Ustadz Muhammad Natsir WA Manhajuhu Fid-Da'wah

‫ﺪ ﺎ ﺮو ﻬ‬

‫اﻷ ﺎذ‬

‫ﺪم ﻜ ﺔ ا ﺮوط‬
‫آ ﺔ ا ﺪرا ﺎت ا‬

‫ا ﺪ ﻮة‬

‫ﻮل ﻰ ا ﺪر ﺔ ا ﺎ ﺔ ا و ﻰ‬
‫ﺔ وا ﺮ ﺔ )‪(S.S.I‬‬

‫ا ﺪاد ا ﺎ ‪:‬‬
‫ﻮد‬
‫‪103060028856 :‬‬
‫ر ا‬
‫ا ﺮاف‪:‬‬
‫د‪ /‬ﺎن ﻬﺎب‬
‫ﺔ وا ﺮ ﺔ‬
‫آ ﺔ ا ﺪرا ﺎت ا‬
‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ‬

‫ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ اﷲ ا‬
‫ﺎآﺮ ﺎ‬
‫م‬
‫هـ ‪/‬‬

‫ا ﺎب اﻷول‬
‫ﺪ ﺔ‬
‫أ‪-‬‬

‫ﺔا‬
‫إن ا ﺪ ﻮة ا‬

‫ا ﺮ وا ﺮ‬
‫ﻮ ا ﻜ ﺎب‪ ،‬و‬

‫ﺮ‬

‫ﺔ‬
‫ﺮﺎ ﺎ‬
‫ﺎ ﺎ‬


‫ﺪث‬

‫ﺎ ﺎ‬
‫‪،‬و‬

‫ﻰا‬

‫ﺮ ﻜ أ ﺎم ا ﺎس‬

‫ﺮا إ ﻰ ا ﺮ و ﺎ ﺎ‬
‫‪ -‬ﺄﺮ‬

‫ﺪ‬
‫‪1‬‬

‫ﻰ‬

‫وهﻮ‬


‫آ ا ذان‪ -‬و ﺮك‬

‫ا‬

‫ﺪاء إ ﻰ‬

‫‪ ،‬و‬

‫ا ﻜ ﺎر‬
‫وا‬

‫‪ ،-‬و‬

‫ﺎدة ا‬

‫‪ -‬ﺎ ﺎذ ار ﺎ ﺎ‬

‫ﺪاء إ ﻰ‬

‫ا ﺰب‬


‫ﻮب وا ﺎ ‪ ،‬ﻜ ا ﺪ ﻮة ا‬
‫ﺮ ا ﺮك‪ ،‬وا‬
‫ﺔ ه‬

‫ا‬

‫ا‬

‫وا ﺮ ﻮن وا ﻬﺪاء وا‬
‫ا د ﺎن‬

‫ﻰ ا ﱢﺪ‬

‫أ‬

‫ﺎب ا ﻮاه ‪ ،‬وا ه‬

‫ﺎﻰ – اﻜ ﺔ ا‬


‫آﱢ و ﻮ آﺮ ا‬

‫ﻰ ا ﺎس وأ‬

‫أ ﺮه‬
‫ا‬

‫و ﺬروه‬

‫ا ﺎ‬

‫ﻰ‬

‫ﺎﺮ‬

‫ر ﻮ‬

‫ﱢ‬

‫ا‬


‫ﺮآﻮن(‪.1‬‬
‫ﺎل ﺎ‬

‫أ ﺮ ا ﺎس‬

‫ﺎ‬

‫ﺪ هﺪو ‪،‬‬

‫ﻬ د ﻮا ا ﺎس إ ﻰ ﺎ ﺎء اﷲ‬
‫ا ﺮ وا‬

‫ﺎدة‪،‬‬

‫ﻬﺎوي ا ﺮور وا ﺎء‪ ،‬و ﺮدوا ا ﻮل‬

‫رق‬

‫ا هﻮاء وا ﻬﻮات‪ ،‬و ﻬﺮوا ا ﻮس‬

‫ﺎ ﺪ ﻮة إ ﻰ‬

‫د ﺎ إ ﻬﺎ ا‬

‫ﺎء‬

‫ﺎ ﻬﺪى ود‬

‫ﺎ ﻬ و ﺎده ‪ ،‬ود ﻮه إ ﻰ ﺎ‬
‫ﻮط‬

‫ا ﺪ ﻮة‬

‫ا‬

‫ﺪ أ ﻮ ‪ ،‬وآ‬

‫أن‬

‫اﷲ‬


‫أدران ا ﺎ‬

‫ﺔ و‬

‫ﺔ ا‬

‫وا ﺮذا‬

‫‪2‬‬

‫ﻬﻮد‬

‫ﺎن ا ﻜﺎ ‪ ،‬ورأس‬

‫ا ﺎ ‪ ،‬و ﺎرة ا ﻬﺪاة و ﺔ ا ﺪ ﺎة‪ ،‬وأ ﺮب ا ﺮق إ ﻰ ا ﺎة‬

‫ﺮور ا ﺎ ﺔ‪ ،‬وا ﻮز ﺮ ﻮا‬
‫ا ﺪ ﻮة إ ﻰ ا‬
‫ز‬

‫ا‬

‫ا‬

‫ﺎ ﻮن‪ -‬وإ ﺎ ﺔ ا ﺪ‬

‫وآ‬

‫ﺰاب ا ﺎ ﺔ‬

‫ﺮ ﺔ اﷲ و ﻮ ﺪ ‪ ،‬و ﺎد‬

‫ﺎ ﻰ )هﻮ ا ﺬي أر‬

‫ا ﺎ ‪ ،‬ﻮ‬

‫ﻬﺮ‬

‫ﺔه‬


‫ﺄوا ﺮ وا‬
‫ء آ ﺔ اﷲ‬

‫دون اﷲ‪ ،‬آ ﺎ‬

‫ء‬
‫ﺎ ا‬

‫ﻰ‬
‫ا ز ﺎن‬

‫ﻮر ‪ ،‬و ﻰ ﺪر ﺎ ﺎح‬
‫أ ﺎل‬

‫وهﺎدة ا ﻬﻮات‪ ،‬وا‬
‫وا‬

‫اﷲ‬

‫ا ﺪار ا ﺎ ﺔ‪ ،‬و ﺎ آﺎن‬


‫ﻬﺮ‬

‫ﻬﻮي‬

‫ﻮ ﻬ آ‬

‫ا ﻮ‬

‫ﺪ ﺎ ‪،‬‬
‫ﺰا ﺔ إ ﻰ‬

‫ا ﺰا ﺎت‪ ،‬وا ﺮ ﺔ‬

‫ﺎت‪.3‬‬

‫‪ 1‬ا ﻮ ﺔ )‪33 :( 9‬‬
‫ﺔ وأه ‪) ،‬ا ﺎهﺮة‪ ،‬ﻜ ﺔ وه ﺔ‪،‬‬
‫ﺪ ﻮة ا‬
‫‪ 2‬ﺪ ا ﺪي أ ﻮ ا ﻮر‪ ،‬ا‬
‫‪1412‬هـ ‪ 1992 /‬م (‪ ،‬ط ‪ ،1‬ص ‪9‬‬
‫ﺔ‪) ،‬دم‪ ،‬دار ا ﺮو ﺔ‪ ،‬دت( دط‪ ،‬ص ‪24‬‬
‫‪ 3‬ا ﻮ ﻜﺮ زآﺮى‪ ،‬ا ﺪ ﻮة ا‬
‫‪2‬‬

‫ﺮ‬

‫ﺎ ﺔ‬

‫ﺎ ﺮ‬
‫و‬

‫ﺎدة‪ ،‬وذ ﻚ‬

‫ا‬

‫ﺔ‬

‫ﺔا‬

‫و ﺎﻰ‬
‫و ﻜ‬

‫ﻬﺎ و‬
‫ا‬

‫ﻮق ا‬

‫وﺮ ﺪ إﻰ ﺎ‬
‫وا ﺪ ﻮة ا‬

‫ﺮا ﺔ‬

‫ﺎ‬

‫هﺬا ن ا ﺎ‬

‫ﺔ ا ﺪا ﺔ‪.4‬‬

‫ا‬

‫ﺎج إ ﻰ ا ﻜ ﺮ‬

‫ا ﻬﻮد ﺪ‬

‫اﷲ ﺰ و‬
‫ﻬﺎ آ‬

‫ا ﺪة ﻜ‬

‫‪ ،5‬وه‬
‫أراض‬

‫ﺮ ﻬﺎ ﺪ ﺎ‬
‫ﺎج أ‬
‫ﺪة‬

‫ﺎ إﻰ‬
‫ﻬﺮ ﻬﺎ‬

‫م‪.‬‬
‫م‬

‫ﺎر ا‬

‫ا ﺪ ﻮة‪ ،‬و‬
‫ﺬ ﻬﻮر ا‬
‫‪songo‬‬

‫ﻮق‪ ،‬و‬

‫ا ﺎس إ ﻰ د‬

‫ا ﺎه ا ﺪ ﺪة وا ﺮا‬
‫وا‬

‫ﺮ وا ﻮا‬

‫ﻮي‬

‫ﻰ‬

‫ﺪودة ﺎ ﺬات وا ﺰ ﺎن وا ﻜﺎن ﻮ ﻬ‬

‫ﺔ‬

‫ﻮ هﺪا ﺔ ا ﺰ ﺪ‬
‫و‬

‫إﻬ‬
‫ﺎن ا‬

‫ﺮا‬

‫ﻮر ا‬

‫ﺔ إ ﻰ د ﻮة اﷲ هﺬ ‪ ،‬و ﺪو ﻬﺎ‬
‫ا ﻬﻰ د ﺎ‬

‫ا‬

‫ﺮار‬

‫ا ﺎء ا ﺎ‬

‫ﺎ‬
‫م‬

‫ﻮ‬

‫د ﺎ إ ﺪو‬
‫إ ﺪو‬

‫ﺎ‬

‫دور ا‬

‫ﺎ‪ ،‬ﺎ ﺪ ﺎة ا ﺪو‬

‫ﺎء ا‬
‫ﻮن آ ﺮون ﺪا‬

‫ﻰ ا ن‪ ،‬ﺬ أ ﺎم ا و ﺎء ا‬

‫(‪ ،6‬و ﻮ ﺎ هﺎ ﻜﺎ‪ ،( Buya Hamka) 7‬و ﻮ ﺎ‬

‫ﻮر‪ ،8‬وا‬

‫ﺔ أ ﻮ ﻬﺎ وو ﺎ ﻬﺎ‪ ) ،‬ا ﺎهﺮة‪ ،‬دار ا ﻜ ﺎب ا‬

‫ﺔ)‬

‫‪wali‬‬

‫ﺎذ‬

‫ﺪ‬

‫ﺮى‪،‬‬

‫‪ 4‬أ ﺪ أ ﺪ ﻮ ﻰ‪ ،‬ا ﺪ ﻮة ا‬
‫‪1403‬هـ ‪ 1987 /‬م ( ط ‪ ،3‬ص‪1‬‬
‫ﺔ وأه ‪ ،‬ص ‪10‬‬
‫ﺪ ﻮة ا‬
‫‪ 5‬ﺪ ا ﺪي أ ﻮ ا ﻮر‪ ،‬ا‬
‫ﻮل أن آ ﺔ " ﻮ ﻮ‬
‫ﻰ ا و ﺎء ا ﺔ )‪ ،( wali songo‬ﻬ‬
‫ا ﺎء‬
‫‪ 6‬وﺪا‬
‫ﻮل أن آ ﺔ " ﻮ ﻮ"‬
‫ﻰ ﺮف‪ ،‬و ﻬ‬
‫ا ﺮ ﺔ‪،‬‬
‫آ ﺔ" ﺎ"‬
‫" )‪( songo‬‬
‫ﺔ ) ‪wali‬‬
‫ﺎل إن ا و ﺎء ا‬
‫ﻰ ا ﻜﺎن‪ ،‬ﻬ‬
‫)‪ ( songo‬آ ﺔ " ﺎ " ا ﺎوي‬
‫‪( songo‬ه ) ﻮ ﺎ ﺎ ﻚ ا ﺮاه ‪ ،‬ورادن ) ‪ ( Raden‬ر ﺔ‪ ،‬و ﺪوم ا ﺮاه ‪ ،‬ورادن ﺎ ‪،‬‬
‫هﺪا ﺔ اﷲ‪.‬‬
‫ا ‪ ،‬ورادن ﺎ ﺪ‪ ،‬ورادن ﺮ ﺎ ﺪ‪ ،‬و ﺮ‬
‫و ﺮ ﺎدق‪ ،‬و‬
‫‪http://id.wikipedia.org/wiki/Walisongo‬‬

‫ﺎ ﻮا ﻮ ﺮا ا ﺮ ﺔ‪ :‬ﺔ ‪ 16‬ﺮا ﺮ‬
‫ا ﺎج ﺪ ا ﺎ ﻚ آﺮ ا ﺮ اﷲ ‪ ،‬و ﺪ‬
‫‪ 7‬آﺎن ا‬
‫‪1908‬م‪ ،‬ﻮ ﻰ ا ﺎر ‪ 24 :‬ﻮ ﻮ ‪،1281‬و ﺪ أ ا ﻜ ا ﻜ ﺮة )‪ 113‬آ ﺎ ﺎ( ‪ ،‬وأ ﻬﺎ " ﺮ‬
‫ا زهﺎر"‪Romdonni Muslim,S.Ag, 72 Tokoh Muslim Indonesia, (Jakarta, Restu Ilahi .‬‬
‫)‪ ،(2005‬ص ‪64‬‬

‫أ ﺪ ر ﺪ ﻮ ﺎن ا ﺎس ‪ ،‬و ﺪ‬
‫‪8‬ا‬
‫ﺎآﺎر ﺎ ﺔ ‪ 25‬ﺎر ‪ ،1985‬أ ﺪ رء‬

‫ﺎ‬
‫"‬

‫ﻮا‪ ،‬ﺔ ‪ 15‬د ﺎر ‪1895‬م‪ ،‬ﻮ ‪:‬‬
‫ﺪ ﺔ" ﺔ ‪1909 -1902‬م ‪Romdonni ) .‬‬

‫)‪ ،(Muslim,S.Ag, 72 Tokoh Muslim Indonesia,‬ص ‪49‬‬

‫‪3‬‬

‫ﻰ ا‬

‫ﺎ ﺮ‪،‬‬
‫ﺪ ﺮ‬

‫ﺪ ز‬

‫ﺎذ‬

‫ﺪ ﺎ ﺮ‬

‫ﺎذ‬

‫ا ﺪ ﺔ وا ﺎ ﺔ‬
‫ﺎ ﺎ‬

‫آﺎن دا ﺎ‪ ،‬ﺎ ﺪ‬
‫ا ﺮك‬

‫)‪ ( DDII‬ا‬
‫أ‬

‫ﺎذ‬

‫ا‬

‫ﺎد ا‬
‫ا‬

‫ﺮ‬

‫)‬

‫)‪Persis(Persatuan Islam‬‬

‫ﻰ ا ﺪو‬

‫ﺔ‬

‫ﺪ ﻮة ا‬

‫ا ﺎ ﻬﺎ‬

‫ز‬

‫وﺪه ا‬

‫ﺎذ‬

‫ﺪ ﺎ ﺮ أن ﻜﻮن هﺬا ا ﺪ ﺪا‬

‫ا ﺪة‬

‫ر‬

‫ﺪ ﺬل ﻮل‬

‫‪.13‬‬

‫ا ﺎ ﻮن ا‬

‫‪ ،‬و ﺬ ﻚ ﺮى ا‬

‫ﺎذ‬

‫ﺎ ﺎرآﺎ‪،‬‬

‫ﺪ ﺎ ﺮ أن ا ﺮ ﺔ‬

‫ذ ﻚ ا ﺎ ﻮن ه ا ﺎ ﺔ‪ ،‬اي ا ﺎ ﺔ و ﺔ‬

‫ا‬

‫ﺔ‪ ،‬و ﺪ ﺎل ا‬

‫)‪(konstituante‬‬

‫ﻰ ا‬

‫ز‬

‫وإ ﺎ أن ﻜﻮن‬

‫ﺎ ﺔ ا‬
‫اﺪ‬

‫ﺪ ﺎ ﺮ‬

‫ﺪز ‪،‬‬

‫ﺔ‬
‫ب‪ " -‬داع‬

‫ا ﺄ‬

‫ﺎ ﺔ ﻬﺬ ا ﺪو ﺔ إ ﺎ أن ﻜﻮن‬

‫ﻰ ا‬
‫ﻰ ا‬

‫ا ﺎ ﻮن‬

‫أ ﺎم ا‬

‫ﺔ ‪ : 1957‬إن ا ﺎدئ ا‬

‫ﺎس ا ﺪ‬

‫ا ﺎدئ ا‬

‫ﺎذ‬

‫ﻮم‬

‫ﺪ ﺎ ﺮ‬

‫ﻰ ذ ﻚ آﻮ‬

‫ﺎ ﺪو ‪ ،12‬وو ﻮد ا‬

‫(‬

‫ﻮ ﺎ هﺎ ﻜﺎ‪ ،‬وه ﺎ ﺮ ﺎن‬

‫ﺮ ه ﺎ‪ ،‬وأ ﺎ ا‬

‫ﺪ ﺔ ا ﺪ ﻮة‪،‬‬

‫‪9‬ا‬
‫‪،1951‬‬

‫اﺪ‬

‫)‪M.Zainuddin M.Z.‬‬

‫ا ﻬﺎب‪.10‬‬

‫ﺎ ﺮا‬

‫‪11‬‬

‫م ‪ .‬ز‪.‬‬

‫(‪ ،9‬ود‪.‬‬

‫ﺎس‬

‫ﺮ اﺪ‬

‫ﺎس ا ﺪ ﻰ‪،‬‬

‫ﻮن ا ﺔ " ‪ ،‬و ﺪ‬

‫ا ﺎر‬

‫‪ ،‬و ﺮى أن‬
‫ﻬﺎ‬

‫ﺪر‬

‫‪ 2‬ﺎرس‬

‫ﺔ‬

‫‪http://id.wikipedia.org/wiki/Zainuddin_Muhammad_Zein‬‬

‫ﺎ ﺔ‪،‬‬

‫ﺔ‪ 16 :‬ﺮا ﺮ ‪ ،1944‬آﺎن ا ﺪ‬

‫را ﺎ )‪ ،(Rappang‬ﻮ و‬
‫‪ 10‬و ﺪ‬
‫ﺎح"‪Romdoni Muslim, S.Ag. 72 Tokoh muslim ) .‬‬
‫ﺮ"ا‬
‫‪ ،‬ﺎ‬
‫ا ﺪو‬
‫‪ ،(Indonesi.‬ص ‪133‬‬
‫‪11‬‬
‫ﺔ‬
‫ﺎ ﺪو‬
‫ﺔ إ ﺪو ﺔ ا أ ﺎ ﻬﺎ ا ﺎج ز ﺰم وا ﺎج ﺪ ﺪ ﻮ ﻮس‬
‫ﺔا‬
‫‪ ،1923‬وا ﻬﺪف‬
‫‪A.M.S (Algemene‬‬
‫ﺪرس‬
‫ﺔ‬
‫ﺪ ﺎ ﺮ ا ﻮ ﺪة ا‬
‫‪ 12‬ا ﺮك ا ﺎذ‬
‫ﺎو ﺎ ﺎا ﺪر ﺔ ا ﺎو ﺔ ا ن‪ ،‬ﺔ ‪ 1932-1927‬م ) ‪Deliar Noer,‬‬
‫‪(Middlebare School‬‬
‫) ‪ (Gerakan Modern Islam di Indonesia 1900-1945, (Jakarta: LP3ES, 1985‬ص ‪102‬‬

‫ﺮي‬

‫ا ﺎر ‪ 9‬ﺎ ﻮ ‪ ،1967‬و‬
‫ﺔا‬
‫ﺪ ﻮة ا‬
‫ا ﻰ ا ﺪو‬
‫‪ 13‬آﺎ ا‬
‫ﻮر‪ ،‬ا ﺎذ دا ﻮك آﺎ ﻮ )‬
‫ا ﺎء ا ﺬ ا ﺮآﻮا ا ﺎ ﻬﺎ ‪ :‬آ ﺎه ﻮ ا ﺮ ‪ ،‬ا ﺎج‬

‫‪ ،(Datuk kayo‬ا ﺎج ﻮاوي دو ﻚ )‪Muhammad Kemal Hasan, ( Nawawi Duski‬‬
‫‪Modernisasi Indonesia, Respon Cendikiawan Muslim, (Jakarta; LSI, 1987),‬ص ‪.90‬‬
‫‪4‬‬

‫ا‬

‫ا‬

‫ا‬

‫ا‬

‫ﺎن‬

‫ﺎن‪ ،‬وا‬

‫ا ﺎدئ‪ ،‬و ﺎ‬
‫‪ ،‬وهﻮ ا‬

‫ا‬

‫ﺎ‬
‫ا‬

‫دور آ ﺮ‬
‫ﺮا‬

‫ا ﺎء ا ﻮ‬
‫ا‬

‫)ا‬

‫مو ﻮﺔ‬

‫ﺪة ا‬

‫ا‬
‫ا‬

‫ﻬﻮر ﺔ ا ﺪو‬

‫ﻰ‬

‫ﺮﻮ و‬

‫و‬
‫وا‬

‫‪،‬ر‬

‫وا‬

‫ﺎرض ر‬

‫د ﺎ و ﺪ ﺎ أن ا ﺎ‬
‫ﺎ ا ﺪ ﺎة ا ﺬ‬

‫ا‬

‫ا ﺮآﻮا‬

‫إ ﺪى‬
‫‪،‬‬

‫ﺎ د ﻮا إ‬

‫ل‪.‬‬

‫م إ ا ﺎدات ا ﺮ‬
‫ﻰ‬

‫م‬

‫ﺔ‬

‫آﺎ‬
‫ا ﻮا‬

‫ة وا ﺰآﺎة وا‬
‫) ا ﺎ ﺔ وا‬

‫ﺎم‬
‫ﺎ ﺔ‬

‫ﺎد ﺔ وا ﺎدة وا ﺎ ﺔ(‪.‬‬
‫و‬

‫ﺄ‬

‫ا ﻬ وا‬
‫أن ا‬

‫ﺮ ﻮن ﺎ د ﺎ إ‬

‫ر‬

‫ﺰاب ا ﺎ ﺔ‪ ،‬أ ﻬ ﺪ ﺮآﻮا ا ﺪ ﻮة‪ ،‬و ﻮا‬
‫ﻰا‬

‫ا ﺪ ﺎة إ ﻰ‬

‫ﺔ ) ﻮآﺎر ﻮ(‪.‬‬
‫م وا ﺎ ﺔ‪ ،‬و‬

‫و ﺮآﻮا ا‬

‫ﺪ ﻮة‬

‫و ﺎد ﻬ ‪.‬‬

‫ذه ﻬ إ‬

‫ﺮﺎ إﻰ ﺎﺔ ا ﺎ ﺔ‬
‫ا‬

‫ﻰ ا ﺪو‬
‫ﺔ‪ ،‬و ﺪ ار‬

‫ا ﺪ ﺪ أن ا ﺪ ﺎة ا ن‬

‫ﺎذ‬

‫ﺪ ﺮ ﻮا‬

‫ا‬

‫ﺄة ا ﺪ ﻮة ا‬

‫ﺪ ﺎ ﺮ‪ ،‬و‬

‫وإذا‬

‫ﺪر‬

‫ﺎﻰ ا ﺎ‬

‫‪.14‬‬

‫ﺪ ﺎ ﺮو‬

‫ﺔ(‬

‫ا‬

‫ﻬﺬ ا ﺪو ﺔ‪،‬‬
‫ﺎ ا‬

‫ﺎذ‬

‫‪ .‬و ﺮى أن ا‬
‫اﷲ‬

‫م هﻮ‬

‫ه ﺎ أرى أن ا‬

‫ﺎ ﻬ ا ﺪﺪ‬

‫ﺎذ‬

‫ا ﺎ ﺔ وا ﺪ ﻮة(‪ ،‬وا ﺪرا ﺔ‬

‫ا ﺪ ﻮة ) ا‬

‫ا ﺪ ﻮة ﻬ ﺔ ﺪا‬

‫ﻬ‬
‫وهﺬ ا ﻮر ا‬
‫اﻷ ﺎذ‬

‫ﺪ ﺎ ﺮأ ﺪ‬

‫ا ﺎ‬

‫ﺪ ﺎ ﺮو ﻬ‬

‫ﺎهﺪي ا ﺪ ﻮة‪ ،‬ا ﺬي‬

‫ﻬﺎ ا ﺪ ﺎة وا ﺎ ﻮن ا‬

‫أن ﻜ‬

‫هﺬا ا‬

‫‪،‬‬

‫ﻮن‪،‬‬

‫ا ﻮ ﻮع "‬

‫ا ﺪ ﻮة "‪.‬‬

‫‪M. Natsir, Islam Sebagai Dasar Negara) (Bandung; Pimpinan Fraksi Masyumi dalam Konstituante,‬‬
‫‪1957), h12‬‬

‫‪5‬‬

‫‪14‬‬

‫ﺪﺪا‬

‫ب‪-‬‬

‫إن هﺬا ا‬
‫ا ﻮر ا‬

‫ﺪا‬

‫وا‬

‫أن‬

‫ا‬

‫ﻰ‬

‫ﺪد هﺬا ا‬

‫ﺔ‪:‬‬
‫ﺎ ه ا ﺪ ﻮة وا ﻬ‬

‫‪-1‬‬
‫‪-2‬‬

‫ﺎ ﻜ ا ﺪ ﻮة و‬

‫‪-3‬‬

‫ﺎ أرآﺎن ا ﺪ ﻮة ؟‬

‫‪-4‬‬

‫ﺎ هﻮ ا ﻬ ا ﺬي‬

‫ﺎ؟‬

‫ﺔ وا‬

‫ﻬﺎ ؟‬
‫ا‬

‫ﺎء‬

‫‪-5‬‬

‫هﻮ ا‬

‫ﺎذ‬

‫ﺪ ﺎ ﺮ؟‬

‫‪-6‬‬

‫ﺎ دور ا‬

‫ﺎذ‬

‫ﺪ ﺎ ﺮ‬

‫‪-7‬‬

‫ﺎ هﻮ ا ﻬ ا ﺬي ﻜ ا‬

‫ا ﺪ ﻮة ؟‬
‫ﺪم ا ﺪ ﻮة‬

‫ﺎذ‬

‫إ ﺪز‬

‫ﺪ ﺎ ﺮ‬

‫ﺎ؟‬

‫ا ﺪ ﻮة ؟‬

‫ج‪ -‬أهﺪاف ا‬
‫اهﺪاف ﻬﺎ‪:‬‬

‫إن ﻬﺬا ا‬

‫ﺮ ﺔ ا ﺪ ﻮة و ﻬﺎ ﻬﺎ‬

‫‪-1‬‬
‫‪-2‬‬

‫ا‬

‫أه ﺔ ا ﺪ ﻮة‪ ،‬و ﻜﺎ ﻬ‬

‫ﻰ ا ﺪ ﺎة‬

‫‪-3‬‬

‫ﺮ ﺔ ﻜ ا ﺪ ﻮة و‬

‫‪-4‬‬

‫ﺮ ﺔ ارآﺎن ا ﺪ ﻮة‬
‫ﺮﺔ‬

‫‪-5‬‬
‫‪-6‬‬

‫ا ﺮد‬
‫ا‬

‫‪-7‬‬

‫ﺔا‬
‫ﻰ‬

‫ﻬﺎ‬
‫ﺎذ‬

‫ﺎل إن ا‬

‫ﺪ ﺎ ﺮ‬
‫ﺎذ‬

‫ﺪ ﺎ ﺮ‬

‫ﻬﻮر ﺔ‬
‫ﺮﺔ ﻬ ا‬

‫ﺎذ‬

‫ﺪ اﷲ‬

‫ﺪ ﺎ ﺮ‬

‫د‪ -‬أه ﺔ ا‬
‫‪6‬‬

‫ا ﺪ ﻮة‬

‫اﺬ‬

‫ﺪون ر‬

‫ﻬﺬا ا‬

‫أه ﺔ آ ﺮة ﺬآﺮهﺎ‬
‫ﺎدة‬

‫‪-1‬‬

‫ا‬

‫‪-2‬‬

‫ا‬

‫‪-3‬‬

‫آﺬ ﻚ‬

‫‪-4‬‬

‫وآﺬ ﻚ‬

‫‪-5‬‬

‫ز ﺎدة ا ﺰا ﺔ ا‬

‫ا ﺎط ا‬

‫ﺔ‪:‬‬

‫درس ا ﺪ ﻮة و ﻮ ﻬﺎ ﺎ ﺔ وا ﻮم ا‬

‫ﺎﺔ ﺎ‬

‫ﺮى‬

‫ﻮل إ ﻰ ا ﺮ ﺔ ا ﻮا ﺮة ﻮل ا ﺪ ﻮة وأ ﺎ ﻬﺎ‬

‫ﺎدة‬

‫ﻚ ﺮ ﺎ‬

‫ﺮﺔ‬

‫ﺎة ا‬

‫ا ﺪ ﻮة و ﺎ ﺔ ﺪ ﺎة ا ﺪو‬
‫ﺪ ﺎ ﺮو ﺮﺔ ﺆ ﺎ‬

‫ﺎذ‬

‫ﺮ ﺔ ا ﻬ ا ﺬي ﻜ ا‬
‫ﺔ وا‬

‫ﺪ ﺎ ﺮ‬

‫ﺎذ‬

‫ا ﺪ ﻮة‬
‫ا ﺪ ﻮة‬

‫ﻮ ﺎت ا ﺎرزة ﺎ ﺔ‬

‫و ﻮ ﻬﺎ‬
‫ ﻬ ا‬‫ﺪم ا ﺎ‬

‫ا‬

‫ﻰ ا ﺎر ‪ ،‬وا ﻬ‬
‫ا‬

‫ا ﻬ ا ﺎر‬

‫هﺬا‬

‫أ ﻰ‬

‫ا‬

‫أ ﻰا ﻬ ا‬
‫ﺎ ا‬

‫ﺪ‬

‫ﺮأ ا ﺎ‬

‫ﻮص وا ﻜﺎر‪.‬‬
‫وا‬

‫ﺪا ﺎ‬

‫آ ﺔ ا ﺪرا ﺎت ا‬
‫ا‬

‫" ﺪآ ﻮر إ‬
‫ﺮ‬

‫هﺪا ﺔ اﷲ ا‬

‫آ ﺎ ﺔ هﺬا ا‬

‫ﺮ ﺔ اﻜﺎﺔ ا‬

‫ﻮان " آ‬

‫ﺔ‬
‫ﻮب‪ ،‬ود‬

‫ﻜ‬

‫آﺎﺔ ا‬

‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ ﺎآﺮ ﺎ‬

‫ﺪرس‬
‫ﺎ أو‬

‫ﻬ ﺔ‬

‫ا ﺬي أ ﺪر‬

‫ﺎ ﺔ‬

‫ﻮان ‪:‬‬

‫‪Pedoman penulisan Skripsi, Tesisi dan Desertasi UIN Syarif‬‬
‫‪Hidayatullah Jakarta 2003‬‬

‫و‪-‬‬

‫ا‬
‫ﻜﻮن هﺬا ا‬

‫ا ﺎب اﻷول ‪ :‬ا ﺪ ﺔ و‬

‫ﺎ‪،‬‬

‫ﺎ‬

‫ﻮي ﻰ‪:‬‬
‫‪7‬‬

‫ﻰ ا ﺎط ا‬

‫ﺔ‪:‬‬

‫ﺔ ا‬

‫‪ ،‬وأهﺪاف ا‬

‫‪ ،‬و ﺪﺪ ا‬

‫‪،‬‬

‫‪ ،‬وأه‬

‫و ﻬ ‪،‬و‬
‫ا ﺎب ا ﺎ‬

‫ﺔ‬

‫‪:‬‬

‫ا ﺪ ﻮة و ﺎه ﻬﺎ و‬

‫او ‪:‬‬

‫ﻮي ﻰ ‪:‬‬

‫ﻰ ا ﺪ ﻮة ﺔ وا‬

‫ﺎ‪ ،‬ﻜ ا ﺪ ﻮة‪ ،‬و‬
‫ﻮي ﻰ ) ا ﺪا‬

‫وارآﺎ ﻬﺎ ا‬

‫ﻬﺎ‪،‬‬

‫‪ ،‬وا ﺪ ﻮ‪،‬‬

‫و ﻮ ﻮع ا ﺪ ﻮة (‬
‫ﻰا ﻬ‬

‫ﺎ ﺎ‪:‬‬

‫ﻬﺎ ا‬
‫ا ﺎب ا ﺎ‬

‫ﺔ وا‬

‫ﺎء‬

‫ﺔ‬

‫‪:‬‬

‫ﺎ‪ ،‬و ﺎه ا ﺪ ﻮة ا‬

‫ﺔ ا‬

‫ﺪ ﺎ ﺮ‪ ،‬و‬

‫ﺎذ‬

‫ﻮ ﻮد وو ﺎ وا ﺔ ا‬
‫ﺎر‬
‫ا ﺎب ا ﺮا ‪ :‬ا‬

‫درا‬
‫ﺎذ‬

‫ﻬﺎ ا‬

‫‪ ،‬و ﻮا‬

‫ﺎ ﺎ‪ :‬ﻬ‬

‫ا ﺎب ا ﺎ‬

‫ﺎ‬
‫ا ﻬﺎر‬
‫ا‬

‫ﻰ )ا ﺎ ﺔ‬

‫ﻮي‬

‫ﺎ ﺔ‪ ،‬ا‬

‫ﺪ ﻮة ا‬

‫ﺎذ‬

‫و ﺎ‬
‫ﺪ ﺎ ﺮ‬

‫ﺔ(‬

‫ﻮة ﻰ ‪:‬‬

‫‪ ،‬وا ﻮ‬

‫ﺎت ا ﺮ ﺔ وا‬

‫ﺪ ﺎ ﺮ‪ ،‬هﺪف ا ﺪ ﻮة‬

‫ﺮ وا‬

‫ﻰ ا ﺪو‬

‫‪ :‬ا ﺎ ﺔ‪ ،‬و‬

‫ﻮي ﻰ ‪:‬‬

‫ﺪ‬

‫ا‬

‫ا‬
‫ا‬

‫ﺎذ‬

‫ا ﺪ ﻮة‪ ،‬و‬

‫ا ﺪ ﻮة‪ ،‬و ﻮ‬
‫وا‬

‫ا ﺪ ﻮة‪ ،‬و‬

‫ﺪا‬

‫ﺪ رأ ‪ ،‬ﺮوط ا ﺪاع‬

‫ﺪ ﺎ ﺮ‪،‬‬

‫‪،‬و ﺆ ﺎ (‬

‫ﺪ ﺎ ﺮو ﻬ‬

‫او ‪ :‬ﻬﻮم ا ﺪ ﻮة‬

‫ﻮي‬

‫ﺎذ‬

‫ﻰ )‬

‫ﺎت‪ ،‬وا‬

‫ﺎد‬

‫ﺮا ﺎت‪ ،‬و ﻬﺎ ذآﺮ‬

‫ا ﻮ ﺔ‪ ،‬وذآﺮ ا‬

‫‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫ﺎدر و ﺮا‬

‫ا ﺎب ا ﺎ‬
‫ﺮ‬
‫أو ‪ :‬ﺮ‬

‫ا ﺪ ﻮة‬

‫ا ﺪ ﻮة ﺔ وا‬

‫أ‪-‬‬

‫ا ﺪ ﻮة و ﺎه ﻬﺎ‬

‫ﺎ‬

‫‪ -1‬ا ﺪ ﻮة ﺔ‬
‫ه‬

‫ﺪر‬

‫ا‬

‫ﻰ "ا ﺮ ﺔ"‪ 15.‬و‬
‫ﺎ‬

‫ء أي‬
‫وﻜ‬

‫ا ﺮ‬

‫إ‬

‫ا‬

‫"د ﺎ" وا‬

‫ا ﺔأ‬

‫ﺎ ﺪ ﻜ ﻮن‬

‫ﺎر ‪ ،‬ود ﺎ إ ﻰ ا‬

‫ﺪ ا‬
‫ﻰ "ا ﺮ ﺔ"‪.‬‬

‫ﺪر ه ﻮ ا ﺪ ﺎء وآ ه ﺎ‬

‫ء‬

‫آ ﺔ ا ﺪ ﻮة‬

‫ا ﺮن و‬

‫ا ﺮ ن ا ﻜﺮ‬

‫ﺪ‬
‫‪ 15‬ا ﺮوز ﺎدي‪ ،‬ﺪ ا ﺪ‬
‫ا ﻜﺮ‪1420،‬هـ‪1999-‬م( دط‪ ،‬ص ‪1155-1154‬‬
‫‪ 16‬ﺪ أ ﻮ ا ا ﺎ ﻮ ‪ ،‬ا ﺪ إ ﻰ‬
‫دت(‪ ،‬ص ‪16‬‬
‫‪9‬‬

‫ﻰ "ا‬
‫ﻰ‬
‫ﻮ‬

‫ﻮب‪ ،‬ا ﺎ ﻮس ا‬

‫" ﺎل د ﺎ‬
‫ﺪ‪.‬‬

‫‪16‬‬

‫ا ﺪ‬
‫ﺎﻰ‬

‫ا ﻮي‬
‫‪‬‬

‫"‬

‫‪ ) ،‬ﺮوت‪،‬‬

‫ا ﺪ ﻮة‪) ،‬ا ﺪ ﺔ ا ﻮرة‪ :‬ﺆ‬

‫ﺎن‪ ،‬دار‬
‫ﺔ ا ﺮ ﺎ ﺔ‪،‬‬

‫"‬

‫و‬

‫وأ ﺎ‬

‫‪17‬‬

‫" ﻮ د ﻮة أ‬

‫ا ﺪ‬

‫ﺎ‬

‫ا ﺮ‬

‫ﺎن‬

‫ﻮ‬

‫ﻮ ﺎ‬

‫ﻰ اﷲ‬
‫و ﺪان أه‬

‫ا ﺪ ﺔ"‪.‬‬

‫‪18‬‬

‫‪ -2‬ا ﺪ ﻮة ا‬
‫ا‬

‫ﺎ‬
‫ﺮ ﺎت ا ﺪ ﻮة‬

‫‪،‬‬

‫وا ﺎ‬
‫إ ﻬﺎ‬

‫ﻬ‬

‫ﺎ‬

‫ا‬
‫ﺪﺪ‬

‫ﻬﺔ أ ﺮى‪ .‬ﻬ ﺎك‬

‫ﺎء‬

‫م‬

‫ا‬

‫ا‬

‫‪ .‬وه ﺎك‬

‫ه ا‬

‫ﺪ ا ﺮازي‬

‫ﻮا‬

‫ا ﻜﺎ ﺔ‬

‫وه ﺎك‬
‫ﺮ‬

‫ا‬

‫ﺮ إ ﻬﺎ‬

‫ﻮك ا‬

‫ﺎذ‬

‫ﻰ أ ﻬﺎ‬

‫ﻰ أ ﻬﺎ‬

‫ﺎ‬

‫‪ 17‬ا ﺮة ]‪186 :[2‬‬
‫‪18‬‬
‫ا ﺎج أ ﻮ ا‬
‫ا ﺮاث ا ﺮ ‪ ،‬دت(‪ ،‬آ ﺎب ا ﺎ ﺪ و‬
‫ج ‪ ،1‬ص ‪385‬‬
‫‪ 19‬ﺪ ا ﺮازي‪ ،‬ا ﺪ ﻮة ا‬
‫‪20‬‬
‫‪،‬ا ﺪ‬
‫ﺮ‬
‫ﺪا‬
‫دت(‪ ،‬ص‬

‫ﻰ‬

‫و‬

‫‪ .‬وه ﺎك‬

‫و ﻬﻮم ا ﺪ ﻮة إ‬

‫آ ﺎ‬

‫ﺔ د ﻮة ﺎ ﺔ" ﺎل‬

‫ﻮا ﻬ ﺎ آ ﺎ‬
‫ح" ﺎل‬
‫ا ﻜﺮ‬
‫ﺮ‬

‫آﺎ "‬

‫ا‬
‫ﻮ‬

‫و ﺎن ﺎ‬

‫و ﺮ ﺮ ا ﻮق وا ﻮا ﺎت‪.‬‬

‫أد‬

‫ﺪ ا ﺰا‬

‫ﺮﻬ‬

‫‪19‬‬

‫ﺮ ﺎ ﺮوف وا ﻬ‬
‫ﺎ‬

‫ﻬ ﺔ و ﺎوت‬

‫آ ﺎ "ا ﺪ ﻮة ا‬

‫ﺮا ﺮ‬

‫‪ 20.‬وه ﺎك أ‬
‫ا‬

‫ﻬﻮم ا ﺪ‬

‫آ ﺎ "ا ﺪ ﻮة إ ﻰ ا‬

‫وا ﻬ ﺪى وا‬
‫وا‬

‫ﻰ ا ﺪ ﻮة‬

‫ﺮ إ ﻰ ا ﺪ ﻮة‬

‫ﺮ ﻬﺎ ﺮ ﺎ ﺎ ﺎ ﺰج‬
‫ﺎذ ا‬

‫و ﺪدت ﺪي ا ﻜﺎ‬

‫ﺪ‬

‫ا‬

‫ا ﺎس ﻰ ا ﺮ‬
‫ﺎدة ا ﺎ‬

‫ﻮزوا‬

‫ا ﺪ ﻮة أه ﺪا ﻬﺎ و ﺎ ﺎ ﻬ ﺎ آ ﺎ‬

‫اﷲ" ﺎل ﺮ ﺎ‬

‫ﺮي ا ﺎ ﻮري‪،‬‬
‫ة‪ ،‬ﺎب ﻮاز‬
‫ا‬

‫ا‬

‫آﺎ‬

‫‪ ) ،‬ﺮوت‪ :‬دار إ ﺎء‬
‫ة‪،‬‬
‫ﺎن أ ﺎء ا‬

‫ﺔ د ﻮة ﺎ ﺔ‪ ) ،‬ﺮوت‪ :‬دار ا ﻜﺮ‪ ،‬دت(‪ ،‬ص ‪12‬‬
‫ح‪ ) ،‬ﺮوت‪ :‬دار إ ﺎء ا ﺮاث ا ﺮ ‪،‬‬
‫ﻮة إ ﻰ ا‬
‫‪10‬‬

‫أ ﻮا‬

‫ا ﺎرف ا‬

‫و‬

‫ﺎ ا ﺮ‬

‫ﻜ ﻮا‬
‫وﻜ‬

‫ا‬

‫ا‬

‫ﺮ‬

‫ﺔ وا ﻜﻮ ﺔ وا‬

‫ا‬

‫ﻬ ا‬

‫ﺎء‬
‫ﺎ ﺔ‬

‫ﺎج إ ﻬﺎ ا ﺎس‬
‫ﻬ را ﺪ ‪.‬‬
‫ا ﺪ ﻮة ا‬

‫ة وا‬

‫ﺔ ﺮا‬
‫ﻬﺔ وﻜ‬

‫م ﺎ ﺔو‬

‫ا ﺪ ﻮة ا‬
‫ﻮى‬

‫ﺎ‬

‫ﻬ ﺔ أ ﺮى أرى أن ﺮ‬

‫ا‬

‫ﺮوا ا ﺎ ﺔ‬
‫‪21‬‬

‫ﺬ ﺔ‬

‫م ﺎس و‬

‫ﺎه‬

‫ﻰ‬

‫ﺪ‬

‫إ ﺎه و‬

‫ﺮ‬

‫ﻰ اﷲ‬

‫و‬

‫ﺔا‬

‫ﺎه‬

‫ا ﺪ ﻮة ا‬
‫وا‬

‫ث‬
‫ﺎ‬

‫ﻰ‬

‫ﺎة‪.‬‬

‫ﺎن ﻜ ا ﺪ ﻮة‬

‫ب‪-‬‬

‫ا‬

‫ﺎء ﻰ و ﻮب ا ﺪ ﻮة‪ ،‬و ﻜ ﻬ ا‬

‫ا‬

‫ه‬

‫ﻰا‬

‫أم ﻰ ا ﻜ ﺎ ﺔ؟ و ﻮ‬

‫ﺎ‬

‫ﻮص ا ﺮ ﺔ وا د ﺔ ا‬
‫ﺎ ﺪل ا‬

‫ﺪ ل‬

‫ا‬

‫ﻰ ﻮ‬

‫‪22‬‬

‫ﺎء ا ﺎ ﻮن ﺎ ﻮ ﻮب ا‬

‫ﺄن‬

‫‪-1‬‬

‫ﺔ‪.‬‬

‫آ‬

‫ﻮا‬

‫ﺮف‬

‫ﻮ ﺔ ا ﻮ ﻮب‬

‫ﺄد ﺔ ﻬﺎ‪:‬‬

‫ﻮ‬

‫" "‬

‫ﺎﻰ‬

‫"‬

‫☺‬
‫‪23‬‬

‫☺‬

‫و‬

‫ﺮ‬

‫إﻰ‬

‫ا ﻜ‬

‫ا‬
‫‪21‬‬
‫‪22‬‬
‫‪23‬‬

‫ﺎ‬

‫"‬
‫‪،‬‬

‫ﺪ هﺬ ا ﺔ‬

‫ه‬

‫ﺪه ﻮ‬

‫‪ ،‬ﻜﻮن ا ﺪ ﻮة وا ﺔ‬

‫ﻰآ‬

‫‪.‬‬

‫ﺪ ا ﺰا ‪ ،‬اﷲ‪) ،‬ا ﺎهﺮة‪ :‬دار ا ﺮوق‪ ،‬دت(‪ ،‬ص ‪10‬‬
‫ا ﺪ ﻮة‪ ،‬ص ‪31‬‬
‫ﺪأﻮا ا ﺎﻮ ‪،‬ا ﺪ إﻰ‬
‫ﻮرة ل ﺮان ]‪104 :[3‬‬
‫‪11‬‬

‫ﺎن وا‬
‫ا‬

‫ﺎب ﺎ ﺪ ﻮة‬
‫ﺮد‬

‫ﺪر‬

‫ﻮم ﻮ‬

‫‪-2‬‬

‫ﺎﻰ‬

‫"‬
‫☺‬
‫☺‬
‫"‬

‫ا ﺪ ﻮة‬

‫ﺎت ا ﺔ ا‬

‫ﺔ ﺎﺔ‬

‫⌧‬

‫ا ﺔ‬

‫‪24‬‬

‫ﻬﺎ‬

‫ﺔ‪ ،‬ﻜﻮن وا ﺔ‬

‫ﺎ‪.‬‬
‫‪-3‬‬

‫ﻮ‬

‫و‬

‫ﻰ اﷲ‬

‫"‬

‫رأى ﻜ‬

‫ﺎ و‬
‫وإن " "‬
‫وا ﺪل ا‬

‫وذ ﻚ أ‬

‫أ ﺎظ ا ﻮم‬

‫‪-1‬‬

‫‪-2‬‬

‫و ﻮ‬

‫ﻮ‬

‫" "‬

‫ا‬

‫ﺎن"‬

‫‪25‬‬

‫ا ﻜ‪.‬‬

‫ﺎء ا ﺎ ﻮن ﺎ ﻮ ﻮب ا ﻜ ﺎ‬
‫ﺄن‬

‫ﻜﺮا‬

‫ﺮ‬

‫ﺪ ﺈن‬

‫ﺄد ﺔ ﻬﺎ‪:‬‬
‫ﺎﻰ‬

‫"‬

‫☺‬

‫☺‬

‫"‬

‫ﺎﻰ‬

‫‪26‬‬

‫"‬

‫ﺮ‬

‫‪.‬‬
‫⌧‬

‫☺‬

‫‪ 24‬ﻮرة ل ﺮان ]‪110 :[3‬‬
‫‪25‬‬
‫ا ﺮي ا ﺎ ﻮري‪،‬‬
‫ا ﺎج أ ﻮ ا‬
‫ا ﻜﺮ‬
‫ا ﺮاث ا ﺮ ‪ ،‬دت(‪ ،‬آ ﺎب ا ﺎن‪ ،‬ﺎب ﺎن آﻮن ا ﻬ‬
‫‪ 26‬ﻮرة ل ﺮان ]‪104 :[3‬‬
‫‪12‬‬

‫‪ ) ،‬ﺮوت‪ :‬دار إ ﺎء‬
‫ا ﺎن‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪69‬‬

‫⌧‬
‫⌧‬
‫⌧‬

‫⌧‬

‫"‬

‫‪27‬‬

‫و ن ا ﺮ ﺎ ﺮوف وا ﻬ‬

‫‪-3‬‬

‫و‬
‫ا‬

‫ﺮة ﺎ ﺮوط وا‬
‫‪ ،‬ﻜﻮن ا ﻮا‬

‫ﺎج إ ﻰ‬

‫ا ﻜﺮ‬
‫ﻮال‪ ،‬وهﺬا‬

‫ﻰ‬

‫ﻮﺮ‬
‫ا ﺮوط‪.‬‬

‫ﻮﺮ‬

‫ج‪ -‬أرآﺎن ا ﺪ ﻮة‬
‫ا رآﺎن‬
‫ا‬

‫رآ وه ﻮ أ ﺪ ا ﻮا‬

‫ا ﺔه‬

‫أ ﺰاء‬

‫ء و ﻮم ﻬ ﺎ وه ﻮ ﺰء‬

‫ء‬

‫ﺔا‬

‫ﺪ إ ﻬﺎ‬

‫ا‬

‫ة‬

‫ﺎل رآ ا‬

‫ورآ ا ﻮ ﻮء‪.‬‬

‫‪28‬‬

‫وأ ﺎ‬
‫ا‬

‫ء ﺮآ ‪،‬‬

‫ا‬

‫ﺰاء ا‬

‫ا ﺪ ﻮة ه‬

‫ا‬

‫ح هﻮ ﺎ ﻮم‬
‫ا ﺎم‪ 29.‬و‬

‫ذﻚا‬

‫ه ﺎ ﻜ أن ﻮل ﺄن أرآﺎن ا ﺪ ﻮة ه‬

‫ﺔ ا ﺪ ﻮة و‬
‫ﺔ‪ 30:‬ا ﺪا‬

‫‪ 27‬ﻮرة ا ﻮ ﺔ ]‪122 :[9‬‬
‫‪ 28‬ا ﺮوز ﺎدي‪ ،‬ﺪ ا ﺪ‬
‫‪29‬‬

‫ا ﺮ ‪1405 ،‬هـ (‬

‫ﺪ‬

‫ء‪،‬‬

‫ا ﻮم‪ ،‬إذ ﻮام‬

‫ﻮم ا ﺪ ﻮة إ‬

‫ﻬ ﺎ‪ .‬وآﺎ‬

‫أرآ ﺎن‬

‫وا ﺪ ﻮ و ﻮ ﻮع ا ﺪ ﻮة‪.‬‬
‫ﻮب‪" ،‬ا ﺎ ﻮس ا ﻮ‬
‫"ا ﺮ ﺎت" ‪ ) ،‬ﺮوت‪ ،‬دار ا ﻜ ﺎب‬

‫ﺪ‬

‫" ‪ ،‬ص ‪1082‬‬

‫ا ﺮ ﺎ‬

‫ط ‪ ،1‬ص ‪112‬‬
‫‪ 30‬ﺪ أ ﻮ ا ا ﺎ ﻮ ‪ ،‬ا ﺪ‬

‫إﻰ‬
‫‪13‬‬

‫ا ﺪ ﻮة‪ ،‬ص ‪152‬‬

‫ا ﺮآ اﻷول‪ :‬ا ﺪا‬
‫هﻮ ا‬

‫ا ﺪا‬

‫ﺎل‬

‫ﺎ ﺪ ﻮة‪.‬‬

‫‪31‬‬

‫م وا‬

‫ﺎﻰ‬

‫وا ﺎ‬

‫ﻬﻮ ا ﺎ‬

‫إﻰ‬

‫"‬
‫⌧‬

‫‪32‬‬

‫☯‬

‫و ﻜ ﺎ ا ﻮ ﻮف‬
‫ﻮ ﻮ‬
‫ﺎﻰ‬

‫ﺎل‬

‫ﻰ أه ﺔ ا ﺪا‬

‫ا ﺬي ﺪ ﻮ إ‬

‫"‬

‫ﺪة ﻮا ‪ .‬أ ﺎ‬

‫و‬

‫ﻬﻮ دا ﺔ إ ﻰ اﷲ ﺪ ﻮ إ ﻰ ر ﺎ و‬
‫☺‬

‫"‬
‫☺‬

‫☺‬

‫ا‬

‫"‪.‬‬

‫و‬
‫ﻬﺎ‬

‫☯‬

‫‪33‬‬

‫☺‬

‫وأ ﺎ‬
‫ق‬

‫‪.‬‬

‫ﺈن و‬
‫ا‬

‫ﺔ ا ﺪا ﺔ أ ﺮف ا ﻮ ﺎ‬

‫ﺎء‪.‬‬

‫ﺎﻰ‬

‫ﺎل‬

‫ﻰ‬
‫⌧‬

‫"‬

‫⌧‬
‫⌧‬
‫☺‬

‫وأ ﺎ‬
‫وا‬
‫ا‬

‫ا‬
‫ﺮ‬

‫أ ﺮ و ﻮا‬
‫‪ .‬ﺪ ﺎء‬

‫ا ﺪ‬

‫أ ﻮر‬
‫‪31‬‬
‫‪32‬‬
‫‪33‬‬
‫‪34‬‬

‫"‬

‫ا ﺎﻮ ‪،‬ا ﺪ‬

‫ﺪأﻮا‬
‫ﻮرة ا ﺰاب ]‪46-45 :[33‬‬
‫]‪33 :[41‬‬
‫ﻮرة‬
‫ﻮرة ا ﺎء ]‪165 :[4‬‬

‫‪34‬‬

‫ﺪ و ﺪ اﷲ ا ﺪ ﺎة إ‬
‫ا ﺮ‬

‫"‬

‫ذﻚ‬

‫أ ﻮره‬

‫إﻰ‬

‫‪14‬‬

‫ﺎ‬

‫ﺮاﻜ ﺮ‬

‫د ﺎ إ ﻰ هﺪى آﺎن‬

‫ا ﺪ ﻮة‪ ،‬ص ‪153‬‬

‫ﺎو‬

‫د ﺎإﻰ‬

‫ﺔ آ ﺎن‬

‫ﺎم‬

‫ا‬

‫ﺎﻬ‬

‫ذﻚ‬

‫ﺎ"‬

‫‪35‬‬

‫و ﺎ آﺎ‬

‫ا ﺪ ﻮة إ ﻰ اﷲ‬

‫وأ ﺎ ﻬ ‪ ،‬آﺎن‬
‫ﻜﻮن أه‬
‫ﺪ‬

‫ﺎ‬

‫ﺎ‬

‫ﻬﺬا ا‬
‫ﺪ ﻮ‬

‫ﺎﺔ‬

‫ﻰ‬

‫ا‬

‫و ﻜﻮن د ﻮ‬

‫ﺎ ﺪ ﻮة أن‬

‫اﻮ‬
‫وا‬

‫ﺪ‬

‫ﻬﺎ‬

‫ا‬

‫ﻜﻬ ﺎ ه‬
‫‪،‬ا‬

‫ﺮة‬
‫ا‬

‫ة وا‬

‫ﺎت أ ﺎ ﺔ و داب‬
‫ا‬

‫ﺎن ا‬

‫وا‬

‫ا ﻮك‪ ،‬ا ﻜ ﺔ‬

‫ﺎء‬

‫ﺮة‪ .‬وآﺎ‬
‫ا‬

‫ﻬ ا‬

‫ﺮور ﺔ‬

‫ﺎت وا داب ا‬
‫ﺎ ﺪ ﻮ‬

‫ﺎ ﺪ ﻮإ‬

‫ﻮب وا‬

‫م‬

‫ﺎل‬

‫‪،‬ا‬

‫‪ ،‬وا‬

‫ﺎ‬

‫ﺎ‬

‫ا‬

‫‪.‬‬

‫‪36‬‬

‫ا ﺮآ ا ﺎ ‪ :‬ا ﺪ ﻮ‬
‫ا ﺪ ﻮ هﻮ‬

‫ﻮ‬

‫إ‬

‫ا ﺪ ﻮة وهﻮ ا‬

‫ﺎ أو آﺎ ﺮا ذآﺮا أو أ ﻰ‪ 37.‬و‬
‫ﻬﺎ‬
‫ﺎل‬

‫ﺎﻰ‬

‫ﺎن‬

‫ﺎ ﺮ ﺎ أو‬

‫ا ﺎس ﺪ أن ﻮ‬
‫ﻬﺎ‬

‫و ﺮض‬

‫ﺮض إ ﻰ أ‬

‫ﺪا‬

‫إ ﻬ ا ﺪ ﻮة‪،‬‬
‫ﺎف‬

‫ﺪدة‪.‬‬

‫"‬
‫☺‬

‫⌦‬
‫⌧‬

‫‪35‬‬

‫‪36‬‬
‫‪37‬‬

‫ﺔ‬

‫ا ﺎج أ ﻮ ا‬
‫ﺔ أو ﺔ و د‬
‫ﺪأﻮا ا ﺎﻮ‬
‫ﺪأﻮا ا ﺎﻮ‬

‫ا ﺮي ا ﺎ ﻮري‪،‬‬
‫ﺔ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪2060‬‬
‫ﺎ إ ﻰ هﺪى أو‬
‫ا ﺪ ﻮة‪ ،‬ص ‪159-155‬‬
‫‪،‬ا ﺪ إﻰ‬
‫ا ﺪ ﻮة‪ ،‬ص ‪173‬‬
‫‪،‬ا ﺪ إﻰ‬
‫‪15‬‬

‫‪ ،‬آ ﺎب ا‬

‫‪ ،‬ﺎب‬

‫☺‬
‫"‬

‫وﺪ‬
‫ا ﺆ‬
‫أ‬

‫ﺎء‬

‫أوا‬

‫وا ﻜﺎ ﺮ‬

‫وا ﺎ‬

‫⌧‬

‫‪38‬‬

‫ﻮرة ا ﺮة ذآﺮ‬
‫‪.‬و‬

‫ﺎف ا ﺎس‪،‬‬

‫ا‬

‫ا ﺪ ﻮ‬

‫ا‬
‫ا‬

‫ﺎ ﺔ‪ .‬وا ﺎ‬

‫ا ﻜﺎ ﺮون ا ﺬ‬

‫ﺎف‬

‫ﻮص ا ﺮ ﺔ ا ﻮاردة‬

‫إﻰ‬

‫ﻮن أو ا ﺆ ﻮن وه ا ﺮو ﻮن‬

‫ا ﺪ ﻮة‪.‬‬

‫ﺔ أ‬

‫ا ﺎس‪:‬‬
‫وه ﺎ‪ :‬اﻷول‬

‫أ ﺎ‬
‫ا‬

‫ﺪ ﻮن‬

‫ح ا ﺪ ﻮى ﺄ ﺔ‬
‫ح ا ﺪ ﻮى ﺄ ﺔ‬

‫ا‬

‫‪39‬‬

‫ا ﺮآ ا ﺎ ‪ :‬ﻮﺿﻮع ا ﺪ ﻮة‬
‫ﻮ‬
‫و‬

‫ﻮع ا ﺪ ﻮة ا‬

‫ﺎ‬
‫ﺎ‬

‫ا‬

‫م‬

‫آ ﺎت أ ﻜﺎ‬

‫ﻰ‬

‫و ﺰ ﺎ ﻬ ﺎ‪ .‬و‬

‫ا ﺎ ﺔ‪ :‬ا ﺮ ﺎ ﺔ وا ﻜ ﺎل وا ﻮ ﻮح وا‬

‫وآ ﺎ أن ه ﺎك‬
‫وا ﺪرج‬
‫د‪ -‬أ ﺎ‬

‫ﺎ‬

‫ﻮل وا ﻮازن وا‬

‫ﺔ‪.‬‬

‫ا‬

‫ﺮج‬

‫ﺔ أ ﺮى ﻬ ﺎ‪ :‬ا‬
‫ﺎ‬

‫ا ﺮ وا ﻮ‬

‫ا ﺎدة‪.‬‬

‫أ ﺮز‬

‫ﺮ ور‬

‫‪40‬‬

‫ا ﺪ ﻮة‬
‫ا‬

‫ﺮ‬

‫ﺔهﻮا‬

‫م ا ﺬي ﺪ ﻰ ا ﺎس إ‬

‫‪.‬‬

‫ﺎ‬

‫أ ﻮب‪ .‬وا‬

‫و ﺬه ‪ .‬وأ ﺎ‬
‫ﺎه ا ﺪ ﻮة‪.‬‬

‫ا‬

‫ﻮب‬

‫ا ﺔ ا ﺮ ‪ ،‬وأ ﻮب ا ﺮ‬

‫ح ﺮ ﺔ ا ﺪا‬

‫د ﻮ‬

‫أو آ ﺔ‬

‫‪41‬‬

‫‪ 38‬ﻮرة ا ﺮة ]‪10-8 :[2‬‬
‫ا ﺪ ﻮة‪ ،‬ص ‪174‬‬
‫‪ 39‬ﺪ أ ﻮ ا ا ﺎ ﻮ ‪ ،‬ا ﺪ إ ﻰ‬
‫‪ 40‬ﺪ أ ﻮ ا ا ﺎ ﻮ ‪ ،‬ا ﺪ إ ﻰ ا ﺪ ﻮة‪ ،‬ص ‪185-184‬‬
‫ﻮب‪" ،‬ا ﺎ ﻮس ا ﻮ " ‪ ،‬ص ‪125‬‬
‫ﺪ‬
‫‪ 41‬ا ﺮوز ﺎدي‪ ،‬ﺪ ا ﺪ‬
‫‪16‬‬

‫و‬
‫ا‬

‫أ ﻮاع أ ﺎ‬

‫ﺔ وأ ﻮب ا‬

‫ا ﺪ ﻮة ه‬

‫ﺔ وأ ﻮب ا ﻮة‪.‬‬

‫‪42‬‬

‫أ ﻮب ا ﻜ ﺔ‬

‫‪-1‬‬

‫ا ﻜ ﺔه و‬
‫و ﻜ ﺔ‬
‫ا ه‬
‫ا‬

‫أ ﻮب ا ﻜ ﺔ وأ ﻮب ا ﻮ‬

‫ﺎد ﺔ وأ ﻮب ا ﺪوة ا‬

‫ﺔ‬

‫ا‬

‫ﺎهﺮ‬

‫ء‬

‫ﻮ‬

‫ﻰأ ﺎ ﺎ‬

‫ا‬

‫ﻰ ا ﻬ وا ﺪرج‬
‫ﺎر ا‬

‫ﺪى‬

‫ا‬

‫ﺪ ﻮ‬

‫ا ﺎ‬

‫ﺪ ﻮة‪ ،‬وا ﻮ ا ﺬي‬

‫أ‬

‫ﻮ‬

‫وآﺎ‬
‫وا ﺬآ ﺮ‬
‫وا ﻮل ا‬

‫ا‬

‫‪-3‬‬

‫أ ﻮب ا‬
‫ا ﺪال ه ﻮ‬

‫‪43‬‬

‫ﻰ‬
‫ﻮل أو‬

‫ﺎ‬
‫ﺔ أ ﻜﺎل‬

‫ﺔ‬

‫‪43‬‬

‫‪.‬‬

‫ﺪدة ﻬ ﺎ ا ﺮ‬
‫ﺮ وا‬

‫وا ﺮه‬
‫ﻰ وا‬

‫ﺮ‬

‫‪.‬‬
‫ﺎد ﺔ‬
‫ﺎو ﺔ ا ﻮ‬

‫و ﺎ ﻬﺎ‪ .‬وهﺪ د‬
‫‪42‬‬

‫ﺮ ﻬﺎ‬

‫وذآ ﺮ ﺎ ﺎ ﺔ‪ .‬وا‬

‫ﺎد وا ﺪح وا ﺬم وا ﻮ ﺪ ﺎ‬

‫ا‬

‫ﺎل ا‬

‫ﺮب‬

‫ﺔ‬

‫و‬

‫ﺔا‬

‫اﷲ ﻰ‬

‫ﻚ ا ﺪا ﺔ ﻬ ﺎ‬

‫ﻰ‬

‫إ ﺎ‬

‫‪.‬‬

‫ﺔا‬

‫ﻰ ﺪم إ‬

‫ا‬

‫ﺪ‬

‫ﺎ‬

‫ا ﻮ ﺎ ‪ .‬وا ﻮ ﺎ‬

‫و ﺄ ﺬ ‪ .‬وا ﺎد ﺔ ﻜ ﻮن ﺎ‬

‫ﺔ ﺄ ﻮذة‬

‫إ‬

‫ﺮ‬

‫ﻮ ﺔ ﻜﻮن ﻮ ﻮب‬

‫أ ﻮب ا ﻮ‬

‫ا و ﻮ ﺎت‬

‫ا و ﻮ ﺎت‪ .‬وأ ﺎ ﺎ‬

‫ﻮب ا ﺎ‬

‫ا ﻮ‬

‫ﺎه‬

‫ﺎﺔ‬

‫ﺎ ﺔ ا ﺪ ﻮ‪ .‬وأ ﺎ ﺎ‬

‫ﻮ ﺔ أو ﺎد ﺔ‪ ،‬ﺎ‬

‫‪-2‬‬

‫أو ا‬

‫ا ﻮل وا‬

‫‪.‬‬

‫ﺪ إ ﺮاه ا ﻮ‬
‫ﺪ إ ﺮاه ا ﻮ‬

‫ﺎد‬

‫ﻮل إ ﻰ ا‬
‫رأي ﺎ ﺪ‬

‫ل‬
‫ﺎء ﻰ‬

‫‪ ،‬ﺎه ا ﺪ ﻮة وأ ﺎ ﻬﺎ‪ ،‬ص ‪85-83‬‬
‫‪ ،‬ﺎه ا ﺪ ﻮة وأ ﺎ ﻬﺎ‪ ،‬ص ‪87‬‬
‫‪17‬‬

‫ﺮض ا د ﺔ‬
‫ﻬﺔ أو‬

‫ﺔ‬

‫ﺮ‬
‫ا‬

‫ﺔ‪ .‬و‬

‫ﺎ‬

‫ﻰ‬

‫ا‬

‫أ ا ﻮ ﻮل إ ﻰ ا‬
‫را‬

‫أ ﻮب ا ﺪوة ا‬

‫‪-4‬‬

‫ا ﺪوة ه ا‬
‫ا‬

‫ﺪاء‬

‫وا‬

‫ا ﺪوة ا‬

‫ﻰا‬

‫ﺔ نا‬

‫ا ﺎﺎﺪو‬

‫ﺪوة إذا‬

‫‪ .‬وا ﺮاد ﺎ ﺪوة‬

‫ﻮد ﺎ‬

‫ﺮج ا ﺪوة ا‬
‫و‬

‫ﺮاﺮ‬

‫ﺎ‬
‫ﺔ‬

‫ﺎء‬

‫ﺪى‬

‫ا ﺎ‬

‫ا‬

‫ﺰ ﺎ ﺪ إﻰ‬

‫أ ﺎ‬

‫ا ﺪ ﻮة ه‬

‫ﺪى‪ ،‬و ﺪ ﺪت ا ﺪوة ﺎ‬

‫ﺔ‬

‫ق وا‬

‫ﻮك‬

‫إذا آ ﺎن‬

‫آﺎن ﺪوة‬

‫ا‬

‫ﺔ‪.‬‬

‫‪45‬‬

‫أ ﻮب ا ﻮة‬

‫‪-5‬‬
‫ه‬

‫ﺎهﺮ ا‬

‫إزا ﺔ ا‬

‫ﺎ ﺪ وا‬

‫ﺎ ﺔ‬

‫ﻰ ﺎره ﺎ‪ .‬وأ ﻮب ا ﻮة ه ﺎ‬
‫وا‬

‫ﺪ ‪.‬‬

‫‪44‬‬

‫ﺔ‬

‫ﻮة‪ ،‬و‬

‫ﻬﺎ‬

‫ﺮ إ ﺎءة إ ﻰ‬

‫ﺎ‪ .‬و ﺪ آﺎن هﺬا ﻬ آ ﺎر ا‬

‫ﺎ ﺮ‬

‫ﺪ أن أ ﺮ ا ﺎ ﻮن‬

‫ﺎء‬
‫و ﺪ ﺎا‬
‫ﻬ أو أن‬

‫ا‬

‫ﺔ‪ .‬ﺈن‬

‫و‬

‫ﻰ‬

‫ﻬ ا‬
‫ﺪ‬

‫‪45‬‬
‫‪46‬‬

‫ﺎ‬

‫ﺮى‬

‫ﺎ‬

‫ﺎ ﺎت‬

‫ﺄ ﺪ ﺮ‬

‫ا‬
‫‪.‬‬

‫ﺪ‬
‫ﺔا‬

‫ﻬ‬

‫ﺎ‪ ،‬ﺎ ﺪ ﺎة‬

‫ﺔ وا‬

‫ﺎد ﺔ وا ﺪوة‬

‫ا ﺎس آ ﺎن‬

‫ﺪ‬

‫ﺄ‬

‫ا‬

‫ﺄ إ ﻰ أ ﻮب ا ﻮة‪.‬‬

‫‪46‬‬

‫إذا ﺎ ﺪ ﺎة‬
‫‪44‬‬

‫ﻰ أن ﻮ‬

‫ﻮا أ ﻮب ا ﻜ ﺔ وا ﻮ‬
‫أن‬

‫أ ﻮب ا ﻮة إ‬

‫ﻮك ﺎ‬

‫ﻰ ا ﺪوام‬
‫ا‬

‫ﺎل ا ﻮة ا‬

‫ﺎ ﻮن أن‬
‫ﺪا‬

‫ﺪروا ا‬

‫ﺮورة ا‬

‫ﻮر‬
‫ﻰ أن‬

‫ﺪ إ ﺮاه ا ﻮ ‪ ،‬ﺎه ا ﺪ ﻮة وأ ﺎ ﻬﺎ‪ ،‬ص ‪93‬‬
‫ﺪ إ ﺮاه ا ﻮ ‪ ،‬ﺎه ا ﺪ ﻮة وأ ﺎ ﻬﺎ‪ ،‬ص ‪95‬‬
‫ﺪ إ ﺮاه ا ﻮ ‪ ،‬ﺎه ا ﺪ ﻮة وأ ﺎ ﻬﺎ‪ ،‬ص ‪101‬‬
‫‪18‬‬

‫ﺪرهﺎ و‬
‫ﺪ أن ا‬

‫ﻮا‬
‫ﺪوا آ‬

‫ﺎ‬

‫ا‬

‫ا ﺎ ﺔ‪ ،‬ن ا‬

‫أ ﺎ إذا‬

‫ﺎل ا‬

‫ء‬

‫هﺬ ا ﺮوف‬

‫ﻮ‬

‫ﺆدي إ ﻰ ﺎ‬

‫ﺔ آﺎ ﺔ ﺈن ا ﺎ‬

‫ﺔ‪.‬‬

‫ﻜ ﻮن ﻜ ﺔ آ ﺎ‬

‫ﺮذﻚ ﺎ ﺮ ﻜ ‪:‬‬

‫‪47‬‬

‫وو‬

‫ا ﺪى‬
‫ﺮ آﻮ‬

‫ﻮ‬

‫ا‬

‫ا‬

‫ﺎ‬
‫ا ﺪى‬

‫ﻮ‬

‫ﺎ ﺎ‪ :‬ﺎه ا ﺪ ﻮة‬
‫ﺎ ﺎه ا ﺪ ﻮ ﺔ‬

‫أ‪ -‬ا ﺮ‬
‫ا ﺎه‬

‫ا ﺔ‬
‫ا‬

‫ا ﺎه ا ﺪ ﻮ ﺔ‬

‫ﻬ و ﻬﺎج وا ﻬﺎج ا ﺮ‬
‫ا ﺪ ﻮة و‬

‫حه‬

‫‪ .‬وأ ﺎ‬

‫ا ﻮا‬

‫ﻬﺎ ا ﺮ ﻮ ﺔ ﻬﺎ‪.‬‬

‫‪48‬‬

‫ب‪ -‬أ ﻮاع ا ﺎه ا ﺪ ﻮ ﺔ‬
‫ﺮا ﻜ ﺮة أ ﻮاع ا ﺎه ا ﺪ ﻮ ﺔ و ﺪدهﺎ‪ ،‬ﻜ ﺎ أن‬
‫أر‬

‫ﺎت وه ‪:‬‬

‫و‬

‫ﻬﺎ و‬

‫‪-1‬‬

‫واﺿ ﻬﺎ أو‬
‫ا‬

‫وا‬

‫رآﺎ ﺰهﺎ‬
‫ﺪرهﺎ‬

‫ا ﺎه ا ﺮ ﺎ ﺔ وه ا ﺎه ا‬
‫ا ﺮ ن أو ا‬

‫ﻬﺎ أو‬

‫ﻮ ﻮ ﻬﺎ‬

‫‪49‬‬

‫ﺎه ا ﺪ ﻮ ﺔ‬
‫ﺔ‪ .‬وا‬

‫ﺪرهﺎ و‬

‫ﻬﺎ‬

‫ﺎه ا‬

‫هﺬ ا‬
‫و‬

‫ﺔإ ﻰ‬

‫وه ﺎ‬

‫أ ﺎ‬

‫ﻬﺎ ا ﺎرع ﻬﺬ ا ﺪ ﻮة‬

‫ﺮ‬

‫ﺎه ا‬

‫ﻬﺎ ا ﺪ ﺎة‬

‫ﺮ ﺔ وه‬

‫ا‬

‫‪47‬‬
‫ﺪ إ ﺮاه ا ﻮ ‪ ،‬ﺎه ا ﺪ ﻮة وأ ﺎ ﻬﺎ‪ ،‬ص ‪104‬‬
‫‪48‬‬
‫ﻮب‪" ،‬ا ﺎ ﻮس ا ﻮ " ‪ ،‬ص ‪190‬‬
‫ﺪ‬
‫ا ﺮوز ﺎدي‪ ،‬ﺪ ا ﺪ‬
‫ا ﺪ ﻮة‪ ،‬ص ‪196-195‬‬
‫‪ 49‬ﺪ أ ﻮ ا ا ﺎ ﻮ ‪ ،‬ا ﺪ إ ﻰ‬

‫‪19‬‬

‫ﺎء ﺎ ﻬﺎده‬

‫وا‬
‫وا‬

‫ﻬﺎ وذ ﻚ‬

‫ﺎدا‬

‫ا ﺪ ﻮة‬

‫أي ﺎ‬

‫ﻮا‬

‫ﺎ ﺎ‬

‫ز ﺎﻬ ‪.‬‬

‫ﻮع ا ﺎه ا ﺪ ﻮ ﺔ‬
‫ﻮع ا ﻮ ﻮ ﺎت ا‬
‫ﺎد ﺔ و‬

‫ﻮ ﻮ ﻬﺎ إ ﻰ أ ﻮاع ﺪ ﺪة‬
‫ﺎه‬

‫ﺎو ﻬ ﺎ‪ .‬ﻬ ﺎك‬

‫ﺪ ﺔ و ﺎد ﺔ وا‬

‫ﺎ‬
‫ﺎ ﺔ‬

‫ﻜﺮ ﺔ و ﺎ ﺔ و ﺎ إ ﻰ ذ ﻚ‪.‬‬

‫ﺈن ﻜ‬

‫ﺎ‬

‫وا ﺮ ﻮن‬

‫ه ﺬ ا ﻮا‬

‫ﺎو‬

‫ﻮء ا ﺎه ا ﺮ ﺎ ﺔ و ﻰ أ ﺎس ا‬

‫ﺎ‬

‫ﻬﺎ ا ﺪ ﺎة‬

‫ﻜﺎم ا ﺮ ﺔ‪.‬‬

‫ا ﺎ ﻬﺎ‬

‫‪-3‬‬

‫ﻮع ا ﺎه ا ﺪ ﻮ ﺔ‬
‫ا‬

‫ﺎ‬

‫ﻮﺿﻮ ﻬﺎ‬

‫‪-2‬‬

‫وا‬

‫ﺎه ا ﺮ ﺎ ﺔ‬

‫ﺔ‪ ،‬ا‬

‫ﺎد ﺔ‪ ،‬ا ﺪوة ا‬

‫ﺔ‬

‫ا ﺎ ﻬﺎ إ ﻰ ا ﻜ ﺔ‪ ،‬وا ﻮ‬

‫ﺔ‪ .‬و ﺪ ﺪم ﺮح هﺬ ا ﺎه ‪.‬‬

‫ﻬﺎ‬

‫‪-4‬‬

‫ﻮع ا ﺎه ا ﺪ ﻮ ﺔ أ‬
‫ﺎ ﺔ وأ ﺮى ﺎ ﺔ‪ ،‬وإ ﻰ‬
‫ﺮ ﺔ وأ ﺮى‬
‫ﻜ‬

‫ﻬ‬

‫ﺎ‬
‫ﺎه‬

‫ﻬﺎ إ ﻰ‬
‫ﺮد ﺔ وأ ﺮى‬

‫ﺎه د ﻮ ﺔ‬

‫ﺎ ﺔ‪ ،‬وإ ﻰ‬

‫ﺎه‬

‫ﺔ وهﻜﺬا‪.‬‬
‫هﺬ ا ﺎه‬

‫‪ ،‬ﺎ ﻬ ا ﺎص‬

‫ا ﺎ ﺔ ‪ ،‬و ﺪا ا ﺬي و‬
‫‪ ،‬وا ﻬ ا ﺎم‬
‫ﺔ ﺄ‬

‫وهﻜ ﺬا‪ .‬و ﺪ ﺎءت ا ﺮ ﺔ ا‬
‫وا ﺎ ﺔ و ﺮهﺎ‪.‬‬

‫‪20‬‬

‫ﺔ آ ﺮة ﻬ ﺬ ا‬

‫ﺎه ا ﺎ ﺔ‬

‫آ‬

‫ﺎم ا‬
‫ﻰ اﷲ‬
‫اﺬ‬

‫أو‬

‫و‬

‫ﻮ‬

‫و ﻮ ﺎ‪،‬‬

‫‪ 50.‬وآ ﺬ ﻚ ا‬

‫ﺎم ﺎص ﻬ ‪.‬‬

‫وه ﺎك‬
‫ﺎم ﺪ ﻮة ا‬

‫ﺎم‬

‫ﺬان ا‬

‫ﺎدي ﺎص ﺮ ﻮل اﷲ‬

‫ﻬ‬

‫ﺎل ا ﺬ‬

‫أو‬

‫ﻮا ا‬

‫‪51‬‬

‫ﻰ‬

‫ﺎدي ﺎم‬
‫‪ ،‬و ﺎم ﺪ ﻮة‬

‫أرآ ﺎن ا‬

‫ﺔ‪ ،‬وه ﺎك‬

‫ما‬

‫ﺮه ‪ ،‬وهﻜﺬا‪.‬‬

‫رآﺎ ﺰهﺎ‬

‫‪-5‬‬

‫ﻮع ا ﺎه ا ﺪ ﻮ ﺔ‬
‫ﺎ ﻮع رآﺎ ﺰ ا‬

‫وذ ﻚ‬

‫ا ﺎه‬

‫آﺎن‬
‫ﺮ ﻜ ﺰا‬
‫ا‬

‫أ ﻮا ﻬ ﺎ ا ﺎ ﺔ‬
‫ﺔا‬

‫ﺮة ا‬

‫ﺮ ﻜﺰا ﻰ ا‬

‫ﻰا‬
‫ﺎ ﻬ ا‬

‫ث‪ :‬ا‬
‫ﺎ ﻬ ا ﺎ‬

‫ﺎ ﻬ ا‬

‫رآﺎ ﺰه ﺎ‪،‬‬
‫وا‬

‫وا‬

‫‪.‬‬

‫ﺎ‬

‫‪ 52.‬و ﺎ آ ﺎن ﻬ ﺎ‬

‫‪ 53.‬و ﺎ آ ﺎن ﻬ ﺎ ﺮ ﻜ ﺰا‬

‫ﻰ‬

‫‪54‬‬

‫‪.‬‬

‫ج‪ -‬أهﺪاف ا ﺎه ا ﺪ ﻮ ﺔ‬

‫‪50‬‬

‫ﺮهﺎ‪.‬‬

‫ا ﺮ ﺎت ﻮرة ا ﺰ و‬
‫‪51‬‬
‫ﺪهﺎ أ ﺔ ﺎ ﺔ أ ﺮى‪.‬‬
‫ﻮرة ا ﻮر و ا ﺎت ا‬
‫ا ﺮ ا ﺎت ‪59-58‬‬
‫و ﺮك ا ﻮر وا ﻮ ﺪان‪ .‬و أ ﺮز‬
‫‪ 52‬ه ﻮ ا ﺎم ا ﺪ ﻮي ا ﺬي ﺮ ﻜ ﺰ ﻰ ا‬
‫ﺎء‬
‫ﺔ وا ﺎ إ ﻬﺎر ا ﺮأ ﺔ وا ﺮ ﺔ ﺎ ﺪ ﻮ وا ﺎ‬
‫أ ﺎ اﻷول أ ﻮب ا ﻮ ﺔ ا‬
‫ا ﺪ ﻮة‪،‬‬
‫ا ﺎ ﺎت و ﺪ ا ﺎ ﺪات و ﺄ ا ﺪ ﺎت‪ .‬ﺪ أ ﻮ ا ا ﺎ ﻮ ‪ ،‬ا ﺪ إ ﻰ‬
‫ص ‪206‬‬
‫‪53‬‬
‫ﺎر‪ .‬و‬
‫و ﺪ ﻮ إ ﻰ ا ﻜ ﺮ وا ﺪ ﺮ وا‬
‫هﻮ ا ﺎم ا ﺪ ﻮي ا ﺬي ﺮ ﻜﺰ ﻰ ا‬
‫أ ﻜﺎ ﻬﺎ وا ﺎ ا ﺪل وا ﺎ ﺮة وا ﻮار‬
‫ﺔ‬
‫أر ﺰ أ ﺎ اﻷول ا ﺎآ ﺎت ا ﺔ وا‬
‫ﺪأ ﻮا‬
‫ﺮب ا ﺎل ﺄ ﻮا ﻬﺎ ﺮ ﺔ آﺎ أو آﺎ ﺔ‪.‬‬
‫وا ﺎ‬
‫ا ﺎﻮ ‪،‬ا ﺪ إ ﻰ‬
‫ا ﺪ ﻮة‪ ،‬ص ‪210‬‬
‫‪ 54‬هﻮ ا ﺎم ا ﺪ ﻮي ا ﺬي ﺮ ﻜﺰ ﻰ ا ﻮاس و ﺪ ﻰ ا ﺎهﺪات وا ﺎرب‪ .‬و‬
‫ا‬
‫ﻮ ﺎت وا ﺎ أ ﻮب ا‬
‫إ ﻰ ا ﺮف ﻰ ا‬
‫ا‬
‫أ ﺮز أ ﺎ اﻷول‬
‫ﺔ‬
‫ا ﺄ ﻮر وا ﺪ ﻮ وا ﺎ ا ﺪوة ا‬
‫ا‬
‫ﺎهﺪ ا ﺪ ﻮ آ ﺔ‬
‫ﻰو‬
‫ا ﺪ ﻮة‪ ،‬ص ‪215‬‬
‫ق وا ﻮك‪ .‬ﺪ أ ﻮ ا ا ﺎ ﻮ ‪ ،‬ا ﺪ إ ﻰ‬
‫ا‬
‫‪21‬‬

‫ا ﻬﺪف هﻮ ا ﺮض ا ﺬي ﻮ‬
‫إ‬

‫ﺪ‪.‬‬

‫ا‬

‫و ﻜ‬

‫‪55‬‬

‫آﺎ‬

‫ا ﻬﺎم و ﻮهﺎ وا‬

‫ا هﺪاف ا ﺪ ﻮ ﺔ إ ﻰ ﻮ‬

‫اﻷول أهﺪاف ﺎ ﺔ و ﺰ ﺔ‪،‬‬
‫ة وا‬

‫إ‬
‫ا ﺎﺔ ا‬

‫‪ .‬ﺎل اﷲ ﺎ ﻰ‬

‫ﺎم وا ﺰآﺎة وا‬

‫ﺮ‬
‫"‬

‫☺‬

‫"‬

‫وآ ﺔ‪،‬‬

‫أ ﺎ‬

‫وه ﺎ‪:‬‬

‫أ ﻬﺎ ا ﺎدات‬

‫⌧‬

‫ﻮ‬

‫ﻮ‬

‫‪56‬‬

‫وا ﺎ‬

‫أهﺪاف ﺎ ﺔ‬

‫ﺎﻰ "‬
‫"‪.57‬‬

‫وهﺬ ا هﺪاف ا ﺎ ﺔ ا ﻜ ﺔ‬
‫ﻮ‬

‫ﺔ‬

‫ﻮع إ ﻰ ﻮ‬

‫ﺎﻰ‬

‫‪58‬‬

‫"‬

‫☺‬

‫☺‬

‫‪55‬‬
‫‪56‬‬
‫‪57‬‬
‫‪58‬‬
‫‪59‬‬

‫ا ﺎﻮ ‪،‬ا ﺪ‬

‫إﻰ‬

‫ﺪأﻮا‬
‫ﻮرة ا ﻜ ﻮت ]‪45 :[29‬‬
‫ﻮرة ]‪14 :[20‬‬
‫ﺪأﻮا ا ﺎﻮ ‪،‬ا ﺪ إﻰ‬
‫ﻮرة ا ﺬار ﺎت ]‪58-56 :[51‬‬

‫‪22‬‬

‫‪59‬‬

‫"‬

‫ا ﺪ ﻮة‪ ،‬ص ‪199‬‬
‫ا ﺪ ﻮة‪ ،‬ص ‪200‬‬

‫وه ﺎ اﻷول أهﺪاف‬

‫وا ﺎ‬

‫أهﺪاف‬

‫إ ﺎق ا‬

‫ﺔ‬

‫‪ ،‬ﺎل ﺎ ﻰ‬

‫وإ ﺎل ا ﺎ‬

‫"‬
‫⌧‬

‫"‪.60‬‬

‫☺‬

‫ا‬

‫و ﺎ‬
‫اﻷول إن‬

‫ﻮ ﻮع أهﺪاف ا ﺪ ﻮة أ ﺮان‪،‬‬

‫إ‬

‫‪61‬‬

‫ﺪ ﺪ ا هﺪاف ا ﺪ ﻮ ﺔ ﻮا ﺪ ﺪ ﺪة ﻬﺎ ا‬

‫ﺮ‬

‫ا ﺪ ﻮة‪ ،‬وا ﻮ ﻮح‬

‫وا ﺎ‬

‫أ ﻮب ا‬

‫ا ﻜ ﺔ دا ﺎ‬

‫ا‬

‫ﺔا‬
‫ﺪو ﺔ‬

‫ﺪدة ﺈن‬

‫وا‬

‫ا ﺮ ن ا ﻜﺮ‬

‫ﺮار ﺔ‬

‫ا ﺪ ﻮة إ ﻰ اﷲ أن‬
‫ﺮ‬

‫ا‬

‫ا ﻜ هﻮ ا ﺬي‬

‫وا ﺔ ا ﻮ ﺔ وا ﺮة ا‬

‫ﺎر ﻜ‬

‫ﺎن‬
‫ﻮ‬

‫‪.‬‬

‫ا ﺎب ا ﺎ‬
‫‪60‬‬
‫‪61‬‬
‫‪62‬‬

‫ﻮرة ا ﺎل ]‪8 :[8‬‬
‫ﺪأﻮا ا ﺎﻮ ‪،‬ا ﺪ‬
‫ﺪأﻮا‬

‫ا ﺎﻮ ‪،‬ا ﺪ‬

‫إﻰ‬

‫إﻰ‬

‫ﺪ ﺎ ﺮ‬
‫ا ﺪ ﻮة‪ ،‬ص ‪202‬‬

‫ا ﺪ ﻮة‪ ،‬ص ‪203‬‬
‫‪23‬‬

‫ا ﺪ ﻮة‪.‬‬

‫ﺔ وا آ ﺎء ﻬﺎ‬
‫ا‬
‫ﺎ ﺎ‬

‫ﻬﺎ‬

‫ﺮ‬
‫‪.‬و‬

‫ﺔ ﺪ ﺎة ﺎ ﺆآﺪ هﺬا ا ﺮ‬

‫‪62‬‬

‫ﺮ ﺔ اﻷ ﺎذ‬

‫ﺮاف‬

‫ﺮح ا ﺪ ﺎة ﺄهﺪا ﻬ‬

‫ﺎ هﺪاف ا ﺎ ﺔ ا‬

‫ﻬﺎ‪ .‬آ ﺎ ﺪ ﻜﻮن ا ﻜ ﺔ‬
‫ﻬﺎ ﺎ ﺪا‬

‫وﻮ‬

‫ا‬

‫ﺔ‬

‫وا‬

‫ا‬

‫وه ﺎ‬

‫ﻮ ﻮد وا‬

‫أ‪-‬‬

‫ا‬

‫ﺔا‬

‫ﺪ ﺎ ﺮ‬

‫ﻮم ‪ 17‬ﻮ ﻮ‬

‫ﺪ ﺎ ﺮ‬

‫ﻬﺎ اﻷ ﺎذ‬

‫ﻮ ﺎن ﺮ ﺎدو ) ‪ ،( Sutan Saripado‬و ﺪ و ﺪ‬

‫ادر‬

‫ﺎد ا‬

‫ﺎم ‪17/ 1908‬‬

‫ﺪة ﺪ ﻰ‬

‫ﺮ ‪ 1326‬ه ـ‪،‬‬

‫)ا ﻬﺎن ﺎ ﺎ ( ﻮ ﻮك‪ ،‬ﻮ ﺮة ا ﺮ ﺔ‪.63‬‬
‫آﺮا ﺔ آ ﻬﺎ ا‬

‫و ﻬ‬

‫ﺪ اﷲ ﻮار أن ﻚ ا ﺪة‬

‫ﺎذ ﻮ ﻮف‬

‫و ﺔ ﻮ ﺮة ا ﺮ ﺔ ‪ ،‬و ﻰ ﺎدة أه ﻬ ﺎ‬
‫اآ‬

‫) دا ﻮ‬

‫ا ﺪآ ﻮر‬

‫ﻜ‬

‫ﺔ ‪ 1918‬ا‬

‫ﻮ و ﻰ ا ﻮ ﺔ‪ -‬و ﻮ‬
‫ا‬

‫ﻜﺮ ﻬ‬

‫ﺎرو ﺎ ﺎ (‪.64‬‬

‫آ ﺎن أ ﻮ أ ﺪ ا ﻜﺎ‬
‫)‪ ،(Maninjau‬و‬

‫ﺰ‬

‫ﺎء وا ﺎدة‬
‫ﺎ‬

‫آ ﻮ ﺮ ﺮ )‪(Kontroler‬‬
‫إ ﻰأ ﻮ‬
‫أ ﺪا‬

‫ﺎ ﺪ‬

‫)‪Pandang‬‬

‫أ ﻮ‬

‫ﻮ‬

‫‪- (Ujung‬‬

‫ﺎ ﺪ‬

‫ﺎرس‬

‫)‪.65(sipir‬‬
‫و ﻮآ ﺎن أ ﻮ آﺎ ﺎ‬
‫ﺎ ﺮ آ ﺮة ﺪا‬

‫ﻜ‬
‫ﺎ‬

‫آﻮ ﺮ ﺮ ‪ ،‬ﻜ‬
‫ار‬

‫درا‬

‫ﺎ‬

‫إ ﻰ ا ﺎذ‬

‫ﺪ‬

‫إ ﻰ ا ﺪر ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ‬

‫ا ﻬﻮ ﺪ ﺔ ) ‪ ) ( HIS‬ﻮ ﻮك(‪.66‬‬
‫ﺰوج ا‬
‫‪-1‬‬

‫ﺪ ﺎ ﺮ‬

‫ﺎذ‬
‫ﻰ‬

‫ﻮر‬

‫ﺮ‬

‫ﺔ ‪ ،1934‬و‬

‫ﺔ ا ﺎء ه ‪:‬‬

‫ﺔ ) ‪ 20‬ﺎرس ‪( 1936‬‬
‫ﺔ ) ‪ 29‬ا ﺮ‬

‫‪-2‬‬

‫أﻮ‬

‫‪-3‬‬

‫أ ﺎ ﺮ ﺪة ) ‪ 5‬ﺎر‬

‫‪(1937‬‬
‫‪( 1939‬‬

‫‪St. Rais Alamsyah, 10 Orang Indonesia Terbesar Sekarang ( Jakarta : tpn, 1982 ), h.85‬‬

‫‪64‬‬

‫ا‬

‫ﺔ ﺎ‬
‫ا ﺎدة‬
‫ﺪ ﺎ ﺮ هﺬا ا‬
‫ﺎذ‬

‫آﺎ ﻮ أن‬
‫ﺪ زوا‬

‫‪63‬‬

‫ﺪ زوا ب"دا ﻮك ﺮو ﺎ ﺎ "‪ ،‬و ﺎل‬
‫اﺮ‬
‫ﻮر ﺮ‪،‬‬
‫‪ 20‬أوآ ﻮ ﺮ ‪Yusuf A. Puar, .1934‬‬

‫) ‪ M. Natsir 70 Tahun: Kenang-kenangan Kehidupan Perjuangan (Jakarta: Pustaka Antara, 1978‬ص‬
‫‪4‬‬
‫‪Thohir Luth, Moh Natsir, Dakwah dan Pemikiranya, ( Jakarta: Gema Insani Press, 1999), h22‬‬
‫‪Thohir Luth, h 22‬‬

‫‪24‬‬

‫‪65‬‬
‫‪66‬‬

‫ﺔ ﺎ ﺰة ) ‪ 5‬ﺎ ﻮ ‪( 1941‬‬

‫‪-4‬‬

‫ﺔا‬

‫‪-5‬‬

‫ﺮة ) ‪ 20‬ﺎ ﻮ ‪( 1942‬‬

‫أ ﺪ ﻮزي ) ‪ 26‬ا ﺮ‬

‫‪-6‬‬
‫ﺄا‬
‫ﺎء‬

‫ﺎذ‬

‫‪( 1944‬‬
‫د‬

‫ﺪ ﺎ ﺮ‬

‫و ﺎ ‪،‬‬

‫و‬

‫ﺎ ﻜ ﺎ ﻮ أ ﺎ أ ﻮ ﻜ ﺎن أ ﺪ إداري ا‬

‫ا ﺪآ ﻮر‬

‫وا ﺎ‬

‫ﺪ ﺎ ﺮ را ﺪا ا ﺪ‬

‫ﺪ‬

‫ﺔ‪،‬و ﺬﻚا‬

‫ا ﺎ ﺔ ا ﺎ ﺔ‪. 67‬‬

‫ا ﻬﺮت ﺎ ﻜﺎ ﻮ )‪– (Minangkabau‬إ ﺪى ﺎ‬
‫ﺬ أول ﺮن ‪20‬‬
‫ل‪،‬‬

‫وا‬
‫و ﻮ ﺎن‬
‫ا‬
‫ا‬

‫ﺄة ﻜ ﺮي ا‬

‫ﺄأ‬

‫وأ‬

‫و ﺪا‬

‫ﺮري ا ﻮ‬

‫ﺎذ‬

‫ﺮآ ﻮا ﻚ ا ﺎدة‪ ،‬ﺎ‬
‫اﺪ‬

‫ﺪ ﺎ‬

‫ﺪ‬

‫ﺎر‬

‫ﻰ )‪،(Hatta‬‬

‫ﺮ‪ ،68‬و ﻜﺎ ﻬﺎ ا ﺬ‬
‫ﺎءت إ ﻬ د ﻮة‬

‫د ﻬ ﺎ ﺮك وا ﺪ ﺔ و‬

‫وا ﺪ‬

‫ﻮ ﺔ‪.‬‬

‫ا‬

‫ا ﺬاه وا ﺎ ‪،‬‬

‫ﻰ‬
‫ﺎذ‬

‫ا ﺎ‬

‫ﺎ‬

‫ود ﻮل ا‬
‫ا‬

‫ا‬

‫ﻰ ا ﺎدة اور ﻬ ﺎ ﺎ ﻬ وا ﺪاده ‪،‬‬

‫ﻮا أن ﺮ ﻮا‬

‫ا‬

‫ﻮ ﺮة ا ﺮ ﺔ‪-‬‬

‫إ ﺎم ﻮ ﻮل‪ ،‬و ﺎج أ ﻮس ﺎ ‪ ،‬و‬

‫م‪ ،‬و‬
‫و ﺪ‬

‫و‬

‫ﻬﺮر‪ ،‬و ﻮ ﺎ هﺎ ﻜ ﺎ‪ ،‬وأ‬

‫ﺪوا‬

‫أ ﺪ‬

‫ﻬ أو ﻰ‬

‫اد ﻰ‬

‫‪.‬‬
‫ﺮ‬

‫ه ﺬا ا ﻜ ﺎن ﺰ ﺪ‬

‫ﺪ ﺎ ﺮو ﺎ‬

‫أن ﺪر ﻮا‬

‫ﻜﺎ ‪ .‬وه ﺬا ا ﺎل‬
‫ﺪ وا ﻬ ﺎد‬

‫ﺬا‬

‫ل‪.69‬‬
‫ا ﺪآ ﻮر‬

‫‪1413‬ه ـ – ‪1993‬م‬

‫ﺪ ﺎ‬

‫ﺮ إ ﻰ ﻮار ر‬

‫‪ ،‬إذ وا‬

‫ﺮاض ا‬

‫أ ﺪ‬

‫ا‬

‫ﺪ أن ﺎ ﻰ‬
‫ﺪ ﺎ ﺮ‪ ،‬ﺎدة ا‬

‫‪67