Radiologi dalam kedokteran gigi

2.1.8 Variasi gigi molar pertama permanen rahang bawah Gigi molar pertama permanen rahang bawah mungkin terdapat 4 cusp bukan 5 buah cusp akibat pengecilan cusp distal hypoconulus, yang memberikan bagan yang lebih bulat seperti gigi molar tetap kedua bawah. Variasi multi-apikal: akar mesial kadang-kadang bisa berbifurkasi sebagian, sehingga gigi mempunyai 3 apeks. Akar tambahan disebut sebagai radix paramolaris. Variasi jarang lainnya adalah radix entomolaris, suatu akar tambahan yang keluar dari bagian dasar akar distal pada sisi lingual.

2.2 Radiologi dalam kedokteran gigi

2.2.1 Pengertian Radiologi Radiologi adalah cabang ilmu kedokteran yang menggunakan energi pengion dan bentuk-bentuk energi lainnya pengion dalam bidang diagnostik dan terapi. Untuk menunjang diagnosis, harus dibuatkan foto yang baik, hal ini bergantung pada teknik pengambilan, lama penyinaran, kekuatan aliran listrik yang digunakan, dan proses pencuciannya. Foto rontgen yang tidak jelas kurang bisa menunjang diagnosis. Bila hal ini terjadi, foto rontgen harus diulang Bachtiar, 2009. Pemeriksaan radiografi merupakan alat bantu diagnosa yang sangat penting, merupakan satu-satunya sarana untuk melihat ruang pulpa dan jaringan periapikal sebelum perawatan. Setiap gigi yang telah dipertimbangkan untuk dirawat harus diperiksa secara radiografis dengan cermat. Kadang-kadang dibutuhkan lebih dari satu radiograf untuk dapat mengevaluasi kepentingan dan kegunaan perawatannya dengan lebih sempurna Bence, 1990. Radiografi kedokteran gigi dapat memberikan gambaran tentang jaringan lunak dan keras dari gigi dan mulut dan sering digunakan untuk mendeteksi karies, penyakit periodontal, gambaran patologis periapikal, neoplasma, kista, gangguan TMJ, trauma gigirahang, dapat menentukan lokasi benda asing dan gigi impaksi yang telah tumbuh Margono, 2002. http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id 2.2.2 Kegunaan radiografi dalam kedokteran gigi Radiografi merupakan alat bantu yang sangat penting dalam menentukan diagnosis kasus endodonti serta perawatannya. Perawatan endodonti tanpa foto rontgen merupakan pekerjaan yang tidak mungkin dilaksanakan. Setiap gigi yang telah dipertimbangkan untuk dirawat, harus diperiksa secara radiologi dengan cermat. Terutama pada indikasi pengisian saluran akar, pengambilan gambar foto rontgen haruslah dilakukan sebelum dan sesudah pengisian saluran akar. Namun, foto rontgen harus dihindari, terutama pada wanita hamil dan anak-anak Tarigan, 2004 Radiografi dapat menunjukkan jumlah, bagian, bentuk, panjang dan lebar saluran akar, adanya material mengapur di dalam rongga pulpa atau saluran akar, resorpsi dentin yang mulai dari dalam saluran akar resobsi internal atau dari permukaan akar resorpsi eksternal, kalsifikasi atau penyumbatan kavitas pulpa, penebalan ligamen periodontal, resorpsi sementum, dan perluasan perusakan periapikal serta tulang alveolar sehingga radiograf memberikan informasi yang berhubungan dengan diagnosis, prognosis, seleksi kasus, instrumentasi, obturasi, dan perbaikan tulang dan sementum Grossman et al, 1995. Sebagai seorang profesional, dalam memutuskan sesuatu harus ada dasar yang memberi dukungan keputusan yang diambil. Sebagai seorang dokter gigi apabila memutuskan untuk merawat konservasi gigi, ortodonsia dan prostodonsia khusus untuk pembuatan mahkota porselen pada seorang penderita harus diyakini keputusan itu ada yang mendukung. Dasar yang mendukung ini adalah pembuatan radiografi periapikal dengan kesalahan yang seminimal mungkin, cara atau teknik pembuatan radiografi serta cara pengembangan filmnya Margono, 2002. Suatu gambaran rontgen harus dapat memberikan informasi mengenai: a. Banyaknya akar dan saluran akar b. Perluasan kavum pulpa c. Bengkokan akar d. Lokasi foramen apikal e. Perluasan karies ke arah pulpa http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id f. Resorpsi internal atau eksternal g. Terdapat lesi periapikal h. Terdapat fraktur i. Terdapat penyakit periodontal Rasinta, 2004. 2.2.3 Jenis proyeksi radiografi Pemeriksaan radiografi di kedokteran gigi dapat dilakukan dengan beberapa jenis proyeksi. Pemeriksaan radiografi proyeksi periapikal merupakan teknik pemeriksaan radiografi yang paling rutin dikerjakan di kedokteran gigi. Pemeriksaan radiografi proyeksi periapikal adalah pemeriksaan radiografi yang hanya dapat menggambarkan beberapa gigi saja 2-4 gigi secara individual beserta jaringan pendukung di sekitarnya. Pemeriksaan radiografi proyeksi periapikal secara umum ada dua teknik yaitu teknik kesejajaran dan teknik bisecting Supriyadi, 2008. Pemeriksaan radiografi intra oral periapikal digunakan untuk memperoleh suatu gambaran daerah apikal akar gigi dan stuktur sekitarnya. Suatu rangkaian pengambilan radiografi periapikal pada rongga mulut dapat memberikan banyak keterangan yang berharga tentang gigi dan struktur yang mengelilinginya Suharjo dan Sukartini,1994. Whaites dan Cawson 1992 menyatakan bahwa pemakaian radiografi periapikal bertujuan untuk mendapatkan gambaran gigi-gigi secara individual beserta jaringan sekitarnya. Radiografi yang dihasilkan dapat menggambarkan 2 sampai 4 gigi. Radiografi yang dihasilkan juga sudah cukup memberikan informasi yang detail dari gigi dan jaringan sekitarnya. Untuk mendapatkan hasil yang memuaskan dalam pembuatan radiografi periapikal harus memperhatikan 2 hal yaitu: teknik atau cara pembuatan dan penafsiran radiograf tersebut Margono, 2002. http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id Teknik pembuatan radiografi sangat berpengaruh pada hasilnya. Apabila teknik yang digunakan kurang benar, hasil radiografnya pun kurang baik dan pada interpretasi akan terjadi kesalahan. Teknik yang ideal dalam pembuatan radiograf periapikal adalah sebagai berikut Whaites dan Cawson, 1992. a. Gigi yang akan di amati dan film yang digunakan saling kontak atau sedapat mungkin saling menempel. b. Film dan sumbu panjang gigi harus sejajar satu sama lain. c. Film ditempatkan pada posisi vertikal untuk gigi-gigi anterior dan horizontal untuk gigi-gigi posterior. d. Cone sinar-X diatur sedemikian rupa sehingga sinar yang mengenai gigi dan film mempunyai sudut penyinaran yang benar. 2.2.4 Posisi Film Gambaran radiografi sebaiknya dibuat dengan arah normal dan lurus yang akan memperlihatkan gigi di tengah film. Dengan mengubah arah sinar dari mesial atau distal, akan memperlihatkan gambaran buko-lingual yang lebih jelas. Informasi yang penting seperti penyebab penyakit jaringan pulpa, ukuran, dan bentuk saluran akar, serta kemungkinan keberhasilan perawatan endodonti akan diperoleh dengan mempelajari foto rontgen secara seksama Rasinta, 2004. Film atau foto rontgen jika dipegang dengan ibu jari atau telunjuk, film dapat memberikan gambaran akar bukal gigi molar atas yang pendek dan akar palatal sangat panjang. Akan tetapi jika dipegang dengan jepitan, film dapat memberikan gambaran yang jelas. Untuk menunjang diagnosis, harus dibuatkan foto yang baik, hal ini bergantung pada teknik pengambilan, lama penyinaran, kekuatan aliran listrik yang digunakan, dan proses pencuciannya. Foto rontgen yang tidak jelas kurang bisa menunjang diagnosis. Bila hal ini terjadi, foto rontgen harus diulang Rasinta, 2004. http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id

2.3 Mahasiswa Fakultas Kedokteran Gigi Universitas Jember