INDUKSI KETAHANAN BIBIT KAKAO (Theobroma cacao L.) TERHADAP Phytophthora palmivora MENGGUNAKAN MUTAGEN ETHYL METHANE SULFONATE (EMS) Induction of Resistance of Cocoa (Theobroma cacao L.) seeds to Phytophthora palmivora with Ethyl Methane Sulfonat (EMS) as
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
INDUKSI KETAHANAN BIBIT KAKAO (Theobroma cacao L.)
TERHADAP Phytophthora palmivora MENGGUNAKAN
MUTAGEN ETHYL METHANE SULFONATE (EMS)
Induction of Resistance of Cocoa (Theobroma cacao L.) seeds to
Phytophthora palmivora with Ethyl Methane Sulfonat (EMS)
as Mutagen
TESIS
Oleh:
Ali Muhammad Yusuf Shofa, S.Si.
081520101007
PROGRAM STUDI AGRONOMI
PROGRAM MAGISTER
JURUSAN
d.id BUDIDAYA PERTANIAN
d
i
.
c
aj.aFAKULTAS
aj.ca.ci .id
PERTANIAN
c
.
.
j
j
e
e
ne UNIVERSITAS iJEMBER
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
ig il
/digigil
://:d
//dig
ttp:/://d
ttp2010
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
hhttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
hhttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
INDUKSI
KAKAO
(Theobroma cacao
L.)
gigil
idgigil
idgigil KETAHANAN BIBIT
id
d
/:d
:p//:d
:p//:TERHADAP
:p/palmivora
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
Phytophthora
MENGGUNAKAN
hhtt
hhtt
hhtt
h
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
gigili
idgigili of Resistance of Cocoa
idgigili
ito
Induction
(Theobroma
cacao L.) seeds
/:d
/:d
/:d
/
/
/
d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttpEthyl Methane Sulfonath(EMS)
thttp
hthttpPhytophthora palmivorahwith
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
e diserahkan kepada Fakultas
e
ne
nTesis
n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
Pertanian
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil Jember untuk memenuhi
idgigilsatu syarat memperoleh gelar
d
salah
:p//:d
:p//:Universitas
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
.cid.id
ca.cid.id
caMAGISTER
a
a
.
.
j
j
PERTANIAN
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
Ali Muhammad
Yusuf Shofa, S.Si.
.cid.id
ca.cid.id
c
a
a
.
.
j
j
a
081520101007
.
.
e
e
n ej
n ej
liibli.bu.un
i
g
i
://d/dig
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
.cid.id M.Si., Pembimbing
.cid.id
caMiswar,
ca.cid.id
caUtama
Dr. Ir.
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
j.
n
nej.
nej. Anggota
neSukamto
.bu.Sri
.bu.n
.bu.n
Ir.
S., M.P., Pembimbing
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
PROGRAM
STUDI AGRONOMI
id.id
ca.cid.id
aj.ca.cPROGRAM
a
.
.
j
j
.
e
e
MAGISTER
nej
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil JURUSAN BUDIDAYA
idgigilPERTANIAN
d
:p//:d
:p//:PERTANIAN
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
FAKULTAS
hhtt
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
ii igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
MUTAGEN ETHYL METHANE SULFONATE (EMS)
as Mutagen
Oleh
liibli.bu.un
i
g
i
://d/dig
hthtp
ttp:/
Pembimbing Tesis :
UNIVERSITAS JEMBER
2010
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
n e
liibli.bu.un
i
g
i
:p//:d
/dig
/
t
hthtp
t
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
PENGESAHAN
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
Tesis Berjudul Induksi Ketahanan Bibit Kakao (Theobroma cacao L.) Terhadap
.cid.id
Phytophthora palmivora
Mutagen Ethyl a
Methane
ca.cid.id
caMenggunakan
ca.cid.id Sulfonate (EMS)
a
a
.
.
.
j
j
j
.
.
.
e
e
e
telah diuji dan disahkan
u.n
nej
nejoleh Fakultas PertanianilUniversitas
nej Jember pada:
.bu.n
.bSelasa
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
i
i
hari
:
i
i
i
ig il
ig il
ig il
g
//di
p://d
tanggal
hthtttp:
tempat
://d/dig
hthtp
ttp:/
: 1 Juni 2010
://d/dig
hthtp
ttp:/
h
: Fakultas Pertanian Universitas Jember
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
neej.
Ketua, ilibi.bu.un
idgigil
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
dd Dr. Ir. Miswar, M.Si. c.id.id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .iNIP.
aj.ac
.
.
.
j
j
j
e
e
e
19641019
199002
1
002
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
:
:p//:d
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
Anggota I,
Anggota II, h ttp
hhtt
hhttp
h
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.
e
e
e
nej.
nejHandoyo,
nej.S., M.P.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
Ir. Sri
Sukamto
Dr.
Tri
S.P.
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
ili 19711202 199802 1 001//didgigili
idgigNIP.
idgNIK.
igili 111 000 173
/:d
/:d
/
/
: /
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthtp
hthttp
hthttp
ttp:/
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
d
aj.ca.ci .idKetua Program Studi, ej.aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt
Tim Penguji
Mengetahui/Menyetujui
Dr. Ir. Ketut Anom Wijaya
NIP.
d
c.i id 19580717 198503 1 002
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
.
a
a
c
.
.
j
j
a
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgPertanian,
igili
/:d
/:d
/
/
Dekan Fakultas
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
e
nM.P.
ne Dr. Ir. Bambang Hermiyanto,
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil 1 001
NIP. 19611110
198802
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
iii igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
PERNYATAAN
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
Saya yang bertandatangan
id dibawah ini :
d
aj.ca.c.id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
Nama : .Ali
Muhammad
Yusuf Shofa, S.Si..unne
u.n
ne
u
b
i
l
i
b
i
gigil: 081520101007
giigliiblib.u
i
i
d
d
NIM
/
/
/
/
: /d
: /d
hthtp
hthtp
ttp:/
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
Menyatakan dengan sesungguhnya bahwa karya tulis ilmiah yang berjudul : Induksi
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
Ketahanan Bibit Kakao (Theobroma
cacao L.) Terhadap Phytophthora
palmivora
.id
.id
cac.id
cac.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
n
Menggunakan Mutagen
nej. Ethyl Methane Sulfonate
nej. adalah benar-benar hasil
nej.
.bu.n
.bu(EMS)
.bu.n
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
idgigilkecuali
idgigili dan belum pernah diajukan
idgpada
igili
/:d
/:d
/:d
karya:/sendiri,
jika disebutkan sumbernya
/
/
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
ht ttp
institusi
manapun, serta bukan karya
jiplakan. Saya bertanggungh jawab atas
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
keabsahan dan kebenaran isinya sesuai dengan sikap ilmiah yang harus dijunjung
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
il
idgig
idgigil pernyataan ini saya buat://dengan
idgigil sebenarnya, tanpa ada tekanan
d
//:d
Demikian
dan
:
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
:
t
t
t
t
t
t
h ttp
hhtt
hhttp
paksaan
dari pihak manapun serta bersedia
mendapat sanksi akademikhjika ternyata
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
dikemudian hari pernyataan d
ini tidak benar.
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
tinggi.
aj.ca.ci .id
.
j
e
n e
liibli.bu.un
i
g
i
:p//:d
/dig
/
t
hthtp
t
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
Jember, 1 Juni 2010
.id
Yang menyatakan,
j.ac c.id
e
n
ej.a
u
n
.
u
b
.
i
idgiigl ilib
d
/
/
:
/
/
hthtp
ttp:
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
Ali Muhammad Yusuf Shofa, S.Si.
NIM 081520101007
.idd
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
je.aj.cac.i
e
n
u
igliibli.b.un
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
iv igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
aj.ac.
aj.ac.
.
.
.
j
j
j
e
e
e
n
kesabaran,
ketabahan,
didikan, cinta dan
ne
ne
nesayang, serta iringan do’a
.bu.n
.bu.n
.bukasih
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
d
:p//:d
:p//:yang
:p//:d
/
/
/
senantiasa kau panjatkan
sehingga
putramu menjadi seperti
ini.
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
h
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
PERSEMBAHAN
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
Karya ini kupersembahkan untuk :
Bapakku Nur Ali (alm)
.ididtelah mencurahkan
c.ididdan Ibu tercinta Hj. Robiatun cyang
Kakak – kakakku Mbak Lik, Cacak Tofa, Mbak Udah, Mbak kik, Mbak Bin dan
Mbak Al sebagai motivator
c.idid ulung dalam hidupku.
ca.cid.id
ca.cid.id
.
a
a
a
c
.
.
.
j
j
j
a
eej.
e
e
ej.nizar, dani, mersa, gilang,b.u.n
u.n
n
nej.
Keponakan
–nkeponakanku
: fiki, totos, ari,
fifa,
.bu.n
.blia,
u
u
u
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
b
idgigili
idgigili
idgigili
d
/:nina,
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
trisa,
caca,
haris,
ardi,
(bella),
icha,
vira
dan
Oiy
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
aj.ac
aj.ac
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
S.TP.,liM.P.
u
u
u
b
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
d
/:d
/:d
:p/Didik,
:p//:Para
/
/
/
/
/
/
tim Dosen Lab. Eks Biomol
::p/Prof.
Bambang S., Dr. Miswar,tDr.
Dr.
p
p
p
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
h
ca.cid.id
a
a
a
c
c
.
.
.
j
j
j
a
a
e
e
e
nej.
nej.
nej. & Marlinda.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
thanks
buat
Yusuf
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
d
/:d
/:d
/:Keluarga
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
Bapak
Markayat
Baturaden
VI/43
Terima
Kasih
atas
kepercayaan
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
h
BonchuZ Rangers : Mahapatih Iryono, M.P., MangaB Asriyah F., S.P., Mayor
Lyla Wulandari, S.P.,
Delly Hos Kapila, S.P., Kopral
d
c.id.iLetkol
c.id.id Nurhayati Hanifa,
Tri Agus, Dr. Tri Handoyo, Dr. Slameto, mbak Arin dan mas Yanto, beserta
d.id yang tak bisa kusebutkan
kawan-kawan eks.
id persatu, special
c.id.satu
c.ibiomol
yang diberikan selama penulis tinggal di Jember.
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
je.aj.ac
je.aj.ac
e
e
n
n
u
u
n
n
.
.
Dicotyle,
Oglex, Judhisch4.
giigliiblib.u
giigliiblib.u
i
i
d
d
/
/
/
/
: /d
: //d
yang kubanggakan.
hthtp
hthtp
ttp:/
ttp:Almamater
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
v igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
id.id Baturaden VI/43: Bambroz,
Temen – temenc.kost
MizukimaR,
id
c.id.BroCo2,
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
!
"
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
"
!
#
d
aj.ca.ci .id
$%
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
&
hhtt
"
' '
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
vi igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
KATA PENGANTAR
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp
hthttp Alhamdulillah, puji syukurhkehadirat
hthmemberikan
ttp
Allah SWT, yang telah
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
rahmat, serta hidayah-Nya atas terselesaikannya Karya Ilmiah Tertulis (Tesis) yang
d
d
did
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id Bibit Kakao (Theobroma
aj.ca.ci .cacao
Ketahanan
L.) Terhadap
.
.
.
j
j
j
e
e
e
u.n
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bEthyl
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
Phytophthora
palmivora
Menggunakan
Mutagen
Methane
Sulfonate
(EMS)”
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
ini
baik.
hhtt
hhdengan
hhtt
tt
berjudul “Induksi
h
Penyelesaian Karya Ilmiah Tertulis (Tesis) ini tidak terlepas dari bantuan
d
berbagai pihak, oleh .karena
c.cid.id kasih atas semua
ac.ci .iditu penulis menyampaikan.aterima
ca.cid.id
a
.
j
j
j
a
a
e
e
e
j.
nekepada
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
dukungan dan
bantuan
:
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
1.
Menteri
Pendidikan
Nasional
yang
telah
memberikan
dukungan
pembiayaan
hthttp
hthttp
hthttp
h
melalui Program Beasiswa Unggulan hingga penyelesaian tugas akhir Tesis
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
aj.ac
aj.ac
.
.
.
j
j
j
e
e
e
dengan
Universitas
ne
ne Jember Nomor 60607/A2.5/LN/2008.
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
d
//:d
//:d
:
:
2.://:Bapak
Dr. Ir. Miswar, M.Si., selaku
Dosen
Pembimbing Utama (DPU).
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhttp
hhttp
hhttp
3. Bapak Ir. Sri Sukamto S., M.P., selaku Dosen Pembimbing Anggota (DPA).
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
ca.c.id
ca.c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
Universitas
Jember.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
idgiNur
idgigilseluruh
idgigilorang
gili
d
5.://Kedua
tua, saudara-saudaraku
serta
anggota keluarga :besar
/:d
/:d
/
/
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
:
t
t
t
thttp
hthttp
hthttp Ali yang selalu mendukung htanpa
lelah dalam hal material juga spiritual.
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
h
berdasarkan perjanjian
c.id.id kerjasama antara Sekjen Dikti
c.id.idRepublik Indonesia
h
4. Seluruh staf Dosenid dan Karyawan Pascasarjana dan
id Fakultas Pertanian
h
6. Teman-teman Pascasarjana Agronomi Angkatan 2008 yang telah memberikan
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
.bu.une
.bu.une
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
tesis
il
idgigil
idgigil
idgigini.
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t dalam
t
hhtserta
hhtdisebutkan
hht7.t Semua pihak yang tidak dapat
satu persatu yang turut
c.idid
c.idid
.
.
dukungan n
dan
serta membantu ndalam
penelitian
ej.aj.acpenyelesaian
ej.amotivasinya
j.ac
penyelesaian proposal penelitian tesis ini.
id
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
b u
itu segalaigbentuk
iliiblib.ukritik dan saran untuk perbaikan
igiliilib. karya ilmiah
h
harapkan.
http
ttp:/
:p//:d
/dig
/
t
hthtp
t
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
ini sangat penulis
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
dd
ca.cid.id
a
aj.ca.ci .iJember,
.
.
j
j
.
e
e
Juni 2010 un ej
ne
.bu.n
u
b
i
liibli.b.un
l
i
i
i
l
g
g
i
i
i
Penulis
://d/dig
://d/dig
hthtp
hthtp
ttp:/
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
vii igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
h
id
. d
ca.csempurna,
.id
Karya Ilmiah Tertulis
ini masih sangat jauh
oleh karena
j.acac.i(Tesis)
j.adari
h
://d/dig
nej.
.une
nej.
.une
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
RINGKASAN
Induksi Ketahanan Bibit Kakao (Theobroma cacao L.) Terhadap Phytophthora
palmivora Menggunakan Mutagen Ethyl Methane Sulfonate (EMS), Ali
Muhammad Yusuf Shofa. 081520101007. 2010; 50 halaman; Program Studi
Agronomi Program Magister Jurusan Budidaya Pertanian Fakultas Pertanian
Universitas Jember.
Kakao merupakan salah satu komoditi penting sebagai sumber devisa Negara
dari sektor non-migas yang mampu menyumbangkan sekitar USD 1.15 milyar
pertahun (Anonima, 2009). Namun seiring dengan munculnya penyakit busuk buah
kakao oleh P. palmivora menyebabkan penurunan produksi kakao pada beberapa
daerah sentra penghasil kakao Indonesia. Selama ini pengendalian P. palmivora yang
paling banyak dilakukan oleh petani kakao adalah aplikasi fungisida, namun
berdampak buruk pada keberlangsungan ekologi kebun serta penurunan kualitas biji
kakao yang dihasilkan karena residu fungisida yang terkandung di dalam bijinya.
Oleh karena itu penggunaan bahan tanam dari klon kakao tahan terhadap P.
palmivora merupakan salah satu solusi yang paling tepat, namun klon kakao ini
masih tergolong langka. Ethyl Methane Sulfonate (EMS) merupakan salah satu
mutagen kimia yang telah terbukti mampu menginduksi keragaman genetika pada
beberapa jenis tanaman pangan. Pada penelitian ini akan dilakukan induksi
mutagenesis pada benih kakao dengan EMS, kemudian dilakukan pengujian tingkat
ketahanan bibit kakao mutan terhadap P. palmivora. Tujuan dari penelitian ini adalah
mengetahui kemampuan EMS dalam induksi ketahanan tanaman kakao terhadap P.
palmivora, serta kemampuan EMS dalam menginduksi peningkatan sintesis senyawa
fenolik dan perubahan kandungan karbohidrat, protein serta pola pita protein pada
daun bibit kakao mutan. Hasil penelitian ini diharapkan dapat memberikan kontribusi
pada upaya pemuliaan tanaman kakao khususnya untuk mendapatkan klon kakao
yang tahan terhadap P. palmivora penyebab penyakit busuk buah.
Penelitian ini dibagi dalam empat tahapan. Tahap pertama adalah induksi
mutagenesis benih kakao dengan EMS dan uji viabilitas benih pasca mutasi. Pada
tahap ini benih kakao diperlakukan dengan dua konsentrasi larutan EMS yaitu 10 mM
dan 20 mM selama 6 dan 12 jam, setelah itu dilakukan uji viabilitas benih pada
masing-masing perlakuan. Tahap kedua adalah penanaman dan pengamatan tingkat
pertumbuhan tanaman kakao mutan di dalam green house hingga tanaman berusia 4
bulan. Tahap ketiga adalah seleksi ketahanan kakao mutan dengan miselia P.
viii
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
palmivora. Pada tahap ini diperoleh penggolongan tanaman kakao mutan sesuai
dengan tingkat ketahanannya. Tahap keempat adalah uji kandungan total fenol,
karbohidrat dan pola pita protein pada masing-masing tingkat katahanan kakao mutan
terhadap P. palmivora.
Hasil penelitian menunjukkan tingkat viabilitas benih kakao pasca induksi
mutagenesis dengan EMS masih cukup tinggi. Tingkat viabilitas benih terendah 91%
pada perlakuan EMS 10 mM selama 12 jam. Hasil pengamatan tingkat pertumbuhan
kakao mutan menunjukkan bahwa perlakuan perendaman EMS 20 mM mampu
menghasilkan keragaman genetik baru dengan sifat agronomis yang paling baik yang
meliputi tinggi tanaman, jumlah daun dan diameter batang. Hasil uji ketahanan kakao
mutan terhadap P. palmivora diperoleh 14 kakao mutan kategori tahan, 16 kakao
mutan kategori moderat-tahan dan 98 kakao mutan kategori peka/rentan. Hasil uji
kandungan total fenolik menunjukkan adanya peningkatan kandungan fenolik seiring
dengan meningkatnya ketahanan terhadap P. palmivora. Kandungan karbohidrat
seperti glukosa, sukrosa dan amilum pada kakao tahan dan moderat tahan juga
mengalami perubahan. Sedangkan hasil kandungan protein dan uji pola pita protein
pada beberapa kakao mutan menunjukkan adanya perubahan pola pita protein sebagai
indikasi awal adanya proses mutagenesis pada benih kakao.
Kesimpulan dari penelitian ini bahwa aplikasi EMS mampu menginduksi
keragaman genetik tanaman kakao untuk seleksi ketahanan alami bibit kakao
terhadap P. palmivora. Benih kakao pasca perlakuan mutagenesis dengan EMS masih
memiliki viabilitas yang tinggi. Aplikasi EMS mampu menginduksi peningkatan
sintesis senyawa fenolik dan perubahan kandungan karbohidrat yang meliputi gula
reduksi, sukrosa dan amilum serta perubahan kandungan protein dan pola pita protein
pada bibit kakao.
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
ix igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.
e
e
e
j. kakao (Theobroma cacao
ejterhadap
Induksi ketahanan
Phytophthoraib.u.n
nebibit
nL.)
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
i
i
l
l
l
i
i
i
b
idgigili menggunakan mutagen
idgigiliMethane Sulfonate (EMS)
idgigili
Ethyl
d
/:palmivora
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
Abstrak
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
d
.cid.iMuhammad
Yusuf Shofa, S.Si.
d
aj.ca.ci .id
aj.caAli
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
u.n
ne
ne
ne
.bu.n
.bAgronomi
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
ProgramiStudi
Program
Magister
Fakultas
Pertanian
Universitas
Jember
i
i
i
g l
idgigil
idgigil
digi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt dilakukan mutagenesis pada hbenih
htt
htt kakao (Theobroma cacao L.)hmenggunakan
Telah
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
Ethyl methane sulfonate (EMS) untuk menginduksi ketahanannya terhadap P.
palmivora penyebab penyakit
Benih kakao
dbusuk buah di dalam pertanaman
idkakao.
ca.cid.iEMS
ca.cid.dan
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
diperlakukan dengan
larutan
dengan
konsentrasi
10
mM
20
mM
selama
6
e
e
e
ej.
ej. yang berumur 4 bulanb.u.n
n
nmutan
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
dan 12 jam.iliDaun
interflush
kedua
dari
bibit
kakao
i
i
l
l
i
i
b
idgigiliuntuk uji ketahanannya://terhadap
idgigili P. palmivora. Hasil :penelitian
idgigili
d
/:d
/:d
dipergunakan
/
/
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
:
t
t
t
tp
tp kakao
hthttp
hthtmenginduksi
hthtbibit
menunjukkan
perlakuan EMS dapat
keragaman genetik
yang menghasilkan mutan-mutan dengan tingkat ketahanan yang berbeda. Hasil uji
ketahanan bibit kakao terhadap
kakao
d
d.id P. palmivora menunjukkan 14
d.id mutan termasuk
i
i
.
.
c
c
kategori resistan danj.16
P. palmivora.
aj.ca.ci .id
aj.ackakao mutan tergolong moderat
aj.aterhadap
c
.
.
j
j
e
e
e
n
Kandungan total
ne
ne pada kakao tahan danilimoderat
netahan menunjukkan adanya
.bu.n
.bu.fenolik
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
i
gigil
gigil sukrosa dan amilum pada
il
idkakao
idgigKandungan
idglukosa,
peningkatan.
karbohidrat seperti
/:d
:p//:d
:p/dan
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
tahan
moderat
tahan
juga
mengalami
perubahan.
Pada
beberapa
kakao
mutan
hhtt
hhtt
hhtt
menunjukkan adanya perubahan pola pita protein sebagai indikasi awal adanya proses
mutagenesis pada benih kakao.
h
h
h
h
h
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.
e
e
Kata kunci : Ethyl
Sulfonate (EMS), induksi
benih kakao, .une
ej.
nej.
nejmutagenesis,
nMethane
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
l
l
l
i
i
i
b
terhadap P. palmivora
i
idgigili
idgigili
idgigilketahanan
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
x igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ej. seeds to Phytophthorab.u.n
Induction ofibResistance
cacao
nej. of Cocoa (Theobroma
nL.)
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
i
i
l
l
l
i
i
i
b
gigili (EMS) as Mutagen //digigili
idgipalmivora
id
with Ethyl Methane
Sulfonat
gili
/:d
/:d
/
/
:
:
: /d
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
aj.caAli
a
.
.
.
j
j
j
.
.
e
e
e
Muhammad Yusuf Shofa,
ej
nej
ne
nS.Si.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
d
:p//:Jember
:p//:d
:p//:d
/
/
/
Program
Studi Agronomi Program Magister
Fakultas Pertanian Universitas
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
h
Abstract
Mutagenesis of cocoa (Theobroma cacao L.) seeds by Ethyl methane sulfonate
(EMS) have been applied.id
its resistance from Phytophthora
palmivora
idinduced
cacto
ca.cid.idwith 10 mM
ca.cid.id
.
a
a
a
.
.
.
j
j
j
caused pod rot in cocoa
plantation.
The
cocoa
seeds
were
treated
and
20
e
e
e
j.
nefor
nej. of leaves of mutanic
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
mM of EMSilisolution
6
h
and
12
h.
The
second
interflush
i
i
l
l
i
i
ili
idgigiliwere harvested after 4 months
idgold,
idgigas
igilito perform leaf innoculation
/:d
/:d
/:d
cocoa
seedling
test
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp
thttptreatment
hthttp methods of P. palmivorahresistance.
screening
The result shown that h
EMS
could induce genetic variability of cocoa seedling that produced differentiation of
mutanics cocoa resistance. dThere were 14 and 16 mutanic cocoa
d
d.id have leveled as
i
i
.
.
d
i
c
c
.
resistant and moderatej.resistant
aj.ac respectively from P. palmivora.
aj.ac Both of resistant and ej.aj.ca.ci .id
.
j
e
e
n
moderate resistant
cocoa
ne
ne shown increasing in total
ne content and changingiliinb.bu.n
.bu.n
.buphenolic
u
u
u
b
b
.
i
i
l
l
i
i
i
i
i
l
gigil
il amilum. Several mutans//ofdidcocoa
idgigicontent
idgigand
carbohidrates
such as glucose, sucrose
d
:p://seeds.
:p//:the
:p//:d
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
shown
change
of
protein
pattern
as
first
indication
of
mutagenesis
on
cocoa
h tt
h tt
h tt
h
h
h
h
h
h
Key words: Ethyl Methane Sulfonate (EMS), mutagenesis induction, cocoa seeds, P.
palmivora resistance
.idid
.idid
je.aj.cac.
e
n
u
igliibli.b.un
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
je.aj.cac.
e
n
u
igliibli.b.un
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
xi igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
DAFTAR ISI
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttpHalaman
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
HALAMAN SAMPUL ......................................................................................
HALAMAN PERSEMBAHAN.........................................................................
ABSTRAK ..........................................................................................................
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
DAFTAR LAMPIRAN.....................................................................................
.id
.id
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
1.3 Tujuan .................................................................................................
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
h
x
d
xi
aj.ca.ci .id
aj.ac
aj.ac
.
.
.
j
j
j
e
e
e
xiiib.u.n
DAFTAR ISIib......................................................................................................
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
i
l
l
l
i
i
i
b
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
DAFTAR
TABEL ..............................................................................................
xiv
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
DAFTAR GAMBAR ......................................................................................... xv
ABSTRACT .......................................................................................................
c.id.id
c.id.id
h
v
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
vi
HALAMAN MOTTO........................................................................................
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
vii
KATA PENGANTAR........................................................................................
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
RINGKASAN
....................................................................................................
hthttp
hthttp
hthttp viii
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
i
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
ii
HALAMAN JUDUL..........................................................................................
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
iii
HALAMAN
PENGESAHAN............................................................................
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
iv
HALAMAN
PERNYATAAN............................................................................
xvii
ca.cid.id
cac.id
cac.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
BAB 1. PENDAHULUAN
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
gigiliBelakang.....................................................................................
idgig1ili
idgigili
idLatar
1.1
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp1.2 Permasalahan.......................................................................................
4
4
d
d.id
d.id
i
i
.
.
c
c
aj.ca.ci .id
aj.ac
.
.
j
j
je.aj.ac
1.4 Manfaat n...............................................................................................
4
e
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.un
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
BAB
TINJAUAN
PUSTAKA
:p//:d
:p//:d
:p2.//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
2.1 Sistematika Tanaman Kakao
(Theobroma cacao L.) .....................
..
5
6
id.id
id.id
.
.
c
ca.cid.id
c
a
a
a
c
c
.
.
.
j
j
j
a
a
2.3 PenyakitnBusuk
..
7
e
e
nej.
nej.
nej. Buah Kakao ........................................................
.bu.ue
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idg2.3.1
idgigili Buah Kakao ...................:/../didgig7ili
Busuk
igili Gejala dan Tanda Penyakit
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp 2.3.2 Penyebaran penyakit
hthtp
hthbusuk
ttp..:/ 8
ttp buah kakao ..............................
h
h
h
2.2 Jenis Klon Kakao yang dibudidayakan di Indonesia ..................... ..
2.4 Phytophthora palmivora ............................................................... ..
8
d
d
d
aj.ca.ci .P.idpalmivora .....................................................
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
2.4.1 Siklus
hidup
...
9
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
2.4.2
Karakteristik
morfologi
dan
patogenitas
P.
palmivora
asal
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
Indonesia ..............................................................................
10
hhtt
hhtt ..
hhtt
2.5 Ketahanan Alami Tanaman ........................................................... ..
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
xii igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
h
h
11
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
n
ej.
2.6 Upaya
penyakit ..
12ib.u.n
nej. ketahanan kakao iterhadap
nserangan
nej.
.bupeningkatan
.bu.n
u
u
u
b
b
.
i
i
l
l
l
i
i
b
gigili
idInduksi
idgigili
idgi13
gili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
2.7
mutagenesis dalam upaya
peningkatan
ketahanan tanaman
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
2.8 Ethyl methane sulfonate (EMS) .....................................................
13
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
14
.c.id
.c.id
ca.cid.id
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
a
a
.
.
.
e
e
e
2.10 Hipotesis
15 unnej
ej
n.....................................................................................
nej
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
liibli.b.u
l
l
i
i
i
i
i
l
l
g
g
g
i
i
i
i
i
dig
://d/dig
:3.//d/METODOLOGI
://d/dig
BAB
PENELITIAN
hthtp
hthtp
hthtp
ttp:/
ttp:/
ttp:/
h
h
2.9 Seleksi ketahananid
bibit kakao terhadap P. palmivorai....................
d
3.1 Waktu dan Tempat Penelitian ........................................................
h
16
3.2 Bahan dan Alat ..............................................................................
.idd
.idd
16
cac.i
cac.i
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ej. EMS ................................................................
3.3 Pembuatan
16 .un
nlarutan
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
l
l
l
i
i
i
b
gigili mutagenesis benih kakao
idInduksi
idgigili larutan EMS ..................://didgig17ili
/:d
/:d
3.4
dengan
/
/
:
:
/
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
hthtp
ttp:/
3.5 Perkecambahan dan Uji viabilitas benih kakao pasca perendaman
17
d
i
i
.
.
d
d
i
i
c
c
.
.
aj.ca.ci .id
aj.aperawatan
aj.apolibag
c
c
.
.
.
j
j
j
3.6 Penanaman
dan
benih
kakao
pada
media
..........
17
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
gigil isolat P. palmivora .............................................................
idgig17il
idKultur
idgigil
/:d
:p//:d
:p/3.7
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt.
hhtt 3.8 Inokulasi P. palmivora dengan
hhtt metode Mycelial Disc Inoculation
17
h
EMS ..............................................................................................
d
d
3.9 Analisis kandungan total fenol daun ..............................................
20
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
3.10 Analisis Karbohidrat....................................................................
21
j
j
j
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
3.11igAnalisis
idgig22ili
idgigili
igili protein daun ...................................................................
/:d
/:d
/:d
/
/
/
d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp4. HASIL DAN PEMBAHASAN
BAB
4.1 Induksi Mutagenesis benih kakao dengan EMS .............................
h
h
25
d
.cid.id
ca.cid.id EMS ....
aj.ca.ci .id
aj.dengan
aj.cakakao
.
.
.
j
j
j
4.2 Viabilitas e
benih
pasca induksi mutagenesis
26
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
4.3 Pertumbuhan
kakao mutan pasca nduksi
idgigilmutagenesis dengan EMS://didgig27il
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hthtp
hhterhadap
hhtt 4.4 Uji ketahanan kakao mutan
ttp:/ 31
tt
P. palmivora ........................
h
4.5 Kandungan total fenol kakao mutan pada masing-masing tingkat
id
ca.cid.id
a
.
j
e
e
e
j.
n
nej.
nej.
nekarbohidrat
.bu.n
.bu.n
.bu.masing-masing
u
u
u
b
b
b
i
i
i
4.6 iKandungan
kakao
mutan
pada
tingkat
l
l
l
i
i
i
gigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
39
hthttp ketahanan .....................................................................................
hthttp
hthttp
id
.
.
ketahanan ......................................................................................
j.acac.id
j.acac.id
4.7 Uji Protein daun kakao mutan pada masing-masing level ketahanan
37
h
42
.id.id SARAN
BAB 5. KESIMPULAN
acDAN
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
c
.
.
.
j
j
j
a
.
.
.
e
e
e
j
nej
nej
ne...................................................................................
.bu.n
.bu.n
.bu.n
5.1 Kesimpulan
46
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
/:d
:p/5.2
:p//:d
:p//:d
/
/
/
Saran .............................................................................................
46
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
xiii igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
h
DAFTAR PUSTAKA
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
LAMPIRAN
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
id
id
ca.cid.id
14
a
.
j
.
.
.
e
e
e
n
nej
nej
nejinokulasi….........
.bu.n
.bu.n
.bu.pasca
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
3.1
Index
score
pengamatan
nekrosis
daun
kakao
20
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt Komposisi gel elektroforesis
hhuntuk
3.2
uji pola protein sampelhh
daun
tt
tt
h
No
2.1
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
DAFTAR TABEL
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
Judul
Halaman
.
ca.c.id Sulfonate (EMS)………………………….
Sifat Fisika Ethyl
j.aMethane
j.acac.id
kakao.......................................................................................................
23
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
4.1
Hasil seleksi ketahanan
ca.cid.id aksesi bibit kakao dengan
ca.cid.idmiselia P.
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
palmivora………………………………………………………………………
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
33
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
xiv igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
DAFTAR GAMBAR
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
7
aj.ca.ci .id
aj.ac.
aj.ac.
.
.
.
j
j
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
INDUKSI KETAHANAN BIBIT KAKAO (Theobroma cacao L.)
TERHADAP Phytophthora palmivora MENGGUNAKAN
MUTAGEN ETHYL METHANE SULFONATE (EMS)
Induction of Resistance of Cocoa (Theobroma cacao L.) seeds to
Phytophthora palmivora with Ethyl Methane Sulfonat (EMS)
as Mutagen
TESIS
Oleh:
Ali Muhammad Yusuf Shofa, S.Si.
081520101007
PROGRAM STUDI AGRONOMI
PROGRAM MAGISTER
JURUSAN
d.id BUDIDAYA PERTANIAN
d
i
.
c
aj.aFAKULTAS
aj.ca.ci .id
PERTANIAN
c
.
.
j
j
e
e
ne UNIVERSITAS iJEMBER
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
ig il
/digigil
://:d
//dig
ttp:/://d
ttp2010
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
hhttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
hhttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
INDUKSI
KAKAO
(Theobroma cacao
L.)
gigil
idgigil
idgigil KETAHANAN BIBIT
id
d
/:d
:p//:d
:p//:TERHADAP
:p/palmivora
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
Phytophthora
MENGGUNAKAN
hhtt
hhtt
hhtt
h
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
gigili
idgigili of Resistance of Cocoa
idgigili
ito
Induction
(Theobroma
cacao L.) seeds
/:d
/:d
/:d
/
/
/
d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttpEthyl Methane Sulfonath(EMS)
thttp
hthttpPhytophthora palmivorahwith
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
e diserahkan kepada Fakultas
e
ne
nTesis
n
.bu.n
.bu.n
.bu.n
Pertanian
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil Jember untuk memenuhi
idgigilsatu syarat memperoleh gelar
d
salah
:p//:d
:p//:Universitas
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
.cid.id
ca.cid.id
caMAGISTER
a
a
.
.
j
j
PERTANIAN
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
Ali Muhammad
Yusuf Shofa, S.Si.
.cid.id
ca.cid.id
c
a
a
.
.
j
j
a
081520101007
.
.
e
e
n ej
n ej
liibli.bu.un
i
g
i
://d/dig
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
.cid.id M.Si., Pembimbing
.cid.id
caMiswar,
ca.cid.id
caUtama
Dr. Ir.
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
j.
n
nej.
nej. Anggota
neSukamto
.bu.Sri
.bu.n
.bu.n
Ir.
S., M.P., Pembimbing
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
PROGRAM
STUDI AGRONOMI
id.id
ca.cid.id
aj.ca.cPROGRAM
a
.
.
j
j
.
e
e
MAGISTER
nej
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil JURUSAN BUDIDAYA
idgigilPERTANIAN
d
:p//:d
:p//:PERTANIAN
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
FAKULTAS
hhtt
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
ii igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
MUTAGEN ETHYL METHANE SULFONATE (EMS)
as Mutagen
Oleh
liibli.bu.un
i
g
i
://d/dig
hthtp
ttp:/
Pembimbing Tesis :
UNIVERSITAS JEMBER
2010
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
n e
liibli.bu.un
i
g
i
:p//:d
/dig
/
t
hthtp
t
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
PENGESAHAN
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
Tesis Berjudul Induksi Ketahanan Bibit Kakao (Theobroma cacao L.) Terhadap
.cid.id
Phytophthora palmivora
Mutagen Ethyl a
Methane
ca.cid.id
caMenggunakan
ca.cid.id Sulfonate (EMS)
a
a
.
.
.
j
j
j
.
.
.
e
e
e
telah diuji dan disahkan
u.n
nej
nejoleh Fakultas PertanianilUniversitas
nej Jember pada:
.bu.n
.bSelasa
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
i
i
hari
:
i
i
i
ig il
ig il
ig il
g
//di
p://d
tanggal
hthtttp:
tempat
://d/dig
hthtp
ttp:/
: 1 Juni 2010
://d/dig
hthtp
ttp:/
h
: Fakultas Pertanian Universitas Jember
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
neej.
Ketua, ilibi.bu.un
idgigil
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
dd Dr. Ir. Miswar, M.Si. c.id.id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .iNIP.
aj.ac
.
.
.
j
j
j
e
e
e
19641019
199002
1
002
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
//:d
//:d
:
:p//:d
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
Anggota I,
Anggota II, h ttp
hhtt
hhttp
h
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.
e
e
e
nej.
nejHandoyo,
nej.S., M.P.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
Ir. Sri
Sukamto
Dr.
Tri
S.P.
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
ili 19711202 199802 1 001//didgigili
idgigNIP.
idgNIK.
igili 111 000 173
/:d
/:d
/
/
: /
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthtp
hthttp
hthttp
ttp:/
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
d
aj.ca.ci .idKetua Program Studi, ej.aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt
Tim Penguji
Mengetahui/Menyetujui
Dr. Ir. Ketut Anom Wijaya
NIP.
d
c.i id 19580717 198503 1 002
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
.
a
a
c
.
.
j
j
a
e
e
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgPertanian,
igili
/:d
/:d
/
/
Dekan Fakultas
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
e
nM.P.
ne Dr. Ir. Bambang Hermiyanto,
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
idgigil
idgigil 1 001
NIP. 19611110
198802
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hhtt
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
iii igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
PERNYATAAN
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
Saya yang bertandatangan
id dibawah ini :
d
aj.ca.c.id
aj.ca.ci .id
.
.
j
j
e
e
Nama : .Ali
Muhammad
Yusuf Shofa, S.Si..unne
u.n
ne
u
b
i
l
i
b
i
gigil: 081520101007
giigliiblib.u
i
i
d
d
NIM
/
/
/
/
: /d
: /d
hthtp
hthtp
ttp:/
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
Menyatakan dengan sesungguhnya bahwa karya tulis ilmiah yang berjudul : Induksi
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
Ketahanan Bibit Kakao (Theobroma
cacao L.) Terhadap Phytophthora
palmivora
.id
.id
cac.id
cac.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
n
Menggunakan Mutagen
nej. Ethyl Methane Sulfonate
nej. adalah benar-benar hasil
nej.
.bu.n
.bu(EMS)
.bu.n
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
idgigilkecuali
idgigili dan belum pernah diajukan
idgpada
igili
/:d
/:d
/:d
karya:/sendiri,
jika disebutkan sumbernya
/
/
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
ht ttp
institusi
manapun, serta bukan karya
jiplakan. Saya bertanggungh jawab atas
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
keabsahan dan kebenaran isinya sesuai dengan sikap ilmiah yang harus dijunjung
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
il
idgig
idgigil pernyataan ini saya buat://dengan
idgigil sebenarnya, tanpa ada tekanan
d
//:d
Demikian
dan
:
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
:
t
t
t
t
t
t
h ttp
hhtt
hhttp
paksaan
dari pihak manapun serta bersedia
mendapat sanksi akademikhjika ternyata
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
dikemudian hari pernyataan d
ini tidak benar.
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
tinggi.
aj.ca.ci .id
.
j
e
n e
liibli.bu.un
i
g
i
:p//:d
/dig
/
t
hthtp
t
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
Jember, 1 Juni 2010
.id
Yang menyatakan,
j.ac c.id
e
n
ej.a
u
n
.
u
b
.
i
idgiigl ilib
d
/
/
:
/
/
hthtp
ttp:
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
Ali Muhammad Yusuf Shofa, S.Si.
NIM 081520101007
.idd
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
je.aj.cac.i
e
n
u
igliibli.b.un
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
iv igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
aj.ac.
aj.ac.
.
.
.
j
j
j
e
e
e
n
kesabaran,
ketabahan,
didikan, cinta dan
ne
ne
nesayang, serta iringan do’a
.bu.n
.bu.n
.bukasih
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
d
:p//:d
:p//:yang
:p//:d
/
/
/
senantiasa kau panjatkan
sehingga
putramu menjadi seperti
ini.
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
h
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
PERSEMBAHAN
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
Karya ini kupersembahkan untuk :
Bapakku Nur Ali (alm)
.ididtelah mencurahkan
c.ididdan Ibu tercinta Hj. Robiatun cyang
Kakak – kakakku Mbak Lik, Cacak Tofa, Mbak Udah, Mbak kik, Mbak Bin dan
Mbak Al sebagai motivator
c.idid ulung dalam hidupku.
ca.cid.id
ca.cid.id
.
a
a
a
c
.
.
.
j
j
j
a
eej.
e
e
ej.nizar, dani, mersa, gilang,b.u.n
u.n
n
nej.
Keponakan
–nkeponakanku
: fiki, totos, ari,
fifa,
.bu.n
.blia,
u
u
u
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
b
idgigili
idgigili
idgigili
d
/:nina,
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
trisa,
caca,
haris,
ardi,
(bella),
icha,
vira
dan
Oiy
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
aj.ac
aj.ac
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
S.TP.,liM.P.
u
u
u
b
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
d
/:d
/:d
:p/Didik,
:p//:Para
/
/
/
/
/
/
tim Dosen Lab. Eks Biomol
::p/Prof.
Bambang S., Dr. Miswar,tDr.
Dr.
p
p
p
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
h
ca.cid.id
a
a
a
c
c
.
.
.
j
j
j
a
a
e
e
e
nej.
nej.
nej. & Marlinda.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
thanks
buat
Yusuf
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
d
/:d
/:d
/:Keluarga
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
Bapak
Markayat
Baturaden
VI/43
Terima
Kasih
atas
kepercayaan
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
h
BonchuZ Rangers : Mahapatih Iryono, M.P., MangaB Asriyah F., S.P., Mayor
Lyla Wulandari, S.P.,
Delly Hos Kapila, S.P., Kopral
d
c.id.iLetkol
c.id.id Nurhayati Hanifa,
Tri Agus, Dr. Tri Handoyo, Dr. Slameto, mbak Arin dan mas Yanto, beserta
d.id yang tak bisa kusebutkan
kawan-kawan eks.
id persatu, special
c.id.satu
c.ibiomol
yang diberikan selama penulis tinggal di Jember.
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
je.aj.ac
je.aj.ac
e
e
n
n
u
u
n
n
.
.
Dicotyle,
Oglex, Judhisch4.
giigliiblib.u
giigliiblib.u
i
i
d
d
/
/
/
/
: /d
: //d
yang kubanggakan.
hthtp
hthtp
ttp:/
ttp:Almamater
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
v igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
id.id Baturaden VI/43: Bambroz,
Temen – temenc.kost
MizukimaR,
id
c.id.BroCo2,
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
!
"
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
"
!
#
d
aj.ca.ci .id
$%
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
&
hhtt
"
' '
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
vi igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
KATA PENGANTAR
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp
hthttp Alhamdulillah, puji syukurhkehadirat
hthmemberikan
ttp
Allah SWT, yang telah
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
rahmat, serta hidayah-Nya atas terselesaikannya Karya Ilmiah Tertulis (Tesis) yang
d
d
did
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id Bibit Kakao (Theobroma
aj.ca.ci .cacao
Ketahanan
L.) Terhadap
.
.
.
j
j
j
e
e
e
u.n
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bEthyl
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
Phytophthora
palmivora
Menggunakan
Mutagen
Methane
Sulfonate
(EMS)”
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
ini
baik.
hhtt
hhdengan
hhtt
tt
berjudul “Induksi
h
Penyelesaian Karya Ilmiah Tertulis (Tesis) ini tidak terlepas dari bantuan
d
berbagai pihak, oleh .karena
c.cid.id kasih atas semua
ac.ci .iditu penulis menyampaikan.aterima
ca.cid.id
a
.
j
j
j
a
a
e
e
e
j.
nekepada
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
dukungan dan
bantuan
:
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
1.
Menteri
Pendidikan
Nasional
yang
telah
memberikan
dukungan
pembiayaan
hthttp
hthttp
hthttp
h
melalui Program Beasiswa Unggulan hingga penyelesaian tugas akhir Tesis
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
aj.ac
aj.ac
.
.
.
j
j
j
e
e
e
dengan
Universitas
ne
ne Jember Nomor 60607/A2.5/LN/2008.
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
d
//:d
//:d
:
:
2.://:Bapak
Dr. Ir. Miswar, M.Si., selaku
Dosen
Pembimbing Utama (DPU).
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhttp
hhttp
hhttp
3. Bapak Ir. Sri Sukamto S., M.P., selaku Dosen Pembimbing Anggota (DPA).
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
ca.c.id
ca.c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
Universitas
Jember.
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
idgiNur
idgigilseluruh
idgigilorang
gili
d
5.://Kedua
tua, saudara-saudaraku
serta
anggota keluarga :besar
/:d
/:d
/
/
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
:
t
t
t
thttp
hthttp
hthttp Ali yang selalu mendukung htanpa
lelah dalam hal material juga spiritual.
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
h
berdasarkan perjanjian
c.id.id kerjasama antara Sekjen Dikti
c.id.idRepublik Indonesia
h
4. Seluruh staf Dosenid dan Karyawan Pascasarjana dan
id Fakultas Pertanian
h
6. Teman-teman Pascasarjana Agronomi Angkatan 2008 yang telah memberikan
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
.bu.une
.bu.une
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
tesis
il
idgigil
idgigil
idgigini.
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t dalam
t
hhtserta
hhtdisebutkan
hht7.t Semua pihak yang tidak dapat
satu persatu yang turut
c.idid
c.idid
.
.
dukungan n
dan
serta membantu ndalam
penelitian
ej.aj.acpenyelesaian
ej.amotivasinya
j.ac
penyelesaian proposal penelitian tesis ini.
id
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
b u
itu segalaigbentuk
iliiblib.ukritik dan saran untuk perbaikan
igiliilib. karya ilmiah
h
harapkan.
http
ttp:/
:p//:d
/dig
/
t
hthtp
t
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
ini sangat penulis
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
dd
ca.cid.id
a
aj.ca.ci .iJember,
.
.
j
j
.
e
e
Juni 2010 un ej
ne
.bu.n
u
b
i
liibli.b.un
l
i
i
i
l
g
g
i
i
i
Penulis
://d/dig
://d/dig
hthtp
hthtp
ttp:/
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
vii igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
h
id
. d
ca.csempurna,
.id
Karya Ilmiah Tertulis
ini masih sangat jauh
oleh karena
j.acac.i(Tesis)
j.adari
h
://d/dig
nej.
.une
nej.
.une
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
RINGKASAN
Induksi Ketahanan Bibit Kakao (Theobroma cacao L.) Terhadap Phytophthora
palmivora Menggunakan Mutagen Ethyl Methane Sulfonate (EMS), Ali
Muhammad Yusuf Shofa. 081520101007. 2010; 50 halaman; Program Studi
Agronomi Program Magister Jurusan Budidaya Pertanian Fakultas Pertanian
Universitas Jember.
Kakao merupakan salah satu komoditi penting sebagai sumber devisa Negara
dari sektor non-migas yang mampu menyumbangkan sekitar USD 1.15 milyar
pertahun (Anonima, 2009). Namun seiring dengan munculnya penyakit busuk buah
kakao oleh P. palmivora menyebabkan penurunan produksi kakao pada beberapa
daerah sentra penghasil kakao Indonesia. Selama ini pengendalian P. palmivora yang
paling banyak dilakukan oleh petani kakao adalah aplikasi fungisida, namun
berdampak buruk pada keberlangsungan ekologi kebun serta penurunan kualitas biji
kakao yang dihasilkan karena residu fungisida yang terkandung di dalam bijinya.
Oleh karena itu penggunaan bahan tanam dari klon kakao tahan terhadap P.
palmivora merupakan salah satu solusi yang paling tepat, namun klon kakao ini
masih tergolong langka. Ethyl Methane Sulfonate (EMS) merupakan salah satu
mutagen kimia yang telah terbukti mampu menginduksi keragaman genetika pada
beberapa jenis tanaman pangan. Pada penelitian ini akan dilakukan induksi
mutagenesis pada benih kakao dengan EMS, kemudian dilakukan pengujian tingkat
ketahanan bibit kakao mutan terhadap P. palmivora. Tujuan dari penelitian ini adalah
mengetahui kemampuan EMS dalam induksi ketahanan tanaman kakao terhadap P.
palmivora, serta kemampuan EMS dalam menginduksi peningkatan sintesis senyawa
fenolik dan perubahan kandungan karbohidrat, protein serta pola pita protein pada
daun bibit kakao mutan. Hasil penelitian ini diharapkan dapat memberikan kontribusi
pada upaya pemuliaan tanaman kakao khususnya untuk mendapatkan klon kakao
yang tahan terhadap P. palmivora penyebab penyakit busuk buah.
Penelitian ini dibagi dalam empat tahapan. Tahap pertama adalah induksi
mutagenesis benih kakao dengan EMS dan uji viabilitas benih pasca mutasi. Pada
tahap ini benih kakao diperlakukan dengan dua konsentrasi larutan EMS yaitu 10 mM
dan 20 mM selama 6 dan 12 jam, setelah itu dilakukan uji viabilitas benih pada
masing-masing perlakuan. Tahap kedua adalah penanaman dan pengamatan tingkat
pertumbuhan tanaman kakao mutan di dalam green house hingga tanaman berusia 4
bulan. Tahap ketiga adalah seleksi ketahanan kakao mutan dengan miselia P.
viii
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
palmivora. Pada tahap ini diperoleh penggolongan tanaman kakao mutan sesuai
dengan tingkat ketahanannya. Tahap keempat adalah uji kandungan total fenol,
karbohidrat dan pola pita protein pada masing-masing tingkat katahanan kakao mutan
terhadap P. palmivora.
Hasil penelitian menunjukkan tingkat viabilitas benih kakao pasca induksi
mutagenesis dengan EMS masih cukup tinggi. Tingkat viabilitas benih terendah 91%
pada perlakuan EMS 10 mM selama 12 jam. Hasil pengamatan tingkat pertumbuhan
kakao mutan menunjukkan bahwa perlakuan perendaman EMS 20 mM mampu
menghasilkan keragaman genetik baru dengan sifat agronomis yang paling baik yang
meliputi tinggi tanaman, jumlah daun dan diameter batang. Hasil uji ketahanan kakao
mutan terhadap P. palmivora diperoleh 14 kakao mutan kategori tahan, 16 kakao
mutan kategori moderat-tahan dan 98 kakao mutan kategori peka/rentan. Hasil uji
kandungan total fenolik menunjukkan adanya peningkatan kandungan fenolik seiring
dengan meningkatnya ketahanan terhadap P. palmivora. Kandungan karbohidrat
seperti glukosa, sukrosa dan amilum pada kakao tahan dan moderat tahan juga
mengalami perubahan. Sedangkan hasil kandungan protein dan uji pola pita protein
pada beberapa kakao mutan menunjukkan adanya perubahan pola pita protein sebagai
indikasi awal adanya proses mutagenesis pada benih kakao.
Kesimpulan dari penelitian ini bahwa aplikasi EMS mampu menginduksi
keragaman genetik tanaman kakao untuk seleksi ketahanan alami bibit kakao
terhadap P. palmivora. Benih kakao pasca perlakuan mutagenesis dengan EMS masih
memiliki viabilitas yang tinggi. Aplikasi EMS mampu menginduksi peningkatan
sintesis senyawa fenolik dan perubahan kandungan karbohidrat yang meliputi gula
reduksi, sukrosa dan amilum serta perubahan kandungan protein dan pola pita protein
pada bibit kakao.
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
ix igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.
e
e
e
j. kakao (Theobroma cacao
ejterhadap
Induksi ketahanan
Phytophthoraib.u.n
nebibit
nL.)
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
i
i
l
l
l
i
i
i
b
idgigili menggunakan mutagen
idgigiliMethane Sulfonate (EMS)
idgigili
Ethyl
d
/:palmivora
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
Abstrak
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
d
.cid.iMuhammad
Yusuf Shofa, S.Si.
d
aj.ca.ci .id
aj.caAli
aj.ca.ci .id
.
.
.
j
j
j
e
e
e
u.n
ne
ne
ne
.bu.n
.bAgronomi
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
ProgramiStudi
Program
Magister
Fakultas
Pertanian
Universitas
Jember
i
i
i
g l
idgigil
idgigil
digi
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt dilakukan mutagenesis pada hbenih
htt
htt kakao (Theobroma cacao L.)hmenggunakan
Telah
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
Ethyl methane sulfonate (EMS) untuk menginduksi ketahanannya terhadap P.
palmivora penyebab penyakit
Benih kakao
dbusuk buah di dalam pertanaman
idkakao.
ca.cid.iEMS
ca.cid.dan
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
diperlakukan dengan
larutan
dengan
konsentrasi
10
mM
20
mM
selama
6
e
e
e
ej.
ej. yang berumur 4 bulanb.u.n
n
nmutan
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
dan 12 jam.iliDaun
interflush
kedua
dari
bibit
kakao
i
i
l
l
i
i
b
idgigiliuntuk uji ketahanannya://terhadap
idgigili P. palmivora. Hasil :penelitian
idgigili
d
/:d
/:d
dipergunakan
/
/
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
:
t
t
t
tp
tp kakao
hthttp
hthtmenginduksi
hthtbibit
menunjukkan
perlakuan EMS dapat
keragaman genetik
yang menghasilkan mutan-mutan dengan tingkat ketahanan yang berbeda. Hasil uji
ketahanan bibit kakao terhadap
kakao
d
d.id P. palmivora menunjukkan 14
d.id mutan termasuk
i
i
.
.
c
c
kategori resistan danj.16
P. palmivora.
aj.ca.ci .id
aj.ackakao mutan tergolong moderat
aj.aterhadap
c
.
.
j
j
e
e
e
n
Kandungan total
ne
ne pada kakao tahan danilimoderat
netahan menunjukkan adanya
.bu.n
.bu.fenolik
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
l
l
i
i
i
i
i
gigil
gigil sukrosa dan amilum pada
il
idkakao
idgigKandungan
idglukosa,
peningkatan.
karbohidrat seperti
/:d
:p//:d
:p/dan
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
tahan
moderat
tahan
juga
mengalami
perubahan.
Pada
beberapa
kakao
mutan
hhtt
hhtt
hhtt
menunjukkan adanya perubahan pola pita protein sebagai indikasi awal adanya proses
mutagenesis pada benih kakao.
h
h
h
h
h
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.
e
e
Kata kunci : Ethyl
Sulfonate (EMS), induksi
benih kakao, .une
ej.
nej.
nejmutagenesis,
nMethane
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
l
l
l
i
i
i
b
terhadap P. palmivora
i
idgigili
idgigili
idgigilketahanan
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
x igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ej. seeds to Phytophthorab.u.n
Induction ofibResistance
cacao
nej. of Cocoa (Theobroma
nL.)
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
i
i
l
l
l
i
i
i
b
gigili (EMS) as Mutagen //digigili
idgipalmivora
id
with Ethyl Methane
Sulfonat
gili
/:d
/:d
/
/
:
:
: /d
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
hthtp
ttp:/
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
aj.caAli
a
.
.
.
j
j
j
.
.
e
e
e
Muhammad Yusuf Shofa,
ej
nej
ne
nS.Si.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
d
:p//:Jember
:p//:d
:p//:d
/
/
/
Program
Studi Agronomi Program Magister
Fakultas Pertanian Universitas
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
h
Abstract
Mutagenesis of cocoa (Theobroma cacao L.) seeds by Ethyl methane sulfonate
(EMS) have been applied.id
its resistance from Phytophthora
palmivora
idinduced
cacto
ca.cid.idwith 10 mM
ca.cid.id
.
a
a
a
.
.
.
j
j
j
caused pod rot in cocoa
plantation.
The
cocoa
seeds
were
treated
and
20
e
e
e
j.
nefor
nej. of leaves of mutanic
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
mM of EMSilisolution
6
h
and
12
h.
The
second
interflush
i
i
l
l
i
i
ili
idgigiliwere harvested after 4 months
idgold,
idgigas
igilito perform leaf innoculation
/:d
/:d
/:d
cocoa
seedling
test
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
thttp
thttptreatment
hthttp methods of P. palmivorahresistance.
screening
The result shown that h
EMS
could induce genetic variability of cocoa seedling that produced differentiation of
mutanics cocoa resistance. dThere were 14 and 16 mutanic cocoa
d
d.id have leveled as
i
i
.
.
d
i
c
c
.
resistant and moderatej.resistant
aj.ac respectively from P. palmivora.
aj.ac Both of resistant and ej.aj.ca.ci .id
.
j
e
e
n
moderate resistant
cocoa
ne
ne shown increasing in total
ne content and changingiliinb.bu.n
.bu.n
.buphenolic
u
u
u
b
b
.
i
i
l
l
i
i
i
i
i
l
gigil
il amilum. Several mutans//ofdidcocoa
idgigicontent
idgigand
carbohidrates
such as glucose, sucrose
d
:p://seeds.
:p//:the
:p//:d
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
shown
change
of
protein
pattern
as
first
indication
of
mutagenesis
on
cocoa
h tt
h tt
h tt
h
h
h
h
h
h
Key words: Ethyl Methane Sulfonate (EMS), mutagenesis induction, cocoa seeds, P.
palmivora resistance
.idid
.idid
je.aj.cac.
e
n
u
igliibli.b.un
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
je.aj.cac.
e
n
u
igliibli.b.un
g
i
d
i
:// /d
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
xi igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
DAFTAR ISI
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttpHalaman
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
HALAMAN SAMPUL ......................................................................................
HALAMAN PERSEMBAHAN.........................................................................
ABSTRAK ..........................................................................................................
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
DAFTAR LAMPIRAN.....................................................................................
.id
.id
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
1.3 Tujuan .................................................................................................
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
h
x
d
xi
aj.ca.ci .id
aj.ac
aj.ac
.
.
.
j
j
j
e
e
e
xiiib.u.n
DAFTAR ISIib......................................................................................................
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
i
l
l
l
i
i
i
b
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
DAFTAR
TABEL ..............................................................................................
xiv
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
DAFTAR GAMBAR ......................................................................................... xv
ABSTRACT .......................................................................................................
c.id.id
c.id.id
h
v
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
vi
HALAMAN MOTTO........................................................................................
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
vii
KATA PENGANTAR........................................................................................
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
RINGKASAN
....................................................................................................
hthttp
hthttp
hthttp viii
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
i
d
d
d
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
.
.
.
ii
HALAMAN JUDUL..........................................................................................
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
iii
HALAMAN
PENGESAHAN............................................................................
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
iv
HALAMAN
PERNYATAAN............................................................................
xvii
ca.cid.id
cac.id
cac.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
BAB 1. PENDAHULUAN
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
gigiliBelakang.....................................................................................
idgig1ili
idgigili
idLatar
1.1
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp1.2 Permasalahan.......................................................................................
4
4
d
d.id
d.id
i
i
.
.
c
c
aj.ca.ci .id
aj.ac
.
.
j
j
je.aj.ac
1.4 Manfaat n...............................................................................................
4
e
e
e
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.un
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
BAB
TINJAUAN
PUSTAKA
:p//:d
:p//:d
:p2.//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
2.1 Sistematika Tanaman Kakao
(Theobroma cacao L.) .....................
..
5
6
id.id
id.id
.
.
c
ca.cid.id
c
a
a
a
c
c
.
.
.
j
j
j
a
a
2.3 PenyakitnBusuk
..
7
e
e
nej.
nej.
nej. Buah Kakao ........................................................
.bu.ue
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idg2.3.1
idgigili Buah Kakao ...................:/../didgig7ili
Busuk
igili Gejala dan Tanda Penyakit
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp 2.3.2 Penyebaran penyakit
hthtp
hthbusuk
ttp..:/ 8
ttp buah kakao ..............................
h
h
h
2.2 Jenis Klon Kakao yang dibudidayakan di Indonesia ..................... ..
2.4 Phytophthora palmivora ............................................................... ..
8
d
d
d
aj.ca.ci .P.idpalmivora .....................................................
aj.ca.ci .id
aj.ca.ci .id
2.4.1 Siklus
hidup
...
9
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
2.4.2
Karakteristik
morfologi
dan
patogenitas
P.
palmivora
asal
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
Indonesia ..............................................................................
10
hhtt
hhtt ..
hhtt
2.5 Ketahanan Alami Tanaman ........................................................... ..
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
xii igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
h
h
11
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
n
ej.
2.6 Upaya
penyakit ..
12ib.u.n
nej. ketahanan kakao iterhadap
nserangan
nej.
.bupeningkatan
.bu.n
u
u
u
b
b
.
i
i
l
l
l
i
i
b
gigili
idInduksi
idgigili
idgi13
gili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
2.7
mutagenesis dalam upaya
peningkatan
ketahanan tanaman
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
2.8 Ethyl methane sulfonate (EMS) .....................................................
13
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
14
.c.id
.c.id
ca.cid.id
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
a
a
.
.
.
e
e
e
2.10 Hipotesis
15 unnej
ej
n.....................................................................................
nej
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
liibli.b.u
l
l
i
i
i
i
i
l
l
g
g
g
i
i
i
i
i
dig
://d/dig
:3.//d/METODOLOGI
://d/dig
BAB
PENELITIAN
hthtp
hthtp
hthtp
ttp:/
ttp:/
ttp:/
h
h
2.9 Seleksi ketahananid
bibit kakao terhadap P. palmivorai....................
d
3.1 Waktu dan Tempat Penelitian ........................................................
h
16
3.2 Bahan dan Alat ..............................................................................
.idd
.idd
16
cac.i
cac.i
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
ej. EMS ................................................................
3.3 Pembuatan
16 .un
nlarutan
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
.
i
i
i
l
l
l
i
i
i
b
gigili mutagenesis benih kakao
idInduksi
idgigili larutan EMS ..................://didgig17ili
/:d
/:d
3.4
dengan
/
/
:
:
/
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
hthtp
ttp:/
3.5 Perkecambahan dan Uji viabilitas benih kakao pasca perendaman
17
d
i
i
.
.
d
d
i
i
c
c
.
.
aj.ca.ci .id
aj.aperawatan
aj.apolibag
c
c
.
.
.
j
j
j
3.6 Penanaman
dan
benih
kakao
pada
media
..........
17
e
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
gigil isolat P. palmivora .............................................................
idgig17il
idKultur
idgigil
/:d
:p//:d
:p/3.7
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt.
hhtt 3.8 Inokulasi P. palmivora dengan
hhtt metode Mycelial Disc Inoculation
17
h
EMS ..............................................................................................
d
d
3.9 Analisis kandungan total fenol daun ..............................................
20
ca.cid.id
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
3.10 Analisis Karbohidrat....................................................................
21
j
j
j
e
e
e
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
3.11igAnalisis
idgig22ili
idgigili
igili protein daun ...................................................................
/:d
/:d
/:d
/
/
/
d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp4. HASIL DAN PEMBAHASAN
BAB
4.1 Induksi Mutagenesis benih kakao dengan EMS .............................
h
h
25
d
.cid.id
ca.cid.id EMS ....
aj.ca.ci .id
aj.dengan
aj.cakakao
.
.
.
j
j
j
4.2 Viabilitas e
benih
pasca induksi mutagenesis
26
e
e
ne
ne
ne
.bu.n
.bu.n
.bu.n
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
4.3 Pertumbuhan
kakao mutan pasca nduksi
idgigilmutagenesis dengan EMS://didgig27il
idgigil
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
p
p
t
t
t
t
hthtp
hhterhadap
hhtt 4.4 Uji ketahanan kakao mutan
ttp:/ 31
tt
P. palmivora ........................
h
4.5 Kandungan total fenol kakao mutan pada masing-masing tingkat
id
ca.cid.id
a
.
j
e
e
e
j.
n
nej.
nej.
nekarbohidrat
.bu.n
.bu.n
.bu.masing-masing
u
u
u
b
b
b
i
i
i
4.6 iKandungan
kakao
mutan
pada
tingkat
l
l
l
i
i
i
gigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
d
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
39
hthttp ketahanan .....................................................................................
hthttp
hthttp
id
.
.
ketahanan ......................................................................................
j.acac.id
j.acac.id
4.7 Uji Protein daun kakao mutan pada masing-masing level ketahanan
37
h
42
.id.id SARAN
BAB 5. KESIMPULAN
acDAN
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
c
.
.
.
j
j
j
a
.
.
.
e
e
e
j
nej
nej
ne...................................................................................
.bu.n
.bu.n
.bu.n
5.1 Kesimpulan
46
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
/:d
:p/5.2
:p//:d
:p//:d
/
/
/
Saran .............................................................................................
46
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt
hhtt
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
xiii igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
h
DAFTAR PUSTAKA
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
LAMPIRAN
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
id
id
ca.cid.id
14
a
.
j
.
.
.
e
e
e
n
nej
nej
nejinokulasi….........
.bu.n
.bu.n
.bu.pasca
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
3.1
Index
score
pengamatan
nekrosis
daun
kakao
20
i
i
i
idgigil
idgigil
idgigil
:p//:d
:p//:d
:p//:d
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
t
t
t
hhtt Komposisi gel elektroforesis
hhuntuk
3.2
uji pola protein sampelhh
daun
tt
tt
h
No
2.1
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
ca.cid.id
a
.
j
e
DAFTAR TABEL
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
Judul
Halaman
.
ca.c.id Sulfonate (EMS)………………………….
Sifat Fisika Ethyl
j.aMethane
j.acac.id
kakao.......................................................................................................
23
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
4.1
Hasil seleksi ketahanan
ca.cid.id aksesi bibit kakao dengan
ca.cid.idmiselia P.
ca.cid.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
palmivora………………………………………………………………………
nej.
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
.bu.n
33
u
u
u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
idgigili
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/:d
/
/
/
:
:
:
/
/
/
/
/
/
p
p
p
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
:p//:d
/
/
p
t
t
hhtt
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
xiv igiliib
ig li
/:d
/
d
:
/
/
p
t
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
idgiigliilib.
//:d
p //
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
giigliilib.
i
d
/
/
: /d
hthtp
ttp:/
h
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
//:d
/
/
p
ca.cid.id
ca.cid.id
a
a
.
.
j
j
e
e
DAFTAR GAMBAR
nej.
nej.
.bu.n
.bu.n
u
u
b
b
i
i
l
l
i
i
idgigili
idgigili
/:d
/:d
/
/
:
:
/
/
/
/
p
p
t
t
hthttp
hthttp
ca.cid.id
a
.
j
e
nej.
.bu.n
u
b
i
l
i
idgigili
/:d
/
:
/
/
p
t
hthttp
h
d
aj.ca.ci .id
.
j
e
ne
.bu.n
u
b
i
l
i
i
idgigil
//:d
/
/
p
d
7
aj.ca.ci .id
aj.ac.
aj.ac.
.
.
.
j
j