EFEKTIVITAS PEMBERIAN MONOSODIUM GLUTAMAT (MSG) TERHADAP PERTUMBUHAN DAN PRODUKSI TOMAT

ej

gili
://di

.id

i

/dig

d

ac.i

gili

://di

http


i

/dig

:/
http

ej
b un

.id

d

ac.i

.id

e
b un

i
l
i
g
i

http

d

ac.i

.id

http

i

d


ac.i

gil

://di

http
.id

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http


gil

://di

://d

://d

http

d

ac.i

gili

.id

e

b un
i
l
i
g
i

il

/dig

:/
http

ej
b un

://di

http

j ac

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

ne
lib u

/dig

gili

.id


j ac

:/
http

ej
b un

://di

http

://d

://d

://d

i


/dig

gili

.id

ne
lib u

l

digi

://
http

http
j ac


:/
http

ej
b un

://di

http
j ac

j ac

http

i

/dig

gili


.id

ne
lib u

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej

b un

://di

http

e
b un
i
l
i
g
i

.id

ne
lib u

ej

b un

gili
://di

http
j ac

j ac

ne
lib u

ej

b un

gili
://di

http

http

:/
http

ej

b un

b un

gili
://di

http

EFEKTIVITAS PEMBERIAN MONOSODIUM GLUTAMAT
(MSG) TERHADAP PERTUMBUHAN DAN
PRODUKSI TOMAT

ej
b un

d

ac.i

://di

http

lib
digi
/
/
:
p
t

.id
j ac

une

ht

d

d

ac.i
SKRIPSI

ac.i

gili

ili

/dig

:/
http

ej
b un

ej
b un

gili

://di

http

ej
b un

d

ac.i

gili

://di

http

ej
b un

d

ac.i

gili

://di

http

gil

://di

http

Di ajukan guna meme nuhi sala h satu persyara tan
.ida d a
.idr o g r a m S a r j a n aacp
U nj tau
c.id
c.ikd m e n y e l e s a i k ajnacP
ej a
ej
e
e
n
n
n
n
u
u
u
u
Jurusan Budidaya
lib
lib Pertanian
lib
lib Program Studi Agronomi
digi
digi
digi
digi
/
/
/
/
/
/
/
/
:
:
:
:
p
p
p
p
Fakultas
Pertanian
Unversitas
Jember
htt
htt
htt
htt

gil

://di

http

Oleh
Diah Kurniasari
NIM. 031510101109

ej
b un

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

.id

j ac

digi

.id

i

/dig

.id

i

/dig

ttp:/

.id

i

/dig

ttp:/

i

/dig

ttp:/

.id

j ac

gil

://di

://d

http

.id

http
.id

j ac

ne
lib u

.id

l

digi

digi

://
http

ne
lib u

gil

://di

http

e
b un
i
l
i
g
i

://
http
.id

j ac

j ac

j ac

d

ac.i

gili

j ac

ne
lib u

://
http

ne
lib u

ej
b un

://di

http

digi

digi

://
http

ne
lib u

.id

j ac

ne
lib u

j ac

j ac

ttp:/

gili

://di

http

2008

c.i
ej a

n
lib u

://
http

ne
lib u

d

ac.i

UNIVERSITAS JEMBER

d

c.i
ej a

digi

gili

ej
b un

.id
c.id
c.id
PERTANIAN
j acJURUSAN BUDIDAYA
ej a
ej a
n
n
u
u
lib
lib
F AK
UL
A://NI
digi A N
digi T AS P ER T p
/
/
:
p
htt
htt

d

://
http

d

ac.i

e
b un
i
l
i
g
i

http

n
lib u

ej
b un

://di

http

://d

://d

http

d

ac.i

gili

://di

http

e
b un
i
l
i
g
i

ej
b un

i

/dig

ttp:/

ne
lib u

il

/dig

ttp:/

ej

b un

gili
://di

http

.id

ne
lib u

i

/dig

n
lib u

digi

://
http

.id

j ac

ne
lib u

i

/dig

:/
http

ej
b un

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

.id

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

://d

http

.id

j ac

ne
lib u

digi

://
http

://

i

igili

d

ac.i

ili

.id
http

c.id
c.id
c.id
ej a
ej a
ej a
n
n
n
n
u
u
u
u
b
The ipurpose
of this research
to know the effects
ilib
ilib of concentrations dand
iliwas
ilib
/ ig
/dig
/dig
/d g
/
/
/
/
:
:
:
:
p
p
p
p
t
t
t
t
duration
of
MSG
applications
on
the
growth
and
the
tomato
productions.
The
ht
ht
ht
ht

research had been conducted in Garahan village, Silo, Jember from 15 May until 4
September 2007..idThe experiment was arranged
by a randomized.idcomplete block
.id
c.id
c
c
j ac consisted of two factors.
j areplications.
ej a The first factor unej a
e
e
design with
3
The
treatment
n
n
n
u
u
u
gilib
gilib
gilib
gilib
was
://di4%
://di 2% (M2), 3% (M3),
://dicontrol (M0), 1% t(M1),
://diconcentration of MSG:
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h (M4); and the second factor
was duration of MSG
applications: once four
days
(H1), once eight days (H2), and once twelve days (H3). The result showed that the
.id
.id did not have
.id
.id
interactions both
of MSG applications
j ac
j ac
j ac
j ac concentration andneduration
e
e
e
n
n
n
any effects
of
bu
b uleaves, leaf area, plant
b uas plant high, number
b u on all parameters such
igili
igili
igili
igili
d
d
d
d
/
/
/
/
/
/
/
/
:
:
:
:
of flowers grow
tp
tp weight, flowering period,
http to be
http number of flowers,htpercentage
htdry
fruit, harvest time, number of fruits per plant, weight fruit, fruit weight per plant,
fruit diameter, and
d duration of
dfruits. On the other hand,
d storage capability of
c.id
ac.i of flowers and
ac.i improve the number
ac.i (once four days)ejcould
j
j
MSG applications
ej a
e
e
n
n
n
n
u
u
u
u
lib
lib
lib
lib
quicken
digi
digi content in the optimum
digi to increase chlorophyll
digi harvest time andptended
/
/
/
/
/
/
/
/
:
:
:
:
p
p
p
t
t
htt
htt it could reduce percentage
htduration
of applicationht(once
8 days); however,
of
flowers grow to be fruits if the applications while the flowering period. In
d chlorophyll
addition, the aconcentration
of MSG ahad
.id
c.id
c.ithe
c.id tendency to reduce
j c
ej a
ej a
ej
n
n
n
u
u
u
une
contentiliblinearly.
ilib
ilib
ilib
dig

dig

dig

dig

://
http

://
http

://
http

Key words: concentration, duration, monosodium glutamate (MSG), tomato.

.id

ne
lib u

i

/dig

:/
http

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

i

/dig

:/
http

ej
b un

.id

.id
://
http
.id

i

.id

i

/dig

ttp:/

.id

.id

.id

i

/dig

ttp:/

.id

i

/dig

ttp:/

d

il

/dig

:/
http
.id

gil

://di

http
.id

j ac

ne
lib u

.id

l

digi

digi

://
http

ne
lib u

il

ac.i

://d

http

://
http
.id

j ac

j ac

j ac

ne
lib u

l

digi

://
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

j ac

://
http

gil

://di

http

/dig

ili

.id

ne
lib u

il

/dig

:/
http

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http

digi

digi

ne
lib u

d

ac.i

://d

http
j ac

://
http

i

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

il

/dig

:/
http

.id

ne
lib u

/dig

ili

l

digi

://
http

j ac

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http
.id

ne
lib u

j ac

j ac

ne
lib u

d

ac.i

://d

ne
lib u

i

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

digi

digi

/dig

.id

ne
lib u

/dig

ili

/dig

:/
http

.id

j ac

:/
http

ej
b un

j ac

j ac

://
http

d

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

ne
lib u

i

ac.i

://d

://d

http

ne
lib u

/dig

ili

.id

j ac

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

.id

j ac

ne
lib u

gil

://di

://d

ABSTRACT

d

://
http

il

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

il

/dig

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http

://d
http

://d
http

c.i
ej a

j ac

ttp:/

ne
lib u

/dig

/

.id

j ac

:/
http

:/
http

igili

igili

d

i

/dig

:/
http

http

://d
http

c.i
ej a

i

/dig

.id

j ac

ne
lib u

l

digi

://
http

http

Diah Kurniasari1) , Sundahri2), Setiyono3)
Department cof
Faculty ofc.Agriculture,
The University
of Jember
id
.idAgronomy,
c.id
1)
2) ej a
3)
ej a
ej a
The
student,
Supervisor,
Co-supervisor
n
n
n
u
u
u
b
b
b

.id

://d
http

.id

j ac

:/
http

/

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

ne
lib u

ej

b un

gili
://di

.id
.id
.id
EFFECTIVITY
OF MONOSODIUM
GLUTAMATE
j ac
j ac
j ac (MSG)
e
e
e
n
n
n
u
ib u TOMATO
libAND
lib uON THE GROWTH
lOF
PRODUCTION
digi
digi
digi

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

i

/dig

ej
b un

.id

ne
lib u

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

i

/dig

ttp:/

ne
lib u

il

/dig

ttp:/

ej

gili
://di

.id

i

/dig

ne
lib u

.id

i

/dig

:/
http

ne
lib u

.id

i

/dig

.id

ne
lib u

i

/dig

l

digi

://
http

http

.id

j ac

j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

http
j ac

j ac

ne
lib u

ej

b un

gili
://di

http

http

:/
http

ej

b un

b un

gili
://di

ne
lib u

i

/dig

:/
http

il

/dig

:/
http

RINGKASAN

Efektivitas Pemberian Monosodium Glutamat (MSG) terhadap
Pertumbuhan dan Produksi Tomat; Diah Kurniasari; 031510101109; 2008; 33
halaman; Jurusan Budidaya Pertanian Fakultas Pertanian Universitas Jember.
Produksi tomat di Indonesia belum mencukupi kebutuhan masyarakat
yang terus meningkat sebagai akibat peningkatan jumlah penduduk, pendidikan,
kesadaran gizi dan meningkatnya pendapatan masyarakat. Peningkatan produksi
tanaman tomat antara lain juga dapat dilakukan melalui pemupukan. Kendala
yang dihadapi dalam pemupukan terutama unsur N yang diberikan lewat tanah
yaitu mudah hilang sebelum tanaman mampu menyerap dengan maksimal. Untuk
mengatasi hal tersebut maka pemupukan diberikan lewat daun. Salah satu bahan
yang dapat digunakan sebagai pupuk daun sebagai sumber N yaitu MSG. Tujuan
penelitian ini untuk mengetahui (1) pengaruh interaksi antara konsentrasi MSG
dengan interval penyemprotan terhadap pertumbuhan dan produksi tanaman
tomat, (2) pengaruh konsentrasi MSG terhadap pertumbuhan dan produksi
tanaman tomat, (3) pengaruh interval penyemprotan MSG terhadap pertumbuhan
dan produksi tanaman tomat.
Penelitian dilaksanakan di Desa Garahan, Kecamatan Silo, Kabupaten
Jember mulai 15 Mei sampai 4 September 2007. Penelitian disusun secara
faktorial dengan mengikuti pola dasar Rancangan Acak Kelompok (RAK) dengan
tga kali ulangan. Hasil pengamatan dianalisis dengan analisis varian yang diolah
menggunakan SPSS versi 11,5 dan jika terdapat perbedaan maka dilanjutkan
dengan Uji Duncan dengan taraf kepercayaan 95%. Percobaan terdiri atas dua
faktor yaitu faktor pertama: konsentrasi MSG kontrol (M0), 1%(M1), 2%(M2),
3%(M3), 4%(M4); faktor kedua: frekuensi penyemprotan 4 hari sekali (H1), 8
hari sekali (H2), dan 12 hari sekali (H3). Parameter percobaan meliputi: tinggi
tanaman, jumlah daun, luas daun, berat kering tanaman, waktu pembungaan,
jumlah bunga, persentase bunga menjadi buah, waktu panen, jumlah buah per
tanaman, bobot per buah, bobot buah pertanaman, diameter buah, dan daya
simpan.

i

/dig

ttp:/

lib u

vi

.id

.id

.id

ac
nej

i

/dig

ttp:/

lib u

ac
nej

i

/dig

ttp:/

lib u

.id

i

/dig

ttp:/

ne
lib u

.id

j ac

j ac

ac
nej

i

/dig

ttp:/

ne
lib u

il

/dig

ttp:/

ej

b un

gili
://di

http

.id

ne
lib u

i

/dig

http
.id

j ac

ne
lib u

i

/dig

:/
http

.id

ne
lib u

i

/dig

ht

ht

.id

j ac

ne
lib u

i

/dig

:/
http

ht

l

digi

://
http

http
j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

il

/dig

:/
http

.id
.id
.id
c.id
Hasilej apenelitian
menunjukkan
j acbahwa konsentrasineMSG
j ac dan interaksi nej ac
e
n
n
bu
bu
lib u
lib u
igipenyemprotan
igikonsentrasi
igili berpengaruh nyata://pada
igili
d
d
d
d
/
/
/
antara
dan
interval
MSG
tidak
/
/
/
:
:
:
tp
tp
tp
tp

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

i

/dig

ej
b un

.id

ne
lib u

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

ht

il

/dig

:/
http

semua parameter. Sedangkan interval penyemprotan MSG hanya berpengaruh
d persentase bunga jadi
c.id
c.id (4 hari sekali)
c.id buah, dan waktu panen.
pada jumlahejbunga,
ac.i
ej a
ej a
ej a
n
n
n
n
u
u
u
u
b
b
lib
ilib
igili
igili dan mempercepat
digi
dwaktu
dbunga
digmeningkatkan
dapat
jumlah
panen
dan
cenderung
/
/
/
/
/
/
/
/
:
:
:
:
p
p
p
p
t
t
t
t

.id

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

://d

http

ht

ht

ht

ht

gil

://di

http

meningkatkan kandungan klorofil pada interval penyemprotan yang optimum (8
d
.id
c.id
c.idjadi buah jika
cpersentase
hari sekali);ej tetapi
jumlah bunga
ac.i dapat menurunkan
ej a
ej a
ej a
n
n
n
n
u
u
u
u
ilib
ilib
ilib
gilib terbentuk. Penambahan
aplikasinya
ketika bunga
konsentrasi p:/MSG
/dig
/dig
/ditelah
/dig
/
/
/
:
:
:
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t

.id

j ac

ne
lib u

digi

://
http

h

h

h

h

l

digi

://
http

cenderung menurunkan kandungan klorofil secara linier.
.id

i

/dig

:/
http

i

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

.id

.id
://
http
.id

i

/dig

i

d

ac.i

ili

.id
http
.id
://
http

i

/dig

ttp:/

i

/dig

ttp:/

.id

.id

i

/dig

ttp:/

.id

i

/dig

.id

j ac

.id

l

digi

digi

://
http

ne
lib u

gil

://di

http

ne
lib u

://
http
.id

j ac

j ac

ttp:/

.id

://d

vii

il

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

ne
lib u

://
http

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

il

/dig

:/
http

ej
b un

j ac

ac
nej

lib u

d

ac.i

digi

digi

://
http

ac
nej

lib u

.id

j ac

ne
lib u

.id

.id

ac
nej

lib u

.id

digi

digi

://
http

ne
lib u

i

j ac

http

.id

ne
lib u

/dig

e
b un
i
l
i
g
i

l

digi

://
http
j ac

:/
http

://d

://d

http

.id

ili

.id

.id

j ac

digi

ej
b un

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

j ac

j ac

ne
lib u

d

gil

://di

http

ne
lib u

://
http

i

ac.i

ili

.id

e
b un
i
l
i
g
i

.id

ne
lib u

/dig

.id

://d

j ac

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http

://d

://d

http

d

ac.i

j ac

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

i

/dig

ili

.id

il

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

digi

ne
lib u

d

ac.i

ili

j ac

://
http

il

/dig

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http
.id

ne
lib u

j ac

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http

.id

j ac

.id

d

ac.i

://d

digi

i

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

ne
lib u

/dig

ili

.id

j ac

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http
.id

ne
lib u

://
http

ne
lib u

/dig

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http

.id

j ac

j ac

ne
lib u

d

ac.i

://d

ne
lib u

i

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

digi

digi

:/
http

.id

ne
lib u

/dig

ili

/dig

:/
http

.id

j ac

:/
http

ej
b un

j ac

j ac

://
http

d

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

ne
lib u

i

ac.i

://d

://d

ne
lib u

/dig

ili

.id

j ac

:/
http

ej
b un

/dig

:/
http

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

http

ne
lib u

/dig

:/
http

ej
b un

.id

j ac

j ac

ne
lib u

i

/dig

ttp:/

ne
lib u

il

/dig

ttp:/

ej

b un

gili
://di

http

.id

ne
lib u

i

/dig

d

ac.i

ili

.id

i

/dig

ej
b un

/dig

:/
http

ne
lib u

ej
b un

.id

i

/dig

i

/dig

:/
http

b un

gili

://di

http

.id

ne
lib u

ne
lib u

i

/dig

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

.id

j ac

:/
http

ej
b un

l

digi

://
http

http
j ac

c.id
I. PENDAHULUAN
ej a

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

ne
lib u

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

http
j ac

:/
http

ej

b un

gili
://di

ej
b un

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

il

/dig

:/
http

il

/dig

:/
http

1.1 Latar Belakang Masalah
j

e
b un
i
l
i
g
i

d
ac.i

://d

http

d
d
c.id
c.id
Buahej tomat
ac.i komoditas unggulan
ac.i merupakan salahej satu
ej a produk pertanian unej a
n
n
n
u
u
u
lib
lib
lib
ilib
digi
digbanyak
digi tomat mempunyai
digisangat bermanfaat.p://Buah
yang
kegunaan
karena
/
/
/
/
/
/
:
:
:
p
p
p
t
t
t
t
ht

ht

ht

ht

gil

://di

http

mengandung vitamin dan mineral yang dibutuhkan untuk pertumbuhan dan
.id

j ac

ne
lib u

digi

://
http

c.id
c.idGizi Departemen Kesehatan
c.id Menurut Direktorat
kesehatan manusia.
Republik ej ac.id
ej a
ej a
ej a
n
n
n
un
u
u
u
b
ilib
gilib
gtomat
gilidan
gilib kandungan nilai //gizi
i
i
i
i
Indonesia,
kalori
dalam
buah
per
100
gram
tomat
d
d
d
d
/
/
/
/
/
/
p:
p:
p:
p:
htt

htt

htt

htt

l

digi

://
http

masak adalah 20 kalori, 1 g protein, 0.3 g lemak, 4.2 g karbohidrat, 1500 SI
.id

j ac

ne
lib u

i

/dig

:/
http

ej
b un

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

.id mg fosfor, 0.5
.id vitamin B, 40 mg vitamin
vitamin A, 0.6
C, 5 mg kalsium,
c.id
c26
c.id
cmg
ej a
ej a
ej a
ej a
n
n
n
n
u
u
u
u
b
gilib
gilib
gilib
igili dan 94 g air (Cahyono,
mg://dbesi,
://di
://di
://di 1998).
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
Berbagai cara penggunaan tomat sudah diketahui oleh masyarakat. Selain
.id
.id
.id
sebagai buahj asegar
buah tomat juga
c.id yang langsung dimakan,
j acdapat digunakan nej ac
j ac
e
e
e
n
n
n
u
u
u
u
gilib
gilib
gilib
gilibbahan penyedap /berbagai
sebagai
macam masakan,
://di
://di seperti sup, gado-gado,
: /di
://di
http

http

http

http

sambal. Selain itu tomat dapat dijadikan bahan industri untuk dikonsumsi dalam

.id

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

://d

http

id
.id tomat, saus
bentuk olahan,
untuk minuman
c.id
cjuice
c.id sari buah tomat, es
c.misalnya
ej a
ej a
ej a
ej a
n
n
n
n
u
u
u
u
ilib
ilib
ilib Berbagai macam digkegunaan
gilib
tomat,
tersebut :/dapat
/dig
/dig
://
://di konsentrat, dan :/pulp.
http

http

http

http

memberikan keuntungan baik bagi konsumen, produsen, maupun masyarakat pada

.id

j ac

ne
lib u

ne
lib u

ne
lib u

ne
lib u

:
http

:
http

:
http

:
http

.id

j ac

i

/dig

:/
http

:
http

:
http

:
http

berdirinya pabrik-pabrik industri pengolahan (Cahyono, 1998). Mengingat

ej
b un

d

ac.i

ili

/dig

:/
http

.id

j ac

e
b un
i
l
i
g
i

://d

http

berbagai zat ayang
bagi
.id
.id
.id buah tomat dan kegunaannya
.id terkandung di dalam
j ac
j ac
j ac
j c
e
e
e
e
n
n
n
n
u
u
u
bu
ilib
ilib
ilib
manusia,
igili
/dig
/dig apabila tanaman ini/ddikembangkan.
/dig maka sudah selayaknya
:/
http

:/
http

:/
http

:/
http

Buah tomat saat ini merupakan salah satu komoditas hortikultura yang

bernilai ekonomi
penanganan c.serius,
terutama
id
c.id
c.id
c.id tinggi dan masih j memerlukan
ej a
ej a
e a
ej a
n
n
n
n
u
u
u
u
ib peningkatan hasil idan
ilib
ilib
ilib kualitas buahnya. Apabila
ilhal
dalam
dilihat dari rata-rata
/dig
/dig
/d g
/dig
:/

:/

:/

:/

http

http

http

http

produksi pada tahun 1992, ternyata tomat di Indonesia masih rendah, yaitu 6,3

.id

j ac

ne
lib u

ne
lib u

://
http

i

/dig

ttp:/

://
http

i

/dig

ttp:/

i

/dig

ttp:/

.id

i

/dig

ttp:/

ne
lib u

il

/dig

:/
http

gil

://di

http

.id

l

digi

://
http
.id

j ac

j ac

ac
nej

lib u

://
http

il

/dig

:/
http

j ac

ne
lib u

digi

digi

://
http
.i

ac
nej

lib u

ne
lib u

1d

.id

.id

ac
nej

lib u

ne
lib u

digi

digi

digi

://
http

ton/ha. Adapunc.idproduksi tomat paba cbeberapa
negara sepertic.idTaiwan, Saudi
.id
ja
ja
ja

l

digi

://
http

id
memberi nilaiac.tambah
sehingga dapat
Sedangkan
c.id
c.id
c.idmeningkatkan pendapatan.
ej a
ej a
ej a
ej
n
n
n
n
u
u
u
u
lib
ilib
ilib
iadalah
ilib
keuntungan
bagi masyarakat
terbukanya lapangan
kerja baru, dengan
//dig
//dig
//dig
//dig

:
http

gil

://di

http

.id

bagi produsen, adalah meningkatkan kegunaan bentuk (form utility) yang

ne
lib u

il

/dig

:/
http

j ac

ne
lib u

i
i
i
memilih
sesuai dengan
digi
//dig
//digkebutuhannya. Keuntungan
//dig bentuk yang dapat//dikonsumsi

digi

://
http

umumnya. Bagi
konsumen, banyaknyaacragam
olahan memberiackebebasan
untuk
.id
.id
.id
j
j
j ac

il

/dig

:/
http

i

/dig

ttp:/

ne
lib u

il

/dig

ttp:/