JI AKTIVITAS ANTIBAKTERI EKSTRAK ETANOL PARE (Momordica charantia L.) TERHADAP PERTUMBUHAN Escherichia coli SECARA IN VITRO
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
c.id
c.id
j.a
.une
ilib
g
://di
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
c.id
j.a
.une
ilib
/dig
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
c.id
j.a
.une
ilib
/dig
ttp:/
h
h
j.a
.une
ilib
/dig
ttp:/
h
UJI AKTIVITAS ANTIBAKTERI EKSTRAK ETANOL PARE
(Momordica charantia L.) TERHADAP PERTUMBUHAN
Escherichia coli SECARA IN VITRO
SKRIPSI
Oleh
Faruq Akbar Al Rosyad
NIM 072010101064
FAKULTAS KEDOKTERAN
UNIVERSITAS
JEMBER
.cid.id
c
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
a
.
.
e
e
2012
nej
nej
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
UJI
AKTIVITAS
ANTIBAKTERI
EKSTRAK
ETANOL
PARE
hhtt
hhtt
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
(Momordica charantia L.) TERHADAP PERTUMBUHAN
c.idid
c.idid
a c. coli SECARA INeVITRO
a c.
Escherichia
neje. j.a
n je. j.a
liibli.bu.un
i
g
i
:p//:d
/dig
/
p
t
t
t
hht
liibli.bu.un
i
g
i
:p//:d
/dig
/
p
t
t
t
hht
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
SKRIPSI
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t dan memenuhi salah satu syarat
hhtt
hhtt diajukan guna melengkapi tugas
hhtakhir
untuk menyelesaikan Program Studi Ilmu Kedokteran (S1)
dan mencapai
.idd gelar Sarjana Kedokteran .idd
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
je.aj.cac.i
e
n
u
igliibli.b.un
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
d
aj.ca.ci .idNIM 072010101064 ej.aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
je.aj.cac.i
e
n
u
igliibli.b.un
g
i
d
i
:// d
tp://
hthtp
tOleh
Faruq Akbar Al Rosyad
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
FAKULTAS KEDOKTERAN
UNIVERSITAS JEMBER
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
.
e
2012
nej
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt ii
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
PERSEMBAHAN
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
Skripsi ini saya persembahkan untuk:
d
d
id.id
.cid.id Larasati, Drs. H. Rushadi,
dan
aj.caArik
aj.ca.ci .id 1. Orangtua saya, Alm.
aj.ca.cS.H.,M.M.,M.H.
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
n
e
nAstuti
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.senantiasa
.bu.n
dr. Hj. Endang
M.M. yang selalu
memberikan doa,
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
//:d
:p//:d
:ptiada
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
dukungan,
bimbingan,
kasih
sayang
henti,
serta
pengorbanan
yang
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt telah
dilakukan kepada saya tanpa mengharapkan adanya imbalan. Membuat
.cid.id satu impian terbesar dalam
.cid.id
mereka bangga adalah
saya;
ca.cid.id
casalah
cakehidupan
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej. Budhe Erna, Mas iRizal,
nej. Mas Tyo, Icha, Mas
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
2.
Keluarga
besar
saya,
Mila,
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
ig ili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp Mbak Gita, Mbak Ratna,
thttLek
p Mar,
tp Wahyu, Alm Mak Tun hdan
hHendrik,
hthtMbak
terima kasih atas dukungan dan doa nya selama ini dalam menggapai cita-cita
d
d
d
d
sebagai seorang dokter;
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
u.n
u.n
ne
ne
ne dari bangku TK hingga
ne yang telah memberikan
.bu.n
.bu.n
.btercinta
.bkuliah,
u
u
u
u
b
b
b
b
3.
Guru-guruku
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
d
/:d
/:d
:p/manusia
:p//:dan
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
ilmu
mendidik
saya
dengan
penuh
kesabaran
untuk
saya
sebagai
hhtt
hhtt
hhtt
yang berguna dan bertakwa kepada ALLAH SWT;
id.id orang terdekat yang selalu
ca.cdan
ca.cid.id 4. Seluruh teman-teman
ca.cid.id
ca.cid.idmendukung serta
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
j.
nej. saya agar cepatilisegera
nej.
nej.
nelulus
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
memotivasi
perjuangan
dan
menyelesaikan
l
l
l
i
i
i
idgigili
ig ili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp
hskripsi;
hthttp
hthttp
5. Almamater Fakultas Kedokteran Universitas Jember.
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
iii
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
MOTTO
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
n
n
nej.bebas dari masalah adalah
nej. memecahkannya" ilib.bu.n
nej.
.bu.untuk
.bu.dengan
"Jalan terbaik
u
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
(Alan
Saporta)
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
didapatkan
oleh
mereka
yang
bersemangat
mengejarnya"
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt Lincoln)
hhtt
(Abraham
.id
.id
c id
"Sesuatu mungkinejmendatangi
.aj.cac.id mereka yang mau menunggu,
ej.aj.ac. namun hanya
.cid.id
id
ca.cid.id " Sukses bukanlah akhir
cadari
ca.cid.sesuatu
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
segalanya,
kegagalan
bukanlah
yang
fatal:
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
namun
untuk meneruskan/dkehidupanlah
yang diperhatikan/d
" igigili
ig ili
idgkeberanian
idgigili
igili
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/d
//dig
/
/
/
p
p
p
:
:
t
t
t
hthttp
hthttp Churchill)
hthttp
(Sir Winston
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
iv
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
PERNYATAAN
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
Saya yang bertanda tangan di bawah ini:
d
Nama a
: Faruq
ca.cid.idAkbar Al Rosyad
ca.cid.id
ca.cid.id
aj.ca.ci .id
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.
.
.
e
e
e
e
ne:j 072010101064
ne
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
NIM
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
//:d
:p//:d
:p//:d
:p
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
menyatakan
dengan
sesungguhnya
bahwa
skripsi
yang
berjudul
“Uji
Aktivitas
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
Antibakteri Ekstrak Etanol Buah Pare (Momordica charantia L.) terhadap
id.id secara in vitro” adalah abenar-benar
hasil karya
ca.cid.id Pertumbuhan Escherichia
ca.ccoli
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ej.
u.n
nej.
nej. yang sudah saya sebutkan
nsumbernya,
nej.
.bu.n
.bkutipan
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
sendiri,
kecuali
belum
pernah
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
ig ili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
diajukan
thttpbukan karya jiplakan. Sayahbertanggung
thttp
hthttp pada institusi mana pun, hdan
jawab atas keabsahan dan kebenaran isinya sesuai dengan sikap ilmiah yang harus
d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id dijunjung tinggi. ej.aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
ne sebenarnya, tanpa ada
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
Demikian
pernyataan
ini
saya
buat
dengan
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
d
/:d
:p//:d
:p//:dan
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
tekanan
paksaan
dari
pihak
mana
pun
serta
bersedia
mendapat
sanksi
hhtt
hhtt
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
akademik jika ternyata di kemudian hari pernyataan ini tidak benar.
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
Jember,
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
did
Yang
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .menyatakan,
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
Faruq
Al Rosyad
d
ca.cid.id
ca.cid.iAkbar
a
a
.
.
j
j
e
e
j. 072010101064
nej.
neNIM
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
v
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
ne j.
SKRIPSI ilib.bu.une
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
UJI
AKTIVITAS
ANTIBAKTERI
EKSTRAK
ETANOL
hhtt
hhtt
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
BUAH PARE (Momordica charantia L.) TERHADAP
PERTUMBUHAN
Escherichia coli
id.id
.
c
ca.cid.id
a
a
c
.
.
j
j
a
SECARA
IN
VITRO
neej.
neej.
liibli.bu.un
i
g
i
:p//:d
/dig
/
p
t
t
t
hht
liibli.bu.un
i
g
i
:p//:d
/dig
/
p
t
t
t
hht
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
t
hhtOleh
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
Faruq Akbar Al Rosyad
ca.cid.idNIM 072010101064 j.aca.cid.id
a
.
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
n
u.n
nej.
nej.
nej. Mufida, M.Kes. ilib.bu.n
.bPembimbing
.bu.Chusna
u
u
u
b
b
i
i
Dosen
Utama
:
dr.
Diana
l
l
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp Dosen Pembimbing Anggota
hthttp
hthtt:p dr. Heni Fatmawati, M. Kes.
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
Pembimbing:
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
vi
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
PENGESAHAN
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
Skripsi berjudul “Uji Aktivitas Antibakteri Ekstrak Etanol Buah Pare (Momordica
d
d
did vitro” telah diuji
d
Pertumbuhan
Escherichia coli secara
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id charantia L.) terhadap
aj.ca.ci .in
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
dan disahkan ipada:
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
hari,
tanggal
:
Kamis,
21
Juni
2012
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
tempat
: Fakultas Kedokteran Universitas Jember
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
Tim
Penguji:
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
aj.ca.c.id
.
j
e
n e
liibli.bu.un
i
g
i
ig
:p//:d
III,
/dPenguji
/
t
hthtp
t
ca.cid.id
ca.c.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
Penguji
IV,
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
Penguji II,
Penguji I,
dr. Enny Suswati, M.Kes
NIP 19700214 199903 2 001
id
dr. Edy Junaidi, M.Sc
NIP 19750801
id 200312 1 003
d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
d
/:d
:p//:d
:p//:Kes
/
/
/
dr. tDiana
Chusna
Mufida, M.Kes ttp:p//:d
dr. Heni Fatmawati,ttM.
/
//dig
/
/
p
p
t
h
hhtt 2 001
htt197 203 182 003 122 001 hhtt
NIP
NIP 19760212 200501
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
Mengesahkan
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
Dekan,
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
dr. Enny Suswati,
il
idgigil
idgigM.Kes
d
:p//:d
:p//:199903
/
/
/
/
p
p
t
t
NIP
19700214
2 001
t
t
hhtt
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
vii
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
c.id
c.id
j.a
.une
ilib
g
://di
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
c.id
j.a
.une
ilib
/dig
ttp:/
h
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
c.id
j.a
.une
ilib
/dig
ttp:/
h
ilib
/dig
ttp:/
h
RINGKASAN
Uji Aktivitas Antibakteri Ekstrak Etanol Buah Pare (Momordica charantia
L.) terhadap Pertumbuhan Escherichia coli secara in vitro; Faruq Akbar Al
Rosyad, 072010101064; 2012: 54 halaman; Fakultas Kedokteran Universitas
Jember.
Penyakit infeksi masih menempati urutan teratas penyebab kesakitan dan
kematian di negara berkembang termasuk Indonesia. Salah satu penyebab infeksi
adalah bakteri. Salah satu penyebab infeksi adalah Escherichia coli. E. coli
merupakan anggota flora usus normal yang pada umumnya tidak menyebabkan
penyakit dan dalam usus mungkin berperan terhadap pengaturan fungsi dan
absorbsi nutrisi makanan secara normal di dalam usus. Tapi, bakteri ini menjadi
bersifat patogen apabila bakteri ini berada di luar usus. Penyakit infeksi termasuk
oleh bakteri E. coli dapat diobati dengan menggunakan obat antibiotik. Namun,
dalam beberapa tahun terakhir, banyak dilaporkan adanya resistensi obat terhadap
bakteri patogen pada manusia. Hal ini mendorong ditemukannya produk alternatif
untuk mengatasi infeksi E. coli, salah satunya adalah buah pare. Buah pare
mengandung banyak senyawa kimia, antara lain flavonoids yaitu salah satu
senyawa yang memiliki aktivitas antibakteri.
Tujuan dari penelitian ini adalah untuk mengetahui: (1) adanya aktivitas
antibakteri ekstrak etanol buah pare (Momordica charantia L.) terhadap E. coli
secara in vitro, (2) adanya perbedaan radius zona hambat pada aktivitas
antibakteri ekstrak etanol buah pare konsentrasi 0,12 mg/ml; 0,24 mg/ml; 0,49
mg/ml; 0,98mg/ml; 1,95 mg/ml; 3,9 mg/ml; 7,8 mg/ml 15,6 mg/ml terhadap
pertumbuhan E. coli, serta (3) Mengetahui Konsentrasi Hambat Minimal (KHM)
breakpoint ekstrak etanol buah pare (Momordica charantia L.) terhadap
pertumbuhan E. coli. Jenis penelitian yang digunakan adalah True Experimental
Design dengan rancangan penelitian Posttest Only Control Group Design. Sampel
yang digunakan adalah bakteri E. Coli, dengan besar sampel 48. Konsentrasi
viii
j.a
.une
b.u
gili
://di
b.u
b.u
gili
://di
gili
://di
http
http
b.u
gili
://di
http
larutan uji yang digunakan adalah ekstrak etanol buah pare dengan konsentrasi
0,12 mg/ml; 0,24 mg/ml; 0,49 mg/ml; 0,98mg/ml; 1,95 mg/ml; 3,9 mg/ml; 7,8
mg/ml 15,6 mg/ml sedangkan kontrol negatifnya adalah larutan NaCMC 0,5%,
dan kontrol positifnya adalah suspensi siprofloksasin.
Pada penelitian didapatkan rata-rata radius zona hambat pertumbuhan
bakteri E. coli pada media Mueller Hinton untuk tiap konsentrasi 15,6 mg/ml;
7,8 mg/ml; 3,9 mg/ml; 1,95 mg/ml; 0,98 mg/ml; 0,49 mg/ml; 0,24 mg/ml; dan
0,12 mg/ml berturut-turut yaitu 8,02 mm; 6,58 mm; 5,83 mm; 3,88 mm; 3,03 mm;
1,99 mm; 0,48 mm; dan 0 mm. Pengukuran dilakukan dengan menghitung zona
hambat yang terbentuk dihitung dari tepi lubang sumuran hingga batas tepi zona
bening yang terbentuk. Dengan ketetapan bahwa suatu konsentrasi dianggap
mempunyai zona hambat apabila radius zona bening yang dihasilkan di atas 0
mm, maka dapat dikatakan bahwa pada konsentrasi 0,12 mg/ml tidak terbentuk
zona hambat. Data kemudian dianalisis dengan uji One Way ANOVA untuk
mengevaluasi perbedaan rata-rata antar populasi dan Uji Regresi Linear untuk
menentukan KHM secara kuantitatif.
Hasil penelitian menunjukkan bahwa ekstrak etanol buah pare
mempunyai aktivitas antibakteri terhadap pertumbuhan E. coli secara in vitro. Hal
ini ditunjukkan dengan terbentuknya radius zona hambat pada media Mueller
Hinton. Semakin tinggi konsentrasi ekstrak etanol buah pare maka daya hambat
terhadap pertumbuhan E. coli semakin besar. Selain itu, ekstrak etanol buah pare
memiliki Konsentrasi Hambat Minimal (KHM) breakpoint terhadap pertumbuhan
E. coli secara kualitatif sebesar 7,8 mg/ml, sedangkan secara kuantitatif
menggunakan Metode Regresi Linear didapatkan KHM sebesar 4,2 mg/ml.
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ix
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
ne j.
nej.
.bu.n
PRAKATAilib.bu.une
u
b
i
l
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
Puji syukur kepada ALLAH SWT atas segala rahmat dan karunia-Nya
d
.cid.id
skripsi yang a
berjudul
ca.cid.id “Uji Aktivitas
ca.cid.id
aj.camenyelesaikan
aj.ca.ci .id sehingga penulis dapat
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.
.
e
e
e
e
e
nEtanol
ne
nejcharantia L.) terhadap
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
Antibakteri Ekstrak
Buah Pare (Momordica
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
:p//:d
:p//:ind
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
Pertumbuhan
Escherichia
coli
secara
vitro”.
Skripsi
ini
disusun
untuk
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
memenuhi salah satu syarat menyelesaikan pendidikan strata satu (S1) pada
ca.cid.id Fakultas Kedokteran Universitas
ca.cid.id Jember.
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
n
ej. ini tidak lepas dari
nej.
nskripsi
nej. berbagai pihak. Oleh
nej.
.bu.n
.bu.n
.bubantuan
.bu.n
u
u
u
u
Penyusunan
b
b
b
b
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
ig ili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
karena
itu, penulis menyampaikan terima
hthttp
hthttpkasih kepada:
hthttp
1. dr. Enny Suswati, M.Kes selaku dosen penguji dan Dekan Fakultas
d
d
did
.cid.idkesempatan yang
atas segala fasilitas
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id Kedokteran Universitas
aj.ca.ci .Jember
aj.cadan
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
nedi Universitas Jember; ilib.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
diberikan
selama
menempuh
pendidikan
kedokteran
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
/:d
//:d
:p//:d
:pDiana
:p/selaku
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
t
t
t
thtp
t
2. hdr.
Chusna
Mufida,
M.Kes
Dosen
Pembimbing
Utama
dan
hhtt
hhtt
tt
dr. Heni Fatmawati, M. Kes selaku Dosen Pembimbing Anggota yang telah
.cid.id penulisan tugas
meluangkan waktu,j.a
pikiran,
ca.cid.id tenaga, dan perhatiannya
ca.cid.id
ca.cid.id
cadalam
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
akhir
ini;
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
ig ili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
thttEdy
3. hdr.
p Junaidi, M.Sc sebagai dosen
hthttp kritik,
hthttppenguji yang banyak memberikan
saran, dan masukan yang membangun dalam penulisan skripsi ini;
d
d
did dr. Hj. Endang
.cid.idH. Rushadi, S.H.,M.M.,M.H.
aj.caDrs.
aj.ca.ci .id 4. Kedua orangtua saya,
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .dan
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
u.n
ne atas dukungan moril,ilibmateri,
ne
ne
nedoa, dan semua curahan
.btercinta
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
i
i
i
Astuti
M.M.
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
saya;
t
hkasih
hhtt
hhtkepada
htt sayang yang selalu diberikan
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
5. Keluarga besar saya, Budhe Erna, Mas Rizal, Mila, Mas Tyo, Icha, Mas
d
ca.cid.id
a
.
j
e
e
e
j.
ej.
ndukungan
nej.
nedalam
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
terima kasih
atas
dan
doa
nya
selama
ini
menggapai
cita-cita
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp seorang dokter;
hsebagai
hthttp
hthttp
d
.ci .idTun dan Lek Mar,
ca.ci .idRatna, Mbak Wahyu, Alm
Hendrik, Mbak Gita,
Mak
j.aMbak
j.aca
6. Rekan kerja saya, Okta dan Noverio yang telah senantiasa membantu saya;
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
x
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
7. Teman-teman angkatan 2007 tercinta, semua anggota TBM VERTEX dan
rekan-rekan sejawat yang
berjuang
d mendukung dan telah
ca.cid.id
ca.cid.iselalu
ca.cid.id bersama-sama
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
j.
nej.
neuntuk
nej. FK UNEJ;
nej.
.bu.n
.bu.n
.budi.n
.bu.n
selama iniilberjuang
menyelesaikan studi
kampus
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
i
i
i
ig ili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
8. hTeman
terdekat
yang
selalu
mendukung
saya,
Dito,
Chandra
dan
Dayah;
t
t
t
thttp
hthttp
hthttp
9. Keluarga besar Mabes 2007 yang selalu mengingatkan saya baik dengan halus
d
.cid.id segera menyelesaikan skripsi;
maupun kurang halusac
untuk
ca.cid.id
ca.cid.id
aj.ca.ci .id
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
a
.
.
.
e
e
e
e
nej menempuh pendidikan
ne
nej ini di RA Perwanida,
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
10. Guru-guruilisaya
selama
selama
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
d
/:d
:p//:d
:p//:SMAN
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
SDN
Bendogerit
III,
SMPN
1
Blitar,
1
Sutojayan.
Terima
kasih
atas
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
semua ilmu yang telah diberikan kepada saya dan berusaha menjadikan saya
sebagai sosok yang berguna
ca.cid.id
ca.cid.id bagi nusa dan bangsa; j.aca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
e
u.n
nej.
nej. Mikrobiologi Fakultas
nej. Univeritas Jember,
nej.
.bu.n
.bu.n
.bKedokteran
.bu.n
u
u
u
u
11.
Teknisi
Laboratorium
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
ig ili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp Lilis dan seluruh staff kampus
hMbak
hthttpFK UNEJ, terima kasih atashthbantuan
ttp dan
kerjasama, dukungan serta masukan selama penelitian skripsi ini;
d
d
d.id saya sebutkan satu per satu.
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id 12. Semua pihak yangejtidak
aj.ca.cidapat
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
e
e
e
n
e
ne
ne
nmenerima
ne yang membangun dari
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.saran
u
u
u
u
b
b
b
b
Penulis
juga
segala
kritik
dan
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
//:d
:pberharap
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
berbagai
pihak
demi
kesempurnaan
skripsi
ini.
Akhir
kata,
penulis
hhtt
hhtt
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
semoga skripsi ini dapat bermanfaat.
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
Jember, Juni 2012
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
Penulis
xi
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
DAFTAR ISI
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
p
hthttHalaman
HALAMAN SAMPUL ................................................................................
i
HALAMAN PERNYATAAN.....................................................................
v
PRAKATA ...................................................................................................
x
DAFTAR LAMPIRAN ...............................................................................
xvii
Tujuan Penelitian ................................................................
3
d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id HALAMAN JUDULe...................................................................................
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
ii
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
HALAMAN
PERSEMBAHAN
.................................................................
iii
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
HALAMAN
MOTTO .................................................................................
iv
ca.cid.id HALAMAN BIMBINGAN.........................................................................
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
vi
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
HALAMAN
.....................................................................
viiili
ili
ig ili
idgigPENGESAHAN
idgigili
idgig
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp viii
RINGKASAN
..............................................................................................
d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id DAFTAR ISI ...............................................................................................
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
xii
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
DAFTAR
TABEL
idgigxvil
ig il
idgigil .......................................................................................
idgigil
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt GAMBAR ..................................................................................
hhtt
DAFTAR
xvi
id
ca.cid.........................................................................
ca.cid.id BAB 1. PENDAHULUAN
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
1
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
ili Belakang ....................................................................
idgigLatar
ig ili
idgig1ili
idgigili
d
/:1.1
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp
hthttp 1.2 Rumusan Masalah h..............................................................
hthttp
3
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
1.3
d
d
.idd
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
je.aj.cac.iUmum
j
j
1.3.1neTujuan
...........................................................
3
e
e
ne
ne
.bu.un
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
il
idgig1.3.2
idgig3il
idgigil
Tujuan Khusus ..........................................................
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt 1.4 Manfaat Penelitianh..............................................................
hhtt
htt
3
BAB 2. TINJAUAN PUSTAKA ..............................................................
4
id.id
id.id
id.id
.
.
.
c
c
ca.cid.id
c
a
a
a
a
c
c
c
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
a
2.1 Escherichia
4 neej.
e
e
e
nej. coli ...................................................................
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
bli.bu.un
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
l
l
l
g
g
g
g
i
i
i
i
i
i
i
i
/:d
//:d
:p//:d
:p//:d
:p......................................................
/dig2.1.1 Klasifikasi E. coli
/dig4
/dig
/
//dig
/
/
p
p
t
t
t
t
t
t
t
hthtp
h
h
t
ht
ht .......................................................
2.1.2 Morfologi E. coli
4
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
2.1.3
Struktur antigen .........................................................
6
d
d.id
d.id
i
i
.
.
c
c
aj.ca.ci .id
aj.ac yang disebabkan E. colie...............................
aj.ac
.
.
.
j
j
j
e
e
2.1.4
Peyakit
6
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
xii
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
2.2 Pare (Momordica charantia L.)...........................................
2.2.1
Klasifikasi
c.id.id Pare .........................................................
c.id.id
2.2.4
Pare (Momordica charantia L.) sebagai Antibakteri
7
8
ca.cid.id
a
a
a
c
c
.
.
.
j
j
j
a
a
e
e
e
n
ej.
nMorfologi
nej. L.) ...............
nej.
.bu.n
.bucharantia
2.2.2
Pare (Momordica
8b.bu.n
u
u
u
b
b
.
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
2.2.3
Kandungan
Senyawa
Pare
(Momordica
charantia
L.)
10
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
13
d
d.id
d
Kontraindikasi
dan Efek Samping Pare
13
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci....................
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
2.3 iliSiprofloksasin
......................................................................
14
u
u
u
b
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
2.3.1
Efek
samping
antibiotik
siprofloksasin
.....................
15
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
2.2.5
2.4 Metode Uji Kepekaan Antimikroba ..................................
16
16
ca.cid.id
a
.
.
.
j
j
j
a
a
e
e
e
ej. .........................................................................
nDilusi
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
2.4.2
18
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
2.4.3 E-Test ........................................................................
18
hthttp
hthttp
hthttp
2.4.1
2.5
d.id
d
Difusi
ac.ci.........................................................................
ac.ci .id
Kerangka Konseptual Peneltian .......................................
19
d
d
d
.cid.id
2.6 Hipotesis
............................................................
20
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.caPenelitian
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
e
ne
ne
nPENELITIAN
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
BAB
3.
METODE
...........................................................
21
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
d
/:d
:p//:d
:p//:3.1
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
Jenis
Penelitian
....................................................................
21
hhtt
hhtt
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
3.2
Rancangan Penelitian .........................................................
21
id.id
Metodej.Uji
Kuman terhadap
......
c.cid.id
ac.cKepekaan
j.aAntibakteri
23
ca.cid.id
a
.
j
a
a
e j.
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
unedan Waktu Penelitian............................................
u
u
bli.bu.n
b
b
i
i
3.4giliTempat
23
l
l
i
i
idigi
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
3.4.1 Tempat.......................................................................
hthttp
hthttp 23
hthttp
3.3
3.4.2 Waktu........................................................................
23
d
d
ca.cid.id
23
a
.
j
a
a
.
.
.
e
e
e
ej
nSampel
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
3.5.1
Penelitian
......................................................
23
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
3.5.2 Ukuran Sampel
size)....................................
23
t
hhtt
hhtt
hht(sample
3.5
i
.i
Sampelj..................................................................................
.ac.c.id
j.ac c.id
3.6
Variabel penelitian ..............................................................
24
ca.cid.idBebas .........................................................
ca.cid.id
ca.cid.id
3.6.1 Variabel
24
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ej.
nVariabel
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
3.6.2
Terikat
........................................................
24
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
3.6.3 Variabel Terkendali...................................................
25
hthttp
hthttp
hthttp
3.7
Definisi Operasional............................................................
25
d
d
ca.cid.id Penelitian..................................................
3.8 Alat dan
26
aj.ca.ci .id
ajBahan
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
.
e
e
e
e
ne
nBahan
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
3.8.1
Penelitian
......................................................
26
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
xiii
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
3.8.2
Alat Penelitian ...........................................................
26
27
ca.cid.id
a
a
a
c
c
.
.
.
j
j
j
a
a
e
e
e
ej.
nPersiapan
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
3.9.1
Alat ...........................................................
27
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
d
/:d
/:Etanol
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
3.9.2
Pembuatan
Ekstrak
Buah
Pare
.......................
27
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
3.9
Prosedur Penelitian
c.id.id .............................................................
c.id.id
3.9.3
Pembuatan Larutan NaCMC 0,5% ...........................
27
d
did Pare...
d
Pembuatan
28
aj.ca.ci .id Konsentrasi EkstrakeEtanol
aj.ca.ci .Buah
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
nPembuatan
ne...........................
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
3.9.5
Larutan 0,5 McFarland
29
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
3.9.6
Pembuatan
Suspensi
Escherichia
coli.......................
29
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
3.9.4
3.9.7
Pembuatan Media Agar Mueller Hinton ...................
29
30
ca.cid.id
a
.
.
.
j
j
j
a
a
e
e
e
ej. Perlakuan........................................................
nTahap
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
3.9.9
30
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
3.9.10 Tahap Pengamatan
30
hthttp
hthttp....................................................
hthttp
3.9.8
d
Pembuatan
c.cid.id
ac.ci .id Suspensi Siprofloksasina.........................
3.10 Analisis Data ........................................................................
31
d
d
d
d
3.11 Alur Penelitian
32
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id....................................................................
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
u.n
ne
ne
nePEMBAHASAN ....................................................
ne
.bu.n
.bu.n
.bDAN
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
BAB
4.
HASIL
33
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
d
/:d
:p//:d
:p//:4.1
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
Hasil
Penelitian
....................................................................
33
hhtt
hhtt
hhtt
4.2 Analisis Data.........................................................................
36
id
4.3 Pembahasan
.........................................................................
38
ca.cid
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
.
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nej. DAN SARAN ....................................................
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
BAB
5.
KESIMPULAN
41
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
ig ili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
41
hthttp 5.1 Kesimpulan ..........................................................................
hthttp
hthttp
5.2
Saran ....................................................................................
41
d
d
d
d
.................................................................................
42
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id DAFTAR PUSTAKA
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
LAMPIRAN
.................................................................................................
47
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
c.id
c.id
j.a
.une
ilib
g
://di
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
c.id
j.a
.une
ilib
/dig
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
c.id
j.a
.une
ilib
/dig
ttp:/
h
h
j.a
.une
ilib
/dig
ttp:/
h
UJI AKTIVITAS ANTIBAKTERI EKSTRAK ETANOL PARE
(Momordica charantia L.) TERHADAP PERTUMBUHAN
Escherichia coli SECARA IN VITRO
SKRIPSI
Oleh
Faruq Akbar Al Rosyad
NIM 072010101064
FAKULTAS KEDOKTERAN
UNIVERSITAS
JEMBER
.cid.id
c
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
a
.
.
e
e
2012
nej
nej
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
UJI
AKTIVITAS
ANTIBAKTERI
EKSTRAK
ETANOL
PARE
hhtt
hhtt
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
(Momordica charantia L.) TERHADAP PERTUMBUHAN
c.idid
c.idid
a c. coli SECARA INeVITRO
a c.
Escherichia
neje. j.a
n je. j.a
liibli.bu.un
i
g
i
:p//:d
/dig
/
p
t
t
t
hht
liibli.bu.un
i
g
i
:p//:d
/dig
/
p
t
t
t
hht
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
SKRIPSI
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t dan memenuhi salah satu syarat
hhtt
hhtt diajukan guna melengkapi tugas
hhtakhir
untuk menyelesaikan Program Studi Ilmu Kedokteran (S1)
dan mencapai
.idd gelar Sarjana Kedokteran .idd
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
je.aj.cac.i
e
n
u
igliibli.b.un
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
d
aj.ca.ci .idNIM 072010101064 ej.aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
je.aj.cac.i
e
n
u
igliibli.b.un
g
i
d
i
:// d
tp://
hthtp
tOleh
Faruq Akbar Al Rosyad
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
FAKULTAS KEDOKTERAN
UNIVERSITAS JEMBER
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
.
e
2012
nej
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt ii
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
PERSEMBAHAN
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
Skripsi ini saya persembahkan untuk:
d
d
id.id
.cid.id Larasati, Drs. H. Rushadi,
dan
aj.caArik
aj.ca.ci .id 1. Orangtua saya, Alm.
aj.ca.cS.H.,M.M.,M.H.
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
n
e
nAstuti
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.senantiasa
.bu.n
dr. Hj. Endang
M.M. yang selalu
memberikan doa,
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
//:d
:p//:d
:ptiada
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
dukungan,
bimbingan,
kasih
sayang
henti,
serta
pengorbanan
yang
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt telah
dilakukan kepada saya tanpa mengharapkan adanya imbalan. Membuat
.cid.id satu impian terbesar dalam
.cid.id
mereka bangga adalah
saya;
ca.cid.id
casalah
cakehidupan
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej. Budhe Erna, Mas iRizal,
nej. Mas Tyo, Icha, Mas
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
2.
Keluarga
besar
saya,
Mila,
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
ig ili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp Mbak Gita, Mbak Ratna,
thttLek
p Mar,
tp Wahyu, Alm Mak Tun hdan
hHendrik,
hthtMbak
terima kasih atas dukungan dan doa nya selama ini dalam menggapai cita-cita
d
d
d
d
sebagai seorang dokter;
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
u.n
u.n
ne
ne
ne dari bangku TK hingga
ne yang telah memberikan
.bu.n
.bu.n
.btercinta
.bkuliah,
u
u
u
u
b
b
b
b
3.
Guru-guruku
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
d
/:d
/:d
:p/manusia
:p//:dan
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
ilmu
mendidik
saya
dengan
penuh
kesabaran
untuk
saya
sebagai
hhtt
hhtt
hhtt
yang berguna dan bertakwa kepada ALLAH SWT;
id.id orang terdekat yang selalu
ca.cdan
ca.cid.id 4. Seluruh teman-teman
ca.cid.id
ca.cid.idmendukung serta
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
j.
nej. saya agar cepatilisegera
nej.
nej.
nelulus
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
memotivasi
perjuangan
dan
menyelesaikan
l
l
l
i
i
i
idgigili
ig ili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp
hskripsi;
hthttp
hthttp
5. Almamater Fakultas Kedokteran Universitas Jember.
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
iii
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
MOTTO
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
n
n
nej.bebas dari masalah adalah
nej. memecahkannya" ilib.bu.n
nej.
.bu.untuk
.bu.dengan
"Jalan terbaik
u
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
(Alan
Saporta)
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
didapatkan
oleh
mereka
yang
bersemangat
mengejarnya"
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt Lincoln)
hhtt
(Abraham
.id
.id
c id
"Sesuatu mungkinejmendatangi
.aj.cac.id mereka yang mau menunggu,
ej.aj.ac. namun hanya
.cid.id
id
ca.cid.id " Sukses bukanlah akhir
cadari
ca.cid.sesuatu
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
segalanya,
kegagalan
bukanlah
yang
fatal:
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
namun
untuk meneruskan/dkehidupanlah
yang diperhatikan/d
" igigili
ig ili
idgkeberanian
idgigili
igili
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/d
//dig
/
/
/
p
p
p
:
:
t
t
t
hthttp
hthttp Churchill)
hthttp
(Sir Winston
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
iv
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
PERNYATAAN
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
Saya yang bertanda tangan di bawah ini:
d
Nama a
: Faruq
ca.cid.idAkbar Al Rosyad
ca.cid.id
ca.cid.id
aj.ca.ci .id
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.
.
.
e
e
e
e
ne:j 072010101064
ne
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
NIM
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
//:d
:p//:d
:p//:d
:p
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
menyatakan
dengan
sesungguhnya
bahwa
skripsi
yang
berjudul
“Uji
Aktivitas
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
Antibakteri Ekstrak Etanol Buah Pare (Momordica charantia L.) terhadap
id.id secara in vitro” adalah abenar-benar
hasil karya
ca.cid.id Pertumbuhan Escherichia
ca.ccoli
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ej.
u.n
nej.
nej. yang sudah saya sebutkan
nsumbernya,
nej.
.bu.n
.bkutipan
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
sendiri,
kecuali
belum
pernah
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
ig ili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
diajukan
thttpbukan karya jiplakan. Sayahbertanggung
thttp
hthttp pada institusi mana pun, hdan
jawab atas keabsahan dan kebenaran isinya sesuai dengan sikap ilmiah yang harus
d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id dijunjung tinggi. ej.aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
ne sebenarnya, tanpa ada
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
Demikian
pernyataan
ini
saya
buat
dengan
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
d
/:d
:p//:d
:p//:dan
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
tekanan
paksaan
dari
pihak
mana
pun
serta
bersedia
mendapat
sanksi
hhtt
hhtt
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
akademik jika ternyata di kemudian hari pernyataan ini tidak benar.
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
Jember,
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
did
Yang
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .menyatakan,
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
Faruq
Al Rosyad
d
ca.cid.id
ca.cid.iAkbar
a
a
.
.
j
j
e
e
j. 072010101064
nej.
neNIM
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
v
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
ne j.
SKRIPSI ilib.bu.une
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
UJI
AKTIVITAS
ANTIBAKTERI
EKSTRAK
ETANOL
hhtt
hhtt
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
BUAH PARE (Momordica charantia L.) TERHADAP
PERTUMBUHAN
Escherichia coli
id.id
.
c
ca.cid.id
a
a
c
.
.
j
j
a
SECARA
IN
VITRO
neej.
neej.
liibli.bu.un
i
g
i
:p//:d
/dig
/
p
t
t
t
hht
liibli.bu.un
i
g
i
:p//:d
/dig
/
p
t
t
t
hht
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
t
hhtOleh
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
Faruq Akbar Al Rosyad
ca.cid.idNIM 072010101064 j.aca.cid.id
a
.
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
n
u.n
nej.
nej.
nej. Mufida, M.Kes. ilib.bu.n
.bPembimbing
.bu.Chusna
u
u
u
b
b
i
i
Dosen
Utama
:
dr.
Diana
l
l
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp Dosen Pembimbing Anggota
hthttp
hthtt:p dr. Heni Fatmawati, M. Kes.
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
Pembimbing:
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
vi
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
PENGESAHAN
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
Skripsi berjudul “Uji Aktivitas Antibakteri Ekstrak Etanol Buah Pare (Momordica
d
d
did vitro” telah diuji
d
Pertumbuhan
Escherichia coli secara
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id charantia L.) terhadap
aj.ca.ci .in
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
dan disahkan ipada:
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
hari,
tanggal
:
Kamis,
21
Juni
2012
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
tempat
: Fakultas Kedokteran Universitas Jember
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
Tim
Penguji:
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
aj.ca.c.id
.
j
e
n e
liibli.bu.un
i
g
i
ig
:p//:d
III,
/dPenguji
/
t
hthtp
t
ca.cid.id
ca.c.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
Penguji
IV,
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
Penguji II,
Penguji I,
dr. Enny Suswati, M.Kes
NIP 19700214 199903 2 001
id
dr. Edy Junaidi, M.Sc
NIP 19750801
id 200312 1 003
d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
d
/:d
:p//:d
:p//:Kes
/
/
/
dr. tDiana
Chusna
Mufida, M.Kes ttp:p//:d
dr. Heni Fatmawati,ttM.
/
//dig
/
/
p
p
t
h
hhtt 2 001
htt197 203 182 003 122 001 hhtt
NIP
NIP 19760212 200501
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
Mengesahkan
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
Dekan,
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
dr. Enny Suswati,
il
idgigil
idgigM.Kes
d
:p//:d
:p//:199903
/
/
/
/
p
p
t
t
NIP
19700214
2 001
t
t
hhtt
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
vii
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
c.id
c.id
j.a
.une
ilib
g
://di
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
c.id
j.a
.une
ilib
/dig
ttp:/
h
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
c.id
j.a
.une
ilib
/dig
ttp:/
h
ilib
/dig
ttp:/
h
RINGKASAN
Uji Aktivitas Antibakteri Ekstrak Etanol Buah Pare (Momordica charantia
L.) terhadap Pertumbuhan Escherichia coli secara in vitro; Faruq Akbar Al
Rosyad, 072010101064; 2012: 54 halaman; Fakultas Kedokteran Universitas
Jember.
Penyakit infeksi masih menempati urutan teratas penyebab kesakitan dan
kematian di negara berkembang termasuk Indonesia. Salah satu penyebab infeksi
adalah bakteri. Salah satu penyebab infeksi adalah Escherichia coli. E. coli
merupakan anggota flora usus normal yang pada umumnya tidak menyebabkan
penyakit dan dalam usus mungkin berperan terhadap pengaturan fungsi dan
absorbsi nutrisi makanan secara normal di dalam usus. Tapi, bakteri ini menjadi
bersifat patogen apabila bakteri ini berada di luar usus. Penyakit infeksi termasuk
oleh bakteri E. coli dapat diobati dengan menggunakan obat antibiotik. Namun,
dalam beberapa tahun terakhir, banyak dilaporkan adanya resistensi obat terhadap
bakteri patogen pada manusia. Hal ini mendorong ditemukannya produk alternatif
untuk mengatasi infeksi E. coli, salah satunya adalah buah pare. Buah pare
mengandung banyak senyawa kimia, antara lain flavonoids yaitu salah satu
senyawa yang memiliki aktivitas antibakteri.
Tujuan dari penelitian ini adalah untuk mengetahui: (1) adanya aktivitas
antibakteri ekstrak etanol buah pare (Momordica charantia L.) terhadap E. coli
secara in vitro, (2) adanya perbedaan radius zona hambat pada aktivitas
antibakteri ekstrak etanol buah pare konsentrasi 0,12 mg/ml; 0,24 mg/ml; 0,49
mg/ml; 0,98mg/ml; 1,95 mg/ml; 3,9 mg/ml; 7,8 mg/ml 15,6 mg/ml terhadap
pertumbuhan E. coli, serta (3) Mengetahui Konsentrasi Hambat Minimal (KHM)
breakpoint ekstrak etanol buah pare (Momordica charantia L.) terhadap
pertumbuhan E. coli. Jenis penelitian yang digunakan adalah True Experimental
Design dengan rancangan penelitian Posttest Only Control Group Design. Sampel
yang digunakan adalah bakteri E. Coli, dengan besar sampel 48. Konsentrasi
viii
j.a
.une
b.u
gili
://di
b.u
b.u
gili
://di
gili
://di
http
http
b.u
gili
://di
http
larutan uji yang digunakan adalah ekstrak etanol buah pare dengan konsentrasi
0,12 mg/ml; 0,24 mg/ml; 0,49 mg/ml; 0,98mg/ml; 1,95 mg/ml; 3,9 mg/ml; 7,8
mg/ml 15,6 mg/ml sedangkan kontrol negatifnya adalah larutan NaCMC 0,5%,
dan kontrol positifnya adalah suspensi siprofloksasin.
Pada penelitian didapatkan rata-rata radius zona hambat pertumbuhan
bakteri E. coli pada media Mueller Hinton untuk tiap konsentrasi 15,6 mg/ml;
7,8 mg/ml; 3,9 mg/ml; 1,95 mg/ml; 0,98 mg/ml; 0,49 mg/ml; 0,24 mg/ml; dan
0,12 mg/ml berturut-turut yaitu 8,02 mm; 6,58 mm; 5,83 mm; 3,88 mm; 3,03 mm;
1,99 mm; 0,48 mm; dan 0 mm. Pengukuran dilakukan dengan menghitung zona
hambat yang terbentuk dihitung dari tepi lubang sumuran hingga batas tepi zona
bening yang terbentuk. Dengan ketetapan bahwa suatu konsentrasi dianggap
mempunyai zona hambat apabila radius zona bening yang dihasilkan di atas 0
mm, maka dapat dikatakan bahwa pada konsentrasi 0,12 mg/ml tidak terbentuk
zona hambat. Data kemudian dianalisis dengan uji One Way ANOVA untuk
mengevaluasi perbedaan rata-rata antar populasi dan Uji Regresi Linear untuk
menentukan KHM secara kuantitatif.
Hasil penelitian menunjukkan bahwa ekstrak etanol buah pare
mempunyai aktivitas antibakteri terhadap pertumbuhan E. coli secara in vitro. Hal
ini ditunjukkan dengan terbentuknya radius zona hambat pada media Mueller
Hinton. Semakin tinggi konsentrasi ekstrak etanol buah pare maka daya hambat
terhadap pertumbuhan E. coli semakin besar. Selain itu, ekstrak etanol buah pare
memiliki Konsentrasi Hambat Minimal (KHM) breakpoint terhadap pertumbuhan
E. coli secara kualitatif sebesar 7,8 mg/ml, sedangkan secara kuantitatif
menggunakan Metode Regresi Linear didapatkan KHM sebesar 4,2 mg/ml.
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ix
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
ne j.
nej.
.bu.n
PRAKATAilib.bu.une
u
b
i
l
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
Puji syukur kepada ALLAH SWT atas segala rahmat dan karunia-Nya
d
.cid.id
skripsi yang a
berjudul
ca.cid.id “Uji Aktivitas
ca.cid.id
aj.camenyelesaikan
aj.ca.ci .id sehingga penulis dapat
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.
.
e
e
e
e
e
nEtanol
ne
nejcharantia L.) terhadap
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
Antibakteri Ekstrak
Buah Pare (Momordica
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
:p//:d
:p//:ind
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
Pertumbuhan
Escherichia
coli
secara
vitro”.
Skripsi
ini
disusun
untuk
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
memenuhi salah satu syarat menyelesaikan pendidikan strata satu (S1) pada
ca.cid.id Fakultas Kedokteran Universitas
ca.cid.id Jember.
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
n
ej. ini tidak lepas dari
nej.
nskripsi
nej. berbagai pihak. Oleh
nej.
.bu.n
.bu.n
.bubantuan
.bu.n
u
u
u
u
Penyusunan
b
b
b
b
.
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
ig ili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
karena
itu, penulis menyampaikan terima
hthttp
hthttpkasih kepada:
hthttp
1. dr. Enny Suswati, M.Kes selaku dosen penguji dan Dekan Fakultas
d
d
did
.cid.idkesempatan yang
atas segala fasilitas
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id Kedokteran Universitas
aj.ca.ci .Jember
aj.cadan
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
nedi Universitas Jember; ilib.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
diberikan
selama
menempuh
pendidikan
kedokteran
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
/:d
//:d
:p//:d
:pDiana
:p/selaku
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
t
t
t
thtp
t
2. hdr.
Chusna
Mufida,
M.Kes
Dosen
Pembimbing
Utama
dan
hhtt
hhtt
tt
dr. Heni Fatmawati, M. Kes selaku Dosen Pembimbing Anggota yang telah
.cid.id penulisan tugas
meluangkan waktu,j.a
pikiran,
ca.cid.id tenaga, dan perhatiannya
ca.cid.id
ca.cid.id
cadalam
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
akhir
ini;
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
ig ili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
thttEdy
3. hdr.
p Junaidi, M.Sc sebagai dosen
hthttp kritik,
hthttppenguji yang banyak memberikan
saran, dan masukan yang membangun dalam penulisan skripsi ini;
d
d
did dr. Hj. Endang
.cid.idH. Rushadi, S.H.,M.M.,M.H.
aj.caDrs.
aj.ca.ci .id 4. Kedua orangtua saya,
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .dan
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
u.n
ne atas dukungan moril,ilibmateri,
ne
ne
nedoa, dan semua curahan
.btercinta
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
i
i
i
Astuti
M.M.
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
saya;
t
hkasih
hhtt
hhtkepada
htt sayang yang selalu diberikan
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
5. Keluarga besar saya, Budhe Erna, Mas Rizal, Mila, Mas Tyo, Icha, Mas
d
ca.cid.id
a
.
j
e
e
e
j.
ej.
ndukungan
nej.
nedalam
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
terima kasih
atas
dan
doa
nya
selama
ini
menggapai
cita-cita
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp seorang dokter;
hsebagai
hthttp
hthttp
d
.ci .idTun dan Lek Mar,
ca.ci .idRatna, Mbak Wahyu, Alm
Hendrik, Mbak Gita,
Mak
j.aMbak
j.aca
6. Rekan kerja saya, Okta dan Noverio yang telah senantiasa membantu saya;
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
x
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
7. Teman-teman angkatan 2007 tercinta, semua anggota TBM VERTEX dan
rekan-rekan sejawat yang
berjuang
d mendukung dan telah
ca.cid.id
ca.cid.iselalu
ca.cid.id bersama-sama
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
j.
nej.
neuntuk
nej. FK UNEJ;
nej.
.bu.n
.bu.n
.budi.n
.bu.n
selama iniilberjuang
menyelesaikan studi
kampus
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
i
i
i
ig ili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
8. hTeman
terdekat
yang
selalu
mendukung
saya,
Dito,
Chandra
dan
Dayah;
t
t
t
thttp
hthttp
hthttp
9. Keluarga besar Mabes 2007 yang selalu mengingatkan saya baik dengan halus
d
.cid.id segera menyelesaikan skripsi;
maupun kurang halusac
untuk
ca.cid.id
ca.cid.id
aj.ca.ci .id
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
a
.
.
.
e
e
e
e
nej menempuh pendidikan
ne
nej ini di RA Perwanida,
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
10. Guru-guruilisaya
selama
selama
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
d
/:d
:p//:d
:p//:SMAN
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
SDN
Bendogerit
III,
SMPN
1
Blitar,
1
Sutojayan.
Terima
kasih
atas
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
semua ilmu yang telah diberikan kepada saya dan berusaha menjadikan saya
sebagai sosok yang berguna
ca.cid.id
ca.cid.id bagi nusa dan bangsa; j.aca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
e
u.n
nej.
nej. Mikrobiologi Fakultas
nej. Univeritas Jember,
nej.
.bu.n
.bu.n
.bKedokteran
.bu.n
u
u
u
u
11.
Teknisi
Laboratorium
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
ig ili
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp Lilis dan seluruh staff kampus
hMbak
hthttpFK UNEJ, terima kasih atashthbantuan
ttp dan
kerjasama, dukungan serta masukan selama penelitian skripsi ini;
d
d
d.id saya sebutkan satu per satu.
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id 12. Semua pihak yangejtidak
aj.ca.cidapat
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
e
e
e
n
e
ne
ne
nmenerima
ne yang membangun dari
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.saran
u
u
u
u
b
b
b
b
Penulis
juga
segala
kritik
dan
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
//:d
:pberharap
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
berbagai
pihak
demi
kesempurnaan
skripsi
ini.
Akhir
kata,
penulis
hhtt
hhtt
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
semoga skripsi ini dapat bermanfaat.
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
Jember, Juni 2012
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
Penulis
xi
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
DAFTAR ISI
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
p
hthttHalaman
HALAMAN SAMPUL ................................................................................
i
HALAMAN PERNYATAAN.....................................................................
v
PRAKATA ...................................................................................................
x
DAFTAR LAMPIRAN ...............................................................................
xvii
Tujuan Penelitian ................................................................
3
d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id HALAMAN JUDULe...................................................................................
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
ii
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
HALAMAN
PERSEMBAHAN
.................................................................
iii
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
HALAMAN
MOTTO .................................................................................
iv
ca.cid.id HALAMAN BIMBINGAN.........................................................................
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
vi
j
j
j
j
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
HALAMAN
.....................................................................
viiili
ili
ig ili
idgigPENGESAHAN
idgigili
idgig
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
//dig
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp viii
RINGKASAN
..............................................................................................
d
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id DAFTAR ISI ...............................................................................................
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
xii
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
DAFTAR
TABEL
idgigxvil
ig il
idgigil .......................................................................................
idgigil
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt GAMBAR ..................................................................................
hhtt
DAFTAR
xvi
id
ca.cid.........................................................................
ca.cid.id BAB 1. PENDAHULUAN
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
1
e
e
e
e
nej.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
ili Belakang ....................................................................
idgigLatar
ig ili
idgig1ili
idgigili
d
/:1.1
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp
hthttp 1.2 Rumusan Masalah h..............................................................
hthttp
3
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
1.3
d
d
.idd
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
je.aj.cac.iUmum
j
j
1.3.1neTujuan
...........................................................
3
e
e
ne
ne
.bu.un
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
il
idgig1.3.2
idgig3il
idgigil
Tujuan Khusus ..........................................................
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt 1.4 Manfaat Penelitianh..............................................................
hhtt
htt
3
BAB 2. TINJAUAN PUSTAKA ..............................................................
4
id.id
id.id
id.id
.
.
.
c
c
ca.cid.id
c
a
a
a
a
c
c
c
.
.
.
.
j
j
j
j
a
a
a
2.1 Escherichia
4 neej.
e
e
e
nej. coli ...................................................................
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
bli.bu.un
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
l
l
l
g
g
g
g
i
i
i
i
i
i
i
i
/:d
//:d
:p//:d
:p//:d
:p......................................................
/dig2.1.1 Klasifikasi E. coli
/dig4
/dig
/
//dig
/
/
p
p
t
t
t
t
t
t
t
hthtp
h
h
t
ht
ht .......................................................
2.1.2 Morfologi E. coli
4
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
2.1.3
Struktur antigen .........................................................
6
d
d.id
d.id
i
i
.
.
c
c
aj.ca.ci .id
aj.ac yang disebabkan E. colie...............................
aj.ac
.
.
.
j
j
j
e
e
2.1.4
Peyakit
6
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
xii
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
2.2 Pare (Momordica charantia L.)...........................................
2.2.1
Klasifikasi
c.id.id Pare .........................................................
c.id.id
2.2.4
Pare (Momordica charantia L.) sebagai Antibakteri
7
8
ca.cid.id
a
a
a
c
c
.
.
.
j
j
j
a
a
e
e
e
n
ej.
nMorfologi
nej. L.) ...............
nej.
.bu.n
.bucharantia
2.2.2
Pare (Momordica
8b.bu.n
u
u
u
b
b
.
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
2.2.3
Kandungan
Senyawa
Pare
(Momordica
charantia
L.)
10
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
13
d
d.id
d
Kontraindikasi
dan Efek Samping Pare
13
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci....................
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
2.3 iliSiprofloksasin
......................................................................
14
u
u
u
b
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
2.3.1
Efek
samping
antibiotik
siprofloksasin
.....................
15
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
2.2.5
2.4 Metode Uji Kepekaan Antimikroba ..................................
16
16
ca.cid.id
a
.
.
.
j
j
j
a
a
e
e
e
ej. .........................................................................
nDilusi
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
2.4.2
18
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
2.4.3 E-Test ........................................................................
18
hthttp
hthttp
hthttp
2.4.1
2.5
d.id
d
Difusi
ac.ci.........................................................................
ac.ci .id
Kerangka Konseptual Peneltian .......................................
19
d
d
d
.cid.id
2.6 Hipotesis
............................................................
20
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.caPenelitian
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
e
ne
ne
nPENELITIAN
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
BAB
3.
METODE
...........................................................
21
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
d
/:d
:p//:d
:p//:3.1
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
Jenis
Penelitian
....................................................................
21
hhtt
hhtt
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
3.2
Rancangan Penelitian .........................................................
21
id.id
Metodej.Uji
Kuman terhadap
......
c.cid.id
ac.cKepekaan
j.aAntibakteri
23
ca.cid.id
a
.
j
a
a
e j.
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
unedan Waktu Penelitian............................................
u
u
bli.bu.n
b
b
i
i
3.4giliTempat
23
l
l
i
i
idigi
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
3.4.1 Tempat.......................................................................
hthttp
hthttp 23
hthttp
3.3
3.4.2 Waktu........................................................................
23
d
d
ca.cid.id
23
a
.
j
a
a
.
.
.
e
e
e
ej
nSampel
nej
nej
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
3.5.1
Penelitian
......................................................
23
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
3.5.2 Ukuran Sampel
size)....................................
23
t
hhtt
hhtt
hht(sample
3.5
i
.i
Sampelj..................................................................................
.ac.c.id
j.ac c.id
3.6
Variabel penelitian ..............................................................
24
ca.cid.idBebas .........................................................
ca.cid.id
ca.cid.id
3.6.1 Variabel
24
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ej.
nVariabel
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
3.6.2
Terikat
........................................................
24
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
3.6.3 Variabel Terkendali...................................................
25
hthttp
hthttp
hthttp
3.7
Definisi Operasional............................................................
25
d
d
ca.cid.id Penelitian..................................................
3.8 Alat dan
26
aj.ca.ci .id
ajBahan
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
.
e
e
e
e
ne
nBahan
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
3.8.1
Penelitian
......................................................
26
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
xiii
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
igliiblib.u
g
i
d
i
/://d
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
igliiblib.u
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
3.8.2
Alat Penelitian ...........................................................
26
27
ca.cid.id
a
a
a
c
c
.
.
.
j
j
j
a
a
e
e
e
ej.
nPersiapan
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
3.9.1
Alat ...........................................................
27
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
d
/:d
/:Etanol
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
3.9.2
Pembuatan
Ekstrak
Buah
Pare
.......................
27
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
3.9
Prosedur Penelitian
c.id.id .............................................................
c.id.id
3.9.3
Pembuatan Larutan NaCMC 0,5% ...........................
27
d
did Pare...
d
Pembuatan
28
aj.ca.ci .id Konsentrasi EkstrakeEtanol
aj.ca.ci .Buah
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
nPembuatan
ne...........................
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
3.9.5
Larutan 0,5 McFarland
29
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
3.9.6
Pembuatan
Suspensi
Escherichia
coli.......................
29
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
3.9.4
3.9.7
Pembuatan Media Agar Mueller Hinton ...................
29
30
ca.cid.id
a
.
.
.
j
j
j
a
a
e
e
e
ej. Perlakuan........................................................
nTahap
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
3.9.9
30
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
3.9.10 Tahap Pengamatan
30
hthttp
hthttp....................................................
hthttp
3.9.8
d
Pembuatan
c.cid.id
ac.ci .id Suspensi Siprofloksasina.........................
3.10 Analisis Data ........................................................................
31
d
d
d
d
3.11 Alur Penelitian
32
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id....................................................................
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
u.n
ne
ne
nePEMBAHASAN ....................................................
ne
.bu.n
.bu.n
.bDAN
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
BAB
4.
HASIL
33
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
d
/:d
:p//:d
:p//:4.1
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
Hasil
Penelitian
....................................................................
33
hhtt
hhtt
hhtt
4.2 Analisis Data.........................................................................
36
id
4.3 Pembahasan
.........................................................................
38
ca.cid
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
.
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
nej. DAN SARAN ....................................................
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
BAB
5.
KESIMPULAN
41
l
l
l
l
i
i
i
i
idgigili
ig ili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
41
hthttp 5.1 Kesimpulan ..........................................................................
hthttp
hthttp
5.2
Saran ....................................................................................
41
d
d
d
d
.................................................................................
42
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id DAFTAR PUSTAKA
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
.
j
j
j
j
e
e
e
e
ne
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
u
b
b
b
b
i
i
i
i
LAMPIRAN
.................................................................................................
47
l
l
l
l
i
i
i
i
i
i
i
i
idgigil
ig il
idgigil
idgigil
/:d
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
//dig
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/:d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
ig il
/:d
//dig
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
/d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
ig ili
://d
//dig
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u