Pendygaan Potensi Kehilangan Tanah di DAS Ciliwung Hulu dengan Metoda Usle Berdasarkan PETA Hasil Interpretasi Penginderaan Jauh

MAH

Oleh
AHMAD JOESOEF HlDA JAT
F 20. 0598

Ahmad J c e s o e f i i i d a jet.

T 20.0598.

-

P e n d u g a n rcizensi Ke-

h i l a n g a n Tanah d i DAS CilLviung Hulu dengar. Xetoda

VSL%

-

B e r d a s i r k a n F e t a Hasil i r t e r p r e t a s i F e n g i n z e r a a n Jauh,

Dibawah b i m b i n g a n Ir. D e c i Kusnadi K a l s i o , M.Eng,

Menurunnya p r o d u k t i v i t a s d a n d a y a d u k ~ n ga d a l a h :;al a h s a t u a k i b a t d a r i t i d a k seimbangnya t i x g k a t perturrbuha n penduduk d i b a n d i n g k a n d e n g a n k e t e r b a t a a n kemampkan
sumber d a y a a l a m yang t e r s e d i a .

P e n g g u n E ~ cp e t a h a s i l

i n t e r p r e t a s i p e n g i n d e r a a n j a u h a t a u g a ~ b a r a nv i s u a l p l a n i m e t r i k yang d i p e r o l e h dengan j a l a n p e n g n d e r a a n jauh,
meru-,z.kan s a l a h s a t u c a r a yang d a p a t d i g u n a k a n u n t . 2 ~men g e l o l a sumber d a y a a l a n t e r s e b u t .

P e n ~ i r i c i e r a a nj a u h d a -

p a t memberikan d a t a d a r i s u a t u o b j e k d i p e r m k a s n bumi s e c a r a l e b i h c e p a t dan lengkap, serta biaya x l r t i f l e b i h
murah.
P e n e l i t i a n yang d i l a k l i k a n b e r t u j u a n :rLtuk mendugs.
l a j u k e h i l a n g a n t a n a h d a n menentukan u s a h a p ~ ~ ; g e z d a l i a n ..

nya b e r d a s a r k s n p e t a k3sii i n t e r p r e t a s i p e n g i n d e r a a n ja-

uh.


S e l a i n i t u d a p a t aembandingkan k e h i l a n g a n t a n a h y a n g

t e r j a d i pada s e t i a p SuL DAS dengan DAS s e c a r a u t u h .
L a j u k e h i l a n g a n t a n a h d i d u g a d e n g a n metoda "USLE"
y a n g menentukan f a k t o r - f a k t o r p e n e n t u kePAlangan t a n a h sep e r t i , f a k t o r e r o s i v i t a s hujan

(R), f a k t o r e r o d i b i l a s ta-

n a h (K), f a k t o r p a n j a n g l e r e n g d a n k e m i r i n g a n l e r e n g ( L S ) ,

f a k t o r v e g e t a a i dan k o n s e r v a s i t a n a h ( CP)

.

Daerah p e n e l i t i a n a d a l a h DAS Ciliwung H u l s yang d i b a g i a t a s empat Sub DAS, y a i t u : Sub DAS C i e s e k < D l ) , Sub
DAS C i l i w u ~ gHulu ( D Z ) , Sub DA2 C i b i g o / C i s a r ~ a (D3), Sub
DAS C i s e u ~ e u p a n / C i s u k a b i r u s (D4).
Laju k e h i l a n g a n t a n a h yang t e r j a d i "l i s Cilivvrung
Hulu


s e b e s a r 599 553.2 t o n . t h n - l

15 483.2 ha (38.7 t o n . h a - l . t h n
ton.thn-l

pada a r e a l s e l u a s

pada a r e a l s e l u a s

-5, D l

3 194.4

s e b e s a r 223 645.9

ha (70.0 7on.ha-l.

t h n - I ) , D2 s e b e s a r 263 868.8 t o n . t h n - I
4 970.0 ha

t o n . thn-i

(53.1 t o n . h a - I - t h n - l ) ,
pada a r e a l s e l u a s

t h n - l ) , Li!+ s o b e s a r

3 349.4 ha

3

pada & r e a l s e l u a s

D 3 s e b e s a r - 74 969.1

969.4 ha (18.8

ton.ha-l.

39 936.5 t o n . t h n - l pada ?.=a1 s e l u a s


( 11.9 ton.ha-'.thn-l).

T i n g k a t k e r u s a k a n t a n a h d i s e l u r u h DAS Cili.rilng Hulu
a d a l a h s e b a g a i b e r i k u t : t i n g k a t I mencakup a r e a l s e l u a s
9 227.9 ha (59.6%) t i n g k a t I1 s e l u a s

3 933.1 ia

t i n g k a t I11 s e l u a s 1 476.3 ha ( 9 . 5 % ) , tlngkz;
685.6 ha (4.476), t i r i g k a t V s e l u a s

(25Pk%),

I V seluas

175 ha ( l . l % i ,

Usaha ~ e n g e n d a i i a nd i l a k u k a n dengan c a r a memilih kom o d i t i yang a k a n d i t a n a m d a p a t menekan l a ju k e h i l a n g a n
t a n a h sampai pada t i n g k a t yang d i p e r k e n a n k a n , a t a u dengan

p e n t e r a s a n yang d i s e s u a i k a n dengan d i m e n s i t e r a s yang d i sarankan.

Pgv;iL;DUGAMj ,ZcTaq;iSx K E d I L M G M T-Qi,"zZ
f i ~ sCILIWS!G rL;LiJ Dms!i2dj METJGB ZSLjLE
BERDASARW FETB b2LS;L

INTWPRETASI PElUGI11DXAAN JAUH

Oleh :
L?JfAD JOESOEF XIDAJAT

F 20.0598

SKRIESI

S e b a g a i s a i k s a t u s y a r a t u n t u k mernpcroleh g e l a r
SAi33AiiA TEKNOLOGI PERTANIAI\

p a d s J ~ r u s a nIIfEKAiUISASI I'E2Te IAN
.F.z:*--It a s T e k n o l o g i F ' e r t a n i s r i


i u s t i t u t p e r t a n i a n Bogor

1989
FAKULTQS ?%Q?OLOGI

PE-~TLWIAI~

IPiSTITUT PEHTANI MI BOGCR
BOGOR

INSTITUT PERTAN I A N BOGOR
FAKULTAS TEKNOLOGI ?EXTANIAN

PENil UGAAN POTENS I KEHILANGAN TANAH
D I DAS CILY~VUWG 3ULU DENGAN METODA USLE
EERDASARKAN FETA HASIL INTERPRETASI PENGINDERAAN J A U H

S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t untuk memperoleh g e l a r
SARJANii TEKNOLOGI PERTANIAN

p d a J u r u s a n Mekanisasi P e r t a n i a n
F a k u l t a s Teknologi P e r t a n i a n
I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor

Oleh :
AHMBD JOESOEF H I D A J A T

F 20.0598
D i l a h i r k a n pada t a n g g a l 20 September 1964
d i Rogor
Tanggal l u l u s * : 2 6 Mei 1989

Sega1.a pus? h a n y a m i l i k A l l a h , 3ik:z.r. yarig z e r e i p t a k a n

zl-r.? s e m e s t a , a t a s b e r k a t R a h n a t A l l a h j z g a makz s k r i p s i
i n l dapat penzlis selesaikan.

P e n u l i s ~ e n g u c a p k a nt e r i m a k a s i h koza5.a
-


1,

:

I r . Dedi X u s n a d i K a l s l l r , X-Eng. s e b r g , ~ dosen penbimbing.

2.

I r . SuXhncii S i k a r t a a t m a d j a , MS. seb:jLyzi d o s e n pembimb i n g necdamping.

3.

D r . Ir, M. Azron D n a l k a r , MSAE. dsr. L r . Imam H i d a y a t
sebagai dosen penguji.

i.Semus p i h a k y a n g t e l a h membzntu pe2:d.i~ d a l a m menye-

1esa.ikan s k r i p s i i n i .
Akhirnya k r i t i k d s n s a r a n ss.n,qzt p n u l i s h a r a p k&s.untuk p e r b a i k a n s e l a n j u t n y a , i s w z-. a t u 1 i s a . n i n i


ciapat b e r m a n f a a t .

iii

K A l ' A PEL.IGII.!4'11AR
DAl"l'AI<

TADEL

. . . . .
. . . .. .

...........
.. ...- . - -

iii
'J

.......+.....--- i
D A F T A R LA~.IPII?AN . . . . . . . . . . . . . . .

~ i
'PEIJDAIIUL'JAIJ
. . .. ........ .. . . .
-1
li.
LATAR BELAKANG . . . . . . . . . . . . . .
1
B.
T U J U A N PELlE:LI'I'IAl$ . . . . . . . . . . . - 2
C.
RUANG L I N G K U P
... ....... ...
2
TINJAUAN PUSTAKA
..............
3
A.
SISl'El4 l'l?NGI~~DEl?AA1I J A U f I . . . . . . .
3
B.
D A E R A l i AI.IRAk.1 SSllllGAS . . . . - . . . .
- 7
C.
E R O S I . . .
. . . . . . - . * . * 10
Do
FEFIGGUNAAN METODA U S L E . . . - - - . '-:'
D A P T A R GAMDbR

11

=

I.

.

11.

.

.

.

=.

=

-'

.....I*lI?I"I'l)A iJENI.:!,T7'IAN
..........- A.
'1'I;:MPAT D A N WAI(llIJ
...... - ...
B. DAJIAN Dfi1.l A L A T
....... ..
C. M E T O D A A N A L T S A . . . . . . . - - - .
I l k S i L liLN 1-2i.ii::?:!.?:;A]g
. .....- .. .L'.

111.

U S A I I A PEIiCEblL\AT,IAIJ

'

*

IV.

PL'lgDUGJIAN

DAIg PI:I~IU"~'AN

KEI-IILAWGAN

'

*

-

34
-.
>!+
,,

..

39

TANA!I

. . . . . . .. . . . . - * *
I)AI:TAR PUS'I'AKA
. ...........- .
LAl"lPII?AL.J
...........- ...- ..
SARAN

-/+

.

.

R.

29
Z 1

' . '

..
B.
USAIIA PENGENDAI,IAN~HILANGAN TANAI~ . . . .
KESIMPU1,AN
nA1.1 :;nn.?r.r
...........
A.
K I I P U I A I
........- .- - - . .
A.

V.

.

I;:!:0!;1

15

39

48

53
53
54
55
59

i

B e s a r r i p e r s s i y a n g rn,~sli?
ciap-,t d i b i a r k a n

18

........
Klasifiksai n i l a i indeks perrniabiiitas .
!;ilai i n d e k s f a k t o r CF u n t t ~ kb e b e r s p a pol a v e g e t a s i d a n gerla>.l!annya
......

25

F a k t o r e r s J 4 b i l i t a s t.:.nah berdas.?rkzn j e n i s t a n a h :AS C i l i ? f u a g E u l u

.......

42

....

44

Iaju erosl

"21s

diijinkaa

N i l a F f a k t z r LS DCS i i i i w a g g Hulu

, ? l l a i f8k's-r p n j a n g l e r e n g d z n k e m i r i n g an (LS) Di. 9 2 , D 3 , 04

18

30

- 7 .

...... ..
B e s a r n y a t . l n g k a t k e h i l a n g a n t n a h dugtien
DAS Cili:>~uz,-E ~ i uday1 S u b GAS-nya . . . .
T i n g k a t k e r z s a k a n t a n a h d i DAS C i l i w u n g
........
Hulu beser5.z S u b DAS-nya
N l l f i CP mai;si%aal u n t u k s e t i a p k e m i r i n g a n
lereng . . . . . . . . . . . . . . . . .
H a s i l pc-rhii-rigan diliiensi t e r a s pad8 t i a p
k s h s 1erer?> . .
...........
.

44

45

47
43
51

~Gamhar 1,

Unsur dnn prcses dalarn s i s t e n pcnginderaan Janh

Gambnr 2 .

P r o s e s pemberit.51-:ar. kawah kecil s e b a g a i
a k i b a t rfari j-d.tl~i?nya b u t i r k u j a n ke a t a s
p a r t i k e l taxar?

12

Gambar 3.

Nomogram

24

Gambar 4.

Nocograrn

...............

.............
u n t u h msnentukan nilai K . . .
unti.2~ xccentulcan n i l a i LS
..

28

Lar"pira.3

1. ,Tabel f a k t o r

.

1: b e b e r a p j e n i s t a n a h
d a r i p e t a t a n a h d i ? u l a u !+
,,

..

39

TANA!I

. . . . . . .. . . . . - * *
I)AI:TAR PUS'I'AKA
. ...........- .
LAl"lPII?AL.J
...........- ...- ..
SARAN

-/+

.

.

R.

29
Z 1

' . '

..
B.
USAIIA PENGENDAI,IAN~HILANGAN TANAI~ . . . .
KESIMPU1,AN
nA1.1 :;nn.?r.r
...........
A.
K I I P U I A I
........- .- - - . .
A.

V.

.

I;:!:0!;1

15

39

48

53
53
54
55
59

i

B e s a r r i p e r s s i y a n g rn,~sli?
ciap-,t d i b i a r k a n

18

........
Klasifiksai n i l a i indeks perrniabiiitas .
!;ilai i n d e k s f a k t o r CF u n t t ~ kb e b e r s p a pol a v e g e t a s i d a n gerla>.l!annya
......

25

F a k t o r e r s J 4 b i l i t a s t.:.nah berdas.?rkzn j e n i s t a n a h :AS C i l i ? f u a g E u l u

.......

42

....

44

Iaju erosl

"21s

diijinkaa

N i l a F f a k t z r LS DCS i i i i w a g g Hulu

, ? l l a i f8k's-r p n j a n g l e r e n g d z n k e m i r i n g an (LS) Di. 9 2 , D 3 , 04

18

30

- 7 .

...... ..
B e s a r n y a t . l n g k a t k e h i l a n g a n t n a h dugtien
DAS Cili:>~uz,-E ~ i uday1 S u b GAS-nya . . . .
T i n g k a t k e r z s a k a n t a n a h d i DAS C i l i w u n g
........
Hulu beser5.z S u b DAS-nya
N l l f i CP mai;si%aal u n t u k s e t i a p k e m i r i n g a n
lereng . . . . . . . . . . . . . . . . .
H a s i l pc-rhii-rigan diliiensi t e r a s pad8 t i a p
k s h s 1erer?> . .
...........
.

44

45

47
43
51

~Gamhar 1,

Unsur dnn prcses dalarn s i s t e n pcnginderaan Janh

Gambnr 2 .

P r o s e s pemberit.51-:ar. kawah kecil s e b a g a i
a k i b a t rfari j-d.tl~i?nya b u t i r k u j a n ke a t a s
p a r t i k e l taxar?

12

Gambar 3.

Nomogram

24

Gambar 4.

Nocograrn

...............

.............
u n t u h msnentukan nilai K . . .
unti.2~ xccentulcan n i l a i LS
..

28

Lar"pira.3

1. ,Tabel f a k t o r

.

1: b e b e r a p j e n i s t a n a h
d a r i p e t a t a n a h d i ? u l a u