Perubahan Pola Produksi dan Pendapatan Nelayan Transmigrasi Lokal di Kecamatan Labuhan Maringgai Kabupaten Lampung Tengah, Lmapung (Suatu Study Kasus)

L~S,
gt

6/ t e

I /lga9

/ ~ ,(

8

'-

i

d

PERUBAHAN POLA PRODUKSI DAN PENDAPATAN NELAYAN
TWANSMIGRASI LOKAL Dl KEGAt8rATWIS LBBUWAH MARIWGGAI
KABUPATEN LAMPUNG YENGAH, LAMPUNG


c Suatu Study Wasus 1

Masalah Khusus

Oleh
I R W A N D A N I
C 20. 0346

JURUSAN SOSIAL EKONOMI PERIKANAN
FAKLiLTAS P E R I K A N A N
I N S T I T U T P E R T A N I A N BOGOR

1 9 8 9

IRWANDAMI, C20. 0346.

NELAYAM

PENDAPATAW


KECAMATAM

LAMPUNG

PERUBAb1AM POLA PRODUItSI DAM

TRANSMIGRASI

LABUNAN MARINGGAI KABUPATEN
( d i bawah bimbingan

NELAYAN

LOKAL

LAMPUNG

Ir. Sahat

MA


DI

TENGAH,

Simanjuntak

MSc dan I r . Nadhiroh).
Fenelitian

ini

dilaksanakan

selama

mulai Agustus sampai dengan awal Oktober
t u juan

dua


1988,

bulan,
dengan

mengetahui p o l a p r o d u k s i d a n p e r ~ d a p a t a n n e l a y a n

transmigrasi lokal (translok)

d i d a e r a h a s a l dan d a e r a h

ba~uriya,,men&ak.shui garubat~atsp t 4 a karkaumsi k e l u a r g a d s r ~
f a k t o r - f a k t o r yang mempengaruhinya s e r t a m e l i h a t

adanya

kecenderungan

daerah


p a r a t r a n s m i g r a r ~u n t u k kembali k e

a s a l a t a u pindah k e d a e r a h l a i n .
P e n e l i t i a n mengambil kelompok n e l a y a n t r a n s m i g r a s i
l o k a l d i Icecamatan Labuhan Maririggai Kabupaten

Lampung

Tengah,

pemilik

Lampung s e b a g a i k a s u s , dimana

nelayan

s e b a g a i responden.

Pengambilan contoh d i l a k u k a n


Stratified

Sampling.

Random

Strata

berdasarkan

j e n i s a l a t t a n g k a p yang d i g s n a k a n k e t i k a nelayan

secara
pada
berada

d i daerah a s a l .

D n p r ~ h g s n s l i t i s n t n r i n t n k p a d s p u s i s i 5"


15'

5O 2 9 ' L i n t a n g S e l a t a n , dan 1 0 5 ~
40' - 1 0 5 O

51' Bujur

TimLlr,

Lampung

k ~ t r a n gl e t i h Y O km d a r i k o t a Dandat-

-

ke

Nelayan
tetap


yang d i tempatkan d l d e s a Margasari

tinggal

psda

yang

L o k a s i pemukiman a d a l a h 25 %

dari

s e l u n ~ hj u m l a h y a n g d i p i n d a h k a n , s e d a n g k a n d i d e s a M u a r a
G a d i n g Mas 4 6 , 7 3 % d a r i s e l u r u h j u m l a h y a n g d i p i n d a h k a n .
h a s i l untuk n e l a y a n Payang Padang

Bagi
perubahan


d a r i 50 % j u r a g a n ,

menjadi 33,3 % juragan,

mengalami

50 % b u r u h d i t e m p a t

66,6 % buruh.

S e l u r u h n e l a y a n Payang Padang dan 9 0 , 9 %
Bagan

p a d a p o l a p r o d u k s i lama

tetap

daerah

asal


(pola

nelayan
usaha

dan

p e n a n g k a p a n t e t a p ) , s e d a n g k a n n e l a y a n Rawai

dan
83,3

Rampus s e l u r u h n y a b e r u b a h d a r i p o l a p r o d u k s i lama,
%

beralih

p a d a u s a h a d e n g a n menggunakan


alat

Sungkur

( s e j e n i s S u d u ) d a n 16,6 % k e l u a r d a r i b i d a n g p e r i k a n a n .
Sumber
berasal

pendapatan

n e l a y a n d i d a e r a h a s a l SemUanYa

d a r i bidang p e r i k a n a n yang t e r d i r i

penangkapan,

pengolahan,

Di

angkut.

jasa t r a n s p o r t a s i

tempat baru pendapatan yang

dari

usaha

dan

buruh

berasal

dari

u s a h a pengolahan dan s e b a g a i buruh angkutan t i d a k a d a .
D i l i h a t d a r i penyebaran pendapatan, d i tempat baru
senyebaran
rendah

l e b i h condong kepada pendapatan

yang

j i k a d i b a n d i n g k a n d e n g a n d i t e m p a t lama

lebih
(Sk

di

t e m p a t b a r u = 1,16 s e d a n g d i t e m p a t lama Sk = 0 , 9 6 ) .
Urutan
t e m p a t lama

pengeluaran
:

d i tempat baru

untuk

konsumsi

lieluarga

makanan - p a k a i a n - p e n d i d i k a n ,
:

di.

sedangkan

makanan - p e n d i d i k a n - p a k a i a n .

PERUBAHAN POLA P R O D U K S I DAN PENDAPATAN NELAYAN
TRANSMIGRASI LOKAL DI KECAMATAN LABUHAN MARINGGAI
KABUPATEN LAMPUNG TENGAH, LAMPUNG
(Suatu Study Kasus)

M a s a l a h Khusus

Oleh :

IRWANDAN I

C. 2 0 0346

JURUSAN SOSIAL EKONOMI PERIKANAN
F A K U L T A S PERIKANAN
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
1989

PERUBAHAN POLA PRODUKSI DAN PENDAPATAN NELAYAN
TRANSMIGRASI LOKAL Dl KECAMATAN LABUHAN MARINGGAI
KABUPATEN LAMPUNG TENGAH, LAMPUNG
(Suatu Study Kasus)

Basal a h Khusus

Oleh :

IRWANDANI
C. 20 0346

D r . I r . Enan M. A d l w l l a e a
Pembantu deKan I
Tanggal Lulus

KATA PENGANTAR
P u j i S y u k u r k e h a d i r a t ALLGH p e n u l i s p a n j a t k a n
segala

l i m p a h a n r a h m a t d a n hidayat-NYA

hingga

atas

penulis

d a p a t menyelesaikan Masalah Khusus i n i .
Penyusunan
pelaksanaan
untuk

Masalah

Khusus i n i

didasarkan

P e n e l i t i a n yang diwaj ibkan b a g i

meraih g e l a r kesarjanaan d i

Fakultas

kepada

mahasiswa
Perikanan,

I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor.
Judul
PRODUKSI

Masalah

Khusus i n i

adalah

PERUBAHAN

DAN PENDAPATAN NELAYAN TRANSMIGRASI

LOKAL

KECAMATAN

LABUHAN M A R I N G G A I , KABUPATEN LAMPUNG

LAMPUNG.

Dilaksanakan

selama dua bulan,

POLA
DI

TENGAH,

mulai

bulan

A g u s t u s sampai d e n g a n S e p t e m b e r 1988.
Pada

kesempatan

i n i penulis

k a s i h dan penghargaan yang s e t i n g g i - t i n g g i n y a
1.

B a p a k I r . S a h a t MH S I m a n j u n t a k MSc,
pembimbing

terima

menyampaikan

utama dalam p e n e l i t i a n

kepada

sebagai
Masalah

:

dosen
Khusus

ini.
2.

I b u I r . Nadhiroh, s e b a g a i pembimbing

kedua

dalam

p e n e l i t i a n M a s a l a h ~ h u s u si n i .
3.

Kepala

Kantor

Departemen

Transmigrasi

Daerah

Transmigrasi

Daerah

T i n g k a t I Lampung.
4.

Kepala

Kantor

Departemen

T i n g k a t T I Lampung T e n g a i ~ .
5.

K e p a l a D i n a s F e r i k a n a n C a i r a h T i n g k a t . I Lampung.

6.

K e p a l a D i n a s Perikana.n Daerah T i n g k a t . I 1

Kah~ipaten

Lampung T e n g a h .
7.

K e p a l a D i n a s P e r i k a n a n Kecamatan Labuhan M a r i n g g a i .

8.

Bapa-k

Camat Kecamatan

Labuha.n

Maringgai

Besert,a

Staf.
9.

Eapak N a s a r u d d i n , s e b a g a i m a n a j e r Tempat P e l e l a n g a n
I k a n ( T P I ) Way P e n e t , Desa M a r g a s a r i .

10.

Bapak-bapak
lokal

kepala

nelayan

suku

pemukuman
-

transmigrasi

d i d e s a muara Gading

Mas

dan

Desa

Margasari.

11.

Semua p i h a k y a n g t e l a h membantu

selama

penelitian

M a s a l a h Khusus i n i .
Semoga ALLOH b e r k e n a n membalas d e n g a n b a l a s a n

yang

b e r l i p a t ganda.
Penulis
Masalah

menyadari

Khusus

ini

sepenuhnya

masih j a u h

bahwa

dari

penyajian

sempurna,

k a r e n a i t u dengan s e g a l a k e r e n d a h a n h a t i p e n u l i s
mengharapkan

adanya

kritik

dan

saran

yang

Oleh
sangat

bersifat

membangun d a r i pembaca.
A k h i r n y a semoga m a s a l a h k h u s u s i n i d a p a t
b a g i p e n u l i s k h u s u s n y a d a n pembaca umumnya.

bermanfaat

DAFTAR IS1
Ha 1aman
RINGKASAN

. . . . . . . . . . . . . . . . .. . .

i

. . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . .. . .

ii

KATA PENGANTAR
DAF'TARISI

DAFTAR TABEL
DAFTAR GAMBAR

. . . . . . . , . . . . . . a . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

DAFTAR LAMPIRAN

.

I

PENDAHULUAN
1. 1

.

. .
1. 3.

1 2

I1.

111

viii

. . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . .
Kegunaan Penelitian . . . . . .

Tujuan dan

5

Tempat dan WaKtu Penelitian

. . . . . . .
. . . . . . .

. . . . . . . . ..
Batasan-batasan Penelitian . . . . .
I11. KEADAAN UMUM DAERAH PENELITIAN . . . . . .
3. 1 .
LetaK Geografis ban Luas Wilayah . .
3. 2.
Perhubungan dan Pencapalan LoKasi .
3.3. Administrasi dan Pemerintaan . . .
Pengolahan Data

. . .

7
8
8

. . .

10

. . .

11

3. 7.

Mata Pencaharlan

3 . 8.

Agarna dan PendldlKan

. .

7

10

3 6

3. 5 .

6

. . .
. . .

.
Keadaan Cuaca dan IKlim . . . . . . .
Geologl, Geomorfologi dan Topologi . .
Penyebaran dan Kepadatall PendudLlK . .

3.4.

1

1

. . . . . .
2. 1 . Metode Penelitian . . . . . . . . . . . .
2. 2 . Pengumpulan Data . . . . . . . . . . . . .
. .
2. 4.

ix

Latar BelaKang

METODOLOGI PENELITIAN

2 3

vi

.
.
.
.

12

. . . . . . . . . . . . .

17

. . . . . . . . . . .

19

11 1

.
.
.
.

8

13
15
16

L~S,
gt

6/ t e

I /lga9

/ ~ ,(

8

'-

i

d

PERUBAHAN POLA PRODUKSI DAN PENDAPATAN NELAYAN
TWANSMIGRASI LOKAL Dl KEGAt8rATWIS LBBUWAH MARIWGGAI
KABUPATEN LAMPUNG YENGAH, LAMPUNG

c Suatu Study Wasus 1

Masalah Khusus

Oleh
I R W A N D A N I
C 20. 0346

JURUSAN SOSIAL EKONOMI PERIKANAN
FAKLiLTAS P E R I K A N A N
I N S T I T U T P E R T A N I A N BOGOR

1 9 8 9

IRWANDAMI, C20. 0346.

NELAYAM

PENDAPATAW

KECAMATAM

LAMPUNG

PERUBAb1AM POLA PRODUItSI DAM

TRANSMIGRASI

LABUNAN MARINGGAI KABUPATEN
( d i bawah bimbingan

NELAYAN

LOKAL

LAMPUNG

Ir. Sahat

MA

DI

TENGAH,

Simanjuntak

MSc dan I r . Nadhiroh).
Fenelitian

ini

dilaksanakan

selama

mulai Agustus sampai dengan awal Oktober
t u juan

dua

1988,

bulan,
dengan

mengetahui p o l a p r o d u k s i d a n p e r ~ d a p a t a n n e l a y a n

transmigrasi lokal (translok)

d i d a e r a h a s a l dan d a e r a h

ba~uriya,,men&ak.shui garubat~atsp t 4 a karkaumsi k e l u a r g a d s r ~
f a k t o r - f a k t o r yang mempengaruhinya s e r t a m e l i h a t

adanya

kecenderungan

daerah

p a r a t r a n s m i g r a r ~u n t u k kembali k e

a s a l a t a u pindah k e d a e r a h l a i n .
P e n e l i t i a n mengambil kelompok n e l a y a n t r a n s m i g r a s i
l o k a l d i Icecamatan Labuhan Maririggai Kabupaten

Lampung

Tengah,

pemilik

Lampung s e b a g a i k a s u s , dimana

nelayan

s e b a g a i responden.

Pengambilan contoh d i l a k u k a n

Stratified

Sampling.

Random

Strata

berdasarkan

j e n i s a l a t t a n g k a p yang d i g s n a k a n k e t i k a nelayan

secara
pada
berada

d i daerah a s a l .

D n p r ~ h g s n s l i t i s n t n r i n t n k p a d s p u s i s i 5"

15'

5O 2 9 ' L i n t a n g S e l a t a n , dan 1 0 5 ~
40' - 1 0 5 O

51' Bujur

TimLlr,

Lampung

k ~ t r a n gl e t i h Y O km d a r i k o t a Dandat-

-

ke

Nelayan
tetap

yang d i tempatkan d l d e s a Margasari

tinggal

psda

yang

L o k a s i pemukiman a d a l a h 25 %

dari

s e l u n ~ hj u m l a h y a n g d i p i n d a h k a n , s e d a n g k a n d i d e s a M u a r a
G a d i n g Mas 4 6 , 7 3 % d a r i s e l u r u h j u m l a h y a n g d i p i n d a h k a n .
h a s i l untuk n e l a y a n Payang Padang

Bagi
perubahan

d a r i 50 % j u r a g a n ,

menjadi 33,3 % juragan,

mengalami

50 % b u r u h d i t e m p a t

66,6 % buruh.

S e l u r u h n e l a y a n Payang Padang dan 9 0 , 9 %
Bagan

p a d a p o l a p r o d u k s i lama

tetap

daerah

asal

(pola

nelayan
usaha

dan

p e n a n g k a p a n t e t a p ) , s e d a n g k a n n e l a y a n Rawai

dan
83,3

Rampus s e l u r u h n y a b e r u b a h d a r i p o l a p r o d u k s i lama,
%

beralih

p a d a u s a h a d e n g a n menggunakan

alat

Sungkur

( s e j e n i s S u d u ) d a n 16,6 % k e l u a r d a r i b i d a n g p e r i k a n a n .
Sumber
berasal

pendapatan

n e l a y a n d i d a e r a h a s a l SemUanYa

d a r i bidang p e r i k a n a n yang t e r d i r i

penangkapan,

pengolahan,

Di

angkut.

jasa t r a n s p o r t a s i

tempat baru pendapatan yang

dari

usaha

dan

buruh

berasal

dari

u s a h a pengolahan dan s e b a g a i buruh angkutan t i d a k a d a .
D i l i h a t d a r i penyebaran pendapatan, d i tempat baru
senyebaran
rendah

l e b i h condong kepada pendapatan

yang

j i k a d i b a n d i n g k a n d e n g a n d i t e m p a t lama

lebih
(Sk

di

t e m p a t b a r u = 1,16 s e d a n g d i t e m p a t lama Sk = 0 , 9 6 ) .
Urutan
t e m p a t lama

pengeluaran
:

d i tempat baru

untuk

konsumsi

lieluarga

makanan - p a k a i a n - p e n d i d i k a n ,
:

di.

sedangkan

makanan - p e n d i d i k a n - p a k a i a n .

PERUBAHAN POLA P R O D U K S I DAN PENDAPATAN NELAYAN
TRANSMIGRASI LOKAL DI KECAMATAN LABUHAN MARINGGAI
KABUPATEN LAMPUNG TENGAH, LAMPUNG
(Suatu Study Kasus)

M a s a l a h Khusus

Oleh :

IRWANDAN I

C. 2 0 0346

JURUSAN SOSIAL EKONOMI PERIKANAN
F A K U L T A S PERIKANAN
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
1989

PERUBAHAN POLA PRODUKSI DAN PENDAPATAN NELAYAN
TRANSMIGRASI LOKAL Dl KECAMATAN LABUHAN MARINGGAI
KABUPATEN LAMPUNG TENGAH, LAMPUNG
(Suatu Study Kasus)

Basal a h Khusus

Oleh :

IRWANDANI
C. 20 0346

D r . I r . Enan M. A d l w l l a e a
Pembantu deKan I
Tanggal Lulus

KATA PENGANTAR
P u j i S y u k u r k e h a d i r a t ALLGH p e n u l i s p a n j a t k a n
segala

l i m p a h a n r a h m a t d a n hidayat-NYA

hingga

atas

penulis

d a p a t menyelesaikan Masalah Khusus i n i .
Penyusunan
pelaksanaan
untuk

Masalah

Khusus i n i

didasarkan

P e n e l i t i a n yang diwaj ibkan b a g i

meraih g e l a r kesarjanaan d i

Fakultas

kepada

mahasiswa
Perikanan,

I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor.
Judul
PRODUKSI

Masalah

Khusus i n i

adalah

PERUBAHAN

DAN PENDAPATAN NELAYAN TRANSMIGRASI

LOKAL

KECAMATAN

LABUHAN M A R I N G G A I , KABUPATEN LAMPUNG

LAMPUNG.

Dilaksanakan

selama dua bulan,

POLA
DI

TENGAH,

mulai

bulan

A g u s t u s sampai d e n g a n S e p t e m b e r 1988.
Pada

kesempatan

i n i penulis

k a s i h dan penghargaan yang s e t i n g g i - t i n g g i n y a
1.

B a p a k I r . S a h a t MH S I m a n j u n t a k MSc,
pembimbing

terima

menyampaikan

utama dalam p e n e l i t i a n

kepada

sebagai
Masalah

:

dosen
Khusus

ini.
2.

I b u I r . Nadhiroh, s e b a g a i pembimbing

kedua

dalam

p e n e l i t i a n M a s a l a h ~ h u s u si n i .
3.

Kepala

Kantor

Departemen

Transmigrasi

Daerah

Transmigrasi

Daerah

T i n g k a t I Lampung.
4.

Kepala

Kantor

Departemen

T i n g k a t T I Lampung T e n g a i ~ .
5.

K e p a l a D i n a s F e r i k a n a n C a i r a h T i n g k a t . I Lampung.

6.

K e p a l a D i n a s Perikana.n Daerah T i n g k a t . I 1

Kah~ipaten

Lampung T e n g a h .
7.

K e p a l a D i n a s P e r i k a n a n Kecamatan Labuhan M a r i n g g a i .

8.

Bapa-k

Camat Kecamatan

Labuha.n

Maringgai

Besert,a

Staf.
9.

Eapak N a s a r u d d i n , s e b a g a i m a n a j e r Tempat P e l e l a n g a n
I k a n ( T P I ) Way P e n e t , Desa M a r g a s a r i .

10.

Bapak-bapak
lokal

kepala

nelayan

suku

pemukuman
-

transmigrasi

d i d e s a muara Gading

Mas

dan

Desa

Margasari.

11.

Semua p i h a k y a n g t e l a h membantu

selama

penelitian

M a s a l a h Khusus i n i .
Semoga ALLOH b e r k e n a n membalas d e n g a n b a l a s a n

yang

b e r l i p a t ganda.
Penulis
Masalah

menyadari

Khusus

ini

sepenuhnya

masih j a u h

bahwa

dari

penyajian

sempurna,

k a r e n a i t u dengan s e g a l a k e r e n d a h a n h a t i p e n u l i s
mengharapkan

adanya

kritik

dan

saran

yang

Oleh
sangat

bersifat

membangun d a r i pembaca.
A k h i r n y a semoga m a s a l a h k h u s u s i n i d a p a t
b a g i p e n u l i s k h u s u s n y a d a n pembaca umumnya.

bermanfaat

DAFTAR IS1
Ha 1aman
RINGKASAN

. . . . . . . . . . . . . . . . .. . .

i

. . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . .. . .

ii

KATA PENGANTAR
DAF'TARISI

DAFTAR TABEL
DAFTAR GAMBAR

. . . . . . . , . . . . . . a . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

DAFTAR LAMPIRAN

.

I

PENDAHULUAN
1. 1

.

. .
1. 3.

1 2

I1.

111

viii

. . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . .
Kegunaan Penelitian . . . . . .

Tujuan dan

5

Tempat dan WaKtu Penelitian

. . . . . . .
. . . . . . .

. . . . . . . . ..
Batasan-batasan Penelitian . . . . .
I11. KEADAAN UMUM DAERAH PENELITIAN . . . . . .
3. 1 .
LetaK Geografis ban Luas Wilayah . .
3. 2.
Perhubungan dan Pencapalan LoKasi .
3.3. Administrasi dan Pemerintaan . . .
Pengolahan Data

. . .

7
8
8

. . .

10

. . .

11

3. 7.

Mata Pencaharlan

3 . 8.

Agarna dan PendldlKan

. .

7

10

3 6

3. 5 .

6

. . .
. . .

.
Keadaan Cuaca dan IKlim . . . . . . .
Geologl, Geomorfologi dan Topologi . .
Penyebaran dan Kepadatall PendudLlK . .

3.4.

1

1

. . . . . .
2. 1 . Metode Penelitian . . . . . . . . . . . .
2. 2 . Pengumpulan Data . . . . . . . . . . . . .
. .
2. 4.

ix

Latar BelaKang

METODOLOGI PENELITIAN

2 3

vi

.
.
.
.

12

. . . . . . . . . . . . .

17

. . . . . . . . . . .

19

11 1

.
.
.
.

8

13
15
16