a l a
terc.ttwtna
de!sa,
,
clesa r n a s i h m e n ~ e r l ~ . t k i k ~ npenli,nlpin
tradi.sic:~nal
c.tnt~tk n l e n g e r a h k a n k e g i a t a n g o t o n g r o y o n g .
!&?i-ar,k,i
p:~erni.ntp:>i.n
% r a c : l i . s i . o n a l cli. ( 3 3 t i a n y a i . k u . t menen.t~.tkar.>pacla
pelak!+anaan
saja,
s e d a n g k a n pada k a h a p
penenl~uai-I k e g i a t a n
clan .tc?kni.?j p e r e n c a n a a n k u r a n g m e n e n t u k a n .
TI.:
d a n MT,
petnimpi.n t t - a d i s i o n a l
n e r ~ t ~ . ~ k acnl a l a m L.KMD,
luasi..
Jadi
,ket-gatltl.tng
Sementar-a d i
clesa
metnainkan p e r a n a n y a n g
m u l a i d a r i . t.atiap
t a h a p t e k n i s perencanaan,
tahap
pelaksaanaan,
penentuan
tne-
keyiatan,
sampai k e t a h a p eva-
y ~ e n e n t u a n k e g i a t a n y a n g a k a n d i . l , a k s a r i a l c a r ~s a n g a t
pada p e n d a p a t pemimpin " c r a d i s i a n a l .
fidapccn
mengenai t i n g k a t p e r a n a n peminlpin
yang d i a m a t i d a r i
frekuensi
tr-adisi.ona:l.,
kehadir-an dan pengatnbilan
kepu--
t:t.tsan, d i . p e r o l e h h a s i . 1 klahwa y a n g b e r p e r a n s a n g a t mer'\entukar\
d i
TE
37,5%, d i M I 50%, dan
Semenkara
1Z,S%.
i t c t y a n g b e r p e r a n h r r a g m e r l e n t u k a n d i . TI.:
ada:Lah
5 0 % , d i MT d a n GEl m a s i n g - m a s i n g
d i
L3B
hanya
adalah
a d a l a h 37,5%. Sedangkan yang
t ~ e r - p e r a nt i c l a k menen%clkan a d a : L a h c l i TI.: d a n MT' h a n y a s e b a n y a k
.
-7
,
57
d a n d i EEI 5 0 % . Eler-av-ti perasiarl
d i TK d a n MT r e l a t i f
ter-gantung
tradisional
l e b i h menentukan.
Pengamatan mengenai
lihatkan
petnitnpin
p e n g u a s a a n st.tmber
bahwa k u a t - t i d a k n y a
peranan
p e n g a r ( - t h , memper-
pemimpin
tradisional
pada b e s a r k e c i l n y a f a k t o r sumber p e n g a r u h
n~er-eka n l i l i k i
.
S ~ m a k i nb e s a r f a k t . 0 1 - sumber-
pengaruti
d i t n i l i k i , a k a n s e t n a k i n k ~ t a thctbungan f a k t n r sctmber
clengan p e r a n a n pemi.mpin t r a d i s i o n a l .
t e r j a d i hal
yang s e b a l i . k n y a .
pengar!.th
Detnikiatl j u g a
Menurut h a s i l
peneli.ti.ar1,
f a k t o r sr.ltnber- p e n g a r c t h y a n g d i j a d i k a n da?&ar k e p e t n i m p i n a n
desa-desa
peneli.ti.an adalah s t a t u s /
s e r , t a pengalaman,
kekayaan,
jabatan
pengetaht.tan
hubungan b a i k dengan k e p a l a d e s a .
yang
D e n g a n d e m i . k i . a n c.jenlaki.n
m e n e n t u k a n p e r a n a n t n e r e k a c l a l a m k e g i a t a n Lb:MD.
jika
yang
lama
dan
formal/infor-mal
d i
barn
dan
1,Jasi.l per-hittnngan cnat,rik k o r e l a s i a n t a r a peranan dengar1
srilnber-
p e r ~ g a r u h , n ~ e n ~ p e r l i . h a t k abahwa
n
'faktoi-
sumber pengari.th s.tatc.ts j a b a t a n
O,BhbYI:l,
?.;eclangkan koe.f'i.sien k n r e l a s i
koel;isi.en
lanla
korelasi
adalah
sebersal-
stat:us/jabatan
barr!
~ d a l a hsebe!sat- (3, 5090.2 tjan knef i s i e n k o l - e l a s i antar-a peranan
dan
pengalaman aclalah C1,76360.
Rerar.t..i. s t a t i . t ~ / j a h a t i a n
lama
tnert.tpakan s a l a h s a t ~ i.fak.kor yang i k u t tnt?ner~tuL;an per-anan pe-rni.fl1pi.n
jika
t:radi.sional
di, clesa-desa
peneli.ti.an.
Sen~contara i:tr.t
d i l i h a t pada t a h a p penentuan k a g i a t a n ,
maka
koefisien
k o r e l w r i i . % t a t i . i s / . y ~ t : ) ~ %lam3
t ~ n eadalat? sebesi3r- 0,80336,
s i e n k n r e l a r s i s t a t i . t s / j a b a t a n ban-i a d a l a h i:!,4'?:,70.4,
kc~efj,-.
sedanglcan
kc:)c+fi.si.r+nkol-ela!%i. p e n g a l arnan ada:lat~ rsebesar 0, 83473.
t:L
pada t a h a p psnentuan k e g i a t a n yang akan d i l a k ~ ~ a n a k a nd i
desa-desa
penelit.i.an,
pemimipin
t r a d i s i o n a l m a s i h merupakan f a k t o r yang
kan.
Rerar--
r i t : a t ~ c s / . i a b a t a r ~lama
clan
Sedangkan k a l a u d i l i h a t pada t a h a p t e k n i s
maka
knefisien
k o r e l a s i status /jabatan
t e r k e c i l y a i t r r 0,5'7850,
menentu-
perencanaan,
lama
adalah
yang
sementara k u e ' f i s i e n k o r e l a s i s % a t ~ i s /
j a b a t a n b a r u a d a l a h 0,58168,
man aclalah s e b e s a r 0,58505.
fak t o r
penga:larnan
dan k n e F i . s i e n k a r e l a s i p e n g a l a B e r a r t i pada t e k n i . 5
st-imber pengal-i.ih s t a t u s / j a h a t a n lama dan
perencanaan
ban.{
ser-ta
pengalaman k u r a n g rnenentukan.
Adapun
kayaan
nlasih
k o e f i s i e n k o r e l a s i f a k t o r sumher
a d a l a h 0,87148.
pengaruh
R e r a r t i d i desa p e n e l i t i a n
nrer~ipakan ' f a k t o r yang
menentukan
dalam
t i d a k n y a peranan pemimpin t ~ r a d i s i o n a ld i desa.
ke-"
kckayaan
menent.nkan
Semakin
kaya
seseorang pemimpin t r a d i . s i n n a l s e m a k i r ~ tnenentr.tkan peranarlnya
dalam
k e g i . a t a n L.b:MD
dan desa.
Dalaln t e k n i s perencanaar?
e f i s i e n k u r e l a s i n y a a d a l a h O, 411320,
n e n t ~ t a nk e g i a t a n a d a l a h 0,81h5.2.
sedangkan pada t a h a p pe--
Pel-anan pemitnpin
r l a l pada t a h a p penentuan k e g i a t a n t e r n y a t a l e b i h
jika
d i b a n d i n g k a n dengan peranan mereka pada
perencanaan.
tradisio-menentukan
tatlap
H a l i . n i d i k a r e n a k a n pacia t a h a p Jieknis
teknis
perenca--
naan d i p e r l u k a n heherapa k e t r a m p i l a n k h s u s u s yang t i d a k
p~tr7ya.io l e h sementara
ko--
pemimpi.n t , r a d . i s i o n a l
.
di-
Setr~c?rltal-~a
i . k u k a e . f ; i s i g n kol*-ela:+i . f i a k t a r s~lrsbel- per.)garl.lh
[:lenge't:,ahnan fclrnlal c l e n c ~ ~pne r a n a n Eiecara k.ese1urrrhar.1 a d a l a h
s e t l a n g k a n 1 c c ~ e ..fi . s i e n k ( 3 1 - e l a s i ~ n t a r ap e r a n a n
!jebe?iar 0 , 6 6 0 8 9 ,
cler~gan p e n d i d i . k a n i.nforma:l a d a l a h s e b e s a r 0 , 6 4 8 9 3 .
secara p a r t i a l y a i . t u p a d a t a h a p
:L.ihat
koefi.r+i.en
n1ak.a
pengetahuan
korelasi
penentc.!an
k u r ~ ! l a s i . a n t a r a penentr.ean
.for-ma1
kegiatan,
kegi.a.t:,an clengan
a d a l a h s e b e s a r 0,!?72:LY,
pengetahnan
dan
i . n f o r m a l acia:lah 0 , 5 ' 7 4 6 0 .
koe.fisien
Palla
teknis
perencanaan, koefisien k o r e l a s i pendidikan
adalah
s e h e s a r 0,4&2Y1, dan koefi.si.en
formal
adalah
pada
kurelasi
s e h e s a r 0,53993. H a l i n i
tahap tekni.s perencanaan,
cii-
Jika
,t:,at.lap
infor-ma1
penclidikan
menunjukkan
khsusr.tsnya
dalam
bahwa
pewbua'tan
d e s a i n prnyek dan k a l k u l a s i b i a y a yang d i p e r l u k a n , p e n d i d i k an
f o r m a l 1et:)i.h d i . u t a w a k a n . Natnun p a d a t a h a p p e n e n t u a n
g i a t a n , p e n d i d i k a n f o r m a l d a n i n f ortrtal keduadc.tanya
korelasi
yang r e l a t i f
kecil.
ke--
rnemp~lnyai
B e r a r t i . p e n d i c l i k a n 'formal
clan
infnr-tnal t i d a k menentukan dalam t a h a p penentuan k e g i a t a n .
b:nefisien
13engan
hubungan b a i k d e n g a n
p e r a n a n s e t r a r a k e s e l u r u h a n adalirlh
8erart.i
desa
korelasi
hubungan
inerupakan
sebesar
b a i k pemimpin t r a d i s i u n a l
s a l a h 5ate.e f a k t n r y a n g
kepala
desa
0,714!57.
dengan
kepala
menentukan
peranan
pemimpin t r a d i s i n n a l t e r s e b ~ t td a l a n t k e g i a t a n LEMI). S e d a n g k a n
k a r e l a s i hubungan d e n g a n k e p a l a d e s a , d e n g a n
koefisien
nen,k!.tan k e g i a t a n d a n t e k n i s p e r e n c a n a a n k e d n a - d u a n y a
menentl.ekan,
pe-
kl..lr-ang
y a i t u hanya 0,54441, dan 0,49342.
D a r i h a s i . 1 p e n e l i . t i . a n t e r s e b ~ t td i . p e r l i . h a t k a n bahwa telF'.-.
dapat
korelasi
pengalaman,
yang k u a t a n t a r a s t a t u s / j a b a t a n
k e k a y a a n r5er.t.a h n b u n g a n b a i k dengar? k e p a : l a d e s a .
Iial t e r s e b u t m e t n b e r i k a n i n d i l a a s i bahwa c.cnsc.tr-uns~lr
onal
masih
merupakar? f a k t o r yarlg p a l i n g
p e r a n a n pemimpin t r a d i s i o n a l d a l a m L-KMD
tus/jabatan
yang
b a r n clan p e n d i d i k a n f o r w a l
kradisi-
m e n e n t ~ l k a n da:lam
. Setnentar-a
mempunyai
r e 1 a t i . t k e c i 1. Dengan detniki.an d a p a t
wewenang
dan
lairla
itc.1
sta-
lkor-elasi
dikatakan
bahwa
pemimpin t r a d i s i o n a l d a l a m icetgia'tan LKMU :I.ebih
d a s a r k a n p a d a wewenang t r a d i s i o n a l .
di.
[email protected]
Illat.lr
petnbinacwi o l e h aif.,as 1:ec:atnakar-r
i.tl.t
Bangcles) .t:.erhadap L..b:MD,
(camat
1ebi.l-r t:>anyak b e r s i . f a t
I-fanya t e r c l a p a t d u a a t a w t i g a k a l i k u n j u n g a n k e d e s a .
c:l:i.lak~.~kan j i . k a
sel-ta
a d a p e t n i l i h a n dar.1
patla s a a t e v a l l . t a s i
:Lebi.t.~ b e r s i . f a ' t .
Rangdec+.
r)c+?tnt~i.naariL..b:MD
I.t~.tpc.tn
r:>elar),t:ikan k e p a l a
clesa
pi-oyek p e m h a n g u n a n . I-ft.~hungan yen12
:i.nforma:L j a r a n g tli.lak~lkar.1 c a m a t
Rer-a!-ti
dam
peranan
catnat
dan
ICaul-
cli. c l e s a - d e s a penelli:t:i.an
dan
k:at.lr-
Hangdes
dalarn
aclal61h ktri-ang
nlenen-
t u k a n , b a i k pada t a h a p penentuan k e g i a t a n dan t e k n i s
pelak-
s a n a a n perarlan p e m e r i n t a h kecarnatan r e l a t i f
ada
h a n y a b e r u p a petun.jl.tk
t e k n i s yang
kurang.
hart.13
Kalanpun
dilak$$ar.iakan.
B e l ~ l n l a d a k a s ~ l slkecama +.an b e r a n i memveto k e g i a t a n cjesa.
B e r k a i t a n d e n g a n t i g a d a s a r lkepemitnpinan y a n g dikerni.tkakan
o l e h MeWebeu-, m a k a b e r d a s a r k a n h a s i l p e n e : L i . t i a n
terli.hat,
bahwa d i d e s a k a s u s d a s a r k e p e m i m p i n a n d i d a p a t k a n
c e n d e r ~ . i n gb a n y a k melall.ti
i,wi.wr.tang t r a d i s i o n a l .
d i l i h a t d i mana v a r i a b e l - v a r i a b e l
seseor-ang
H a l i n i . clapat
t r a d i s i o n a l masih
m e n e n t ~ ~ k a nt i n g k a t per-anan pemin1pi.n t r a d i . s i n n a l
v a r - i a b e l moder-n s e p e r - t i s t a t u s / j a b a t a n
,
baru dan
relatif
seclangkan
penditjikan
f o r m a l ticlak rnenentnkan.
Dengan
tJerni.kian clafoak d i k a t a k a n bahwa w a l a u p ~ l n s e c a r a
n o r - t n a t i f L-KMD l e b i h d i d a s a r k a n p a d a wewenany
(
lihat
lampiran
sehari-hari
i.ti.1
X
)
, namr.in
s e b e n a r r l y a clalafli
legal-I*-asional
kegi.atan
wewenany t i - a d i s i o n a l l a h y a n g l e b i h d o m i n a n .
menunjl-tkkan bahwa 1,embaga b a r n (LKMD) belclnl
b i s a menggantikan f u n g s i lembaga lama.
ngLtnan d i d e s a - d e s a
Atau d a p a t
dikatakan
peneliti-
t e r l i h a t bahwa LKMD i t u m a s i h t e r l a l u b e r o r i e n t a s i
t ~ ~ j u a ns e r t a e f i s i . e n s i , cjan b i a s a n y a
huhr.lngan
pemba-
p e n e l i t i a n akan t e t a p b e r j a l a n .
M e n g e n a i b e l u m b e r f u n g s i . n y a LICMD d i d e s a - d e s a
prinsip
Hal
sepenuhrtya
bahwa walaupctn LKPm t.idal: ada, c l i . p e r k i r - a k a r t k e g i a t a n
an,
LKMD
o r ( g a n i s a s i moder-nU H a l i t u
y a n g l e b i h b e r s i r ' a t formetl.
pada
menggr.inal~.an p r i . n s i p tnenyebabkan
ter-jadinya
Sedangkan
~Jenghayatarl
m a s y a r a k a t s e t e m p a t m a s i h b e r - o r i e n t a s i p a d a hubungan-hubungan
informal
ori.ent a s i
,
sel-ta lembaga-lembaga
tradi.sional
p a d a k e b u t u h a n . IJntt.lk i t u d a p a t
yang
dlkatakarl
ber-bahwa
len~hagia rnctdern d i
pener-iapari
d~.?!ija--desc~
pene:l:i:tian
kt..IriilIlg
1nemperha~t:ikan koncli.i;i. n ~ a s y a r a k a . t : set;erilpi;lS.
derigan
pernyataan
L.tn t u k
i j n n d m n e g c s t - o ( ,1984: 4 4 )
niampiak
(ser.13c-a
penerapan
o r g a n i . s a s i . tnoclern di. peclesaan Jawa.
Herdasarkan
tleusa--desa
lhal d i aka!;, bicia p u l a d i k a t a k a n batiwa
pene:li.t.i.an i l i . p e r l u k a n kepemimpi.nan yang
,
d,a!s,~rkiar?pada w~?weriian~~
tr-a(-l.isi.onal
traclisianal
karena
maka
1ehi.h nlendapat penqakt.iar7
pnlia
seyogyanya
d a r i . masyarakat:.. 7 e t a p i .
t e r j a d i k e r j a s a m a yang e r a t
pemimpiri,
yang
antara
tasi
.
.
Ilengan hubctngan-huburigan
memctngkinkan .t.er.i acli s a l i n g kerj a sama d a n k.on:jc~X-
Dengan k e t e r p a d c ~ a n k e p e m i m p i n a n f o r t n a l
masyarakak,
kunci
ternyata
dan
in.For-mal
dicapai
TIC
m e n g a r ~ . t a ~ - k a nt j e s a
d e s a te:laclan c : l i t i . n g k a t . d a e r a h . R i s a
sebagai
t~er-,-,.
H\.tbungan
i . t c . t , dan cli.dc~kung o l e h berttagai. kema.juan yang t e l a h
oleh
,
kedua
t e r - c e r t n i n rjalam ht.rbungar~ yang
d e m i k i a n t e r - j a d i d i d e s a TK dan M"S.
,
cli.
kepetn.itnpi.nan
s i f a t infoc-nlal (urit.uk m e : l e n g k a p i tlub~.tngarl f o r n l a l )
irl.formal
lebi.t?
deta k e l c ~ m p o k p e m i n ~ p i n ( f o r m a l - . i n . f o r m a l )
terdapat
kelornpalt
karer,a
d i
dan
MT
cli.clrrga
bahwa
k e b e r h a s i l a n i n i a d a l a h k a r e n a hrrbungan an'ltara
kepe-
mimpi.nan
1,kepala d ~ l s ad s n g a n pemimpin
'tradi.si.onal
hersifat
kolegial.
Sedanykan
tradisional
cli. OH hn.(t)r.~ngank e p a : l a t j e s a
dengar1
pem:impi.n
hanya
bersifat
t e r - l i h a t k u r a n g s e r a s i , kar-end
formal.
T'i.clak t e r c : l a p a t ti~.tbnngankr+rja !sama dari rial i n g
st.1l.tasi.
Namun t e r n y a t a pemi.mpin farina1 ji.lga
pemimpi.n
traclisi.nnal
partisipasi
masyarakat
Perbedaan
tjan
,
kht-ts~.lsnyaclal am
(lihat
t e c p g a n t ~ . ~ npada
g
e ~ ! s a h a n y a rnenggal a n y
k e s o r a ~ i . a nhr.lbungan an.kara
f a k t o r - p e n g u a s a a n s1.1rnber pengarettl.
pemimpi,n
formal
berkaitan
dengan
Penguasaan sumber
penga--
I-uh k e p a l a d c s a tdan petnimpin t r a d i s i o n a l yang
kerja
.
k i a s u ! ~pengc?r-asan .Ya l a n )
i n f o r - m a l i t c t b i s a d.idt.tcja pt-tla s a n g a t
sehi.ngga
kun-
relati.f
satna,
tflt.tclah t e r c : i p t a k e r - j a sama yarcg b a i k . I-l~tbl.tngan darl
sama
i t e t makin t i d a k d a p a t t e r c a p a i
kalact
ctnsur. d o n ~ i n a s i .yarlg kr.iat d a r i k e p a : l a c l e s a , sert:.a
terdapat
ter"iacli.nya
p e n y e l e w e n g a n - - p e n y e 1eweng a n , m i s a l n y a dalarn penggctnaan
keu--.
angan
yang
(seperti,
yarlg
, t e r j a d i t l i O H ) . Bahkan
hctbctngian
tilS6ik e r a t +:er!sebu.k i\.lga Lli.!sa trrenitnbulkan penyelewc?ngar~,sebagai. aki.t)a.t i:~.t~-angr.~ya
k o r ~ t r - a lclan pengawasan.
Akhirnya
d a p a t cl:i.ka%akan bi3hwis diper-11-tkan suaCt.I
kekli-
jak!sanaan cli. rtlar~a pc?r'~clskakany a r ~ gbeta,.si.'fa.' i.n'fc>r-tna:l. h;\~-r.is
l e t o i h dit.t,kamakan dalatn s e t i a p adcop!;i
an.
lernbaga bar-u
t l i
pedesa-..
Llenli.ki.an jo(;]a t:lengi\n pen~bri.nai\nc l l e h pi.hak kec:arrla't.an
l e b i h di.t::ir?gki~kkanl a g i
,
agar-
bl-tkan hanya petnbinaan yar?g bel-5.i.fa.t
formal,. akan .t:.e.t,api, j ~ l g a[:xetnbi.naan dan roer~cJeki\tanyang 1eb.i.h
bel-u;i.fat
in.fortnal sangat d i p e r l u k a n .
Terl.ttama dalatn
lang
hr.tt:)r..~nganclengan ~:)emi.mpi.n'tradi.sinna:L cli. tlesa.
d,%r.i
kecatnatan
k.(~.pa:La i:lesa
olt?h
kepala
sangat: dipel-Xl.tkan
l e b i , h besar.
i-.e~-t.l%atna . j i k a
menggaKontrc:>:L
darnina!zi
Sehingga p(.r1ya%at?g~.lr7aank ~ ? k ~ l a s a a a r l
desa r - e l a k i ' f ; t l a p a t c.l.iku~-angi.