Optimasi Budidaya Super - Intensif Ikan Nila Ramah Lingkungan: Dinamika Mikroba Bioflok

(1)

OPTIMASI

 

BUDIDAYA

 

SUPER

INTENSIF

 

IKAN

 

NILA

 

RAMAH

 

LINGKUNGAN:

 

DINAMIKA

 

MIKROBA

 

BIOFLOK

DINAMIKA

 

MIKROBA

 

BIOFLOK

Widanarni

Dinamella

 

Wahjuningrum

Dinamella

 

Wahjuningrum

Mia

 

Setiawati

INSTITUT

 

PERTANIAN

 

BOGOR

INSTITUT

 

PERTANIAN

 

BOGOR


(2)

BUDIDAYA

 

INTENSIF

SUPLAI

 

PAKAN

 

(PROTEIN)

 

AKUMULASI

 

LIMBAH

 

N

 

&

 

P

 

SUPLAI

 

PAKAN

 

(PROTEIN)

 

TERBATAS

(1/3

 

produksi

 

tepung

 

ikan

 

untuk

 

bahan

 

pakan)

AKUMULASI

 

LIMBAH

 

N

 

&

 

P

 

DI

 

LINGKUNGAN

 

(75%

 

pakan

 

terbuang

 

ke

 

lingkungan

 

25%

 

diretensi)

untuk

 

bahan

 

pakan)

lingkungan,

 

25%

 

diretensi)

TEKNOLOGI

  

BIOFLOK

(Piedrahita

 

,2003)

(Piedrahita

 

,2003)


(3)

TEKNOLOGI BIOFLOK

T k

l

i b did

did

k

d

Teknologi budidaya yang didasarkan pada

prinsip

assimilasi

nitrogen

anorganik

(

i

it it d

it t)

l h k

it

(ammonia, nitrit dan nitrat) oleh komunitas

mikroba

dalam

media

budidaya

yang

k

di

d

t

di

f

tk

l h

kemudian

dapat

dimanfaatkan

oleh

organisme

budidaya

sebagai

sumber

k

(d S h

d V

t

t

)


(4)

TEKNOLOGI

 

BIOFLOK PADA

 

AKUAKULTUR

LIGHT

CARBON

 

SOURCE

FEED

BIOFLOCS

FISH

TAN

BIOFLOCS

TAN

FECES

UNEATEN

 

FEED


(5)

(6)

TUJUAN

 

PENELITIAN

TUJUAN

 

PENELITIAN

Mempelajari

 

kinerja

 

produksi

 

Mempelajari

 

kinerja

 

produksi

 

budidaya,

y , p

 

profil

 

kualitas

 

air,

,

 

dan

 

dinamika

 

mikroba

 

bioflok

 

dalam

 

budidaya

 

super intensif

 

ikan

 

nila

 

budidaya

 

super

intensif

 

ikan

 

nila

 

yang

 

ramah

 

lingkungan.


(7)

METODOLOGI

1. Persiapan wadah

 

dan

 

media

 

budidaya

ƒ

10

 

ppm N

 

dan 1,8

 

ppm P,

  

25

 

ppm

 

C (molase)

2. Pemeliharaan ikan:

 

pemberian

 

pakan,

 

C/N=

 

10

15

P

t

3. Pengamatan

ƒ

Parameter

 

produksi:

 

kelangsungan

 

hidup,

 

pertumbuhan

 

efisiensi pakan

pertumbuhan,

 

efisiensi pakan

ƒ

Kualitas air:

 

pH,

 

temperatur DO,

 

amonia,

 

nitrit

 

nitrat

 

klorofil

a

nitrit,

 

nitrat,

 

klorofil

a

ƒ

Kandungan

 

nutrisi

 

flok

 


(8)

RANCANGAN

 

PENELITIAN

RANCANGAN

 

PENELITIAN

Berat

 

ikan

 

pada

 

saat

 

tebar:

 

77,89

 

± 3,71

 

g

Berat

 

ikan

 

pada

 

saat

 

tebar:

 

77,89

 

± 3,71

 

g

Perlakuan

 

1. Kepadatan

p

 

25

5

 

ikan/m

/

3

:

 

Bioflok

 

(BFT75)

(

75)

2. Kepadatan

 

25

 

ikan/m

3

:

 

Kontrol

  

(K75)

3. Kepadatan

p

 

50

 

ikan/m

3

:

 

Bioflok

  

(BFT150)

 

4. Kepadatan

 

50

 

ikan/m

3

:

 

Kontrol

  

(K150)

5. Kepadatan

 

100

 

ikan/m

3

:

 

Bioflok

 

(BFT300)

6. Kepadatan

 

100

 

ikan/m

3

:

 

Kontrol

 

(K300)


(9)

BAK

  

PEMELIHARAAN

 


(10)

HASIL:

 

KINERJA

 

PRODUKSI

8

TINGKAT

 

KELANGSUNGAN

 

HIDUP

 

(%)

97.78

97.33

93.56

88.00

93.00

87.67

80

100

60

20

40

0

BFT

 

75

K

 

75

BFT

 

150

K

 

150

BFT

 

300

K

 

300

BFT

 

75

K

 

75

BFT

 

150

K

 

150

BFT

 

300

K

 

300


(11)

HASIL:

 

KINERJA

 

PRODUKSI

LAJU

 

PERTUMBUHAN

 

HARIAN

 

(%/hari)

1.71

1.50

1.80

0.93

0.72

0.97

0.81

0.90

1.20

7

0.51

0.30

0.60

0.00

3


(12)

HASIL:

 

KINERJA

 

PRODUKSI

BIOMASSA PANEN (KG)

40

45

50

)

25

30

35

4

m

assa

(k

g

)

Per

 

Bak

Per

 

m3

10

15

20

Bio

m

0

5

BFT

 

75

K75

BFT

 

150

K

 

150

BFT

 

300

K

 

300

BFT

 

75

K75

BFT

 

150

K

 

150

BFT

 

300

K

 

300


(13)

HASIL:

 

KINERJA

 

PRODUKSI

2

LAJU

 

PERTUMBUHAN

 

HARIAN BULAN

 

I

 

(%/hari)

1.37

1.58

1.6

0.99

0.89

0.93

1.2

0.72

0.4

0.8

0


(14)

HASIL:

 

KINERJA

 

PRODUKSI

97.09

100

EFISIENSI

 

PAKAN

 

BULAN

 

I

 

(%)

83.33

62.89

78.74

80

62.89

37.17

51.55

40

60

37.17

20

40

0


(15)

P

j

     

 

      

B b t

     

 

Panjang

  

=

  

2,5

 

cm

   

;

  

Bobot

  

=

  

0,52

 

gram

Panjang

  

=

  

10,0

 

cm

 

;

  

Bobot

  

=

  

21,5

 

gram

Kualitas molase

Kualitas molase

1. Total karbon = 53.78%

2. Total karbon = 28,20%

3

T t l k

b

40 36%


(16)

HASIL:

 

KINERJA

 

PRODUKSI

718

800

623

462

500

600

700

k

an

 

(e

ko

r)

248

350

190

300

400

5

a

hL

a

rv

a

 

Ik

190

0

100

200

Juml

a

BFT 75

K 75

BFT 150

K 150

BFT 300

K 300


(17)

HASIL:

 

KINERJA

 

PRODUKSI

68 99

 

80

 

100

 

EFISIENSI PAKAN (%)

68.99

 

58.12

 

55.49

 

47.83

 

44.80

 

44.15

 

60

 

20

 

40

 

0

 


(18)

HASIL:

 

KINERJA

 

PRODUKSI

2 7

 

KONVERSI

  

PAKAN

1 73

 

1.82

 

2.47

 

2.23

 

2.27

 

2.1

 

2.4

 

2.7

 

1.45

 

1.73

 

1.2

 

1.5

 

1.8

 

 

0.6

 

0.9

 

0.0

 

0.3

 


(19)

HASIL:

 

KUALITAS

 

AIR

8.0

DO

 

RATA

RATA

 

MINGGUAN

6.0

BFT

 

75

K

 

4.0

O

 

(m

g

/L

)

K

 

75

BFT

 

150

K

 

150

2.0

D

O

BFT

 

300

K

 

300

0.0

1

3

5

7

9

11

13


(20)

HASIL:

 

KUALITAS

 

AIR

FLUKTUASI

 

DO

 

HARIAN

5.0

6.0

7.0

BFT 75

K 75

3.0

4.0

5.0

D

O

 

(m

g

/L

)

5

BFT 150

K 150

1.0

2.0

D

BFT 300

K 300

0.0

07.00

11.00

15.00

19.00

23.00

03.00

07.00


(21)

HASIL:

 

KUALITAS

 

AIR

30.0

SUHU

 

RATA

RATA

 

HARIAN

29.0

30.0

pagi

27.0

28.0

S

uhu

(

o

C)

siang

26.0

7

S

sore

25.0

1

3

5

7

9

11

13

Masa Pemeliharaan (minggu)

Masa Pemeliharaan (minggu)


(22)

HASIL:

 

KUALITAS

 

AIR

FLUKTUASI

 

SUHU

 

HARIAN

  

(

O

C)

29

30

28

S

uhu

(

O

C)

6

27

S

26

07.00

11.00

15.00

19.00

23.00

03.00

07.00


(23)

HASIL:

 

KUALITAS

 

AIR

TOTAL

 

AMMONIA

 

NITROGEN

 

(mg/l)

3 00

4.00

BFT

 

75

2.00

3.00

K

 

75

BFT

 

150

1.00

K

 

150

BFT

 

300

0.00

0

3

5

7

9

11

13

M

P

lih

( i

)

K

 

300


(24)

HASIL:

 

KUALITAS

 

AIR

10.00

NITRIT

 

(mg/l)

8.00

/l)

BFT 75

K 75

4.00

6.00

N

itrit

(mg

/

BFT 150

K 150

2.00

N

BFT 300

K 300

0.00

0

3

7

9

11

12

13


(25)

HASIL:

 

KUALITAS

 

AIR

3.5

NITRAT

 

(mg/l)

2.5

3.0

/l)

BFT

 

75

K

 

75

1.5

2.0

itrar

(m

g

/

K

 

75

BFT

 

150

K

 

150

0.5

1.0

N

i

BFT

 

300

K

 

300

0.0

0

5

7

9

11

13

Masa Pemeliharaan (waktu)

Masa Pemeliharaan (waktu)


(26)

HASIL:

 

KUALITAS

 

AIR

8.0

NILAI

  

pH

7.0

7.5

BFT

 

75

K

 

75

6.0

6.5

BFT

 

150

K

 

150

5.0

5.5

BFT

 

300

K

 

300

4.5

0

2

4

7

9

11

13

Masa Pemeliharaan (Waktu)

Masa Pemeliharaan (Waktu)


(27)

HASIL:

 

MIKROBA

 

BIOFLOK

KONTROL

BIOFLOK

BIOFLOK


(28)

HASIL:

 

MIKROBA

 

BIOFLOK

Bakteri

 

Protozoa

Bakteri

 

pembentuk

 

flok

Bakteri

 

filamen


(29)

HASIL:

 

MIKROBA

 

BIOFLOK

KELIMPAHAN BAKTERI (LOG CFU/ml)

10.00

12.00

BFT

 

75

6.00

8.00

K

 

75

BFT

 

150

K

 

150

4.00

5

BFT

 

300

K

 

300

2.00

0

2

4

6

8

10

12


(30)

(31)

HASIL:

 

MIKROBA

 

BIOFLOK

14000

16000

L

)

KELIMPAHAN

 

FITOPLANKTON

 

10000

12000

14000

x

 

10

4

Ind/

L

4000

6000

8000

m

pahan

 

(x

0

2000

4000

Ke

li

m

BFT 75

K 75

BFT 150

K 150

BFT 300

K 300

CYANOPHYCEAE

EUGLENOPHYCEAE

CHLOROPHYCEAE

BACILLARIOPHYCEAE

CHLOROPHYCEAE

BACILLARIOPHYCEAE


(32)

HASIL:

 

KLOROFIL

A

1800

2000

KLOROFIL‐A (mg/m

3

)

1200

1400

1600

600

800

1000

0

200

400

Awal

Tengah

Akhir


(33)

HASIL:

 

MIKROBA

 

BIOFLOK

5 000

6,000

L

)

 

KELIMPAAHAN

 

ZOOPLANKTON

 

4,000

5,000

x

 

10

2

Ind/

L

2,000

3,000

m

pahan

 

(x

0

1,000

Ke

li

m

BFT

 

75

K

 

75

BFT

 

150

K

 

150

BFT

 

300

K

 

300

PROTOZOA

ROTIFERA

CRUSTACEA


(34)

HASIL:

 

MIKROBA

 

BIOFLOK

50

KADAR

 

PROTEIN

 

BIOFLOK

 

(%)

40

50

20

30

Awal

Tengah

Akhir

10

20

Akhir

0

BFT 75

K 75

BFT 150

K 150

BFT 300

K 300

Kualitas molase 1.Total karbon = 53.78% 2.Total karbon = 28,20% 3 T l k b 40 36% 3.Total karbon = 40,36%


(35)

KESIMPULAN

ƒ

Produktivitas

 

pada

 

perlakuan

 

bioflok

 

relatif

 

lebih

 

rendah

 

dibanding

g

 

kontrol,

,

 

namun

 

diperoleh

 

produksi

 

larva

 

ikan

 

jauh

 

lebih

 

tinggi

fi i

i

k

d

l k

bi fl k l bih

ƒ

Efisiensi

 

pakan

 

pada

 

perlakuan

 

bioflok

 

lebih

 

tinggi

 

karena

 

adanya

 

mikroba

 

bioflok

 

sebagai

 

sumber

 

nutrisi/makanan

 

tambahan

sebagai

 

sumber

 

nutrisi/makanan

 

tambahan

ƒ

Kualitas

 

air

 

pada

 

perlakuan

 

bioflok

 

dengan

zero

 

water

 

exchanged

tidak berbeda

 

nyata

zero

 

water

 

exchanged

tidak berbeda

 

nyata

dengan kontrol yang

 

mengalami pergantian


(36)

(37)

SARAN

Budidaya

 

super

 

intensif

 

ikan

 

nila

 

yang

 

ramah

 

lingkungan

 

dan

 

berkesinambungan

 

dapat

 

dilakukan

 

d

 

k

 

t k

l

i

 

bi fl k

  

dengan

 

menerapkan

 

teknologi

 

bioflok.

  

Perlu

 

penelitian

 

lebih

 

lanjut

 

mengenai

 

subtitusi

 

bioflok

 

sebagai

 

sumber

 

pakan

 

dengan

 

memproduksi

 

bioflok

 

sebagai

 

sumber

 

pakan

 

dengan

 

memproduksi

 

bioflok

 

pada

 

bioreaktor

 

yang

 

terpisah

 

dari

 

sistem

 

budidaya

 

ikan.

budidaya

 

ikan.

Perlu

 

penelitian

 

lebih

 

lanjut

 

tentang

 

aplikasi

 

teknologi

g

 

bioflok

 

pada

p

 

kegiatan

g

 

pembenihan

p

 

atau

 

pendederan

 

untuk

 

mempelajari

 

mengapa

 

pada

 

teknologi

 

bioflok

 

diperoleh

 

produksi

 

larva

 

ikan

 

yang

 


(38)

l k

Waktu

HASIL:

 

JENIS BAKTERI

Perlakuan

Awal

Tengah

Akhir

Enterobacter

Pseudomonas

Corynobacterium

Acinetobacter

Listeria

BFT

 

75

Corynobacterium

Alcaligenes

Listeria

Alcaligenes

Enterobacteria

Streptococcus

Enterobacteria

Enterobacteria

Kontrol

 

75

Bacillus

p

Alcaligenes

Enterobacter

Alcaligeness

Pseudomonas

Enterobacteria

Alcaligenes

BFT

 

150

Enterobacter

Acinetobacter

Pseudomonas

Kurthia

Enterobacteria

Alcaligenes

Bacillus

Kontrol

 

150

Kurthia

Eubacterium

Enterobacteria

Alcaligenes

Kurthia


(39)

HASIL:

 

BIOFLOK

33.28

35.00

RETENSI

 

PROTEIN

 

(%)

28.08

28.23

25.21

22.24

25.00

30.00

4

15.06

15.00

20.00

5.00

10.00

0.00


(40)

HASIL:

 

KUALITAS

 

AIR

140

TOTAL

 

SUSPENDED

 

SOLID

  

(mg/l)

BFT

 

100

120

)

BFT

 

75

K

 

75

60

80

T

SS

 

(m

g

/l

)

BFT

 

150

K

 

150

20

40

T

BFT

 

300

K

 

300

0

Awal

Tengah

Akhir

M

 

lih

K

 

300


(1)

KESIMPULAN

ƒ

Produktivitas

 

pada

 

perlakuan

 

bioflok

 

relatif

 

lebih

 

rendah

 

dibanding

g

 

kontrol,

,

 

namun

 

diperoleh

 

produksi

 

larva

 

ikan

 

jauh

 

lebih

 

tinggi

fi i

i

k

d

l k

bi fl k l bih

ƒ

Efisiensi

 

pakan

 

pada

 

perlakuan

 

bioflok

 

lebih

 

tinggi

 

karena

 

adanya

 

mikroba

 

bioflok

 

sebagai

 

sumber

 

nutrisi/makanan

 

tambahan

sebagai

 

sumber

 

nutrisi/makanan

 

tambahan

ƒ

Kualitas

 

air

 

pada

 

perlakuan

 

bioflok

 

dengan

zero

 

water

 

exchanged

tidak berbeda

 

nyata

zero

 

water

 

exchanged

tidak berbeda

 

nyata

dengan kontrol yang

 

mengalami pergantian

air

OPTIMASI BUDIDAYA SUPER‐INTENSIF IKAN NILA RAMAH LINGKUNGAN: DINAMIKA MIKROBA BIOFLOCS


(2)

OPTIMASI BUDIDAYA SUPER‐INTENSIF IKAN NILA RAMAH LINGKUNGAN: DINAMIKA MIKROBA BIOFLOCS


(3)

SARAN

Budidaya

 

super

 

intensif

 

ikan

 

nila

 

yang

 

ramah

 

lingkungan

 

dan

 

berkesinambungan

 

dapat

 

dilakukan

 

d

 

k

 

t k

l

i

 

bi fl k

  

dengan

 

menerapkan

 

teknologi

 

bioflok.

  

Perlu

 

penelitian

 

lebih

 

lanjut

 

mengenai

 

subtitusi

 

bioflok

 

sebagai

 

sumber

 

pakan

 

dengan

 

memproduksi

 

bioflok

 

sebagai

 

sumber

 

pakan

 

dengan

 

memproduksi

 

bioflok

 

pada

 

bioreaktor

 

yang

 

terpisah

 

dari

 

sistem

 

budidaya

 

ikan.

budidaya

 

ikan.

Perlu

 

penelitian

 

lebih

 

lanjut

 

tentang

 

aplikasi

 

teknologi

g

 

bioflok

 

pada

p

 

kegiatan

g

 

pembenihan

p

 

atau

 

pendederan

 

untuk

 

mempelajari

 

mengapa

 

pada

 

teknologi

 

bioflok

 

diperoleh

 

produksi

 

larva

 

ikan

 

yang

 

jauh

 

lebih

 

tinggi.


(4)

l k

Waktu

HASIL:

 

JENIS BAKTERI

Perlakuan

Awal

Tengah

Akhir

Enterobacter

Pseudomonas

Corynobacterium

Acinetobacter

Listeria

BFT

 

75

Corynobacterium

Alcaligenes

Listeria

Alcaligenes

Enterobacteria

Streptococcus

Enterobacteria

Enterobacteria

Kontrol

 

75

Bacillus

p

Alcaligenes

Enterobacter

Alcaligeness

Pseudomonas

Enterobacteria

Alcaligenes

BFT

 

150

Enterobacter

Acinetobacter

Pseudomonas

Kurthia

Enterobacteria

Alcaligenes

Bacillus

Kontrol

 

150

Kurthia

Eubacterium

Enterobacteria

Alcaligenes

Kurthia

BFT

 

300

Pseudomonas

Staphylococcus

Listeria

Acinetobacter


(5)

HASIL:

 

BIOFLOK

33.28

35.00

RETENSI

 

PROTEIN

 

(%)

28.08

28.23

25.21

22.24

25.00

30.00

4

15.06

15.00

20.00

5.00

10.00

0.00

BFT

 

75

K

 

75

BFT

 

150

K

 

150

BFT

 

300

K

 

300

OPTIMASI BUDIDAYA SUPER‐INTENSIF IKAN NILA RAMAH LINGKUNGAN: DINAMIKA MIKROBA BIOFLOCS


(6)

HASIL:

 

KUALITAS

 

AIR

140

TOTAL

 

SUSPENDED

 

SOLID

  

(mg/l)

BFT

 

100

120

)

BFT

 

75

K

 

75

60

80

T

SS

 

(m

g

/l

)

BFT

 

150

K

 

150

20

40

T

BFT

 

300

K

 

300

0

Awal

Tengah

Akhir

M

 

lih

K

 

300

OPTIMASI BUDIDAYA SUPER‐INTENSIF IKAN NILA RAMAH LINGKUNGAN: DINAMIKA MIKROBA BIOFLOCS

DEPARTEMEN BUDIDAYA PERAIRAN, FAKULTAS PERIKANAN DAN ILMU KELAUTAN, INSTITUT PERTANIAN BOGOR