Az Polvargan ta Baghvardan (Persian)
!
!
!
ﺍﺯ ﭘُــﻞ َﻭﺭﮔــﺎﻥ ﺗﺎ ﺑــﺎﻍ َﻭﺭﺩﺍﻥ
ﭘَﺮﺳﻪﺍﯼ ﺩﺭ َﭼــﻢﻫﺎﯼ ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭﺩ
حبیب برجیان
!
!
ﺩﺭ ﺳﻔﺮ ﺁﺑﺎﻥﻣﺎﻩ ﭘﺎﺭﺳﺎﻝ ﺑﻪ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ ﻣﺠﺎﻟﯽ ﺩﺳﺖ ﺩﺍﺩ ﺗﺎ ﺩﺭ ﻣﻌﻴّﺖ ﺩﻭﺳﺘﺎﻥ ﺍﺯ ﻟﻨﺠﺎﻧﺎﺕ ﺑﺎﺯﺩﻳﺪ ﮐﻨﻢ ﻭ
ﻳﺎﺩﺩﺍﺷﺘﻬﺎﻳﯽ ﻓﺮﺍﻫﻢ ﺁﻭﺭﻡ ﮐﻪ ﺑﺨﺸﯽ ﺭﺍ ﺍﻳﻨﮏ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎﻩ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﮥ ﻭﺯﻳﻦ »ﺩﺭﻳﭽﻪ« ﻭ ﺳﺮﺩﺑﻴﺮ ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪ ﻭ
ﮐﻮﺷﺎﯼ ﺁﻥ ﺁﻗﺎﯼ ﻣﺠﻴﺪ ﺯﻫﺘﺎﺏ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻣﯽﮐﻨﻢ.
ﺑﺮﺍﯼ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺍﻳﺎﻡ ﮐﻮﺩﮐﯽ ﻭ ﻧﻮﺟﻮﺍﻧﯽ ﺑﺎﺭﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﻩ ﻳﺎ ﺩﻭﺳﺘﺎﻥ ٬ﺑﺎ ﺍﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﻳﺎ
ﺩﻭﭼﺮﺧﻪ ٬ﺩﺭ ﭘﻬﻨﺎ ﻭ ﺩﺭﺍﺯﺍﯼ ﺍﻳﻦ ﺧﻄﻪ ﺍﺯ ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭﺩ ﮔﺮﺩﺵ ﮐﺮﺩﻩ ﻭ ﺧﺎﻁﺮﻩﻫﺎﻳﯽ ﺭﻧﮕﺎﺭﻧﮓ ﺍﺯ
ﺟﺮﻳﺎﻥ ﺟﻮﺷﺎﻥ ﻭ ﺧﺮﻭﺷﺎﻥ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﻭ ﺑﻴﺸﻪﻫﺎﯼ ﺍﻧﺒﻮﻩ ﻭ ﮐﺸﺘﺰﺍﺭﻫﺎﯼ ﺧﺮّﻡ ﻭ ﺑﺎﻏﻬﺎﯼ ﭘﺮﺣﺎﺻﻞ ﺩﺭ
ﮊﺭﻓﺎﯼ ﺫﻫﻨﺶ ﺧﺎﻧﻪ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ٬ﺍﮐﻨﻮﻥ ﭘﺲ ﺍﺯ ﮔﺬﺷﺖ ﭼﻨﺪ ﺩﻫﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﻭ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺩﺭ ﻧﻈﺮﺵ
ﻧﺎﺷﻨﺎﺱ ﻭ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﻳﺪ .ﺍﻳﻦ ﻟﻨﺠﺎﻥ ﺩﻳﮕﺮ ﺁﻥ ﻟﻨﺠﺎﻧﯽ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﯽ ﺟﻤﺎﻟﺰﺍﺩﻩ ﺩﺭ ﺗﻮﺻﻴﻒ
ﺷﻬﺮ ﻭ ﺣﻮﻣﮥ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ ﺍﺯ ﺩﻳﺪﮔﺎﻩ ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﮤ »ﻟﻨﺠﺎﻧﯽ« ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻧﺎﻡ »ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ« ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﮐﺸﻴﺪﻩ
ﻦ ﺁﺏﻁﻠﺐ ِ ﺳﻴﻤﺎﻥ ﻭ ﺫﻭﺏ ﺁﻫﻦ ﻭ ﻧﻮﺭﺩ ﻓﻮﻻﺩ ﻭ ﺯﻳﺮﺳﺎﺧﺘﻬﺎﯼ
ﺍﺳﺖ .ﺍﻳﻨﮏ ﺑﺎ ﺍﺣﺪﺍﺙ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺳﻨﮕﻴ ِ
ﻣﺪﻧﯽ ﻭ ﺗﺮﺍﺑﺮﯼ ﻭﺍﺑﺴﺘﻪ ﺑﺪﺍﻧﻬﺎ ﮐﻔﮥ ﺗﺮﺍﺯﻭﯼ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩ ﺑﻪ ﺯﻳﺎﻥ ﮐﺸﺎﻭﺭﺯﯼ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺳﻴﻤﺎﯼ
ﺭﻭﺳﺘﺎﻫﺎﯼ ﺳﺎﺑﻖ ﺩﺭ ﭘﺸﺖ ﻧﻘﺎﺏ ﺷﻬﺮﻳﮕﺮﯼ ﺍﺯ ﺍﻧﻈﺎﺭ ﭘﻨﻬﺎﻥ ﺍﺳﺖ .ﺭﺍﻩ ﻭ ﺭﺳﻢ ﺩﻳﺮﻳﻦ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﭼﻨﺎﻥ
ﺩﺳﺘﺨﻮﺵ ﺩﮔﺮﺩﻳﺴﯽ ﮔﺸﺘﻪ ﮐﻪ ﺑﺎﺯﻳﺎﺑﯽ ﺁﺩﺍﺏ ﻭ ﺣﺎﻻﺕ ﭘﻴﺸﻴﻦ ٬ﺍﮔﺮ ﻣﺤﺎﻝ ﻧﺒﺎﺷﺪ ٬ﺁﺳﺎﻥ ﻧﻴﺴﺖ .ﺩﺭ ﻳﮏ
ﺩﻳﺮﻭﺯ ﺁﻥ ﻧﻴﺴﺖ .ﮔﻮﻳﯽ ﮔﺴﺴﺘﯽ ﺗﺎﺭﻳﺨﯽ ﺭﺥ ﻧﻤﻮﺩﻩ —
ﺍﻣﺮﻭﺯ ﺍﻳﻦ ﺳﺎﻣﺎﻥ ﻓﺮﺩﺍﯼ
ﮐﻼﻡ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ
ِ
ِ
ﺣﺘﯽ ﺩﺭ ﺍﺳﺎﻣﯽ ﺍﻣﮑﻨﻪ ﻳﺎ ﺟﺎﻳﻨﺎﻣﻬﺎ — ﮐﻪ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺧﻮﺍﻫﻢ ﭘﺮﺩﺍﺧﺖ.
!
ﺩﻭ ﻟﻨــﺠــﺎﻥ
ﻟﻨﺠﺎﻧﺎﺕ ﺍﺯ ﻏﺮﺏ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ ﺁﻏﺎﺯ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﻭ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺯ ﺑﻠﻮﮐﯽ ﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﺏ ﺍﺯ ﻣﻴﺎﻥﺩﺳﺖ ِ ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭﺩ
ﻣﯽﮔﻴﺮﻧﺪ ﻭ ﺍﺯ ﺩﻭ ﺑﺨﺶ ﺳﻔﻠﯽ )ﭘﺎﻳﻴﻦ ٬ﻧﺰﺩﻳﮑﺘﺮ ﺑﻪ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ( ﮐﻪ ﺩﺭ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎﺕ ﺍﺩﺍﺭﯼ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺑﺮﺍﺑﺮ
ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥ ﻓﻼﻭﺭﺟﺎﻥ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻋﻠﻴﺎ )ﺑﺎﻻ ٬ﺩﻭﺭﺗﺮ( ﮐﻪ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥ ﻟﻨﺠﺎﻥ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺍﺳﺖ ﺗﺸﮑﻴﻞ
ﻣﯽﺷﻮﺩ.
ﻟﻨﺠﺎ ِﻥ ﺳﻔﻠﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺩﻭ ﺑﻠﻮﮎ ﮔﺮﮐﻦ ﻭ ﺍﺷﺘﺮﺟﺎﻥ ﺍﺳﺖ ٬ﺩﺭ ﺟﻠﮕﻪ ﻭﺍﻗﻊ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭﺩ ﺍﺯ
ﺭﺳﻮﺑﯽ ﺍﻳﻨﺠﺎ ﺍﺯ ﻗﺪﻳﻢ ﺍﻣﮑﺎﻥِ
ﻣﻴﺎﻥ ﺁﻥ ﺩﺭ ﺍﻣﺘﺪﺍﺩ ِ ﺟﻨﻮﺑﯽ ـ ﺷﻤﺎﻟﯽ ﻣﯽﮔﺬﺭﺩ .ﺯﻣﻴﻦِ ﻣﺴﻄﺢ ﻭ ﺧﺎﮎِ
ِ
ﺯﻫﮑﺸﯽ ﮔﺴﺘﺮﺩﮤ ﺁﺏ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﺭﺍ ﺑﺼﻮﺭﺕ ﺷﺒﮑﻪﺍﯼ ﺍﺯ ﻣﺎﺩﯼﻫﺎ ﻓﺮﺍﻫﻢ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﺍﺳﺖ .ﻧﻤﻮﺩﺍﺭ ﺍﻳﻦ
ﮐﻴﻔﻴﺖ ﺩﺭ ﺗﺼﺎﻭﻳﺮ ﻣﺎﻫﻮﺍﺭﻩﺍﯼ ٬ﺟﻠﮕﮥ ﺳﺮﺳﺒﺰﯼ ﺳﺖ ﺑﻪ ﭘﻬﻨﺎﯼ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻁﺮﻓﻴﻦ
ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭﺩ ﺩﺍﻣﻦ ﮔﺴﺘﺮﺩﻩ ﻭ ﺁﺑﺎﺩﻳﻬﺎﯼ ﺁﻥ ﻣﺤﺎﻁ ﺩﺭ ﮐﺸﺘﺰﺍﺭﻫﺎﯼ ﺑﻬﻢﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ.
ﻟﻨﺠﺎﻥ ﻋﻠﻴﺎ ﺑﺘﻘﺮﻳﺐ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺩﻭ ﺑﻠﻮﮎ ﺗﺎﺭﻳﺨﯽ ﺍُﺷﻴﺎﻥ ﻭ ﺁﻳﺪُﻏ ِﻤﺶ ﺍﺳﺖ .ﺩﺭ ﺍﻳﻨﺠﺎ ﻣﺴﻴﺮ ﮐﻠﯽ
ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭﺩ ﻏﺮﺑﯽ ـ ﺷﺮﻗﯽ ﻭ ﻣﺤﺼﻮﺭ ﺩﺭ ﺩﻭ ﺭﺷﺘﻪ ﮐﻮﻩ ﻣﺘﻮﺍﺯﯼ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻧﺮﺍ ﺍﺯ ﻧﺠﻒﺁﺑﺎﺩ ﻭ ﺗﻴﺮﺍﻥ
ﺩﺭ ﺷﻤﺎﻝ ﻭ ﭼﻬﺎﺭﻣﺤﺎﻝ ﺩﺭ ﺟﻨﻮﺏ ﺟﺪﺍ ﻣﯽﮐﻨﺪ .ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﻟﻨﺠﺎﻥ ﺑﺎ ﭼﻬﺎﺭﻣﺤﺎﻝ ﺍﺯ ﻁﺮﻳﻖ ﺗﻨﮓﺑﻴﺪﮔﺎﻥ ﻭ
ﮔﺮﺩﻧﻪ ﺭُﺥ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﺪ .ﺍﺯ ﭼﻤ ُﮕﺮﺩﺍﻥ )ﺩﺭ ﺟﻨﻮﺏ ﮐﺎﺭﺧﺎﻧﮥ ﺫﻭﺏﺁﻫﻦ( ﺭﻭﺩ ﺑﻪ ﺩﺷﺖ ﻣﯽﺍﻓﺘﺪ ﻭ
ﺑﺘﺪﺭﻳﺞ ﭘﻬﻦ ﻭ ﺁﺭﺍﻡ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﻭ ﺑﺎ ﻧﻮﺩ ﺩﺭﺟﻪ ﮔﺮﺩﺵ ﺑﻪ ﭼﭗ ﺑﻪ ﻟﻨﺠﺎﻥ ﺳﻠﻔﯽ ﻭﺍﺭﺩ ﻣﯽﺷﻮﺩ.
ﺩﺳﺖﺳﺎﺯ ﺑﺸﺮ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺍﺯ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﭘ ِﻞ ﺯﻣﺎﻧﺨﺎﻥ ﺩﺭ ﺁﺧﺮ ﺑﻠﻮﮎ ﺁﻳﺪﻏﻤﺶ ﻭ
ﺩﻭ ﺷﺎﺧﺺ
ِ
ﭘﻞ ﮐﻠّﻪ ﺩﺭ ﺑﺎﻻﺩﺳﺖ ﭼﻤﮕﺮﺩﺍﻥ ﺍﺳﺖ.
ﺷﮑﻞ - 1ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﺎﻫﻮﺍﺭﻩ ﺍﯼ ﺯﺍﻳﻨﺪﻩ ﺭﻭﺩ
!
ﻁﺒﻴﻌﺖ ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭﺩ ﻣﻴﺎﻥ ﺩﻭ ﭘﻞ ﻧﺎﻣﺒﺮﺩﻩ ﺑﺎ ﺑﺨﺶ ﺟﻠﮕﻪﺍﯼ ﺗﻔﺎﻭﺕ ﺁﺷﮑﺎﺭ ﺩﺍﺭﺩ .ﺩﺭ ﺍﻳﻨﺠﺎ ﺁﺑﺎﺩﻳﻬﺎ
ﺑﺼﻮﺭﺕ ﺧﻄّﯽ ﻭ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺍﺯ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﺩﺭ ﺍﻣﺘﺪﺍﺩ ِ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺭﻧﺪ .ﺷﻴﺐ ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭﺩ ﻣﻴﺎﻥ ﭘﻞ
ﺯﻣﺎﻧﺨﺎﻥ ﻭ ﭘﻞﮐﻠﻪ ۴/۷ﺩﺭ ﻫﺰﺍﺭ ﺍﺳﺖ — ﻳﻌﻨﯽ ﻧﺰﺩﻳﮏ ﺑﻪ ﺳﻪ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺷﻴﺐ ۱/۷ﺩﺭ ﻫﺰﺍﺭ ﺍﺯ ﭘﻞﮐﻠﻪ
ﺗﺎ ﭘﻞ ﺧﻮﺍﺟﻮ
ﺍﺳﺖ1.
ﻓﻴﺰﻳﮑﯽ ﻗﺴﻤﺖ ﭘُﺮﺷﻴﺐ ِ ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭﺩ ﭘﻴﭽﺎﭘﻴﭻ ﺑﻮﺩﻥ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ )ﺷﮑﻞ
ﭼﺸﻤﮕﻴﺮﺗﺮﻳﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ
ِ
.(۱ﺍﻳﻦ ﺧَﻢﻫﺎﯼ ﭼﻨﺒﺮﯼ ﺩﺭ ﺍﻧﮕﻠﻴﺴﯽ meanderﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﻭ ﻣﻦ ﺩﺭ ﺍﻳﻨﺠﺎ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺍﺻﻄﻼﺡ
ﻣﺤﻠﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ » َﭼﻢ« ﻣﯽﻧﺎﻣﻢ .ﺑﺎﻳﺪ ﺩﺍﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺷﺮﻁ ﺍﻳﺠﺎﺩِ ﭼﻢ ﺑﺴﺘﺮ ِ ﮐﻢﺷﻴﺐ ﻭ ﺟﺮﻳﺎ ِﻥ ﺁﺭﺍ ِﻡ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ
ﺍﺳﺖ .ﺩﺭ ﺭﻭﺩﻫﺎﯼ ﺁﺭﺍﻡ ﺑﺮ ﺍﺛﺮ ﺁﺑﺸﻮﻳﯽ ﺍﺯ ﺭﺳﻮﺑﺎﺕ ﺳﺎﺣﻠﯽ ٬ﺣﻠﻘﻪﻫﺎﯼ ﻣﻨﻈﻤﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ Sﺩﺭ ﭘﯽ
ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﺍﻳﺠﺎﺩ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﻭ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﮐﻪ ﻗﻮﺱ ﺍﺯ ﻧﻴﻢﺩﺍﻳﺮﻩ ﮔﺬﺷﺖ ﺟﺮﻳﺎﻥ ﺁﺏ ﻣﺴﻴﺮ ﮐﻮﺗﺎﻫﺘﺮ ﺭﺍ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ٬
ﭼﻢ ﺑﺼﻮﺭﺕ ﺩﺍﻳﺮﻩﺍﯼ ﮐﺎﻣﻞ ﺍﺯ ﺭﻭﺩ ﻣﺠ ّﺰﺍ ﻭ ﭘﺲ ﺍﺯ ﻣﺪﺗﯽ ﺧﺸﮏ ﻣﯽﺷﻮﺩ .ﺍﻣﺎ ﺩﺭ ﮐﻮﻫﺴﺘﺎﻥ ﮐﻪ ﺑﺴﺘﺮ
ﺩﮔﺮﺩﻳﺴﯽ ﺍﻓﻘﯽ ٬ﺑﺴﺘﺮ ﺭﻭﺩ ﺑﺮ ﺍﺛﺮ
ﺭﻭﺩ ﺩﺭ ﺻﺨﺮﻩ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺴﻴﺮ ﺭﻭﺩ ﻣﺤﺪﻭﺩ ﺍﺳﺖ ٬ﺑﺠﺎﯼ
ِ
ﺭﺳﻮﺑﺎﺕ ﺩﺭ ﺳﺎﺣﻞِ ﮐﻮﮊ ِ ﭼﻢ ﺭﻓﺘﻪﺭﻓﺘﻪ ﮔﻮﺩﺗﺮ ﻣﯽﺷﻮﺩ .ﺍﻳﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﻥ entrenched
meanderﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ ﻫﻤﺎﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺑﺴﺘﺮ ﮐﻮﻫﺴﺘﺎﻧﯽ ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭﺩ ﻳﻌﻨﯽ ﺍﺯ ﭼﻤﮕﺮﺩﺍﻥ ﺗﺎ ﭘﻞ
ﺯﻣﺎﻧﺨﺎﻥ ﻭ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﻫﻢ ﻓﺮﺍﺯﺗﺮ ﺗﺎ ﺳﺪ ّ ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭﺩ ﺑﺸﮑﻞ ﻣﻨﺤﻨﯽ ِ ﻧﻴﻤﻪﻣﻨﻈﻢ ِ ﺳﻴﻨﻮﺳﯽ ﺁﺷﮑﺎﺭ ﺍﺳﺖ.
ﺩﺭﺑﺎﺭﮤ ﺁﺑﺎﺩﻳﻬﺎﻳﯽ ﮐﻪ ﻧﺎﻡ ﺍﺯ »ﭼﻢ« ﮔﺮﻓﺘﻪﺍﻧﺪ ٬ﺩﺭ ﺫﻳﻞ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺧﻮﺍﻫﻴﻢ ﮐﺮﺩ.
***
ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺍ -ﻳﮑﯽ ﺍﺯ ﭼﻤﻬﺎ ﺩﺭ ﺯﺍﻳﻨﺪﻩ ﺭﻭﺩ ﻋﻠﻴﺎ
.1ﺳﻴﺮﻭﺱ ﺷﻔﻘﯽ ٬جغرافیای اصفهان ٬1353 ٬ﺹ.51
!
!
!
ﺖ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ ﺑﺎﺷﺪ .ﺍﺯ ﻋﻬﺪ
ﺟﻠﮕﮥ ﻟﻨﺠﺎﻥ ﺍﺯ ﻗﺪﻳﻢ ﺁﺑﺎﺩ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﻭﺭ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﺰﺍﺩ ﻧﺎﺣﻴﮥ َﺟﯽ ﻳﺎ ﺩﺷ ِ
ﺍﻳﻠﺨﺎﻧﯽ ﺩﺭ ﻗﺮﻥ ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮﯼ ﻣﺴﺠﺪ ﺍﺷﺘﺮﺟﺎﻥ ﻭ ﮐﺘﻴﺒﮥ ﮐﻮﻓﯽ ﭘﻴﺮﺑﮑﺮﺍﻥ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺍﺳﺖ 1.ﺩﺭ ﻫﻤﻴﻦ
ﻋﻬﺪ ٬ﺣﻤﺪﷲ ﻣﺴﺘﻮﻓﯽ ﻟﻨﺠﺎﻥ ﺭﺍ ﻳﮑﯽ ﺍﺯ ﻧﻮﺍﺣﯽ ﻫﺸﺘﮕﺎﻧﮥ ﻭﻻﻳﺖ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ ﻣﯽﺧﻮﺍﻧَﺪ ﻭ ﻗﺮﺍﯼ ﻣﻌﻈﻢ ﺁﻥ
ﺭﺍ ﮔﻮﻧﺎﻥ )ﻳﺎ ﮐﻮﻣﺎﻥ( ﻭ ﻗﻬﺪﺭﻳﺠﺎﻥ ﻭ ﮐﻠﻴﺸﺎﺩ
ﺑﺮﻣﯽﺷﻤﺎﺭﺩ2.
ﻗﻬﺪﺭﻳﺠﺎﻥ ﺭﺍ ﺑﻮﻣﻴﺎﻥ ﮐـ ِﺪﺭﮔـﻮﻥ ﻣﯽﺧﻮﺍﻧﻨﺪ .ﺍﻳﻦ ﺟﺎﻳﻨﺎﻡ ﺭﺍ ﻣﯽﺗﻮﺍﻥ ﺑﺼﻮﺭﺕ ﮐـﻬـﺪﺭﻳـﮕـﺎﻥ
ﺑﺎﺯﺳﺎﺯﯼ ﮐﺮﺩ» .ﮐﻪ« ﻳﺎ »ﻗﻪ« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﺎﺭﻳﺰ )ﮐﻬﺮﻳﺰ( ﺍﺳﺖ .ﺩﺭ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ »ﮐﯽ« ﺑﻪ ﻗﻨﺎﺗﯽ ﮔﻔﺘﻪ
ﻣﯽﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ﻣﺎﺩﺭْ ﭼﺎﻩ ﺍﺯ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﺁﺏ
ﺑﮕﻴﺮﺩ3.
ﻧﺎﺻﺮﺧﺴﺮﻭ ﺩﺭ ﺳﻔﺮ ﺑﺎﺯﮔﺸﺖ ﺍﺯ ﺣﺠﺎﺯ ﺑﻪ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﺩﺭ ﻳﮏﻣﻨﺰﻟﯽ ِ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ ﺑﻪ ﺑﻠﻮﮎ
ﺧـﺎﻥﻟﻨﺠـﺎﻥ ﺭﺳﻴﺪ .ﺧﺎﻥﻟﻨﺠﺎﻥ ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﺎﻥ ﺧﻮﻟﻨﺠﺎﻥ ﺍﻣﺮﻭﺯ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺧﺼﻮﺹ ﻧﺎﻡ ﺁﻥ ﮐﻤﯽ ﭘﺎﺋﻴﻨﺘﺮ
ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺧﻮﺍﻫﻴﻢ ﮐﺮﺩ ٬ﺩﺭ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎﻳﯽ ﺑﻌﻨﻮﺍﻥ ﻧﺎﺣﻴﻪﺍﯼ ﺁﺑﺎﺩ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪﻩ ﻭ ﻗﻠﻌﮥ ﺁﻥ ﺷﺎﻫﺪ
ﺣﻮﺍﺩﺙ ﺗﺎﺭﻳﺨﯽ ﻧﻈﻴﺮ ﺩﺭﮔﻴﺮﯼ ﺷﻮﺭﺷﻴﺎﻥ ﺍﺳﻤﺎﻋﻴﻠﯽ ﺑﺎ ﺳﻼﻁﻴﻦ ﺳﻠﺠﻮﻗﯽ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ.
ﺍﺯ ﺷﻬﺮﻫﺎﯼ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻟﻨﺠﺎﻥ ْ ﻓﻴـﺮﻭﺯﺍﻥ ﺩﺭ ﺷﺶ ﻓﺮﺳﻨﮕﯽ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ 4ﮐﻪ
ﺍﺑﻦﺑﻄﻮﻁﻪ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺑﺎ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺪﻳﻨـﺔ ﻓﻴﺮﻭﺯﺍﻥ ﻳﺎﺩ ﻣﯽﮐﻨﺪ .ﮐﻤﺎﺑﻴﺶ ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺗﺎ ﺩﻝ ِ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ
ﺳﻠﺠﻮﻗﯽ )ﻳﻌﻨﯽ ﻣﻴﺪﺍﻥ ﮐﻬﻨﻪ( ﺍﻣﺮﻭﺯ ﺩﻫﮑﺪﻩ ٴ ﺳُﻬـﺮﻭﻓﻴـﺮﻭﺯﺍﻥ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ .ﺍﻫﻞ ِ ﺁﺑﺎﺩﯼ ﺧﻮﺩْ
ﺳُﺮﻓﻴﺮﻭﺯﻭﻥ ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ .ﺩﺭ ﺍﻳﻨﺠﺎ »ﺳُﻬﺮ« ﻅﺎﻫﺮﺍً ﻫﻤﺎﻥ ﻟﻔﻈﯽ ﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻓﺎﺭﺳﯽ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻗﻠﺐ ﺻﻮﺭﺕ
ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻭ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ »ﺳُﺮﺥ« ﺩﺭ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ .ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺰء ﺭﺍ ﺩﺭ »ﺳُﻬﺮﺍﺏ« ﻭ »ﺳُﻬ َﺮﻭﺭﺩ« ﻗﺰﻭﻳﻦ —
ﻅﺎﻫﺮﺍً ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ »ﮔﻞ ﺳﺮﺥ« — ﻣﯽﻳﺎﺑﻴﻢ.
ﺩﻳﮕﺮ ﺍﺯ ﺍﺳﺎﻣﯽ ﺍﺳﺘﺨﻮﺍﻧﺪﺍﺭ ِ ﻟﻨﺠﺎﻥ َﻭﺭﻧﺎﻣﺨـﻮﺍﺳﺖ )ﺩﺭ ﺟﻨﻮﺏ ﺯﺭﻳﻦﺷﻬﺮ( ﺍﺳﺖ ٬ﻅﺎﻫﺮﺍً
»ﻳﺎﺩﮔﺎﺭ ﺯﺭﻳﺮﺍﻥ« ﺭﻭﺍﻳﺖ ﺷﺪﻩ
ﻣﺮﮐﺐ ﺍﺯ ﺩﻭ ﺑﺨﺶَ :ﻭﺭ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ ﻗﻠﻌﻪ ﻭ ﻧﺎﻣﺨﻮﺍﺳﺖ .ﺩﺭ ﻣﺘﻦ ﭘﻬﻠﻮﯼ
ِ
. 1ﻟﻄﻒﷲ ﻫﻨﺮﻓﺮ ٬گنجینۀ آثار تاریخی اصفهان ٬ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ ٬1344 ٬ﺹ279ـ.253
. 2ﺣﻤﺪﷲ ﻣﺴﺘﻮﻓﯽ ٬نزهتالقلوب ٬ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﮔﺎﯼ ﻟﺴﺘﺮﻧﺞ ٬ﻟﻴﺪﻥ ٬1915 ٬ﺹ.51
.3ﺍﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻭ ﺑﺴﻴﺎﺭﯼ ﺍﺯ ﺩﺍﻧﺴﺘﻨﯽﻫﺎﯼ ﺩﻳﮕﺮ ﺩﺭﺑﺎﺭﮤ ﺁﺑﻴﺎﺭﯼ ﺭﺍ ﻣﺮﻫﻮﻥ ﺩﺍﻳﯽ ﻋﺰﻳﺰﻡ ﻣﻬﻨﺪﺱ ﺣﺴﻴﻦ ﮐﺮﺑﺎﺳﻴﺎﻥ ﻫﺴﺘﻢ.
.4ﺣﻤﺪﷲ ﻣﺴﺘﻮﻓﯽ ٬ﺹ 48ﻭ .51
ﮐﻪ ﭼﻮﻥ ﮔﺸﺘﺎﺳﭗ ﺩﻋﻮﺕ ﺯﺭﺩﺷﺖ ﺭﺍ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ٬ﺍَﺭﺟﺎﺳﭗ ِ ﺧَﻴﻮﻥ ﺑﺎ ﮔﺴﻴﻞ ﺩﻭ ﺳﻔﻴﺮ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎﯼ
ﻓﺶ ﺟﺎﺩﻭ ﻫﺸﺪﺍﺭ ﺩﺍﺩ ﮐﻪ ﺩﻳﻦ ﺭﺍ ﺭﻫﺎ ﮐﻦ ﻳﺎ ﺟﻨﮓ ﺭﺍ ﺁﻣﺎﺩﻩ ﺑﺎﺵ.
ﻧﺎﻣﺨﻮﺍﺳ ِ
ﺖ ﻫﺰﺍﺭﺍﻥ ﻭ ﺑﻴ َﺪ َﺭ ِ
ﺍﺯ ﺩﻳﮕﺮ ﺟﺎﻳﻨﺎﻣﻬﺎﯼ ﺩﺭﺧﻮﺭ ﺗﻮﺟﻪ ْ ﻓـﻼﻭﺭﺟـﺎﻥ ﺍﺳﺖ .ﻓﻼﻭﺭﺟﺎﻥ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺍﻳﻨﮏ ﺑﺮﺍﯼ ﺧﻮﺩ
ْ
ﺻﻮﺭﺕ ﺍﺻﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ )ﻳﮏ ﭘﻞ ﻭﺭﮔﺎﻥ ﺩﻳﮕﺮ
ﺷﻬﺮﯼ ﺍﺳﺖ ﺍﻫﻞ ﻣﺤﻞ ﭘُـﻞ َﻭﺭﮔـﺎﻥ ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ ﻭ ﻫﻤﻴﻦ
ﻫﻢ ﺩﺭ ﺑﺎﻻﺩﺳﺖ ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭﺩ ﻫﺴﺖ( .ﻭﺭﮒ ﮔﻮﻧﻪﺍﯼ ﻏﻴﺮﻓﺎﺭﺳﯽ ﺍﺯ »ﮔﺮﮒ« ﻳﺎ »ﺑﺮﮒ« ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺑﻮﺩ.
»ﻓﻼﻭﺭﺟﺎﻥ« ﻻﺑﺪ ﺗﺮﺍﻭﺵ ﻗﻠﻢ ِ ﻣﻌﻨﯽﺗﺮﺍﺵ ﻣﺄﻣﻮﺭﺍﻥ ﺩﻭﻟﺖ ﺍﺳﺖ .ﻭﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﮥ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪﺍﯼ ﺑﺮﺍﯼ
ﻓﻼﻭﺭ ﺑﺎﻧﯽ ﺁﺑﺎﺩﯼ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﺑﺎ ﭘﺲ ﻭ ﭘﻴﺶﺷﺪﻥِ
ﻓﻼﻭﺭﺟﺎﻥ ﺷﻨﻴﺪﻩﺍﻡ ﻭ ﺁﻥ ﺍﻳﻨﮑﻪ ﻣﺮﺩﯼ ﺍﻧﮕﻠﻴﺴﯽ ﺑﻨﺎﻡ ﺟﺎﻥ
ِ
ﺍﺳﻢ ﻭ ﻓﺎﻣﻴﻞْ ﻓﻼﻭﺭﺟﺎﻥ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ.
!
ﺧﻮﻟﻨﺠـﺎﻥ — ﭘُﺮﺗﻴﻨﺠـﺎﻥ — ﺁﺳﻨـﺠﺮﺍﻥ
ﮎ ﻟﻨﺠﺎﻥ ﺁﺑﺎﺩﻳﻬﺎﯼ ﻟﻨـﺞ ﻭ ﺁﻟﻨﺠـﺎﻥ ﻭ ﺧﻮﻟﻨﺠـﺎﻥ ﺩﺭ
ﺍﺯ ﺭﻳﺸﻪﺩﺍﺭﺗﺮﻳﻦ ﺟﺎﻳﻨﺎﻣﻬﺎ ﺧﻮ ِﺩ ﻟﻨﺠﺎﻥ ﺍﺳﺖ .ﺩﺭ ﺑﻠﻮ ِ
ﻣﻌﺎﻧﯽ ﺑﻴﺮﻭﻥ ﮐﺸﻴﺪﻥ ﻭ
ﺫﻳﻞ »ﻟﻨﺞ«
ﺟﺰء »ﻟﻨﺞ« ﺍﻧﺒﺎﺯﻧﺪ .ﺍﻣﺎ ﻟﻨـﺞ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺍﺳﺖ؟ بGG G GرهGG G Gان قGG G Gاطع ِ
ِ
ﺑﺮﮐﺸﻴﺪﻥ ﻭ ﺁﻭﻳﺨﺘﻦ ﺭﺍ ﺫﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻭ ﻣﻴﺮ ﺳﻴﺪﻋﻠﯽ ﺟﻨﺎﺏ ﺩﺭ ااص G G G G G GفGهGGان ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ :ﻟﻨﺠﺎﻥ ﻣﺤﻞ
ﺑﻴﺮﻭﻥ ﮐﺸﻴﺪﻥ ﺁﺏ ﺑﻪ ﻓﺎﺭﺳﯽ ﺍﺳﺖ 1.ﺩﺭ ﺻﺤﺖ ِ ﺍﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺗﺮﺩﻳﺪ ﺭﻭﺍ ﻧﻴﺴﺖ .ﺩﺭ ﺟﻠﮕﮥ ﻟﻨﺠﺎﻥ ﺁﺏِ
ﺑﺮﮐﺸﻴﺪﻩ ﺍﺯ ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭﺩ ﺭﺍ ﺑﻮﺍﺳﻄﮥ ﺷﺒﮑﮥ ﻭﺳﻴﻌﯽ ﺍﺯ ﻧﻬﺮﻫﺎ ﺗﻮﺯﻳﻊ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻭ ﺑﻪ ﻣﺼﺮﻑ ﮐﺸﺎﻭﺭﺯﯼ
ﻣﯽﺭﺳﺎﻧﻨﺪ2.
ﺟﺰء »ﻟﻨﺞ« ﺭﺍ ﺩﺭ ﺑﺮﺧﯽ ﺍﺯ ﺟﺎﻳﻨﺎﻣﻬﺎﯼ ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻮﺍﺣﯽ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﻧﻴﺰ ﻣﯽﺗﻮﺍﻥ ﻳﺎﻓﺖ .ﺩﺭ ﺟﺎﯼ
ﺩﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻪﺍﻡ ﮐﻪ ِﻭﻟِﻨ َﺠﮏ )ﺍﺯ ﺩﺭﻩﻫﺎﯼ ﺷﻤﻴﺮﺍﻥ( ﺍﺯ ﻟﻨﺞ ﻭ ﭘﻴﺸﻮﻧﺪ ﻓﻌﻠﯽ ـ vaﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ .ﺍﮐﻨﻮﻥ
ﻣﯽﺍﻓﺰﺍﻳﻢ ﮐﻪ ﺍَﻟَـﻨﺠـﻦ ﺩﺭ ﻧﺰﺩﻳﮑﯽ ﻫﺮﺍﺕ ﻧﻴﺰ ﺍﺯ ﻫﻤﻴﻦ ﺭﻳﺸﻪ ﻣﺸﺘﻖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﮔﻤﺎﻥ ﺑﻪ ﻟﻨﮕﺮﻭﺩ ﻭ
ﺑﻨﺪﺭ ﻟﻨﮕﻪ ﻫﻢ ﻣﯽﺑﺮﻡ.
ﻟﻔﻆ ﻟـﻨـﺞ ﺍﺯ ﺭﻳﺸﮥ ﺍﻳﺮﺍﻧﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ ِ ـ thanjﺍﺳﺖ .ﺗﺤﻮﻝ ﺻﻮﺗﯽ ﺩﻳﮕﺮﯼ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺭﻳﺸﻪ
ﺑﺼﻮﺭﺕ »ﻫﻨﺞ« ﺑﻪ ﻓﺎﺭﺳﯽ ﺭﺳﻴﺪﻩ ﺍﺳﺖ )ﺩﺭ ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻫﻨﺠﻴﺪﻥ ﻭ ﺁﻫﺨﺘﻦ ﻭ ﻏﻴﺮﻩ( .ﻟﺬﺍ ﺟﺎﻳﻨﺎﻣﻬﺎﯼ ﻫَﻨ َﺠﻦ
ﻭ ُﺧـﻨﺞ ﻧﻴﺰ ﺍﺣﻴﺎﻧﺎ ً ﺍﺯ ﻫﻤﻴﻦ ﺭﻳﺸﻪ ﺍﺳﺖ.
.1ﻣﻴﺮﺳﻴﺪ ﻋﻠﯽ ﺟﻨﺎﺏ ٬ااصفهان ٬ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﻋﺒﺎﺱ ﻧﺼﺮ ٬ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ ٬1371 ٬ﺹ.183
ﻨﺠﻦ ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ .ﻭ ﺩﻟﻴﺠﺎﻧﯽﻫﺎ ﺑﻪ ﺟﻮﯼ ﺁﺏ َﺭﻫَﻨﮓ ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ.
.2ﺟﻮﺷﻘﺎﻧﯽﻫﺎ ﺑﻪ ﺭﺍﻩ ﺁﺏ ﺩﻳﻮﺍﺭ ﺑﺎﻍ ﺁﻟِ ِ
ﺳﻮﻣﻴﻦ ﮔﻮﻧﮥ ﻣﺘﺤﻮﻝ ﺍﺯ ﻫﻤﻴﻦ ﺭﻳﺸﻪ »ﺗَﻨﺞ« ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺑﻌﻀﯽ ﺍﺯ ﻟﻬﺠﻪﻫﺎﯼ ﺍﻳﺮﺍﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ
»ﺗﺸﻨﻪ« ﺗﺤﻮﻝ ﻣﻌﻨﺎﻳﯽ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ .ﺁﻳﺎ ﺁﺑﺎﺩﻳﻬﺎﯼ ﺗﻴﻨﺠـﺎﻥ ﻭ ﭘُﺮﺗﻴﻨﺠـﺎﻥ ﺩﺭ ﻟﻨﺠﺎﻥ ﺣﺎﻭﯼ ﺍﻳﻦ ﻟﻔﻆﻧﺪ؟
ﺍﺯ ﺍﻭﺍﺧﺮ ﺩﻭﺭﮤ ﻗﺎﺟﺎﺭ ﺭﺳﺎﻟﻪﺍﯼ ﻣﻮﺳﻮﻡ ﺑﻪ »ﺻﺮﻳﺢﺍﻟﻤﻠﮏ« ﺩﺭ ﺑﺎﺏ ﺁﺑﺎﺩﯼﻫﺎﯼ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ
ﺗﺪﻭﻳﻦ ﺷﺪﻩ 1ﮐﻪ ﺳﺮﺷﺎﺭ ﺍﺯ ﺍﻁﻼﻋﺎﺕ ﺳﻮﺩﻣﻨﺪ ﺩﺭ ﺑﺎﺏ ﺑﻠﻮﮐﺎﺕ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ ﺍﺳﺖ ٬ﺩﺭ ﺑﺨﺶ ﻟﻨﺠﺎﻧﺎﺕِ ﺍﻳﻦ
ﺭﺳﺎﻟﻪ ﺁﺑﺎﺩﻳﻬﺎﯼ ﺁﺳﻨﺠـﺮﺍﻥ ﻭ ﺁﺳﻤﺠـﺎﻥ 2ﺫﮐﺮ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎﻳﯽ ﺭﺯﻡﺁﺭﺍ ﻧﻴﺴﺖ 3.ﮔﻤﺎﻥ
ﻣﯽﺑﺮﻡ ﺍﻳﻦ ﺩﻭ ﺟﺎﻳﻨﺎﻡ ﺣﺎﻭﯼ »ﺳﻨﺞ« ﻳﻌﻨﯽ ﭼﻬﺎﺭﻣﻴﻦ ﮔﻮﻧﮥ ﻣﺘﺤﻮﻝ ﺍﺯ ﺭﻳﺸﮥ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﻣﺬﮐﻮﺭ ﺩﺭ ﻓﻮﻕ
ﺑﺎﺷﺪ ـــ ﻫﻤﭽﻨﺎﻥ ﮐﻪ »ﺳﻨﺠﻴﺪﻥ« ﺑﻤﻌﻨﺎﯼ ﮐﺸﻴﺪﻥ ﻭ ﻭﺯﻥ ﮐﺮﺩﻥ.
ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺍﺷﺘﻘﺎﻗﻬﺎﯼ ﻣﺬﮐﻮﺭ ﺩﺭ ﻓﻮﻕ ﺩﺭﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ — ﻳﻌﻨﯽ ﺳﻪ ﮔﻮﻧﮥ ﻣﺘﺤﻮﻝ ﺍﺯ ﺭﻳﺸﮥ ـthanj
)ﻟﻨﺞ ﻭ ﺗﻨﺞ ﻭ ﺳﻨﺞ( ﺩﺭ ﺍﺳﺎﻣﯽ ﺍﻣﮑﻨﮥ ﻟﻨﺠﺎﻥ ﻧﻬﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ — ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺑﺎ ﻧﺎﻡﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﻐﺮﻧﺠﯽ ﺩﺭ ﻟﻨﺠﺎﻥ
ﺭﻭﺑﺮﻭ ﺧﻮﺍﻫﻴﻢ ﺑﻮﺩ .ﭼﻨﺪ ﻻﻳﮥ ﺯﺑﺎﻧﯽ ﺩﺭ ﺍﻳﻨﺠﺎ ﺗﻪﻧﺸﻴﻦ ﺍﺳﺖ؟
***
ﺍﺯ ﺍﺑﺘﮑﺎﺭﺍﺕ ﺷﺎﻳﺎﻥ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺎ ﺍﻳﺮﺍﻧﻴﺎﻥِ ﻁﺮﺍﺯ ِ ﻧﻮﻳﻦ ﺩﺳﺘﮑﺎﺭﯼ ﺩﺭ ﻧﺎﻣﻬﺎﯼ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎﻳﯽ ﺳﺖ .ﺑﺎ ﻳﮏ
ﻌﺮﻓﻪﺍﯼ ﺭﺍ ﻧﮑﺮﻩ ﻣﯽﮐﻨﻴﻢ .ﻫﻤﻴﻦ ﺧﻮﻟﻨﺠﺎﻥ ﺳﺎﺑﻖﺍﻟﺬﮐﺮ ﺭﺍ
ﮔﺮﺩﺵ ِ ﻗﻠﻢ — ﺑﻘﻮﻝ ﻣﺮﺣﻮﻡ ﻓﺮﻭﻏﯽ — َﻣ ِ
ﺳﺮﻫﻢ ﮐﺮﺩﻩ ﻭ ﺑﺎ ﻧﺎﻡ ﺯﻳﺒﺎﺷﻬﺮ
ـــ ﺑﺎ ﺁﻥ ﺁﻭﺍﺯﮤ ﺗﺎﺭﻳﺨﯽ ـــ ﺑﺎ ﺩﻭ ﺭﻭﺳﺘﺎﯼ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ٬ﻟﻨـﺞ ﻭ ﺁﺩﺭﮔــﺎﻥِ ٬
ﺁﺭﺍﺳﺘﻪﺍﻧﺪ .ﺁﺩﺭﮔﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺍﺯ ﻧﻘﺸﻪ ﺣﺬﻑ ﻭ ﺩﻳﺮ ﻳﺎ ﺯﻭﺩ ﺍﺯ ﺧﺎﻁﺮﻩﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺤﻮ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺷﺪ ٬ﻧﺎﻣﯽ ﺳﺖ
ﻣﻨﺴﻮﺏ ﺑﻪ »ﺁﺫﺭ«» ٬ﺁﺗﺶ«.
»ﺷﻬﺮ ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭﺩ« ﮐﻨﻮﻧﯽ )ﮐﻤﯽ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺍﺯ ﭼﻤﮕﺮﺩﺍﻥ( ﻣﺮﮐﺐ ﺍﺯ ﭘﻨﺞ ﺭﻭﺳﺘﺎﯼ ﮔﻢﮐﺮﺩﻩ ﻧﺎﻡ
ﺍﺳﺖ .ﻳﮑﯽ ﺍﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻴﺴﺘﮕﺎﻥ ﻧﺎﻡ ﺩﺍﺷﺖ؛ ﻅﺎﻫﺮﺍً ﻣﺸﺘﻖ ﺍﺯ »ﺑﯽ« ﻳﺎ »ﺑﻎ« ﺑﻤﻌﻨﯽ ﺧﺪﺍ.
ﺍﺷﺘﺮﺟـﺎ ِﻥ ﻧﺎﻣﺪﺍﺭ ﺗﻮﺃﻡ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪﺍﺵ ﻣﻴﻨـﺎﺩﺷﺖ ﺩﺭ ﮔﺬﺷﺘﮥ ﻧﺰﺩﻳﮏ ٬ﺑﻪ ﺍﻳﻤﺎﻥﺷﻬﺮ ﻧﺎﻣﻮﺭ ﺷﺪ.
)ﺑﻴﺎﺩ ﻣﯽﺁﻭﺭﻡ ﺍﻳﻤﺎﻥﺷﻬﺮ ﻣﺪﺗﯽ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ (.ﺩﺭ ﻧﺰﺩﻳﮑﯽ ﭘﻴﺮﺑﮑﺮﺍﻥ ﺳﺎﺑﻘﺎ ً ﺩﻫﮑﺪﻩﺍﯼ
ﺧﻮﺵﺳﻴﻤﺎ ﺑﻪ ﻧﺎﻡ ﭘــﺎﺭﺍﻥ ﺟﺎﯼ ﺩﺍﺷﺖ .ﺧﻮﺵﺳﻠﻴﻘﮕﺎﻥ ِ ﺯﻣﺎﻥ ﺍﻳﻦ ﻟﻔﻆ ﺑﻴﻤﻌﻨﯽ ﺭﺍ ﺑﺮﻧﺘﺎﻓﺘﻪ
.1ﺻﺮﻳﺢﺍﻟﻤﻠﮏ ٬ﻧﺴﺨﮥ ﺧﻄﯽ ﻣﻤﻬﻮﺭ ﺑﻪ ﻣﻬﺮ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﮥ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮﺭﺍﯼ ﻣﻠﯽ ٬ﺷﻤﺎﺭﮤ ﺛﺒﺖ .62077/8416ﺑﺎ ﺗﺸﮑﺮ ﺍﺯ
ﺩﮐﺘﺮ ﮐﻴﻮﻣﺮﺙ ﻗﺮﻗﻠﻮ ﮐﻪ ﻧﺴﺨﻪﺍﯼ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺩﺳﺘﻨﻮﻳﺲ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺍﺧﺘﻴﺎﺭﻡ ﻧﻬﺎﺩﻧﺪ .ﺩﻭﺳﺖ ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪﻡ ﺁﻗﺎﯼ ﺳﻴﺪ ﻋﻠﯽ ﺁﻝﺩﺍﻭﺩ ﺍﻳﻦ
ﺭﺳﺎﻟﻪ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺗﻬﺮﺍﻥ ﺑﻪ ﭼﺎﭖ ﺭﺳﺎﻧﺪﻩﺍﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺩﺳﺘﺮﺳﯽ ﻧﺪﺍﺭﻡ.
.2ﺻﺮﻳﺢﺍﻟﻤﻠﮏ ٬ﺑﺮﮒﻫﺎﯼ 35ﻭ .31ﺟﺎﻳﻨﺎﻡ ﺁﺳﻨﺠﺮﺍﻥ ﺩﺭ ﺭﻭﺩﺷﺖ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ ﻭ ﺍﺭﺍﮎ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ.
.3فرهنگ جغرافیایی ایران ٬ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺯ 10ﺟﻠﺪ ٬ﺩﺍﻳﺮﻩ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎﻳﯽ ﺳﺘﺎﺩ ﺍﺭﺗﺶ ٬ﺣﺪﻭﺩ .1330
»ﺑﻬﺎﺭﺍﻥﺷﻬﺮ« ﺭﺍ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩﺍﻧﺪ .ﺭﻳــﺰ ﺳﺎﺑﻖ ﻫﻢ ﺍﻳﻨﮏ ﺩﺭﺷﺖ ﻭ ﺑﻪ ﺯﺭّﻳﻦﺷﻬﺮ ﻧﺎﻣﺒﺮﺩﺍﺭ ﺷﺪﻩ ﻭ ﻣﺮﮐﺰ
ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥ ﻧﻮﺑﻨﻴﺎﺩ ﻟﻨﺠﺎﻥ ﺍﺳﺖ.
!
ﺳﺎﺣﻞ ﺭﻭﺩ
ﺯﻣﻴﻦ
َﭼــﻢ ﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟ —
ِ
ِ
ﺑﺨﺶ ﮐﻮﻫﺴﺘﺎﻧﯽ ﻟﻨﺠﺎﻥ ﻳﻌﻨﯽ ﺑﻠﻮﮎ ﺁﻳﺪُﻏ ِﻤﺶ )ﺩﺭ ﺗﺮﮐﯽ ﺑﻤﻌﻨﯽ ﻣﺎﻫﺰﺍﺩ( ﺁﺛﺎﺭ ﺗﺎﺭﻳﺨﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ
ﻧﺪﺍﺭﺩ ﻭ ﮐﻤﺘﺮ ﺍﺯ ﺟﺎﻳﻨﺎﻣﻬﺎﯼ ﮐﻬﻦ ﺑﻬﺮﻩﻣﻨﺪ ﺍﺳﺖ .ﺩﺭ ﺍﻳﻨﺠﺎ ﺁﺑﺎﺩﻳﻬﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ْ ﻧﺎﻣﻬﺎﯼ ﺗﺮﮐﻴﺒﯽ ﺩﺍﺭﻧﺪ.
ﮔﺮﻭﻫﯽ ﺑﺰﺭﮒ ﺭﺍ ﭘﺴﻮﻧ ْﺪ »ﺁﺑﺎﺩ« ﺍﺳﺖ )ﺑﻬﺠﺖﺁﺑﺎﺩ ﻭ ﻣﻠﮏﺁﺑﺎﺩ ﻭ ﺟﻌﻔﺮﺁﺑﺎﺩ ﻭ ﺟﺰ ﺁﻥ( ﻭ ﮔﺮﻭﻫﯽ ﺭﺍ
ﭘﻴﺸﻮﻧ ْﺪ ﻗﻠﻌﻪ )ﻗﻠﻌﻪ ﺳﺎﺩﺍﺕ ﻭ ﻗﻠﻌﻪ ﺗﺮﮐﯽ ﻭ ﻗﻠﻌﻪ ﺍﻓﻐﺎﻥ ﻭ ﻗﻠﻌﻪ ﺗﻘﯽ ﻭ ﻧﻈﺎﻳﺮ ﺍﻳﻨﻬﺎ( ﻭ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺭﻭﻳﻢ
ﻧﺎﻣﻬﺎﯼ ﺗﺮﮐﯽ ﻓﺮﺍﻭﺍﻥﺗﺮ ﻣﯽﺷﻮﺩ.
ﺍﻣﺎ ﮔﺮﻭﻫﯽ ﮐﻪ ﺑﻴﺶ ﺍﺯ ﻫﻤﻪ ﺟﻠﺐ ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺟﺎﻳﻨﺎﻣﻬﺎﻳﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ » َﭼﻢ« ﺷﺮﻭﻉ ﻣﯽﺷﻮﺩ.
ﺑﺰﺭﮔﺘﺮﻳﻦ ﻭ ﻧﺰﺩﻳﮑﺘﺮﻳﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ ﭼﻤ ُﮕﺮﺩﺍﻥ ﺩﺭ ﻧﺰﺩﻳﮑﯽ ﮐﺎﺭﺧﺎﻧﮥ ﺫﻭﺏﺁﻫﻦ ﺍﺳﺖ .ﻗﺪﺭﯼ
ﺑﺎﻻﺗﺮ ٬ﺩﺭ ﺣﻮﻝ ﻭ ﺣﻮﺵ ﺑﺎﻍ ﺑﻬﺎﺩﺭﺍﻥ ٬ﭼﻢﺁﺳﻤﺎﻥ ﻭ ﭼﻢﮐﻮﭼﮏ ﻭ ﭼﻢﭘﻴﺮ ﻭ ﭼﻢﺗﻘﯽ ﻭ ﭼﻢﻧﻮﺭ ﻗﺮﺍﺭ
ﺩﺍﺭﻧﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺣﻮﺍﻟﯽ ﭘﻞ ﺯﻣﺎﻧﺨﺎﻥ ﭼﻢ ﻋﻠﻴﺸﺎﻩ ﻭ ﭼﻢ ﺧﺮّﻡ ﻭ ﭼﻢ ﮐﻬﺮﻳﺰ ﻭ ﭼﻢ ﻳﻮﺳﻔﻌﻠﯽ ﻭ ﭼﻢ ﻁﺎﻕ ﻭ ﭼﻢ
ﺣﻴﺪﺭ ﻭ ﭼﻢ ﻧﺎﺭ .ﺑﺎﻻﺩﺳﺖﺗﺮ ﺑﻪ ﺳﻮﯼ ﭼﺎﺩﮔﺎﻥ )ﺩﺭ ﺩﻫﺴﺘﺎﻥ ﻻﺭِ ﺷﻬﺮﮐﺮﺩ( ﻧﻴﺰ ﻓﻮﺟﯽ ﺍﺯ ﭼﻢﻫﺎ ﺻﻒ
ﺁﺭﺍﺳﺘﻪﺍﻧﺪ :ﭼﻢﺯﻳﻦ ﻭ ﭼﻢﻋﺎﻟﯽ ﻭ ﭼﻢﺧﻠﻴﻔﻪ ﻭ ﭼﻢﭼﻨﮓ ﻭ ﭼﻢﺟﻨﮕﻞ ﻭ ﭼﻢﮐﺎﮐﺎ ﻭ ﭼﻢ ﻣﺎﺭﯼ ــــ ﺩﺭ
ﻣﺠﻤﻮﻉ ﺑﻴﺴﺖ ﺁﺑﺎﺩﯼ ﺩﺭ ﺑﺎﻻﺩﺳﺖ ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭﺩ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻳﮑﯽ ﺍﺯ ﻣﺮﺗﻔﻊﺗﺮﻳﻦ ﺷﺎﺧﺎﺑﻪﻫﺎﯼ ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭﺩ
»ﭼﻢﺩَﺭ« ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮﺩ .ﺍﻣﺎ ﺩﺭ ﻟﻨﺠﺎ ِﻥ ﺳﻔﻠﯽ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﮏ ﭼﻢ ﻭ ﺁﻥ ﭼﻢ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﻣﺪﺗﯽ ﺻﺮﻓﺎ ً ﭼﻢ
ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﺷﺪ ﻭ ﮔﻮﻳﺎ ﺍﮐﻨﻮﻥ ﺩﺭ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎ ﻧﮑﻮﺁﺑﺎﺩ ﺿﺒﻂ ﺍﺳﺖ.
ﻟﻔﻆ »ﭼﻢ« ﺗﻮﺟﻬﻢ ﺭﺍ ﺟﻠﺐ ﮐﺮﺩ .ﻣﻌﻨﺎﻳﺶ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺍﻫﻞ ﻣﺤﻞ ﭘﺮﺳﻴﺪﻡ .ﮔﻔﺘﻨﺪ ﭼﻢ ﺯﻣﻴ ِﻦ ﻣﺤﺎﻁ ﺩﺭ
ﺧ ِﻢ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮﺩ .ﺣﺪﺱ ﻣﻦ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﻟﮕﻮﯼ ﭼﻢ ﺑﺮﺍﯼ ﻧﺎﻣﮕﺬﺍﺭﯼ ﺩﻫﺎﺕْ
ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺩﻭﺭﻩﺍﯼ ﻣﻌﻴﻦ ﺍﺯ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﺍﺳﺖ .ﺍﺣﺘﻤﺎﻝ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻠﻮﮎ ﮐﻮﻫﺴﺘﺎﻧﯽ ﺁﻳﺪُﻏ ِﻤﺶ ﺩﺭ ﻋﻬﺪ
ﺻﻔﻮﯼ ﮐﻪ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺘﺨﺘﯽ ﺭﺳﻴﺪ ﺑﻤﻨﻈﻮﺭ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺧﻮﺍﺭﺑﺎﺭ ﺑﺮﺍﯼ ﻧﻔﻮﺱ ﻓﺰﺍﻳﻨﺪﮤ ﺷﻬﺮ ﺩﺍﻳﺮ ﺷﺪﻩ
ﺳﻴﻼﺑﯽ ﻣﺤﺪﻭﺩ ﺩﺭ ﭘﻴﭻ ﻭ ﺧﻢﻫﺎﯼ
ﺑﺎﺷﺪ .ﮔﺮﻭﻫﯽ ﺑﻪ ﺍﻳﻨﺠﺎ ﻣﻬﺎﺟﺮﺕ ﮐﺮﺩﻩ ﻭ ﺩﺭ ﺍﺭﺍﺿﯽ ﺣﺎﺻﻠﺨﻴﺰ ﺍﻣﺎ
ِ
ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭ ِﺩ ﻋﻠﻴﺎ ﺭﻭﺳﺘﺎﻫﺎﻳﯽ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎﺩﻩﺍﻧﺪ.
ﺍﻳﻦ ﻣﻬﺎﺟﺮﺍﻥ ﮐﻪ ﺑﻮﺩﻩﺍﻧﺪ ﻭ ﭼﺮﺍ ﻧﺎﻡ »ﭼﻢ« ﺑﺮ ﻭﻁﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻬﺎﺩﻩﺍﻧﺪ؟
ْ
ﻧﺨﺴﺖ ﭼﻢﺁﺑﺎﺩ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺍﺭﺩﻝِ
ﺩﺭ ﺟﺴﺘﺠﻮﯼ ﻣﺪﻟﻮ ِﻝ »ﭼﻢ« ﺑﻪ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎ ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮕﻬﺎ ﻣﺮﺍﺟﻌﻪ ﮐﺮﺩﻡ.
ﺷﻬﺮﮐﺮﺩ ﻭ ﭼﻢ ﮔﺎﻭ ﺭﺍ ﺩﺭ ﮔﻨﺪﻣﺎ ِﻥ ﺑﺮﻭﺟﻦ ﻳﺎﻓﺘﻢ .ﺳﭙﺲ ﺩﺭ ﺣﺎﺷﻴﮥ ﺭﻭ ِﺩ ﺧﺮﻡﺁﺑﺎﺩ ﺑﺴﻮﯼ ﺧﻮﺯﺳﺘﺎﻥ ﭼﻢ
ﮔﺰ ﻭ ﭼﻢ ﮔﺮﺩﺍﺏ ﻭ ﭼﻢ ﺩﻳﻮﻭ )ﺩﻳﻮﺍﻥ( ﻭ ﭼﻢ ﺣﻴﺪﺭ ﻭ ﭼﻢ ﺍﻧﺠﻴﺮ ٬ﻣﺤﺼﻮﺭ ﺩﺭ ﺧﻢﻫﺎﯼ ﭘﻴﺎﭘﯽ ٬ﻧﻤﺎﻳﺎﻥ
ﻣﻤﺴﻨﯽ ﻓﺎﺭﺱ ﭼﻢﮔﺰ ﻭ
ﺷﺪﻧﺪِ .ﺩﻟﻔﺎﻥ ﺩﺭ ﺷﻤﺎﻝ ﺧﺮﻡﺁﺑﺎﺩ ﻧﻴﺰ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﭼﻢ ﺩﺍﺭﺩ .ﺩﺭ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥ
ِ
ﭼﻢ ﺯﻳﺘﻮﻥ ﻭ ﭼﻢﮔﻞ ﺩﻳﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮﺩ .ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﻫﻢ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮﺗﺮ ﺩﺭ ﺟﻠﮕﮥ ﻫﻨﺪﻳﺠﺎﻥ )ﺩﺭ ﺟﻨﻮﺏ ﺑﻬﺒﻬﺎﻥ( ٬ﭘﻴﺶ
ﺍﺯ ﺭﺳﻴﺪﻥ ﺑﻪ ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎﺭﺱ ٬ﭼﻢ ﻣﻼ ﻭ ﭼﻢ َﮐﻠﮕﻪ ﻭ ﭼﻢ ﺧﻠﻒ ﻋﻴﺴﯽ ﻭ ﭼﻢ ﭼﺮﺍﺗﻪ ﻭ ﭼﻢ ﭼﻴﺖ ﻭ ﭼﻢ
ﺧﺮﻧﻮﺏ ﻭ ﭼﻢ ﺷﻌﺒﺎﻥ ﻭ ﭼﻢ ﺳﻮﺟﻪ ﻭ ﭼﻢ ﺯﻳﺪﻭﻥ ﻭ ﭼﻢ ﻧﻨﮓ ﺩﺭ ﭼﻨﺒﺮﻫﺎﯼ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﺟﺎ ﺧﻮﺵ ﮐﺮﺩﻩﺍﻧﺪ.
ﺳﺮﺍﻧﺠﺎﻡ ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪﮤ ﻧﻘﺸﮥ ﺭﻳﺰ ﺧﻮﺯﺳﺘﺎﻥ ﺩﺍﻧﺴﺘﻢ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺁﺑﺎﺩﻳﻬﺎﯼ ﭼﻢﻧﺎﻡ ﺑﻴﺶ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﺳﺎﻥ ﺑﻪ
ﺷﻤﺎﺭﺵ ﺩﺭ ﺁﻳﺪ.
ﺁﻧﭽﻪ ﺍﺯ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎ ﺁﻣﻮﺧﺘﻢ ﺁﻥ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﺟﺎﻳﻨﺎﻣﻬﺎﯼ »ﭼﻢ«ﺩﺍﺭ ﺩﺭ ﺭُﺑﻊ ﺟﻨﻮﺏ ﻏﺮﺑﯽ ﺍﻳﺮﺍﻥ
ﻣﺘﻤﺮﮐﺰﻧﺪ .ﺷﻤﺎﺭﺵ ﻭ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻭ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﭘﺮﺍﮐﻨﺪﮔﯽ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎﻳﯽ ﺍﻳﻦ ﺟﺎﻳﻨﺎﻣﻬﺎ ﻣﺮﺍﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻬﺎﯼ
ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎﻳﯽ ﺭﺍ ﺍﻳﺠﺎﺏ ﻣﯽﮐﺮﺩ» .ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺁﺑﺎﺩﯼﻫﺎﯼ ﺍﻳﺮﺍﻥ« ٬ﺗﺪﻭﻳﻦ ﻟﻄﻒﺍﻟﻠﻪ ﻣﻔ ّﺨﻢ ﭘﺎﻳﺎﻥ ﺭﺍ ﻣﻨﺎﺳﺐ
ﻳﺎﻓﺘﻢ ٬ﺯﻳﺮﺍ ﻫﻢ ﺍﺯ ﺩﻗﺖ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩﺍﺭ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻫﻢ ﺍﺯ ﺯﻣﺎﻧﯽ ﺳﺖ ) (۱۳۳۹ﮐﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎ ْﻡ ﻫﻨﻮﺯ ﺑﻴﻤﺎﺭﯼ
ﺁﺑﺎﺩﯼ ﻣﻔﺘﻮﺡ ﺑﻪ »ﭼﻢ« ﺭﺍ ﺑﺎ ﺫﮐﺮ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎﻳﯽ
ﻭﺍﮔﻴﺮﺩﺍﺭ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮﺩ .ﻣﻔﺨﻢ ﭘﺎﻳﺎﻥ ﻧﺎﻡ ﺻﺪﻭﭘﻨﺠﺎﻩ
ِ
ﻭ ﻧﺎﻡ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ 1.ﺍﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺎ ﺁﻧﮑﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻧﺎﻣﻬﺎﯼ ﻣﻮﺭﺩ ﻧﻈﺮ ﺭﺍ ﻧﺪﺍﺭﺩ ﻭ ﻣﺜﻼً
ﺍﺯ ﺑﻴﺴﺖﻭﻳﮏ ﺁﺑﺎﺩﯼ ﭼﻢﺩﺍﺭ ِ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ ﻓﻘﻂ
ﺩﻭﺍﺯﺩﻩ ﺁﺑﺎﺩﯼ ﺭﺍ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﮐﺮﺩﻩ ٬ﺑﺎ ﺍﻳﻦ ﺣﺎﻝ
ﮐﻤﺎﮐﺎﻥ ﺑﺮﺍﯼ ﺑﺮﺁﻭﺭﺩ ﺗﻮﺯﻳﻊ ﻧﺴﺒﯽ ﺟﺎﻳﻨﺎﻣﻬﺎ
ﮐﻔﺎﻳﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ.
ﭘﺮﺍﮐﻨﺪﮔﯽ ﺟﺎﻳﻨﺎﻣﻬﺎﯼ ﻣﻔﺘﻮﺡ ﺑﻪ ﭼﻢ ﺩﺭ
ﺟﺪﻭﻝ ۱ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥﻫﺎﯼ ﺳﺎﻝ ۱۳۳۹
ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻭ ﺩﺭ ﺷﮑﻞ ۲ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺍﺳﺘﺎﻥﻫﺎﯼ ﮐﻨﻮﻧﯽ
ﮐﺸﻮﺭ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﮔﺸﺘﻪ ﺍﺳﺖ.
!
.1ﻟﻄﻒﷲ ﻣﻔﺨﻢ ﭘﺎﻳﺎﻥ ٬فرهنگ آبادیهای ایران ٬ﺗﻬﺮﺍﻥ ٬1339 ٬ﺹ 138ﺗﺎ .140
!
!
ﺍﮐﻨﻮﻥ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺗﺮﺳﻴ ِﻢ ﺑﺴﺎﻣﺪﯼ ﭼﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪﺍﯼ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽﺁﻳﺪ .ﻧﻈﺮﯼ ﮐﻠﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ۲ﻧﺸﺎﻥ
ﻣﯽﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﺍﻭﺍﻧﯽ ﺟﺎﻳﻨﺎﻡ ﭼﻢ ﺩﺭ ﺍﺳﺘﺎﻧﻬﺎﯼ ﻟُﺮﻧﺸﻴﻦ ﻳﻌﻨﯽ ﻟﺮﺳﺘﺎﻥ ﻭ ﭼﻬﺎﺭﻣﺤﺎﻝ ﻭ ﺑﺨﺘﻴﺎﺭﯼ ﻭ ﺍﻳﻼﻡ ﻭ
ﺧﻮﺯﺳﺘﺎﻥ ﺍﺳﺖ .ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺩﻗﻴﻘﺘﺮ ﺧﻮﺍﻫﻴﻢ ﺩﻳﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻟﺮﺳﺘﺎ ْﻥ ﺳﻬﻢِ ﺧﺮّﻡﺁﺑـﺎﺩ ِ ﻟُـﺮﺯﺑﺎﻥ ﺍﺯ ﺍﻳﻨﮕﻮﻧﻪ
ﺟﺎﻳﻨﺎﻣﻬﺎ ۲۷ﻓﻘﺮﻩ ٬ﺣﺎﻝ ﺁﻧﮑﻪ ﺑﺮﻭﺟﺮ ِﺩ ﻓﺎﺭﺳﯽﺯﺑﺎﻥ ﻓﻘﻂ ۲ﻓﻘﺮﻩ ﺍﺳﺖ .ﺩﺭ ﺧﻮﺯﺳﺘﺎﻥ ٬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺍﻧﺘﻈﺎﺭ
ﻣﯽﺭﻭﺩ ٬ﺷﻤﺎﺭ ِ ﭼﻢﻫﺎ ﺩﺭ ﺷﻮﺷﺘﺮ ﻭ ﺑﻬﺒﻬﺎﻥ ﮐﻪ ﻟﺮﺯﺑﺎﻥﺍﻧﺪ ٬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺍﺳﺖ .ﺍﻣﺎ ﻓﺮﺍﻭﺍﻧﯽ ﭼﻢﻫﺎ ﺩﺭ
ﯼ ﻭﻗ ْ
ﺖ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥِ ﺍﻫﻮﺍﺯْ
ﺍﻫﻮﺍﺯ ﻭ ﺧﺮﻣﺸﻬﺮ ِ ﺗﺎﺭﻳﺨﺎ ً ﻋﺮﺏﺯﺑﺎﻥ ﺍﺯ ﺁﻥﺭﻭﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎﺕ ﺍﺩﺍﺭ ِ
ﻣﺴﺠﺪﺳﻠﻴﻤﺎﻥ ﻭ ﺍﻳﺬﻩ ﻭ ﻫﻔﺘﮕﻞ ﻭ ﺭﺍﻣﻬﺮﻣﺰ ﻭ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥ ﺧﺮﻣﺸﻬ ْﺮ ﻫﻨﺪﻳﺠﺎﻥ ﺭﺍ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ.
ْ
ﻣﻤﺴﻨﯽ ﻟُﺮﻧﺸﻴﻦ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ.
ﮐﺎﺯﺭﻭﻥ ﻓَﻬﻠﻴﺎﻥ ﻭ
ﺑﻬَﻤﻴﻦ ﺳﻴﺎ ْﻕ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥ
ِ
ﺁﻳﺎ ﻣﯽﺗﻮﺍﻥ ﮔﻔﺖ ﭘﺮﺍﮐﻨﺪﮔﯽ ﺟﺎﻳﻨﺎﻡ ِ ﭼﻢ ﺑﺘﻘﺮﻳﺒﯽ ﺗﻮﺯﻳﻊ ِ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎﻳﯽ ﻟُـﺮﺯﺑﺎﻧﺎﻥ ﺭﺍ ﻣﻨﻌﮑﺲ
ﻣﯽﮐﻨﺪ؟ ﺩﻗﺖ ﺩﺭ ﻧﺎﻡ ﺁﺑﺎﺩﻳﻬﺎﯼ ﺳﺎﺣ ِﻞ ﻗُـﻤـﺮﻭﺩ ﻣﺆﻳﺪ ﺍﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﺍﺳﺖ .ﺍﮔﺮﭼﻪ »ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺁﺑﺎﺩﻳﻬﺎﯼ ﺍﻳﺮﺍﻥ«
ﺑﺮﺍﯼ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥ ﻗـﻢ ﻓﻘﻂ ﺩﻭ ﺟﺎﻳﻨﺎ ِﻡ ﻣﻔﺘﻮﺡ ﺑﻪ ﭼﻢ ﮔﺰﺍﺭﺵ ﮐﺮﺩﻩ ٬ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ ﺍﻓﻀﻞﺍﻟﻤﻠﮏ ﺍﺯ ﻭﺟﻮﺩ
ﺑﻴﺴﺖ ﺁﺑﺎﺩﯼ )ﭼﻢ ﻋﺎﺑﺪﻳﻦ ٬ﭼﻢ ﺁﺳﻴﺎ ٬ﭼﻢ ﻧﻮﺭﻭﺯ ٬ﭼﻢ ﺣﺴﻴﻦﺁﺑﺎﺩ ﻭ ﺟﺰ ﺁﻥ( ﺧﺒﺮ ﻣﯽﺩﻫﺪ .ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ ﺍﻳﻦ
ﭼﻤﻬﺎ ﻣﺰﺭﻋﻪﻫﺎﻳﯽ ﺟﺪﻳﺪﺍﻻﺣﺪﺍﺙ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻫﺮ ﮐﺪﺍﻡ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮﯼ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺳﮑﻮﻧﺖ ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ ﻭ ﺍﻳﻦ
ﮐﺸﺎﻭﺭﺯﺍﻥ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺍﺯ ﻭﻻﻳﺎﺕ ﭘﻴﺮﺍﻣﻮﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ ٬ﺍﻣﺎ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﻧﻴﺰ ﺑﺨﺘﻴﺎﺭﯼﺍﻧﺪ 1.ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﻳﻦْ
ﺑﺎﻧﯽ ﺍﻳﻦ
ﺍﺣﺘﻤﺎ ْﻝ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮﺍﻥ ﺑﺨﺘﻴﺎﺭﯼ )ﻭ ﺷﺎﻳﺪ ﻟﺮﺯﺑﺎﻧﺎﻥ ﭘﺮﺍﮐﻨﺪﻩ ﺩﺭ ﻫﻤﺎﻥ ﻭﻻﻳﺎﺕ ﻧﻴﺰ(
ِ
ﺯﺑﺎﻥ ﺧﻮﺩ ﻧﺎﻣﮕﺬﺍﺭﯼ ﮐﺮﺩﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ.
ﺳﻴﺎﻕ
ﻣﺰﺍﺭﻉ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ
ِ
ِ
ﺗﺎ ﺍﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﺑﺴﺎﻣ ِﺪ ﺟﺎﻳﻨﺎ ِﻡ ﭼـﻢ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﮤ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺮﺩﻳﻢ .ﺑﺮﺍﯼ ﺩﺍﻧﺴﺘﻦ ﭘﻴﺸﻴﻨﮥ ﺁﻥ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ
ﻣﻨﺒﻊ ﺗﺎﺭﻳﺨﯽ ﻣﺮﺍﺟﻌﻪ ﮐﺮﺩﻡ .ﺍﺯ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﻴﺶ ﺍﺯ ﺻﻔﻮﯼ ﺣﻤﺪﷲ ﻣﺴﺘﻮﻓﯽ ﻗﺰﻭﻳﻨﯽ ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻤﭽﺎﻝ ﺭﺍ ـــ
ﯼ ﻣﻮﺭﺩ ﻣﺮﺍﺟﻌﮥ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﻓﻘﻂ ﻫﻤﻴﻦ
ﻣﻴﺎﻥ »ﺻﻬﻨﻪ ﻭ ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎﻫﺎﻥ« ـــ ﺫﮐﺮ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ 2.ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺻﻔﻮ ِ
ﭼﻤﭽﺎﻝ ﺭﺍ ﺁﻭﺭﺩﻩﺍﻧﺪ 3.ﺑﺮﺍﯼ ﺍﺳﺘﻘﺼﺎ ﺩﺭ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎﺯﻩﺗﺮ ﺑﻮﻳﮋﻩ ﮔﺰﺍﺭﺷﻬﺎﯼ ﭘُﺮﺷﻤﺎﺭِ
ﻓﺮﻧﮕﻴﺎﻥ ﺩﺭ ﺳﻪ ﭼﻬﺎﺭ ﻗﺮﻥ ﺍﺧﻴﺮ ﻣﻮﺭﺩ ﺗﻔﺮّﺱ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﻴﺮﺩ.
***
ﺩﺭ ﻓﺮﻫﻨﮕﻬﺎﯼ ﻓﺎﺭﺳﯽ ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﻟﻐﺘﻨﺎﻣﮥ ﺩﻫﺨﺪﺍ ﭼـﻢ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻣﻌﻨﯽ »ﺧﻢ ﻭ ﭘﻴﭻ ﻭ ﺗﺎﺏ« ﺁﻭﺭﺩﻩﺍﻧﺪ.
ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ »ﺭﺍﻩ ﻭ ﻟ ِﻢّ ﮐﺎﺭ« ﻭ »ﻣﻌﻨﯽ« ﺭﺍ ﺑﺮﺍﯼ ﺍﻳﻦ ﻟﻐﺖ ﺫﮐﺮ ﮐﺮﺩﻩﺍﻧﺪ ـــ ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﯽ ﻣﺠﺎﺯ ﻳﺎ ﺩﻻﻟﺖِ
ﻣﻴﻢ ﺳﺎﮐﻦ
ﺛﺎﻧﻮﯼ ﺑﺎﺷﺪ .ﻧﻴﺰ ﭼـﻨﺒـﺮ ﺑﻤﻌﻨﯽ ﺣﻠﻘﻪ ﻭ ﺧﻤﻴﺪﻩ ﺑﺎﻳﺴﺘﯽ ﺍﺯ ﭼﻢ ﻣﺸﺘﻖ ﺑﺎﺷﺪ :ﺍﻓﺰﻭﺩ ِﻥ »ﺑﺮ« ﺑﻪ ِ
ﺗﺒﺪﻳﻞ ِ ﺁﻥ ﺑﻪ ﻧﻮﻥ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺍﻣﻼﯼ ﻓﺎﺭﺳﯽ ﺍﻳﺠﺎﺏ ﻣﯽﮐﻨﺪ .ﺟﺴﺘﺠﻮﻫﺎﯼ ﺍﻳﻦ ﻧﮕﺎﺭﻧﺪﻩ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩ ﮐﻪ
ﻓﺮﻫﻨﮕﻬﺎﯼ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻓﺎﺭﺳﯽ ﭼـﻢ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻣﻌﻨﯽ ﺧـ ِﻢ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﻧﻴﺎﻭﺭﺩﻩﺍﻧﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺑﺎﺭﻩ ﺷﺎﻫﺪ ﻳﺎ ﻣﺜﺎﻟﯽ
ﺫﮐﺮ
ﻧﮑﺮﺩﻩﺍﻧﺪ4.
.1ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ ﺍﻓﻀﻞﺍﻟﻤﻠﮏ ٬ک GG Gتاب GG Gچۀ ت GG Gفصیل و ح GG Gاات داراای GG Gمان ق GG Gم ٬ﺑﮑﻮﺷﺶ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﺪﺭﺳﯽ ﻁﺒﺎﻁﺒﺎﻳﯽ ٬ﺗﻬﺮﺍﻥ٬
ﺹ 67ﺗﺎ .150ﺍﻓﻀﻞﺍﻟﻤﻠﮏ ﺩﺭ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﭼﻢ ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ :ﺩﺭ ﮐﻨﺎﺭ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻭﺍﺳﻄﮥ ﻁﻐﻴﺎﻥ ﻭ ﻧﻘﺼﺎﻥ ﺁﺏ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﭼﻢ ﻭ
ﺧﻤﯽ ﭘﻴﺪﺍ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﭼﻢﻫﺎ ﺯﺭﺍﻋﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ .ﺑﻌﻀﯽ ﺳﺎﻟﻬﺎ ﮐﻪ ﺁﺏ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ]ﺯﻳﺎﺩ[ ﻣﯽﺷﻮﺩ ٬ﺯﺭﺍﻋﺖ ﺁﻥ ﭼﻢ]ﻫﺎ[
ﺑﻪ ﻫﺪﺭ ﻣﯽﺭﻭﺩ )ﺹ.(45
.2نزهتالقلوب ٬ﺹ.165
.3ﺍﺳﮑﻨﺪﺭ ﺑﻴﮓ ﻣﻨﺸﯽ ٬ع GG G Gال GG G Gمآرای ع GG G Gباسی ٬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﺍﻧﮕﻠﻴﺴﯽ ﺭﺍﺟﺮ ﺳﻴﻮﺭﯼ ٬ﺑﻮﻟﺪﺭ ٬1978 ٬ﺹ402؛ ﺣﺴﻦ ﺭﻭﻣﻠﻮ٬
احسنالتواریخ ٬ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﻋﺒﺪﺍﻟﺤﺴﻴﻦ ﻧﻮﺍﺋﯽ ٬ﺗﻬﺮﺍﻥ ٬1349 ٬ﺹ.42
»ﭼﻢ ﺗﻔﺖ« ﻧﻮﺷﺘﻪ :ﺟﺎﻳﯽ
.4ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻔﻴﺪ ﻣﺴﺘﻮﻓﯽ ﺑﺎﻓﻘﯽ ﺩﺭ جGG Gامع مGG Gفیدی )ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﺍﻳﺮﺝ ﺍﻓﺸﺎﺭ ٬ﺗﻬﺮﺍﻥ (1384 ٬ﺑﺮﺍﯼ
ِ
ﮐﻪ ﺁﺏ ﺭﻭﯼ ﺯﻣﻴﻦ ﺳﻮﺍﺭ ﮐﺮﺩﻩﺍﻧﺪ.
ﺍﺯ ﺯﺑﺎﻧﻬﺎﯼ ﺍﻳﺮﺍﻧﯽ ﺗﻨﻬﺎ ﺩﻭ ﺯﺑﺎﻥ ﺭﺍ ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﻢ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻧﻬﺎ ﭼﻢ ﺑﻪ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﺩﻻﻟﺖ ﺩﺍﺭﺩ .ﻧﺨﺴﺖ
ﮐﺮﺩﯼ ﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ً ﺩﺭ ﻫﻤﮥ ﻟﻬﺠﻪﻫﺎﯼ ﺁﻥ ﭼﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻄﻠﻖ ِ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﺍﺳﺖ .ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﻳﻦ ﺟﺎﻳﻨﺎﻣﻬﺎﯼ
ﭼﻤﺪﺍﺭ ﺩﺭ ﮐﺮﺩﺳﺘﺎﻥ ﻭ ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎﻫﺎﻥ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺎﻅﺮ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﺩﻻﻟﺖ ﺑﺎﺷﺪ .ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺭﺯﻡﺁﺭﺍ ﺩﺭ ﺟﻠ ِﺪ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥْ
ﺯﺑﺎﻥ ﭼﻤﻠﻪ ﺭﺍ ﻓﺎﺭﺳﯽ ﻭ ﮐﺮﺩﯼ ﺫﮐﺮ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ.
ﭼﻤ ِﮕﺮﺩ ﻭ َﭼﻤﻠﻪ ﺭﺍ ﻣﺪﺧﻞ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻭ
ِ
ﺯﺑﺎﻥ ﺩﻳﮕ ْﺮ ﻟـﺮﯼ ﺍﺳﺖ .ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﺁﺛﺎﺭ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪﻩ ﻓﻘﻂ ﺩﻭ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻟﺮﯼ ﻳﺎﻓﺘﻢ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﭼﻢ
ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺑﺪﺳﺖ ﺩﺍﺩﻩ ﺑﺎﺷﺪ» :ﭼﻢ ﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﺯﻣﻴﻦ ﺳﺎﺣﻞ ﺭﻭﺩ «1ﻭ »ﺯﻣﻴﻨﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﮐﻨﺎﺭ ﺑﺴﺘﺮ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ
ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺳﺒﺰ ﮔﺮﺩﺩ .«2ﺩﻭﺳﺖ ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪﻡ ﺩﮐﺘﺮ ﻋﺴﮑﺮ ﺑﻬـﺮﺍﻣﯽ ﮐﻪ ﺗﺒﺎﺭﺵ ﺍﺯ ﻣﺴﺠﺪﺳﻠﻴﻤﺎﻥ ﻭ ﺑﻪ
ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺨﺘﻴﺎﺭﯼ ﻣﺴﻠﻂ ﺍﺳﺖ ﺍﻳﻦ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﺭﺍ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﮐﺮﺩ ﻭ ﺍﻓﺰﻭﺩ :ﭼـﻢ ﺑﻪ ﺯﻣﻴﻦ ﮐﻨﺎﺭ ِ ﺩﺭّﻩ ﻭ ﺣﺘﯽ
ﺑﻴﻦ ﺩﻭ ﺩﺭّﻩ
ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ3.
ﻣﻄﻠﺐ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺩﻭﺳﺖ ﻣﻄّﻠﻊ ﺩﻳﮕﺮﻡ ﺩﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﮑﻴـﻢ ﺁﺫﺭ ٬ﺭﺋﻴﺲ ﮔﺮﻭﻩ ﺍﺩﺑﻴﺎﺕ ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ
ﺷﻬﺮﮐﺮﺩ ٬ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﮔﺬﺍﺷﺘﻢ .ﻣﺪﺗﯽ ﺑﺮﺍﯼ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺯﻣﺎﻥ ﺧﻮﺍﺳﺖ .ﭘﺲ ﺍﺯ ﺳﻪ ﻫﻔﺘﻪ ﭘﮋﻭﻫﺶ ﺩﺭ ﺣﻮﺯﮤ
ﻣﺤﻠﯽ ﻭ ﺳﺮ ﺯﺩﻥ ﺑﻪ ﺭﻭﺳﺘﺎﻫﺎﻳﯽ ﮐﻪ »ﭼﻢ« ﺭﺍ ﺩﺭ ﮐﻨﺎﺭ ﻧﺎ ِﻡ ﺧﻮﺩ ﺩﺍﺭﻧﺪ ٬ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎﻳﺶ ﺭﺍ ﺑﯽﺩﺭﻳﻎ ﺩﺭ
ﺍﺧﺘﻴﺎﺭﻡ ﻧﻬﺎﺩ .ﻧﺨﺴﺖ ﺍﻳﻨﮑﻪ ﺩﺭ ﺩﻫﺴﺘﺎﻥ ﻻﺭ ِ ﺷﻬﺮﮐﺮﺩ ﮐﻪ ﺩﺍﺭﺍﯼ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺩﻫﮑﺪﮤ ﻣﺘﺼ ِﻞ ﭼﻢ ﻧﺎﻡ ﺍﺳﺖ
)ﭼﻢ ﻋﺎﻟﯽ ﻭ ﭼﻢ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻭ ﻏﻴﺮﻩ( »ﭼﻢ« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﻴﭻ ِ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﺍﺳﺖ .ﺍﻟﺒﺘﻪ ﺳﺎﮐﻨﺎﻥ ﺍﻳﻦ ﺩﻫﺎﺕ ﻋﻤﺪﺗﺎً
ﺗﺮﮎﺯﺑﺎﻥﺍﻧﺪ .ﻟﻴﮑﻦ ﭘﮋﻭﻫﺶ ﻣﻴﺪﺍﻧﯽ ﺩﺭ ﺧﺎﮎ ﺑﺨﺘﻴﺎﺭﯼ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺩﻳﮕﺮﯼ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﺩﺍﺭﺩ:
!
ﺩﺭ ﺑﻴﻦ ﺍﻫﺎﻟﯽ ﻣﻨﻄﻘﮥ ﺑﺨﺘﻴﺎﺭﯼ )ﺍﺯ ﮐﻮﻫﺮﻧﮓ ﺗﺎ ﻟُـﺮﺩﮔﺎﻥ ﻳﻌﻨﯽ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ً ﺳﺮﺍﺳﺮ ﺑﺨﺘﻴﺎﺭﯼ( ﭼﻢ
ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺒﺰﻩﺍﯼ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺯﻳﺮﺵ ﺁﺏ ﺍﻓﺘﺎﺩﻩ ﺑﺎﺷﺪَ ٬ﻣﺮﻍ ٬ﻣﺮﻏﺰﺍﺭ ﻭ ﺳﺒﺰﻩﺯﺍﺭ .ﻣﻨﻄﻘﻪﺍﯼ
ﺩﺭ ﻗﻠﺐ ﺑﺨﺘﻴﺎﺭﯼ ﻭ ﺩﺭ ﺣﻮﺍﻟﯽ ﺭﻭﺳﺘﺎﯼ ﻻﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻴﻦ ﺑﺎﺯﻓﺖ ﭼﻬﺎﺭﻣﺤﺎﻝ ﻭ ﻣﺴﺠﺪ ﺳﻠﻴﻤﺎﻥ
ﺧﻮﺯﺳﺘﺎﻥ ﻭﺍﻗﻊ ﺷﺪﻩ ٬ﻫﺴﺖ ﺑﻪ ﻧﺎﻡ ﭼﻢﺑﺮﮐﻪ ) (Chambarakeﺍﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺻﺮﻓﺎ ً ﻳﮏ
ﺳﺒﺰﻩﺯﺍﺭ ﻭﺳﻴﻊ ﺍﺳﺖ .ﺑﺨﺘﻴﺎﺭﻳﻬﺎ ﻣﻌﻨﺎﯼ ﭘﻴﭻ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﺍﻣﺜﺎﻝ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﻟﻐﺖ ﺍﺭﺍﺩﻩ
ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ4.
.1ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ ﻧﻴﺮﻭﻣﻨﺪ ٬نصاب شوشتر ٬ﺣﺪﻭﺩ ﺩﻫﮥ .1340
.2ﺣﻤﻴﺪ ﺍﻳﺰﺩﭘﻨﺎﻩ ٬فرهنگ لری ٬ﺗﻬﺮﺍﻥ.1343 ٬
.3ﻋﺴﮑﺮ ﺑﻬﺮﺍﻣﯽ ٬ﻣﮑﺎﺗﺒﻪ ﺩﺭ ﺗﻴﺮﻣﺎﻩ .1394ﻧﮑﺘﮥ ﮔﻔﺘﻨﯽ ﺍﻳﻨﮑﻪ ﻟﺮﯼ ﺯﺑﺎﻧﯽ ﻳﮑﺪﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﻭ ﻟﻐﺎﺕ ﻭ ﺍﺻﻼﺣﺎﺕ ﺩﺭ ﭘﻬﻨﮥ
ﺖ ﻟﺮﺯﺑﺎﻧﺎﻥ ﺗﻔﺎﻭﺕﻫﺎﯼ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ﺩﺍﺭﺩ.
ﺳﮑﻮﻧ ِ
.4ﻣﺤﻤﺪ ﺣﮑﻴﻢ ﺁﺫﺭ ٬ﻧﺎﻣﮥ ﻣﻮﺭﺥ 29ﺗﻴﺮ .1394
!
ﻒ »ﭼـﻤـﻦ« ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺍﺯ ﻁﻴﻒِ
ﺑﻨﻈﺮ ﻧﮕﺎﺭﻧﺪﻩ ٴ ﺍﻳﻦ ﺳﻄﻮﺭ َﭼــﻢ ﺩﺭ
ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺮﻏﺰﺍ ْﺭ ﻣﺨﻔ ِ
ِ
ﻣﻌﻨﺎﻳﯽ »ﭘﻴﭻ ﻭ ﺧﻢ« ﮐﺎﻣﻼً ﺑﻴﺮﻭﻥ ﺍﺳﺖ.
ِ
!
ﺗﺎ ﺍﻳﻨﺠﺎ ﻣﺎ ﺑﺎ ﭼﻬﺎﺭ ﻣﻌﻨﯽ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻥ ﺍﺯ »ﭼﻢ« ﺭﻭﺑﺮﻭ ﺑﻮﺩﻩﺍﻳﻢ:
۱ـ ﭘﻴﭻ ﻭ ﺗﺎﺏ؛
۲ـ ﺯﻣﻴﻦ ﻭﺍﻗﻊ ﺩﺭ ﺧﻢ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﮐﻪ ﮐﺸﺖ ﺷﻮﺩ )ﻳﺎﺩﺩﺍﺷﺖﻫﺎﯼ ﻧﮕﺎﺭﻧﺪﻩ ﺍﺯ ﻟﻨﺠﺎﻥ(؛
۳ـ ﺯﻣﻴﻦ ﺳﺎﺣﻞ ﺭﻭﺩ )ﻟُـﺮﯼ(؛
۴ـ ﺭﻭﺩ ) ُﮐـﺮﺩﯼ(.
ﺑﻨﻈﺮ ﻧﮕﺎﺭﻧﺪﻩ ﺍﻳﻦ ﻫﺮ ﭼﻬﺎﺭ ﺩﻻﻟﺖ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻳﮏ ﻁﻴﻒ ﭘﻴﻮﺳﺘﮥ ﻣﻌﻨﺎﻳﯽ ﻣﯽﺗﻮﺍﻥ ﺟﺎﯼ ﺩﺍﺩ .ﻣﻌﻨﯽ ﺍﺻﻠﯽ
ﭼﻢ ﺭﺍ ﺍﮔﺮ ﭘﻴﭻ ﻭ ﺗﺎﺏ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ )ﺍﺯ ﺭﻳﺸﮥ ﺍﻳﺮﺍﻧﯽ ٬(kampﺑﺮ ﺍﺛﺮ ﺗﻮﺳّﻊ ﻣﻌﻨﺎﻳﯽ ﺍﺑﺘﺪﺍ ﭘﻴﭻ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ٬
ﻣﻄﻠﻖ ﺭﻭﺩ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺍﺭﺍﺩﻩ ﺷﺪﻩ
ﺳﭙﺲ ﺯﻣﻴﻦ ﻣﺤﺎﻁ ﺩﺭ ﭘﻴﭻ ﺭﻭﺩ ٬ﺳﭙﺲ ﺳﺎﺣﻞ ﺭﻭﺩ ٬ﺳﭙﺲ
ِ
ﺍﺳﺖ1.
***
ﺑﺮﮔﺮﺩﻳﻢ ﺑﻪ ﻟﻨﺠﺎﻥ .ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺖ ٬ﻭﺟﻮﺩ َﭼﻤﻬﺎﯼ ﭘﺮﺷﻤﺎﺭ ﺩﺭ ﮐﺮﺍﻧﮥ ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭﺩ ﻧﺎﻅﺮ ﺑﻪ
ﻥ ﻣﺎ ﻓﺎﺭﺳﯽ ﺩﺭ ﻋﻤﻮﻡ ﺍﻳﻦ ﺁﺑﺎﺩﻳﻬﺎ ﻏﻠﺒﻪ
ﺳﺎﺑﻘﮥ ﺣﻀﻮﺭ ِ ﻟُـﺮﺯﺑﺎﻧﺎﻥ ﺩﺭ ﻟﻨﺠﺎﻥ ﻋﻠﻴﺎ ﺳﺖ .ﺍﻟﺒﺘﻪ ﺩﺭ ﺯﻣﺎ ِ
ﺩﺍﺭﺩ ؛ ﺩﺭ ﺩﻫﺴﺘﺎﻥ ﻻﺭ ﺷﻬﺮﮐﺮ ْﺩ ﺭﺯﻡﺁﺭﺍ ﭼﻢ ﻋﺎﻟﯽ ﺭﺍ ﻟﺮﺯﺑﺎﻥ ﻭ ﺑﺎﻗﯽ ﭼﻤﻬﺎ ﺭﺍ ﺗﺮﮎ ﺯﺑﺎﻥ ﮔﺰﺍﺭﺵ
ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ .ﭘﮋﻭﻫﺶ ﺩﮐﺘﺮ ﺣﮑﻴﻢ ﺁﺫﺭ ﻧﻴﺮ ﻧﺎﻅﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺍﺳﺖ .ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﺁﺑﺎﺩﻳﻬﺎﯼ ﭼﻢ ﻋﺎﻟﯽ ﻭ
ﭼﻢ ﻧﺎﺭ ﻭ ﭼﻢ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻭ ﭼﻢﺯﻳﻦ ﻭ ﭼﻢﺟﻨﮕﻞ ﻭ ﭼﻢﮐﺎﮐﺎ ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ:
!
ﺍﻫﺎﻟﯽ ﺍﻳﻦ ﺭﻭﺳﺘﺎﻫﺎ ﮐﻪ ﻧﺎﻡ ﺑﺮﺩﻡ ﻫﻤﮕﯽ ﺗﺮﮎﺯﺑﺎﻥﺍﻧﺪ )ﻏﻴﺮ ﺍﺯ ﺭﻭﺳﺘﺎﯼ ﺍﻳﻠﺒﻴﮕﯽ ﮐﻪ ﺩﻗﻴﻘﺎً
ﭼﺴﺒﻴﺪﻩ ﺑﻪ ﺭﻭﺳﺘﺎﯼ ﭼﻢ ﭼﻨﮓ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻟﺮ ﺯﺑﺎﻥ ﺑﻮﺩﻩﺍﻧﺪ ٬ﺍﻣﺎ ﺍﻣﺮﻭﺯ ﺯﺑﺎﻧﺸﺎﻥ ﻣﺨﻠﻮﻁﯽ
ﺍﺳﺖ ﺍﺯ ﻟﺮﯼ ٬ﺗﺮﮐﯽ ﻭ ﻓﺎﺭﺳﯽ( .ﺭﻭﺳﺘﺎﻫﺎﯼ ﺗﺮﮎﺯﺑﺎﻥ ﺍﺯ ﻫﻤﺎﻥ ﺩﺳﺖ ﻣﻬﺎﺟﺮﺍﻥ ﻳﺎ
ﻳﮑﺠﺎﻧﺸﻴﻨﺎﻥ ﻗﺸﻘﺎﻳﯽﺍﻧﺪ ﮐﻪ ﺩﺳﺖﮐﻢ ﺳﻪ ﭼﻬ
!
!
ﺍﺯ ﭘُــﻞ َﻭﺭﮔــﺎﻥ ﺗﺎ ﺑــﺎﻍ َﻭﺭﺩﺍﻥ
ﭘَﺮﺳﻪﺍﯼ ﺩﺭ َﭼــﻢﻫﺎﯼ ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭﺩ
حبیب برجیان
!
!
ﺩﺭ ﺳﻔﺮ ﺁﺑﺎﻥﻣﺎﻩ ﭘﺎﺭﺳﺎﻝ ﺑﻪ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ ﻣﺠﺎﻟﯽ ﺩﺳﺖ ﺩﺍﺩ ﺗﺎ ﺩﺭ ﻣﻌﻴّﺖ ﺩﻭﺳﺘﺎﻥ ﺍﺯ ﻟﻨﺠﺎﻧﺎﺕ ﺑﺎﺯﺩﻳﺪ ﮐﻨﻢ ﻭ
ﻳﺎﺩﺩﺍﺷﺘﻬﺎﻳﯽ ﻓﺮﺍﻫﻢ ﺁﻭﺭﻡ ﮐﻪ ﺑﺨﺸﯽ ﺭﺍ ﺍﻳﻨﮏ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎﻩ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﮥ ﻭﺯﻳﻦ »ﺩﺭﻳﭽﻪ« ﻭ ﺳﺮﺩﺑﻴﺮ ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪ ﻭ
ﮐﻮﺷﺎﯼ ﺁﻥ ﺁﻗﺎﯼ ﻣﺠﻴﺪ ﺯﻫﺘﺎﺏ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻣﯽﮐﻨﻢ.
ﺑﺮﺍﯼ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺍﻳﺎﻡ ﮐﻮﺩﮐﯽ ﻭ ﻧﻮﺟﻮﺍﻧﯽ ﺑﺎﺭﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﻩ ﻳﺎ ﺩﻭﺳﺘﺎﻥ ٬ﺑﺎ ﺍﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﻳﺎ
ﺩﻭﭼﺮﺧﻪ ٬ﺩﺭ ﭘﻬﻨﺎ ﻭ ﺩﺭﺍﺯﺍﯼ ﺍﻳﻦ ﺧﻄﻪ ﺍﺯ ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭﺩ ﮔﺮﺩﺵ ﮐﺮﺩﻩ ﻭ ﺧﺎﻁﺮﻩﻫﺎﻳﯽ ﺭﻧﮕﺎﺭﻧﮓ ﺍﺯ
ﺟﺮﻳﺎﻥ ﺟﻮﺷﺎﻥ ﻭ ﺧﺮﻭﺷﺎﻥ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﻭ ﺑﻴﺸﻪﻫﺎﯼ ﺍﻧﺒﻮﻩ ﻭ ﮐﺸﺘﺰﺍﺭﻫﺎﯼ ﺧﺮّﻡ ﻭ ﺑﺎﻏﻬﺎﯼ ﭘﺮﺣﺎﺻﻞ ﺩﺭ
ﮊﺭﻓﺎﯼ ﺫﻫﻨﺶ ﺧﺎﻧﻪ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ٬ﺍﮐﻨﻮﻥ ﭘﺲ ﺍﺯ ﮔﺬﺷﺖ ﭼﻨﺪ ﺩﻫﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﻭ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺩﺭ ﻧﻈﺮﺵ
ﻧﺎﺷﻨﺎﺱ ﻭ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﻳﺪ .ﺍﻳﻦ ﻟﻨﺠﺎﻥ ﺩﻳﮕﺮ ﺁﻥ ﻟﻨﺠﺎﻧﯽ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﯽ ﺟﻤﺎﻟﺰﺍﺩﻩ ﺩﺭ ﺗﻮﺻﻴﻒ
ﺷﻬﺮ ﻭ ﺣﻮﻣﮥ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ ﺍﺯ ﺩﻳﺪﮔﺎﻩ ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﮤ »ﻟﻨﺠﺎﻧﯽ« ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻧﺎﻡ »ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ« ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﮐﺸﻴﺪﻩ
ﻦ ﺁﺏﻁﻠﺐ ِ ﺳﻴﻤﺎﻥ ﻭ ﺫﻭﺏ ﺁﻫﻦ ﻭ ﻧﻮﺭﺩ ﻓﻮﻻﺩ ﻭ ﺯﻳﺮﺳﺎﺧﺘﻬﺎﯼ
ﺍﺳﺖ .ﺍﻳﻨﮏ ﺑﺎ ﺍﺣﺪﺍﺙ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺳﻨﮕﻴ ِ
ﻣﺪﻧﯽ ﻭ ﺗﺮﺍﺑﺮﯼ ﻭﺍﺑﺴﺘﻪ ﺑﺪﺍﻧﻬﺎ ﮐﻔﮥ ﺗﺮﺍﺯﻭﯼ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩ ﺑﻪ ﺯﻳﺎﻥ ﮐﺸﺎﻭﺭﺯﯼ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺳﻴﻤﺎﯼ
ﺭﻭﺳﺘﺎﻫﺎﯼ ﺳﺎﺑﻖ ﺩﺭ ﭘﺸﺖ ﻧﻘﺎﺏ ﺷﻬﺮﻳﮕﺮﯼ ﺍﺯ ﺍﻧﻈﺎﺭ ﭘﻨﻬﺎﻥ ﺍﺳﺖ .ﺭﺍﻩ ﻭ ﺭﺳﻢ ﺩﻳﺮﻳﻦ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﭼﻨﺎﻥ
ﺩﺳﺘﺨﻮﺵ ﺩﮔﺮﺩﻳﺴﯽ ﮔﺸﺘﻪ ﮐﻪ ﺑﺎﺯﻳﺎﺑﯽ ﺁﺩﺍﺏ ﻭ ﺣﺎﻻﺕ ﭘﻴﺸﻴﻦ ٬ﺍﮔﺮ ﻣﺤﺎﻝ ﻧﺒﺎﺷﺪ ٬ﺁﺳﺎﻥ ﻧﻴﺴﺖ .ﺩﺭ ﻳﮏ
ﺩﻳﺮﻭﺯ ﺁﻥ ﻧﻴﺴﺖ .ﮔﻮﻳﯽ ﮔﺴﺴﺘﯽ ﺗﺎﺭﻳﺨﯽ ﺭﺥ ﻧﻤﻮﺩﻩ —
ﺍﻣﺮﻭﺯ ﺍﻳﻦ ﺳﺎﻣﺎﻥ ﻓﺮﺩﺍﯼ
ﮐﻼﻡ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ
ِ
ِ
ﺣﺘﯽ ﺩﺭ ﺍﺳﺎﻣﯽ ﺍﻣﮑﻨﻪ ﻳﺎ ﺟﺎﻳﻨﺎﻣﻬﺎ — ﮐﻪ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺧﻮﺍﻫﻢ ﭘﺮﺩﺍﺧﺖ.
!
ﺩﻭ ﻟﻨــﺠــﺎﻥ
ﻟﻨﺠﺎﻧﺎﺕ ﺍﺯ ﻏﺮﺏ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ ﺁﻏﺎﺯ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﻭ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺯ ﺑﻠﻮﮐﯽ ﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﺏ ﺍﺯ ﻣﻴﺎﻥﺩﺳﺖ ِ ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭﺩ
ﻣﯽﮔﻴﺮﻧﺪ ﻭ ﺍﺯ ﺩﻭ ﺑﺨﺶ ﺳﻔﻠﯽ )ﭘﺎﻳﻴﻦ ٬ﻧﺰﺩﻳﮑﺘﺮ ﺑﻪ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ( ﮐﻪ ﺩﺭ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎﺕ ﺍﺩﺍﺭﯼ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺑﺮﺍﺑﺮ
ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥ ﻓﻼﻭﺭﺟﺎﻥ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻋﻠﻴﺎ )ﺑﺎﻻ ٬ﺩﻭﺭﺗﺮ( ﮐﻪ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥ ﻟﻨﺠﺎﻥ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺍﺳﺖ ﺗﺸﮑﻴﻞ
ﻣﯽﺷﻮﺩ.
ﻟﻨﺠﺎ ِﻥ ﺳﻔﻠﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺩﻭ ﺑﻠﻮﮎ ﮔﺮﮐﻦ ﻭ ﺍﺷﺘﺮﺟﺎﻥ ﺍﺳﺖ ٬ﺩﺭ ﺟﻠﮕﻪ ﻭﺍﻗﻊ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭﺩ ﺍﺯ
ﺭﺳﻮﺑﯽ ﺍﻳﻨﺠﺎ ﺍﺯ ﻗﺪﻳﻢ ﺍﻣﮑﺎﻥِ
ﻣﻴﺎﻥ ﺁﻥ ﺩﺭ ﺍﻣﺘﺪﺍﺩ ِ ﺟﻨﻮﺑﯽ ـ ﺷﻤﺎﻟﯽ ﻣﯽﮔﺬﺭﺩ .ﺯﻣﻴﻦِ ﻣﺴﻄﺢ ﻭ ﺧﺎﮎِ
ِ
ﺯﻫﮑﺸﯽ ﮔﺴﺘﺮﺩﮤ ﺁﺏ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﺭﺍ ﺑﺼﻮﺭﺕ ﺷﺒﮑﻪﺍﯼ ﺍﺯ ﻣﺎﺩﯼﻫﺎ ﻓﺮﺍﻫﻢ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﺍﺳﺖ .ﻧﻤﻮﺩﺍﺭ ﺍﻳﻦ
ﮐﻴﻔﻴﺖ ﺩﺭ ﺗﺼﺎﻭﻳﺮ ﻣﺎﻫﻮﺍﺭﻩﺍﯼ ٬ﺟﻠﮕﮥ ﺳﺮﺳﺒﺰﯼ ﺳﺖ ﺑﻪ ﭘﻬﻨﺎﯼ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻁﺮﻓﻴﻦ
ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭﺩ ﺩﺍﻣﻦ ﮔﺴﺘﺮﺩﻩ ﻭ ﺁﺑﺎﺩﻳﻬﺎﯼ ﺁﻥ ﻣﺤﺎﻁ ﺩﺭ ﮐﺸﺘﺰﺍﺭﻫﺎﯼ ﺑﻬﻢﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ.
ﻟﻨﺠﺎﻥ ﻋﻠﻴﺎ ﺑﺘﻘﺮﻳﺐ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺩﻭ ﺑﻠﻮﮎ ﺗﺎﺭﻳﺨﯽ ﺍُﺷﻴﺎﻥ ﻭ ﺁﻳﺪُﻏ ِﻤﺶ ﺍﺳﺖ .ﺩﺭ ﺍﻳﻨﺠﺎ ﻣﺴﻴﺮ ﮐﻠﯽ
ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭﺩ ﻏﺮﺑﯽ ـ ﺷﺮﻗﯽ ﻭ ﻣﺤﺼﻮﺭ ﺩﺭ ﺩﻭ ﺭﺷﺘﻪ ﮐﻮﻩ ﻣﺘﻮﺍﺯﯼ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻧﺮﺍ ﺍﺯ ﻧﺠﻒﺁﺑﺎﺩ ﻭ ﺗﻴﺮﺍﻥ
ﺩﺭ ﺷﻤﺎﻝ ﻭ ﭼﻬﺎﺭﻣﺤﺎﻝ ﺩﺭ ﺟﻨﻮﺏ ﺟﺪﺍ ﻣﯽﮐﻨﺪ .ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﻟﻨﺠﺎﻥ ﺑﺎ ﭼﻬﺎﺭﻣﺤﺎﻝ ﺍﺯ ﻁﺮﻳﻖ ﺗﻨﮓﺑﻴﺪﮔﺎﻥ ﻭ
ﮔﺮﺩﻧﻪ ﺭُﺥ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﺪ .ﺍﺯ ﭼﻤ ُﮕﺮﺩﺍﻥ )ﺩﺭ ﺟﻨﻮﺏ ﮐﺎﺭﺧﺎﻧﮥ ﺫﻭﺏﺁﻫﻦ( ﺭﻭﺩ ﺑﻪ ﺩﺷﺖ ﻣﯽﺍﻓﺘﺪ ﻭ
ﺑﺘﺪﺭﻳﺞ ﭘﻬﻦ ﻭ ﺁﺭﺍﻡ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﻭ ﺑﺎ ﻧﻮﺩ ﺩﺭﺟﻪ ﮔﺮﺩﺵ ﺑﻪ ﭼﭗ ﺑﻪ ﻟﻨﺠﺎﻥ ﺳﻠﻔﯽ ﻭﺍﺭﺩ ﻣﯽﺷﻮﺩ.
ﺩﺳﺖﺳﺎﺯ ﺑﺸﺮ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺍﺯ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﭘ ِﻞ ﺯﻣﺎﻧﺨﺎﻥ ﺩﺭ ﺁﺧﺮ ﺑﻠﻮﮎ ﺁﻳﺪﻏﻤﺶ ﻭ
ﺩﻭ ﺷﺎﺧﺺ
ِ
ﭘﻞ ﮐﻠّﻪ ﺩﺭ ﺑﺎﻻﺩﺳﺖ ﭼﻤﮕﺮﺩﺍﻥ ﺍﺳﺖ.
ﺷﮑﻞ - 1ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﺎﻫﻮﺍﺭﻩ ﺍﯼ ﺯﺍﻳﻨﺪﻩ ﺭﻭﺩ
!
ﻁﺒﻴﻌﺖ ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭﺩ ﻣﻴﺎﻥ ﺩﻭ ﭘﻞ ﻧﺎﻣﺒﺮﺩﻩ ﺑﺎ ﺑﺨﺶ ﺟﻠﮕﻪﺍﯼ ﺗﻔﺎﻭﺕ ﺁﺷﮑﺎﺭ ﺩﺍﺭﺩ .ﺩﺭ ﺍﻳﻨﺠﺎ ﺁﺑﺎﺩﻳﻬﺎ
ﺑﺼﻮﺭﺕ ﺧﻄّﯽ ﻭ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺍﺯ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﺩﺭ ﺍﻣﺘﺪﺍﺩ ِ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺭﻧﺪ .ﺷﻴﺐ ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭﺩ ﻣﻴﺎﻥ ﭘﻞ
ﺯﻣﺎﻧﺨﺎﻥ ﻭ ﭘﻞﮐﻠﻪ ۴/۷ﺩﺭ ﻫﺰﺍﺭ ﺍﺳﺖ — ﻳﻌﻨﯽ ﻧﺰﺩﻳﮏ ﺑﻪ ﺳﻪ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺷﻴﺐ ۱/۷ﺩﺭ ﻫﺰﺍﺭ ﺍﺯ ﭘﻞﮐﻠﻪ
ﺗﺎ ﭘﻞ ﺧﻮﺍﺟﻮ
ﺍﺳﺖ1.
ﻓﻴﺰﻳﮑﯽ ﻗﺴﻤﺖ ﭘُﺮﺷﻴﺐ ِ ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭﺩ ﭘﻴﭽﺎﭘﻴﭻ ﺑﻮﺩﻥ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ )ﺷﮑﻞ
ﭼﺸﻤﮕﻴﺮﺗﺮﻳﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ
ِ
.(۱ﺍﻳﻦ ﺧَﻢﻫﺎﯼ ﭼﻨﺒﺮﯼ ﺩﺭ ﺍﻧﮕﻠﻴﺴﯽ meanderﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﻭ ﻣﻦ ﺩﺭ ﺍﻳﻨﺠﺎ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺍﺻﻄﻼﺡ
ﻣﺤﻠﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ » َﭼﻢ« ﻣﯽﻧﺎﻣﻢ .ﺑﺎﻳﺪ ﺩﺍﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺷﺮﻁ ﺍﻳﺠﺎﺩِ ﭼﻢ ﺑﺴﺘﺮ ِ ﮐﻢﺷﻴﺐ ﻭ ﺟﺮﻳﺎ ِﻥ ﺁﺭﺍ ِﻡ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ
ﺍﺳﺖ .ﺩﺭ ﺭﻭﺩﻫﺎﯼ ﺁﺭﺍﻡ ﺑﺮ ﺍﺛﺮ ﺁﺑﺸﻮﻳﯽ ﺍﺯ ﺭﺳﻮﺑﺎﺕ ﺳﺎﺣﻠﯽ ٬ﺣﻠﻘﻪﻫﺎﯼ ﻣﻨﻈﻤﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ Sﺩﺭ ﭘﯽ
ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﺍﻳﺠﺎﺩ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﻭ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﮐﻪ ﻗﻮﺱ ﺍﺯ ﻧﻴﻢﺩﺍﻳﺮﻩ ﮔﺬﺷﺖ ﺟﺮﻳﺎﻥ ﺁﺏ ﻣﺴﻴﺮ ﮐﻮﺗﺎﻫﺘﺮ ﺭﺍ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ٬
ﭼﻢ ﺑﺼﻮﺭﺕ ﺩﺍﻳﺮﻩﺍﯼ ﮐﺎﻣﻞ ﺍﺯ ﺭﻭﺩ ﻣﺠ ّﺰﺍ ﻭ ﭘﺲ ﺍﺯ ﻣﺪﺗﯽ ﺧﺸﮏ ﻣﯽﺷﻮﺩ .ﺍﻣﺎ ﺩﺭ ﮐﻮﻫﺴﺘﺎﻥ ﮐﻪ ﺑﺴﺘﺮ
ﺩﮔﺮﺩﻳﺴﯽ ﺍﻓﻘﯽ ٬ﺑﺴﺘﺮ ﺭﻭﺩ ﺑﺮ ﺍﺛﺮ
ﺭﻭﺩ ﺩﺭ ﺻﺨﺮﻩ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺴﻴﺮ ﺭﻭﺩ ﻣﺤﺪﻭﺩ ﺍﺳﺖ ٬ﺑﺠﺎﯼ
ِ
ﺭﺳﻮﺑﺎﺕ ﺩﺭ ﺳﺎﺣﻞِ ﮐﻮﮊ ِ ﭼﻢ ﺭﻓﺘﻪﺭﻓﺘﻪ ﮔﻮﺩﺗﺮ ﻣﯽﺷﻮﺩ .ﺍﻳﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﻥ entrenched
meanderﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ ﻫﻤﺎﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺑﺴﺘﺮ ﮐﻮﻫﺴﺘﺎﻧﯽ ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭﺩ ﻳﻌﻨﯽ ﺍﺯ ﭼﻤﮕﺮﺩﺍﻥ ﺗﺎ ﭘﻞ
ﺯﻣﺎﻧﺨﺎﻥ ﻭ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﻫﻢ ﻓﺮﺍﺯﺗﺮ ﺗﺎ ﺳﺪ ّ ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭﺩ ﺑﺸﮑﻞ ﻣﻨﺤﻨﯽ ِ ﻧﻴﻤﻪﻣﻨﻈﻢ ِ ﺳﻴﻨﻮﺳﯽ ﺁﺷﮑﺎﺭ ﺍﺳﺖ.
ﺩﺭﺑﺎﺭﮤ ﺁﺑﺎﺩﻳﻬﺎﻳﯽ ﮐﻪ ﻧﺎﻡ ﺍﺯ »ﭼﻢ« ﮔﺮﻓﺘﻪﺍﻧﺪ ٬ﺩﺭ ﺫﻳﻞ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺧﻮﺍﻫﻴﻢ ﮐﺮﺩ.
***
ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺍ -ﻳﮑﯽ ﺍﺯ ﭼﻤﻬﺎ ﺩﺭ ﺯﺍﻳﻨﺪﻩ ﺭﻭﺩ ﻋﻠﻴﺎ
.1ﺳﻴﺮﻭﺱ ﺷﻔﻘﯽ ٬جغرافیای اصفهان ٬1353 ٬ﺹ.51
!
!
!
ﺖ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ ﺑﺎﺷﺪ .ﺍﺯ ﻋﻬﺪ
ﺟﻠﮕﮥ ﻟﻨﺠﺎﻥ ﺍﺯ ﻗﺪﻳﻢ ﺁﺑﺎﺩ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﻭﺭ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﺰﺍﺩ ﻧﺎﺣﻴﮥ َﺟﯽ ﻳﺎ ﺩﺷ ِ
ﺍﻳﻠﺨﺎﻧﯽ ﺩﺭ ﻗﺮﻥ ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮﯼ ﻣﺴﺠﺪ ﺍﺷﺘﺮﺟﺎﻥ ﻭ ﮐﺘﻴﺒﮥ ﮐﻮﻓﯽ ﭘﻴﺮﺑﮑﺮﺍﻥ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺍﺳﺖ 1.ﺩﺭ ﻫﻤﻴﻦ
ﻋﻬﺪ ٬ﺣﻤﺪﷲ ﻣﺴﺘﻮﻓﯽ ﻟﻨﺠﺎﻥ ﺭﺍ ﻳﮑﯽ ﺍﺯ ﻧﻮﺍﺣﯽ ﻫﺸﺘﮕﺎﻧﮥ ﻭﻻﻳﺖ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ ﻣﯽﺧﻮﺍﻧَﺪ ﻭ ﻗﺮﺍﯼ ﻣﻌﻈﻢ ﺁﻥ
ﺭﺍ ﮔﻮﻧﺎﻥ )ﻳﺎ ﮐﻮﻣﺎﻥ( ﻭ ﻗﻬﺪﺭﻳﺠﺎﻥ ﻭ ﮐﻠﻴﺸﺎﺩ
ﺑﺮﻣﯽﺷﻤﺎﺭﺩ2.
ﻗﻬﺪﺭﻳﺠﺎﻥ ﺭﺍ ﺑﻮﻣﻴﺎﻥ ﮐـ ِﺪﺭﮔـﻮﻥ ﻣﯽﺧﻮﺍﻧﻨﺪ .ﺍﻳﻦ ﺟﺎﻳﻨﺎﻡ ﺭﺍ ﻣﯽﺗﻮﺍﻥ ﺑﺼﻮﺭﺕ ﮐـﻬـﺪﺭﻳـﮕـﺎﻥ
ﺑﺎﺯﺳﺎﺯﯼ ﮐﺮﺩ» .ﮐﻪ« ﻳﺎ »ﻗﻪ« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﺎﺭﻳﺰ )ﮐﻬﺮﻳﺰ( ﺍﺳﺖ .ﺩﺭ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ »ﮐﯽ« ﺑﻪ ﻗﻨﺎﺗﯽ ﮔﻔﺘﻪ
ﻣﯽﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ﻣﺎﺩﺭْ ﭼﺎﻩ ﺍﺯ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﺁﺏ
ﺑﮕﻴﺮﺩ3.
ﻧﺎﺻﺮﺧﺴﺮﻭ ﺩﺭ ﺳﻔﺮ ﺑﺎﺯﮔﺸﺖ ﺍﺯ ﺣﺠﺎﺯ ﺑﻪ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﺩﺭ ﻳﮏﻣﻨﺰﻟﯽ ِ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ ﺑﻪ ﺑﻠﻮﮎ
ﺧـﺎﻥﻟﻨﺠـﺎﻥ ﺭﺳﻴﺪ .ﺧﺎﻥﻟﻨﺠﺎﻥ ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﺎﻥ ﺧﻮﻟﻨﺠﺎﻥ ﺍﻣﺮﻭﺯ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺧﺼﻮﺹ ﻧﺎﻡ ﺁﻥ ﮐﻤﯽ ﭘﺎﺋﻴﻨﺘﺮ
ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺧﻮﺍﻫﻴﻢ ﮐﺮﺩ ٬ﺩﺭ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎﻳﯽ ﺑﻌﻨﻮﺍﻥ ﻧﺎﺣﻴﻪﺍﯼ ﺁﺑﺎﺩ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪﻩ ﻭ ﻗﻠﻌﮥ ﺁﻥ ﺷﺎﻫﺪ
ﺣﻮﺍﺩﺙ ﺗﺎﺭﻳﺨﯽ ﻧﻈﻴﺮ ﺩﺭﮔﻴﺮﯼ ﺷﻮﺭﺷﻴﺎﻥ ﺍﺳﻤﺎﻋﻴﻠﯽ ﺑﺎ ﺳﻼﻁﻴﻦ ﺳﻠﺠﻮﻗﯽ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ.
ﺍﺯ ﺷﻬﺮﻫﺎﯼ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻟﻨﺠﺎﻥ ْ ﻓﻴـﺮﻭﺯﺍﻥ ﺩﺭ ﺷﺶ ﻓﺮﺳﻨﮕﯽ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ 4ﮐﻪ
ﺍﺑﻦﺑﻄﻮﻁﻪ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺑﺎ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺪﻳﻨـﺔ ﻓﻴﺮﻭﺯﺍﻥ ﻳﺎﺩ ﻣﯽﮐﻨﺪ .ﮐﻤﺎﺑﻴﺶ ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺗﺎ ﺩﻝ ِ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ
ﺳﻠﺠﻮﻗﯽ )ﻳﻌﻨﯽ ﻣﻴﺪﺍﻥ ﮐﻬﻨﻪ( ﺍﻣﺮﻭﺯ ﺩﻫﮑﺪﻩ ٴ ﺳُﻬـﺮﻭﻓﻴـﺮﻭﺯﺍﻥ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ .ﺍﻫﻞ ِ ﺁﺑﺎﺩﯼ ﺧﻮﺩْ
ﺳُﺮﻓﻴﺮﻭﺯﻭﻥ ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ .ﺩﺭ ﺍﻳﻨﺠﺎ »ﺳُﻬﺮ« ﻅﺎﻫﺮﺍً ﻫﻤﺎﻥ ﻟﻔﻈﯽ ﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻓﺎﺭﺳﯽ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻗﻠﺐ ﺻﻮﺭﺕ
ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻭ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ »ﺳُﺮﺥ« ﺩﺭ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ .ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺰء ﺭﺍ ﺩﺭ »ﺳُﻬﺮﺍﺏ« ﻭ »ﺳُﻬ َﺮﻭﺭﺩ« ﻗﺰﻭﻳﻦ —
ﻅﺎﻫﺮﺍً ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ »ﮔﻞ ﺳﺮﺥ« — ﻣﯽﻳﺎﺑﻴﻢ.
ﺩﻳﮕﺮ ﺍﺯ ﺍﺳﺎﻣﯽ ﺍﺳﺘﺨﻮﺍﻧﺪﺍﺭ ِ ﻟﻨﺠﺎﻥ َﻭﺭﻧﺎﻣﺨـﻮﺍﺳﺖ )ﺩﺭ ﺟﻨﻮﺏ ﺯﺭﻳﻦﺷﻬﺮ( ﺍﺳﺖ ٬ﻅﺎﻫﺮﺍً
»ﻳﺎﺩﮔﺎﺭ ﺯﺭﻳﺮﺍﻥ« ﺭﻭﺍﻳﺖ ﺷﺪﻩ
ﻣﺮﮐﺐ ﺍﺯ ﺩﻭ ﺑﺨﺶَ :ﻭﺭ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ ﻗﻠﻌﻪ ﻭ ﻧﺎﻣﺨﻮﺍﺳﺖ .ﺩﺭ ﻣﺘﻦ ﭘﻬﻠﻮﯼ
ِ
. 1ﻟﻄﻒﷲ ﻫﻨﺮﻓﺮ ٬گنجینۀ آثار تاریخی اصفهان ٬ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ ٬1344 ٬ﺹ279ـ.253
. 2ﺣﻤﺪﷲ ﻣﺴﺘﻮﻓﯽ ٬نزهتالقلوب ٬ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﮔﺎﯼ ﻟﺴﺘﺮﻧﺞ ٬ﻟﻴﺪﻥ ٬1915 ٬ﺹ.51
.3ﺍﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻭ ﺑﺴﻴﺎﺭﯼ ﺍﺯ ﺩﺍﻧﺴﺘﻨﯽﻫﺎﯼ ﺩﻳﮕﺮ ﺩﺭﺑﺎﺭﮤ ﺁﺑﻴﺎﺭﯼ ﺭﺍ ﻣﺮﻫﻮﻥ ﺩﺍﻳﯽ ﻋﺰﻳﺰﻡ ﻣﻬﻨﺪﺱ ﺣﺴﻴﻦ ﮐﺮﺑﺎﺳﻴﺎﻥ ﻫﺴﺘﻢ.
.4ﺣﻤﺪﷲ ﻣﺴﺘﻮﻓﯽ ٬ﺹ 48ﻭ .51
ﮐﻪ ﭼﻮﻥ ﮔﺸﺘﺎﺳﭗ ﺩﻋﻮﺕ ﺯﺭﺩﺷﺖ ﺭﺍ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ٬ﺍَﺭﺟﺎﺳﭗ ِ ﺧَﻴﻮﻥ ﺑﺎ ﮔﺴﻴﻞ ﺩﻭ ﺳﻔﻴﺮ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎﯼ
ﻓﺶ ﺟﺎﺩﻭ ﻫﺸﺪﺍﺭ ﺩﺍﺩ ﮐﻪ ﺩﻳﻦ ﺭﺍ ﺭﻫﺎ ﮐﻦ ﻳﺎ ﺟﻨﮓ ﺭﺍ ﺁﻣﺎﺩﻩ ﺑﺎﺵ.
ﻧﺎﻣﺨﻮﺍﺳ ِ
ﺖ ﻫﺰﺍﺭﺍﻥ ﻭ ﺑﻴ َﺪ َﺭ ِ
ﺍﺯ ﺩﻳﮕﺮ ﺟﺎﻳﻨﺎﻣﻬﺎﯼ ﺩﺭﺧﻮﺭ ﺗﻮﺟﻪ ْ ﻓـﻼﻭﺭﺟـﺎﻥ ﺍﺳﺖ .ﻓﻼﻭﺭﺟﺎﻥ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺍﻳﻨﮏ ﺑﺮﺍﯼ ﺧﻮﺩ
ْ
ﺻﻮﺭﺕ ﺍﺻﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ )ﻳﮏ ﭘﻞ ﻭﺭﮔﺎﻥ ﺩﻳﮕﺮ
ﺷﻬﺮﯼ ﺍﺳﺖ ﺍﻫﻞ ﻣﺤﻞ ﭘُـﻞ َﻭﺭﮔـﺎﻥ ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ ﻭ ﻫﻤﻴﻦ
ﻫﻢ ﺩﺭ ﺑﺎﻻﺩﺳﺖ ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭﺩ ﻫﺴﺖ( .ﻭﺭﮒ ﮔﻮﻧﻪﺍﯼ ﻏﻴﺮﻓﺎﺭﺳﯽ ﺍﺯ »ﮔﺮﮒ« ﻳﺎ »ﺑﺮﮒ« ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺑﻮﺩ.
»ﻓﻼﻭﺭﺟﺎﻥ« ﻻﺑﺪ ﺗﺮﺍﻭﺵ ﻗﻠﻢ ِ ﻣﻌﻨﯽﺗﺮﺍﺵ ﻣﺄﻣﻮﺭﺍﻥ ﺩﻭﻟﺖ ﺍﺳﺖ .ﻭﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﮥ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪﺍﯼ ﺑﺮﺍﯼ
ﻓﻼﻭﺭ ﺑﺎﻧﯽ ﺁﺑﺎﺩﯼ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﺑﺎ ﭘﺲ ﻭ ﭘﻴﺶﺷﺪﻥِ
ﻓﻼﻭﺭﺟﺎﻥ ﺷﻨﻴﺪﻩﺍﻡ ﻭ ﺁﻥ ﺍﻳﻨﮑﻪ ﻣﺮﺩﯼ ﺍﻧﮕﻠﻴﺴﯽ ﺑﻨﺎﻡ ﺟﺎﻥ
ِ
ﺍﺳﻢ ﻭ ﻓﺎﻣﻴﻞْ ﻓﻼﻭﺭﺟﺎﻥ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ.
!
ﺧﻮﻟﻨﺠـﺎﻥ — ﭘُﺮﺗﻴﻨﺠـﺎﻥ — ﺁﺳﻨـﺠﺮﺍﻥ
ﮎ ﻟﻨﺠﺎﻥ ﺁﺑﺎﺩﻳﻬﺎﯼ ﻟﻨـﺞ ﻭ ﺁﻟﻨﺠـﺎﻥ ﻭ ﺧﻮﻟﻨﺠـﺎﻥ ﺩﺭ
ﺍﺯ ﺭﻳﺸﻪﺩﺍﺭﺗﺮﻳﻦ ﺟﺎﻳﻨﺎﻣﻬﺎ ﺧﻮ ِﺩ ﻟﻨﺠﺎﻥ ﺍﺳﺖ .ﺩﺭ ﺑﻠﻮ ِ
ﻣﻌﺎﻧﯽ ﺑﻴﺮﻭﻥ ﮐﺸﻴﺪﻥ ﻭ
ﺫﻳﻞ »ﻟﻨﺞ«
ﺟﺰء »ﻟﻨﺞ« ﺍﻧﺒﺎﺯﻧﺪ .ﺍﻣﺎ ﻟﻨـﺞ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺍﺳﺖ؟ بGG G GرهGG G Gان قGG G Gاطع ِ
ِ
ﺑﺮﮐﺸﻴﺪﻥ ﻭ ﺁﻭﻳﺨﺘﻦ ﺭﺍ ﺫﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻭ ﻣﻴﺮ ﺳﻴﺪﻋﻠﯽ ﺟﻨﺎﺏ ﺩﺭ ااص G G G G G GفGهGGان ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ :ﻟﻨﺠﺎﻥ ﻣﺤﻞ
ﺑﻴﺮﻭﻥ ﮐﺸﻴﺪﻥ ﺁﺏ ﺑﻪ ﻓﺎﺭﺳﯽ ﺍﺳﺖ 1.ﺩﺭ ﺻﺤﺖ ِ ﺍﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺗﺮﺩﻳﺪ ﺭﻭﺍ ﻧﻴﺴﺖ .ﺩﺭ ﺟﻠﮕﮥ ﻟﻨﺠﺎﻥ ﺁﺏِ
ﺑﺮﮐﺸﻴﺪﻩ ﺍﺯ ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭﺩ ﺭﺍ ﺑﻮﺍﺳﻄﮥ ﺷﺒﮑﮥ ﻭﺳﻴﻌﯽ ﺍﺯ ﻧﻬﺮﻫﺎ ﺗﻮﺯﻳﻊ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻭ ﺑﻪ ﻣﺼﺮﻑ ﮐﺸﺎﻭﺭﺯﯼ
ﻣﯽﺭﺳﺎﻧﻨﺪ2.
ﺟﺰء »ﻟﻨﺞ« ﺭﺍ ﺩﺭ ﺑﺮﺧﯽ ﺍﺯ ﺟﺎﻳﻨﺎﻣﻬﺎﯼ ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻮﺍﺣﯽ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﻧﻴﺰ ﻣﯽﺗﻮﺍﻥ ﻳﺎﻓﺖ .ﺩﺭ ﺟﺎﯼ
ﺩﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻪﺍﻡ ﮐﻪ ِﻭﻟِﻨ َﺠﮏ )ﺍﺯ ﺩﺭﻩﻫﺎﯼ ﺷﻤﻴﺮﺍﻥ( ﺍﺯ ﻟﻨﺞ ﻭ ﭘﻴﺸﻮﻧﺪ ﻓﻌﻠﯽ ـ vaﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ .ﺍﮐﻨﻮﻥ
ﻣﯽﺍﻓﺰﺍﻳﻢ ﮐﻪ ﺍَﻟَـﻨﺠـﻦ ﺩﺭ ﻧﺰﺩﻳﮑﯽ ﻫﺮﺍﺕ ﻧﻴﺰ ﺍﺯ ﻫﻤﻴﻦ ﺭﻳﺸﻪ ﻣﺸﺘﻖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﮔﻤﺎﻥ ﺑﻪ ﻟﻨﮕﺮﻭﺩ ﻭ
ﺑﻨﺪﺭ ﻟﻨﮕﻪ ﻫﻢ ﻣﯽﺑﺮﻡ.
ﻟﻔﻆ ﻟـﻨـﺞ ﺍﺯ ﺭﻳﺸﮥ ﺍﻳﺮﺍﻧﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ ِ ـ thanjﺍﺳﺖ .ﺗﺤﻮﻝ ﺻﻮﺗﯽ ﺩﻳﮕﺮﯼ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺭﻳﺸﻪ
ﺑﺼﻮﺭﺕ »ﻫﻨﺞ« ﺑﻪ ﻓﺎﺭﺳﯽ ﺭﺳﻴﺪﻩ ﺍﺳﺖ )ﺩﺭ ﺍﻓﻌﺎﻝ ﻫﻨﺠﻴﺪﻥ ﻭ ﺁﻫﺨﺘﻦ ﻭ ﻏﻴﺮﻩ( .ﻟﺬﺍ ﺟﺎﻳﻨﺎﻣﻬﺎﯼ ﻫَﻨ َﺠﻦ
ﻭ ُﺧـﻨﺞ ﻧﻴﺰ ﺍﺣﻴﺎﻧﺎ ً ﺍﺯ ﻫﻤﻴﻦ ﺭﻳﺸﻪ ﺍﺳﺖ.
.1ﻣﻴﺮﺳﻴﺪ ﻋﻠﯽ ﺟﻨﺎﺏ ٬ااصفهان ٬ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﻋﺒﺎﺱ ﻧﺼﺮ ٬ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ ٬1371 ٬ﺹ.183
ﻨﺠﻦ ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ .ﻭ ﺩﻟﻴﺠﺎﻧﯽﻫﺎ ﺑﻪ ﺟﻮﯼ ﺁﺏ َﺭﻫَﻨﮓ ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ.
.2ﺟﻮﺷﻘﺎﻧﯽﻫﺎ ﺑﻪ ﺭﺍﻩ ﺁﺏ ﺩﻳﻮﺍﺭ ﺑﺎﻍ ﺁﻟِ ِ
ﺳﻮﻣﻴﻦ ﮔﻮﻧﮥ ﻣﺘﺤﻮﻝ ﺍﺯ ﻫﻤﻴﻦ ﺭﻳﺸﻪ »ﺗَﻨﺞ« ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺑﻌﻀﯽ ﺍﺯ ﻟﻬﺠﻪﻫﺎﯼ ﺍﻳﺮﺍﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ
»ﺗﺸﻨﻪ« ﺗﺤﻮﻝ ﻣﻌﻨﺎﻳﯽ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ .ﺁﻳﺎ ﺁﺑﺎﺩﻳﻬﺎﯼ ﺗﻴﻨﺠـﺎﻥ ﻭ ﭘُﺮﺗﻴﻨﺠـﺎﻥ ﺩﺭ ﻟﻨﺠﺎﻥ ﺣﺎﻭﯼ ﺍﻳﻦ ﻟﻔﻆﻧﺪ؟
ﺍﺯ ﺍﻭﺍﺧﺮ ﺩﻭﺭﮤ ﻗﺎﺟﺎﺭ ﺭﺳﺎﻟﻪﺍﯼ ﻣﻮﺳﻮﻡ ﺑﻪ »ﺻﺮﻳﺢﺍﻟﻤﻠﮏ« ﺩﺭ ﺑﺎﺏ ﺁﺑﺎﺩﯼﻫﺎﯼ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ
ﺗﺪﻭﻳﻦ ﺷﺪﻩ 1ﮐﻪ ﺳﺮﺷﺎﺭ ﺍﺯ ﺍﻁﻼﻋﺎﺕ ﺳﻮﺩﻣﻨﺪ ﺩﺭ ﺑﺎﺏ ﺑﻠﻮﮐﺎﺕ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ ﺍﺳﺖ ٬ﺩﺭ ﺑﺨﺶ ﻟﻨﺠﺎﻧﺎﺕِ ﺍﻳﻦ
ﺭﺳﺎﻟﻪ ﺁﺑﺎﺩﻳﻬﺎﯼ ﺁﺳﻨﺠـﺮﺍﻥ ﻭ ﺁﺳﻤﺠـﺎﻥ 2ﺫﮐﺮ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎﻳﯽ ﺭﺯﻡﺁﺭﺍ ﻧﻴﺴﺖ 3.ﮔﻤﺎﻥ
ﻣﯽﺑﺮﻡ ﺍﻳﻦ ﺩﻭ ﺟﺎﻳﻨﺎﻡ ﺣﺎﻭﯼ »ﺳﻨﺞ« ﻳﻌﻨﯽ ﭼﻬﺎﺭﻣﻴﻦ ﮔﻮﻧﮥ ﻣﺘﺤﻮﻝ ﺍﺯ ﺭﻳﺸﮥ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﻣﺬﮐﻮﺭ ﺩﺭ ﻓﻮﻕ
ﺑﺎﺷﺪ ـــ ﻫﻤﭽﻨﺎﻥ ﮐﻪ »ﺳﻨﺠﻴﺪﻥ« ﺑﻤﻌﻨﺎﯼ ﮐﺸﻴﺪﻥ ﻭ ﻭﺯﻥ ﮐﺮﺩﻥ.
ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺍﺷﺘﻘﺎﻗﻬﺎﯼ ﻣﺬﮐﻮﺭ ﺩﺭ ﻓﻮﻕ ﺩﺭﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ — ﻳﻌﻨﯽ ﺳﻪ ﮔﻮﻧﮥ ﻣﺘﺤﻮﻝ ﺍﺯ ﺭﻳﺸﮥ ـthanj
)ﻟﻨﺞ ﻭ ﺗﻨﺞ ﻭ ﺳﻨﺞ( ﺩﺭ ﺍﺳﺎﻣﯽ ﺍﻣﮑﻨﮥ ﻟﻨﺠﺎﻥ ﻧﻬﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ — ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺑﺎ ﻧﺎﻡﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﻐﺮﻧﺠﯽ ﺩﺭ ﻟﻨﺠﺎﻥ
ﺭﻭﺑﺮﻭ ﺧﻮﺍﻫﻴﻢ ﺑﻮﺩ .ﭼﻨﺪ ﻻﻳﮥ ﺯﺑﺎﻧﯽ ﺩﺭ ﺍﻳﻨﺠﺎ ﺗﻪﻧﺸﻴﻦ ﺍﺳﺖ؟
***
ﺍﺯ ﺍﺑﺘﮑﺎﺭﺍﺕ ﺷﺎﻳﺎﻥ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺎ ﺍﻳﺮﺍﻧﻴﺎﻥِ ﻁﺮﺍﺯ ِ ﻧﻮﻳﻦ ﺩﺳﺘﮑﺎﺭﯼ ﺩﺭ ﻧﺎﻣﻬﺎﯼ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎﻳﯽ ﺳﺖ .ﺑﺎ ﻳﮏ
ﻌﺮﻓﻪﺍﯼ ﺭﺍ ﻧﮑﺮﻩ ﻣﯽﮐﻨﻴﻢ .ﻫﻤﻴﻦ ﺧﻮﻟﻨﺠﺎﻥ ﺳﺎﺑﻖﺍﻟﺬﮐﺮ ﺭﺍ
ﮔﺮﺩﺵ ِ ﻗﻠﻢ — ﺑﻘﻮﻝ ﻣﺮﺣﻮﻡ ﻓﺮﻭﻏﯽ — َﻣ ِ
ﺳﺮﻫﻢ ﮐﺮﺩﻩ ﻭ ﺑﺎ ﻧﺎﻡ ﺯﻳﺒﺎﺷﻬﺮ
ـــ ﺑﺎ ﺁﻥ ﺁﻭﺍﺯﮤ ﺗﺎﺭﻳﺨﯽ ـــ ﺑﺎ ﺩﻭ ﺭﻭﺳﺘﺎﯼ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ٬ﻟﻨـﺞ ﻭ ﺁﺩﺭﮔــﺎﻥِ ٬
ﺁﺭﺍﺳﺘﻪﺍﻧﺪ .ﺁﺩﺭﮔﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺍﺯ ﻧﻘﺸﻪ ﺣﺬﻑ ﻭ ﺩﻳﺮ ﻳﺎ ﺯﻭﺩ ﺍﺯ ﺧﺎﻁﺮﻩﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺤﻮ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺷﺪ ٬ﻧﺎﻣﯽ ﺳﺖ
ﻣﻨﺴﻮﺏ ﺑﻪ »ﺁﺫﺭ«» ٬ﺁﺗﺶ«.
»ﺷﻬﺮ ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭﺩ« ﮐﻨﻮﻧﯽ )ﮐﻤﯽ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺍﺯ ﭼﻤﮕﺮﺩﺍﻥ( ﻣﺮﮐﺐ ﺍﺯ ﭘﻨﺞ ﺭﻭﺳﺘﺎﯼ ﮔﻢﮐﺮﺩﻩ ﻧﺎﻡ
ﺍﺳﺖ .ﻳﮑﯽ ﺍﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻴﺴﺘﮕﺎﻥ ﻧﺎﻡ ﺩﺍﺷﺖ؛ ﻅﺎﻫﺮﺍً ﻣﺸﺘﻖ ﺍﺯ »ﺑﯽ« ﻳﺎ »ﺑﻎ« ﺑﻤﻌﻨﯽ ﺧﺪﺍ.
ﺍﺷﺘﺮﺟـﺎ ِﻥ ﻧﺎﻣﺪﺍﺭ ﺗﻮﺃﻡ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪﺍﺵ ﻣﻴﻨـﺎﺩﺷﺖ ﺩﺭ ﮔﺬﺷﺘﮥ ﻧﺰﺩﻳﮏ ٬ﺑﻪ ﺍﻳﻤﺎﻥﺷﻬﺮ ﻧﺎﻣﻮﺭ ﺷﺪ.
)ﺑﻴﺎﺩ ﻣﯽﺁﻭﺭﻡ ﺍﻳﻤﺎﻥﺷﻬﺮ ﻣﺪﺗﯽ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ (.ﺩﺭ ﻧﺰﺩﻳﮑﯽ ﭘﻴﺮﺑﮑﺮﺍﻥ ﺳﺎﺑﻘﺎ ً ﺩﻫﮑﺪﻩﺍﯼ
ﺧﻮﺵﺳﻴﻤﺎ ﺑﻪ ﻧﺎﻡ ﭘــﺎﺭﺍﻥ ﺟﺎﯼ ﺩﺍﺷﺖ .ﺧﻮﺵﺳﻠﻴﻘﮕﺎﻥ ِ ﺯﻣﺎﻥ ﺍﻳﻦ ﻟﻔﻆ ﺑﻴﻤﻌﻨﯽ ﺭﺍ ﺑﺮﻧﺘﺎﻓﺘﻪ
.1ﺻﺮﻳﺢﺍﻟﻤﻠﮏ ٬ﻧﺴﺨﮥ ﺧﻄﯽ ﻣﻤﻬﻮﺭ ﺑﻪ ﻣﻬﺮ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﮥ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮﺭﺍﯼ ﻣﻠﯽ ٬ﺷﻤﺎﺭﮤ ﺛﺒﺖ .62077/8416ﺑﺎ ﺗﺸﮑﺮ ﺍﺯ
ﺩﮐﺘﺮ ﮐﻴﻮﻣﺮﺙ ﻗﺮﻗﻠﻮ ﮐﻪ ﻧﺴﺨﻪﺍﯼ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺩﺳﺘﻨﻮﻳﺲ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺍﺧﺘﻴﺎﺭﻡ ﻧﻬﺎﺩﻧﺪ .ﺩﻭﺳﺖ ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪﻡ ﺁﻗﺎﯼ ﺳﻴﺪ ﻋﻠﯽ ﺁﻝﺩﺍﻭﺩ ﺍﻳﻦ
ﺭﺳﺎﻟﻪ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺗﻬﺮﺍﻥ ﺑﻪ ﭼﺎﭖ ﺭﺳﺎﻧﺪﻩﺍﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺩﺳﺘﺮﺳﯽ ﻧﺪﺍﺭﻡ.
.2ﺻﺮﻳﺢﺍﻟﻤﻠﮏ ٬ﺑﺮﮒﻫﺎﯼ 35ﻭ .31ﺟﺎﻳﻨﺎﻡ ﺁﺳﻨﺠﺮﺍﻥ ﺩﺭ ﺭﻭﺩﺷﺖ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ ﻭ ﺍﺭﺍﮎ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ.
.3فرهنگ جغرافیایی ایران ٬ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺯ 10ﺟﻠﺪ ٬ﺩﺍﻳﺮﻩ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎﻳﯽ ﺳﺘﺎﺩ ﺍﺭﺗﺶ ٬ﺣﺪﻭﺩ .1330
»ﺑﻬﺎﺭﺍﻥﺷﻬﺮ« ﺭﺍ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩﺍﻧﺪ .ﺭﻳــﺰ ﺳﺎﺑﻖ ﻫﻢ ﺍﻳﻨﮏ ﺩﺭﺷﺖ ﻭ ﺑﻪ ﺯﺭّﻳﻦﺷﻬﺮ ﻧﺎﻣﺒﺮﺩﺍﺭ ﺷﺪﻩ ﻭ ﻣﺮﮐﺰ
ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥ ﻧﻮﺑﻨﻴﺎﺩ ﻟﻨﺠﺎﻥ ﺍﺳﺖ.
!
ﺳﺎﺣﻞ ﺭﻭﺩ
ﺯﻣﻴﻦ
َﭼــﻢ ﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟ —
ِ
ِ
ﺑﺨﺶ ﮐﻮﻫﺴﺘﺎﻧﯽ ﻟﻨﺠﺎﻥ ﻳﻌﻨﯽ ﺑﻠﻮﮎ ﺁﻳﺪُﻏ ِﻤﺶ )ﺩﺭ ﺗﺮﮐﯽ ﺑﻤﻌﻨﯽ ﻣﺎﻫﺰﺍﺩ( ﺁﺛﺎﺭ ﺗﺎﺭﻳﺨﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ
ﻧﺪﺍﺭﺩ ﻭ ﮐﻤﺘﺮ ﺍﺯ ﺟﺎﻳﻨﺎﻣﻬﺎﯼ ﮐﻬﻦ ﺑﻬﺮﻩﻣﻨﺪ ﺍﺳﺖ .ﺩﺭ ﺍﻳﻨﺠﺎ ﺁﺑﺎﺩﻳﻬﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ْ ﻧﺎﻣﻬﺎﯼ ﺗﺮﮐﻴﺒﯽ ﺩﺍﺭﻧﺪ.
ﮔﺮﻭﻫﯽ ﺑﺰﺭﮒ ﺭﺍ ﭘﺴﻮﻧ ْﺪ »ﺁﺑﺎﺩ« ﺍﺳﺖ )ﺑﻬﺠﺖﺁﺑﺎﺩ ﻭ ﻣﻠﮏﺁﺑﺎﺩ ﻭ ﺟﻌﻔﺮﺁﺑﺎﺩ ﻭ ﺟﺰ ﺁﻥ( ﻭ ﮔﺮﻭﻫﯽ ﺭﺍ
ﭘﻴﺸﻮﻧ ْﺪ ﻗﻠﻌﻪ )ﻗﻠﻌﻪ ﺳﺎﺩﺍﺕ ﻭ ﻗﻠﻌﻪ ﺗﺮﮐﯽ ﻭ ﻗﻠﻌﻪ ﺍﻓﻐﺎﻥ ﻭ ﻗﻠﻌﻪ ﺗﻘﯽ ﻭ ﻧﻈﺎﻳﺮ ﺍﻳﻨﻬﺎ( ﻭ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺭﻭﻳﻢ
ﻧﺎﻣﻬﺎﯼ ﺗﺮﮐﯽ ﻓﺮﺍﻭﺍﻥﺗﺮ ﻣﯽﺷﻮﺩ.
ﺍﻣﺎ ﮔﺮﻭﻫﯽ ﮐﻪ ﺑﻴﺶ ﺍﺯ ﻫﻤﻪ ﺟﻠﺐ ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺟﺎﻳﻨﺎﻣﻬﺎﻳﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ » َﭼﻢ« ﺷﺮﻭﻉ ﻣﯽﺷﻮﺩ.
ﺑﺰﺭﮔﺘﺮﻳﻦ ﻭ ﻧﺰﺩﻳﮑﺘﺮﻳﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ ﭼﻤ ُﮕﺮﺩﺍﻥ ﺩﺭ ﻧﺰﺩﻳﮑﯽ ﮐﺎﺭﺧﺎﻧﮥ ﺫﻭﺏﺁﻫﻦ ﺍﺳﺖ .ﻗﺪﺭﯼ
ﺑﺎﻻﺗﺮ ٬ﺩﺭ ﺣﻮﻝ ﻭ ﺣﻮﺵ ﺑﺎﻍ ﺑﻬﺎﺩﺭﺍﻥ ٬ﭼﻢﺁﺳﻤﺎﻥ ﻭ ﭼﻢﮐﻮﭼﮏ ﻭ ﭼﻢﭘﻴﺮ ﻭ ﭼﻢﺗﻘﯽ ﻭ ﭼﻢﻧﻮﺭ ﻗﺮﺍﺭ
ﺩﺍﺭﻧﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺣﻮﺍﻟﯽ ﭘﻞ ﺯﻣﺎﻧﺨﺎﻥ ﭼﻢ ﻋﻠﻴﺸﺎﻩ ﻭ ﭼﻢ ﺧﺮّﻡ ﻭ ﭼﻢ ﮐﻬﺮﻳﺰ ﻭ ﭼﻢ ﻳﻮﺳﻔﻌﻠﯽ ﻭ ﭼﻢ ﻁﺎﻕ ﻭ ﭼﻢ
ﺣﻴﺪﺭ ﻭ ﭼﻢ ﻧﺎﺭ .ﺑﺎﻻﺩﺳﺖﺗﺮ ﺑﻪ ﺳﻮﯼ ﭼﺎﺩﮔﺎﻥ )ﺩﺭ ﺩﻫﺴﺘﺎﻥ ﻻﺭِ ﺷﻬﺮﮐﺮﺩ( ﻧﻴﺰ ﻓﻮﺟﯽ ﺍﺯ ﭼﻢﻫﺎ ﺻﻒ
ﺁﺭﺍﺳﺘﻪﺍﻧﺪ :ﭼﻢﺯﻳﻦ ﻭ ﭼﻢﻋﺎﻟﯽ ﻭ ﭼﻢﺧﻠﻴﻔﻪ ﻭ ﭼﻢﭼﻨﮓ ﻭ ﭼﻢﺟﻨﮕﻞ ﻭ ﭼﻢﮐﺎﮐﺎ ﻭ ﭼﻢ ﻣﺎﺭﯼ ــــ ﺩﺭ
ﻣﺠﻤﻮﻉ ﺑﻴﺴﺖ ﺁﺑﺎﺩﯼ ﺩﺭ ﺑﺎﻻﺩﺳﺖ ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭﺩ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻳﮑﯽ ﺍﺯ ﻣﺮﺗﻔﻊﺗﺮﻳﻦ ﺷﺎﺧﺎﺑﻪﻫﺎﯼ ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭﺩ
»ﭼﻢﺩَﺭ« ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮﺩ .ﺍﻣﺎ ﺩﺭ ﻟﻨﺠﺎ ِﻥ ﺳﻔﻠﯽ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﮏ ﭼﻢ ﻭ ﺁﻥ ﭼﻢ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﻣﺪﺗﯽ ﺻﺮﻓﺎ ً ﭼﻢ
ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﺷﺪ ﻭ ﮔﻮﻳﺎ ﺍﮐﻨﻮﻥ ﺩﺭ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎ ﻧﮑﻮﺁﺑﺎﺩ ﺿﺒﻂ ﺍﺳﺖ.
ﻟﻔﻆ »ﭼﻢ« ﺗﻮﺟﻬﻢ ﺭﺍ ﺟﻠﺐ ﮐﺮﺩ .ﻣﻌﻨﺎﻳﺶ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺍﻫﻞ ﻣﺤﻞ ﭘﺮﺳﻴﺪﻡ .ﮔﻔﺘﻨﺪ ﭼﻢ ﺯﻣﻴ ِﻦ ﻣﺤﺎﻁ ﺩﺭ
ﺧ ِﻢ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮﺩ .ﺣﺪﺱ ﻣﻦ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﻟﮕﻮﯼ ﭼﻢ ﺑﺮﺍﯼ ﻧﺎﻣﮕﺬﺍﺭﯼ ﺩﻫﺎﺕْ
ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺩﻭﺭﻩﺍﯼ ﻣﻌﻴﻦ ﺍﺯ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﺍﺳﺖ .ﺍﺣﺘﻤﺎﻝ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻠﻮﮎ ﮐﻮﻫﺴﺘﺎﻧﯽ ﺁﻳﺪُﻏ ِﻤﺶ ﺩﺭ ﻋﻬﺪ
ﺻﻔﻮﯼ ﮐﻪ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺘﺨﺘﯽ ﺭﺳﻴﺪ ﺑﻤﻨﻈﻮﺭ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺧﻮﺍﺭﺑﺎﺭ ﺑﺮﺍﯼ ﻧﻔﻮﺱ ﻓﺰﺍﻳﻨﺪﮤ ﺷﻬﺮ ﺩﺍﻳﺮ ﺷﺪﻩ
ﺳﻴﻼﺑﯽ ﻣﺤﺪﻭﺩ ﺩﺭ ﭘﻴﭻ ﻭ ﺧﻢﻫﺎﯼ
ﺑﺎﺷﺪ .ﮔﺮﻭﻫﯽ ﺑﻪ ﺍﻳﻨﺠﺎ ﻣﻬﺎﺟﺮﺕ ﮐﺮﺩﻩ ﻭ ﺩﺭ ﺍﺭﺍﺿﯽ ﺣﺎﺻﻠﺨﻴﺰ ﺍﻣﺎ
ِ
ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭ ِﺩ ﻋﻠﻴﺎ ﺭﻭﺳﺘﺎﻫﺎﻳﯽ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎﺩﻩﺍﻧﺪ.
ﺍﻳﻦ ﻣﻬﺎﺟﺮﺍﻥ ﮐﻪ ﺑﻮﺩﻩﺍﻧﺪ ﻭ ﭼﺮﺍ ﻧﺎﻡ »ﭼﻢ« ﺑﺮ ﻭﻁﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻬﺎﺩﻩﺍﻧﺪ؟
ْ
ﻧﺨﺴﺖ ﭼﻢﺁﺑﺎﺩ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺍﺭﺩﻝِ
ﺩﺭ ﺟﺴﺘﺠﻮﯼ ﻣﺪﻟﻮ ِﻝ »ﭼﻢ« ﺑﻪ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎ ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮕﻬﺎ ﻣﺮﺍﺟﻌﻪ ﮐﺮﺩﻡ.
ﺷﻬﺮﮐﺮﺩ ﻭ ﭼﻢ ﮔﺎﻭ ﺭﺍ ﺩﺭ ﮔﻨﺪﻣﺎ ِﻥ ﺑﺮﻭﺟﻦ ﻳﺎﻓﺘﻢ .ﺳﭙﺲ ﺩﺭ ﺣﺎﺷﻴﮥ ﺭﻭ ِﺩ ﺧﺮﻡﺁﺑﺎﺩ ﺑﺴﻮﯼ ﺧﻮﺯﺳﺘﺎﻥ ﭼﻢ
ﮔﺰ ﻭ ﭼﻢ ﮔﺮﺩﺍﺏ ﻭ ﭼﻢ ﺩﻳﻮﻭ )ﺩﻳﻮﺍﻥ( ﻭ ﭼﻢ ﺣﻴﺪﺭ ﻭ ﭼﻢ ﺍﻧﺠﻴﺮ ٬ﻣﺤﺼﻮﺭ ﺩﺭ ﺧﻢﻫﺎﯼ ﭘﻴﺎﭘﯽ ٬ﻧﻤﺎﻳﺎﻥ
ﻣﻤﺴﻨﯽ ﻓﺎﺭﺱ ﭼﻢﮔﺰ ﻭ
ﺷﺪﻧﺪِ .ﺩﻟﻔﺎﻥ ﺩﺭ ﺷﻤﺎﻝ ﺧﺮﻡﺁﺑﺎﺩ ﻧﻴﺰ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﭼﻢ ﺩﺍﺭﺩ .ﺩﺭ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥ
ِ
ﭼﻢ ﺯﻳﺘﻮﻥ ﻭ ﭼﻢﮔﻞ ﺩﻳﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮﺩ .ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﻫﻢ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮﺗﺮ ﺩﺭ ﺟﻠﮕﮥ ﻫﻨﺪﻳﺠﺎﻥ )ﺩﺭ ﺟﻨﻮﺏ ﺑﻬﺒﻬﺎﻥ( ٬ﭘﻴﺶ
ﺍﺯ ﺭﺳﻴﺪﻥ ﺑﻪ ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎﺭﺱ ٬ﭼﻢ ﻣﻼ ﻭ ﭼﻢ َﮐﻠﮕﻪ ﻭ ﭼﻢ ﺧﻠﻒ ﻋﻴﺴﯽ ﻭ ﭼﻢ ﭼﺮﺍﺗﻪ ﻭ ﭼﻢ ﭼﻴﺖ ﻭ ﭼﻢ
ﺧﺮﻧﻮﺏ ﻭ ﭼﻢ ﺷﻌﺒﺎﻥ ﻭ ﭼﻢ ﺳﻮﺟﻪ ﻭ ﭼﻢ ﺯﻳﺪﻭﻥ ﻭ ﭼﻢ ﻧﻨﮓ ﺩﺭ ﭼﻨﺒﺮﻫﺎﯼ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﺟﺎ ﺧﻮﺵ ﮐﺮﺩﻩﺍﻧﺪ.
ﺳﺮﺍﻧﺠﺎﻡ ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪﮤ ﻧﻘﺸﮥ ﺭﻳﺰ ﺧﻮﺯﺳﺘﺎﻥ ﺩﺍﻧﺴﺘﻢ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺁﺑﺎﺩﻳﻬﺎﯼ ﭼﻢﻧﺎﻡ ﺑﻴﺶ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﺳﺎﻥ ﺑﻪ
ﺷﻤﺎﺭﺵ ﺩﺭ ﺁﻳﺪ.
ﺁﻧﭽﻪ ﺍﺯ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎ ﺁﻣﻮﺧﺘﻢ ﺁﻥ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﺟﺎﻳﻨﺎﻣﻬﺎﯼ »ﭼﻢ«ﺩﺍﺭ ﺩﺭ ﺭُﺑﻊ ﺟﻨﻮﺏ ﻏﺮﺑﯽ ﺍﻳﺮﺍﻥ
ﻣﺘﻤﺮﮐﺰﻧﺪ .ﺷﻤﺎﺭﺵ ﻭ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻭ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﭘﺮﺍﮐﻨﺪﮔﯽ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎﻳﯽ ﺍﻳﻦ ﺟﺎﻳﻨﺎﻣﻬﺎ ﻣﺮﺍﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻬﺎﯼ
ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎﻳﯽ ﺭﺍ ﺍﻳﺠﺎﺏ ﻣﯽﮐﺮﺩ» .ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺁﺑﺎﺩﯼﻫﺎﯼ ﺍﻳﺮﺍﻥ« ٬ﺗﺪﻭﻳﻦ ﻟﻄﻒﺍﻟﻠﻪ ﻣﻔ ّﺨﻢ ﭘﺎﻳﺎﻥ ﺭﺍ ﻣﻨﺎﺳﺐ
ﻳﺎﻓﺘﻢ ٬ﺯﻳﺮﺍ ﻫﻢ ﺍﺯ ﺩﻗﺖ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩﺍﺭ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻫﻢ ﺍﺯ ﺯﻣﺎﻧﯽ ﺳﺖ ) (۱۳۳۹ﮐﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎ ْﻡ ﻫﻨﻮﺯ ﺑﻴﻤﺎﺭﯼ
ﺁﺑﺎﺩﯼ ﻣﻔﺘﻮﺡ ﺑﻪ »ﭼﻢ« ﺭﺍ ﺑﺎ ﺫﮐﺮ ﻣﺨﺘﺼﺎﺕ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎﻳﯽ
ﻭﺍﮔﻴﺮﺩﺍﺭ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮﺩ .ﻣﻔﺨﻢ ﭘﺎﻳﺎﻥ ﻧﺎﻡ ﺻﺪﻭﭘﻨﺠﺎﻩ
ِ
ﻭ ﻧﺎﻡ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ 1.ﺍﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺎ ﺁﻧﮑﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻧﺎﻣﻬﺎﯼ ﻣﻮﺭﺩ ﻧﻈﺮ ﺭﺍ ﻧﺪﺍﺭﺩ ﻭ ﻣﺜﻼً
ﺍﺯ ﺑﻴﺴﺖﻭﻳﮏ ﺁﺑﺎﺩﯼ ﭼﻢﺩﺍﺭ ِ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ ﻓﻘﻂ
ﺩﻭﺍﺯﺩﻩ ﺁﺑﺎﺩﯼ ﺭﺍ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﮐﺮﺩﻩ ٬ﺑﺎ ﺍﻳﻦ ﺣﺎﻝ
ﮐﻤﺎﮐﺎﻥ ﺑﺮﺍﯼ ﺑﺮﺁﻭﺭﺩ ﺗﻮﺯﻳﻊ ﻧﺴﺒﯽ ﺟﺎﻳﻨﺎﻣﻬﺎ
ﮐﻔﺎﻳﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ.
ﭘﺮﺍﮐﻨﺪﮔﯽ ﺟﺎﻳﻨﺎﻣﻬﺎﯼ ﻣﻔﺘﻮﺡ ﺑﻪ ﭼﻢ ﺩﺭ
ﺟﺪﻭﻝ ۱ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥﻫﺎﯼ ﺳﺎﻝ ۱۳۳۹
ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻭ ﺩﺭ ﺷﮑﻞ ۲ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺍﺳﺘﺎﻥﻫﺎﯼ ﮐﻨﻮﻧﯽ
ﮐﺸﻮﺭ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﮔﺸﺘﻪ ﺍﺳﺖ.
!
.1ﻟﻄﻒﷲ ﻣﻔﺨﻢ ﭘﺎﻳﺎﻥ ٬فرهنگ آبادیهای ایران ٬ﺗﻬﺮﺍﻥ ٬1339 ٬ﺹ 138ﺗﺎ .140
!
!
ﺍﮐﻨﻮﻥ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺗﺮﺳﻴ ِﻢ ﺑﺴﺎﻣﺪﯼ ﭼﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪﺍﯼ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽﺁﻳﺪ .ﻧﻈﺮﯼ ﮐﻠﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ۲ﻧﺸﺎﻥ
ﻣﯽﺩﻫﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﺍﻭﺍﻧﯽ ﺟﺎﻳﻨﺎﻡ ﭼﻢ ﺩﺭ ﺍﺳﺘﺎﻧﻬﺎﯼ ﻟُﺮﻧﺸﻴﻦ ﻳﻌﻨﯽ ﻟﺮﺳﺘﺎﻥ ﻭ ﭼﻬﺎﺭﻣﺤﺎﻝ ﻭ ﺑﺨﺘﻴﺎﺭﯼ ﻭ ﺍﻳﻼﻡ ﻭ
ﺧﻮﺯﺳﺘﺎﻥ ﺍﺳﺖ .ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺩﻗﻴﻘﺘﺮ ﺧﻮﺍﻫﻴﻢ ﺩﻳﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻟﺮﺳﺘﺎ ْﻥ ﺳﻬﻢِ ﺧﺮّﻡﺁﺑـﺎﺩ ِ ﻟُـﺮﺯﺑﺎﻥ ﺍﺯ ﺍﻳﻨﮕﻮﻧﻪ
ﺟﺎﻳﻨﺎﻣﻬﺎ ۲۷ﻓﻘﺮﻩ ٬ﺣﺎﻝ ﺁﻧﮑﻪ ﺑﺮﻭﺟﺮ ِﺩ ﻓﺎﺭﺳﯽﺯﺑﺎﻥ ﻓﻘﻂ ۲ﻓﻘﺮﻩ ﺍﺳﺖ .ﺩﺭ ﺧﻮﺯﺳﺘﺎﻥ ٬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺍﻧﺘﻈﺎﺭ
ﻣﯽﺭﻭﺩ ٬ﺷﻤﺎﺭ ِ ﭼﻢﻫﺎ ﺩﺭ ﺷﻮﺷﺘﺮ ﻭ ﺑﻬﺒﻬﺎﻥ ﮐﻪ ﻟﺮﺯﺑﺎﻥﺍﻧﺪ ٬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺍﺳﺖ .ﺍﻣﺎ ﻓﺮﺍﻭﺍﻧﯽ ﭼﻢﻫﺎ ﺩﺭ
ﯼ ﻭﻗ ْ
ﺖ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥِ ﺍﻫﻮﺍﺯْ
ﺍﻫﻮﺍﺯ ﻭ ﺧﺮﻣﺸﻬﺮ ِ ﺗﺎﺭﻳﺨﺎ ً ﻋﺮﺏﺯﺑﺎﻥ ﺍﺯ ﺁﻥﺭﻭﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎﺕ ﺍﺩﺍﺭ ِ
ﻣﺴﺠﺪﺳﻠﻴﻤﺎﻥ ﻭ ﺍﻳﺬﻩ ﻭ ﻫﻔﺘﮕﻞ ﻭ ﺭﺍﻣﻬﺮﻣﺰ ﻭ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥ ﺧﺮﻣﺸﻬ ْﺮ ﻫﻨﺪﻳﺠﺎﻥ ﺭﺍ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ.
ْ
ﻣﻤﺴﻨﯽ ﻟُﺮﻧﺸﻴﻦ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ.
ﮐﺎﺯﺭﻭﻥ ﻓَﻬﻠﻴﺎﻥ ﻭ
ﺑﻬَﻤﻴﻦ ﺳﻴﺎ ْﻕ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥ
ِ
ﺁﻳﺎ ﻣﯽﺗﻮﺍﻥ ﮔﻔﺖ ﭘﺮﺍﮐﻨﺪﮔﯽ ﺟﺎﻳﻨﺎﻡ ِ ﭼﻢ ﺑﺘﻘﺮﻳﺒﯽ ﺗﻮﺯﻳﻊ ِ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎﻳﯽ ﻟُـﺮﺯﺑﺎﻧﺎﻥ ﺭﺍ ﻣﻨﻌﮑﺲ
ﻣﯽﮐﻨﺪ؟ ﺩﻗﺖ ﺩﺭ ﻧﺎﻡ ﺁﺑﺎﺩﻳﻬﺎﯼ ﺳﺎﺣ ِﻞ ﻗُـﻤـﺮﻭﺩ ﻣﺆﻳﺪ ﺍﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﺍﺳﺖ .ﺍﮔﺮﭼﻪ »ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺁﺑﺎﺩﻳﻬﺎﯼ ﺍﻳﺮﺍﻥ«
ﺑﺮﺍﯼ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥ ﻗـﻢ ﻓﻘﻂ ﺩﻭ ﺟﺎﻳﻨﺎ ِﻡ ﻣﻔﺘﻮﺡ ﺑﻪ ﭼﻢ ﮔﺰﺍﺭﺵ ﮐﺮﺩﻩ ٬ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ ﺍﻓﻀﻞﺍﻟﻤﻠﮏ ﺍﺯ ﻭﺟﻮﺩ
ﺑﻴﺴﺖ ﺁﺑﺎﺩﯼ )ﭼﻢ ﻋﺎﺑﺪﻳﻦ ٬ﭼﻢ ﺁﺳﻴﺎ ٬ﭼﻢ ﻧﻮﺭﻭﺯ ٬ﭼﻢ ﺣﺴﻴﻦﺁﺑﺎﺩ ﻭ ﺟﺰ ﺁﻥ( ﺧﺒﺮ ﻣﯽﺩﻫﺪ .ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ ﺍﻳﻦ
ﭼﻤﻬﺎ ﻣﺰﺭﻋﻪﻫﺎﻳﯽ ﺟﺪﻳﺪﺍﻻﺣﺪﺍﺙ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻫﺮ ﮐﺪﺍﻡ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮﯼ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺳﮑﻮﻧﺖ ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ ﻭ ﺍﻳﻦ
ﮐﺸﺎﻭﺭﺯﺍﻥ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺍﺯ ﻭﻻﻳﺎﺕ ﭘﻴﺮﺍﻣﻮﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ ٬ﺍﻣﺎ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﻧﻴﺰ ﺑﺨﺘﻴﺎﺭﯼﺍﻧﺪ 1.ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﻳﻦْ
ﺑﺎﻧﯽ ﺍﻳﻦ
ﺍﺣﺘﻤﺎ ْﻝ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮﺍﻥ ﺑﺨﺘﻴﺎﺭﯼ )ﻭ ﺷﺎﻳﺪ ﻟﺮﺯﺑﺎﻧﺎﻥ ﭘﺮﺍﮐﻨﺪﻩ ﺩﺭ ﻫﻤﺎﻥ ﻭﻻﻳﺎﺕ ﻧﻴﺰ(
ِ
ﺯﺑﺎﻥ ﺧﻮﺩ ﻧﺎﻣﮕﺬﺍﺭﯼ ﮐﺮﺩﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ.
ﺳﻴﺎﻕ
ﻣﺰﺍﺭﻉ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ
ِ
ِ
ﺗﺎ ﺍﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﺑﺴﺎﻣ ِﺪ ﺟﺎﻳﻨﺎ ِﻡ ﭼـﻢ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﮤ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺮﺩﻳﻢ .ﺑﺮﺍﯼ ﺩﺍﻧﺴﺘﻦ ﭘﻴﺸﻴﻨﮥ ﺁﻥ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ
ﻣﻨﺒﻊ ﺗﺎﺭﻳﺨﯽ ﻣﺮﺍﺟﻌﻪ ﮐﺮﺩﻡ .ﺍﺯ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﻴﺶ ﺍﺯ ﺻﻔﻮﯼ ﺣﻤﺪﷲ ﻣﺴﺘﻮﻓﯽ ﻗﺰﻭﻳﻨﯽ ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻤﭽﺎﻝ ﺭﺍ ـــ
ﯼ ﻣﻮﺭﺩ ﻣﺮﺍﺟﻌﮥ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﻓﻘﻂ ﻫﻤﻴﻦ
ﻣﻴﺎﻥ »ﺻﻬﻨﻪ ﻭ ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎﻫﺎﻥ« ـــ ﺫﮐﺮ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ 2.ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺻﻔﻮ ِ
ﭼﻤﭽﺎﻝ ﺭﺍ ﺁﻭﺭﺩﻩﺍﻧﺪ 3.ﺑﺮﺍﯼ ﺍﺳﺘﻘﺼﺎ ﺩﺭ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎﺯﻩﺗﺮ ﺑﻮﻳﮋﻩ ﮔﺰﺍﺭﺷﻬﺎﯼ ﭘُﺮﺷﻤﺎﺭِ
ﻓﺮﻧﮕﻴﺎﻥ ﺩﺭ ﺳﻪ ﭼﻬﺎﺭ ﻗﺮﻥ ﺍﺧﻴﺮ ﻣﻮﺭﺩ ﺗﻔﺮّﺱ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﻴﺮﺩ.
***
ﺩﺭ ﻓﺮﻫﻨﮕﻬﺎﯼ ﻓﺎﺭﺳﯽ ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﻟﻐﺘﻨﺎﻣﮥ ﺩﻫﺨﺪﺍ ﭼـﻢ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻣﻌﻨﯽ »ﺧﻢ ﻭ ﭘﻴﭻ ﻭ ﺗﺎﺏ« ﺁﻭﺭﺩﻩﺍﻧﺪ.
ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ »ﺭﺍﻩ ﻭ ﻟ ِﻢّ ﮐﺎﺭ« ﻭ »ﻣﻌﻨﯽ« ﺭﺍ ﺑﺮﺍﯼ ﺍﻳﻦ ﻟﻐﺖ ﺫﮐﺮ ﮐﺮﺩﻩﺍﻧﺪ ـــ ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﯽ ﻣﺠﺎﺯ ﻳﺎ ﺩﻻﻟﺖِ
ﻣﻴﻢ ﺳﺎﮐﻦ
ﺛﺎﻧﻮﯼ ﺑﺎﺷﺪ .ﻧﻴﺰ ﭼـﻨﺒـﺮ ﺑﻤﻌﻨﯽ ﺣﻠﻘﻪ ﻭ ﺧﻤﻴﺪﻩ ﺑﺎﻳﺴﺘﯽ ﺍﺯ ﭼﻢ ﻣﺸﺘﻖ ﺑﺎﺷﺪ :ﺍﻓﺰﻭﺩ ِﻥ »ﺑﺮ« ﺑﻪ ِ
ﺗﺒﺪﻳﻞ ِ ﺁﻥ ﺑﻪ ﻧﻮﻥ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺍﻣﻼﯼ ﻓﺎﺭﺳﯽ ﺍﻳﺠﺎﺏ ﻣﯽﮐﻨﺪ .ﺟﺴﺘﺠﻮﻫﺎﯼ ﺍﻳﻦ ﻧﮕﺎﺭﻧﺪﻩ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩ ﮐﻪ
ﻓﺮﻫﻨﮕﻬﺎﯼ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻓﺎﺭﺳﯽ ﭼـﻢ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻣﻌﻨﯽ ﺧـ ِﻢ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﻧﻴﺎﻭﺭﺩﻩﺍﻧﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺑﺎﺭﻩ ﺷﺎﻫﺪ ﻳﺎ ﻣﺜﺎﻟﯽ
ﺫﮐﺮ
ﻧﮑﺮﺩﻩﺍﻧﺪ4.
.1ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ ﺍﻓﻀﻞﺍﻟﻤﻠﮏ ٬ک GG Gتاب GG Gچۀ ت GG Gفصیل و ح GG Gاات داراای GG Gمان ق GG Gم ٬ﺑﮑﻮﺷﺶ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﺪﺭﺳﯽ ﻁﺒﺎﻁﺒﺎﻳﯽ ٬ﺗﻬﺮﺍﻥ٬
ﺹ 67ﺗﺎ .150ﺍﻓﻀﻞﺍﻟﻤﻠﮏ ﺩﺭ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﭼﻢ ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ :ﺩﺭ ﮐﻨﺎﺭ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻭﺍﺳﻄﮥ ﻁﻐﻴﺎﻥ ﻭ ﻧﻘﺼﺎﻥ ﺁﺏ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﭼﻢ ﻭ
ﺧﻤﯽ ﭘﻴﺪﺍ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﭼﻢﻫﺎ ﺯﺭﺍﻋﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ .ﺑﻌﻀﯽ ﺳﺎﻟﻬﺎ ﮐﻪ ﺁﺏ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ]ﺯﻳﺎﺩ[ ﻣﯽﺷﻮﺩ ٬ﺯﺭﺍﻋﺖ ﺁﻥ ﭼﻢ]ﻫﺎ[
ﺑﻪ ﻫﺪﺭ ﻣﯽﺭﻭﺩ )ﺹ.(45
.2نزهتالقلوب ٬ﺹ.165
.3ﺍﺳﮑﻨﺪﺭ ﺑﻴﮓ ﻣﻨﺸﯽ ٬ع GG G Gال GG G Gمآرای ع GG G Gباسی ٬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﺍﻧﮕﻠﻴﺴﯽ ﺭﺍﺟﺮ ﺳﻴﻮﺭﯼ ٬ﺑﻮﻟﺪﺭ ٬1978 ٬ﺹ402؛ ﺣﺴﻦ ﺭﻭﻣﻠﻮ٬
احسنالتواریخ ٬ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﻋﺒﺪﺍﻟﺤﺴﻴﻦ ﻧﻮﺍﺋﯽ ٬ﺗﻬﺮﺍﻥ ٬1349 ٬ﺹ.42
»ﭼﻢ ﺗﻔﺖ« ﻧﻮﺷﺘﻪ :ﺟﺎﻳﯽ
.4ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻔﻴﺪ ﻣﺴﺘﻮﻓﯽ ﺑﺎﻓﻘﯽ ﺩﺭ جGG Gامع مGG Gفیدی )ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﺍﻳﺮﺝ ﺍﻓﺸﺎﺭ ٬ﺗﻬﺮﺍﻥ (1384 ٬ﺑﺮﺍﯼ
ِ
ﮐﻪ ﺁﺏ ﺭﻭﯼ ﺯﻣﻴﻦ ﺳﻮﺍﺭ ﮐﺮﺩﻩﺍﻧﺪ.
ﺍﺯ ﺯﺑﺎﻧﻬﺎﯼ ﺍﻳﺮﺍﻧﯽ ﺗﻨﻬﺎ ﺩﻭ ﺯﺑﺎﻥ ﺭﺍ ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﻢ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻧﻬﺎ ﭼﻢ ﺑﻪ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﺩﻻﻟﺖ ﺩﺍﺭﺩ .ﻧﺨﺴﺖ
ﮐﺮﺩﯼ ﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ً ﺩﺭ ﻫﻤﮥ ﻟﻬﺠﻪﻫﺎﯼ ﺁﻥ ﭼﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻄﻠﻖ ِ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﺍﺳﺖ .ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﻳﻦ ﺟﺎﻳﻨﺎﻣﻬﺎﯼ
ﭼﻤﺪﺍﺭ ﺩﺭ ﮐﺮﺩﺳﺘﺎﻥ ﻭ ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎﻫﺎﻥ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺎﻅﺮ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﺩﻻﻟﺖ ﺑﺎﺷﺪ .ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺭﺯﻡﺁﺭﺍ ﺩﺭ ﺟﻠ ِﺪ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥْ
ﺯﺑﺎﻥ ﭼﻤﻠﻪ ﺭﺍ ﻓﺎﺭﺳﯽ ﻭ ﮐﺮﺩﯼ ﺫﮐﺮ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ.
ﭼﻤ ِﮕﺮﺩ ﻭ َﭼﻤﻠﻪ ﺭﺍ ﻣﺪﺧﻞ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻭ
ِ
ﺯﺑﺎﻥ ﺩﻳﮕ ْﺮ ﻟـﺮﯼ ﺍﺳﺖ .ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﺁﺛﺎﺭ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪﻩ ﻓﻘﻂ ﺩﻭ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻟﺮﯼ ﻳﺎﻓﺘﻢ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﭼﻢ
ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺑﺪﺳﺖ ﺩﺍﺩﻩ ﺑﺎﺷﺪ» :ﭼﻢ ﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﺯﻣﻴﻦ ﺳﺎﺣﻞ ﺭﻭﺩ «1ﻭ »ﺯﻣﻴﻨﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﮐﻨﺎﺭ ﺑﺴﺘﺮ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ
ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺳﺒﺰ ﮔﺮﺩﺩ .«2ﺩﻭﺳﺖ ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪﻡ ﺩﮐﺘﺮ ﻋﺴﮑﺮ ﺑﻬـﺮﺍﻣﯽ ﮐﻪ ﺗﺒﺎﺭﺵ ﺍﺯ ﻣﺴﺠﺪﺳﻠﻴﻤﺎﻥ ﻭ ﺑﻪ
ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺨﺘﻴﺎﺭﯼ ﻣﺴﻠﻂ ﺍﺳﺖ ﺍﻳﻦ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﺭﺍ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﮐﺮﺩ ﻭ ﺍﻓﺰﻭﺩ :ﭼـﻢ ﺑﻪ ﺯﻣﻴﻦ ﮐﻨﺎﺭ ِ ﺩﺭّﻩ ﻭ ﺣﺘﯽ
ﺑﻴﻦ ﺩﻭ ﺩﺭّﻩ
ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ3.
ﻣﻄﻠﺐ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺩﻭﺳﺖ ﻣﻄّﻠﻊ ﺩﻳﮕﺮﻡ ﺩﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﮑﻴـﻢ ﺁﺫﺭ ٬ﺭﺋﻴﺲ ﮔﺮﻭﻩ ﺍﺩﺑﻴﺎﺕ ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ
ﺷﻬﺮﮐﺮﺩ ٬ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﮔﺬﺍﺷﺘﻢ .ﻣﺪﺗﯽ ﺑﺮﺍﯼ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺯﻣﺎﻥ ﺧﻮﺍﺳﺖ .ﭘﺲ ﺍﺯ ﺳﻪ ﻫﻔﺘﻪ ﭘﮋﻭﻫﺶ ﺩﺭ ﺣﻮﺯﮤ
ﻣﺤﻠﯽ ﻭ ﺳﺮ ﺯﺩﻥ ﺑﻪ ﺭﻭﺳﺘﺎﻫﺎﻳﯽ ﮐﻪ »ﭼﻢ« ﺭﺍ ﺩﺭ ﮐﻨﺎﺭ ﻧﺎ ِﻡ ﺧﻮﺩ ﺩﺍﺭﻧﺪ ٬ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎﻳﺶ ﺭﺍ ﺑﯽﺩﺭﻳﻎ ﺩﺭ
ﺍﺧﺘﻴﺎﺭﻡ ﻧﻬﺎﺩ .ﻧﺨﺴﺖ ﺍﻳﻨﮑﻪ ﺩﺭ ﺩﻫﺴﺘﺎﻥ ﻻﺭ ِ ﺷﻬﺮﮐﺮﺩ ﮐﻪ ﺩﺍﺭﺍﯼ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺩﻫﮑﺪﮤ ﻣﺘﺼ ِﻞ ﭼﻢ ﻧﺎﻡ ﺍﺳﺖ
)ﭼﻢ ﻋﺎﻟﯽ ﻭ ﭼﻢ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻭ ﻏﻴﺮﻩ( »ﭼﻢ« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﻴﭻ ِ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﺍﺳﺖ .ﺍﻟﺒﺘﻪ ﺳﺎﮐﻨﺎﻥ ﺍﻳﻦ ﺩﻫﺎﺕ ﻋﻤﺪﺗﺎً
ﺗﺮﮎﺯﺑﺎﻥﺍﻧﺪ .ﻟﻴﮑﻦ ﭘﮋﻭﻫﺶ ﻣﻴﺪﺍﻧﯽ ﺩﺭ ﺧﺎﮎ ﺑﺨﺘﻴﺎﺭﯼ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺩﻳﮕﺮﯼ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﺩﺍﺭﺩ:
!
ﺩﺭ ﺑﻴﻦ ﺍﻫﺎﻟﯽ ﻣﻨﻄﻘﮥ ﺑﺨﺘﻴﺎﺭﯼ )ﺍﺯ ﮐﻮﻫﺮﻧﮓ ﺗﺎ ﻟُـﺮﺩﮔﺎﻥ ﻳﻌﻨﯽ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ً ﺳﺮﺍﺳﺮ ﺑﺨﺘﻴﺎﺭﯼ( ﭼﻢ
ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺒﺰﻩﺍﯼ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺯﻳﺮﺵ ﺁﺏ ﺍﻓﺘﺎﺩﻩ ﺑﺎﺷﺪَ ٬ﻣﺮﻍ ٬ﻣﺮﻏﺰﺍﺭ ﻭ ﺳﺒﺰﻩﺯﺍﺭ .ﻣﻨﻄﻘﻪﺍﯼ
ﺩﺭ ﻗﻠﺐ ﺑﺨﺘﻴﺎﺭﯼ ﻭ ﺩﺭ ﺣﻮﺍﻟﯽ ﺭﻭﺳﺘﺎﯼ ﻻﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻴﻦ ﺑﺎﺯﻓﺖ ﭼﻬﺎﺭﻣﺤﺎﻝ ﻭ ﻣﺴﺠﺪ ﺳﻠﻴﻤﺎﻥ
ﺧﻮﺯﺳﺘﺎﻥ ﻭﺍﻗﻊ ﺷﺪﻩ ٬ﻫﺴﺖ ﺑﻪ ﻧﺎﻡ ﭼﻢﺑﺮﮐﻪ ) (Chambarakeﺍﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺻﺮﻓﺎ ً ﻳﮏ
ﺳﺒﺰﻩﺯﺍﺭ ﻭﺳﻴﻊ ﺍﺳﺖ .ﺑﺨﺘﻴﺎﺭﻳﻬﺎ ﻣﻌﻨﺎﯼ ﭘﻴﭻ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﺍﻣﺜﺎﻝ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﻟﻐﺖ ﺍﺭﺍﺩﻩ
ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ4.
.1ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ ﻧﻴﺮﻭﻣﻨﺪ ٬نصاب شوشتر ٬ﺣﺪﻭﺩ ﺩﻫﮥ .1340
.2ﺣﻤﻴﺪ ﺍﻳﺰﺩﭘﻨﺎﻩ ٬فرهنگ لری ٬ﺗﻬﺮﺍﻥ.1343 ٬
.3ﻋﺴﮑﺮ ﺑﻬﺮﺍﻣﯽ ٬ﻣﮑﺎﺗﺒﻪ ﺩﺭ ﺗﻴﺮﻣﺎﻩ .1394ﻧﮑﺘﮥ ﮔﻔﺘﻨﯽ ﺍﻳﻨﮑﻪ ﻟﺮﯼ ﺯﺑﺎﻧﯽ ﻳﮑﺪﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﻭ ﻟﻐﺎﺕ ﻭ ﺍﺻﻼﺣﺎﺕ ﺩﺭ ﭘﻬﻨﮥ
ﺖ ﻟﺮﺯﺑﺎﻧﺎﻥ ﺗﻔﺎﻭﺕﻫﺎﯼ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ﺩﺍﺭﺩ.
ﺳﮑﻮﻧ ِ
.4ﻣﺤﻤﺪ ﺣﮑﻴﻢ ﺁﺫﺭ ٬ﻧﺎﻣﮥ ﻣﻮﺭﺥ 29ﺗﻴﺮ .1394
!
ﻒ »ﭼـﻤـﻦ« ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺍﺯ ﻁﻴﻒِ
ﺑﻨﻈﺮ ﻧﮕﺎﺭﻧﺪﻩ ٴ ﺍﻳﻦ ﺳﻄﻮﺭ َﭼــﻢ ﺩﺭ
ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺮﻏﺰﺍ ْﺭ ﻣﺨﻔ ِ
ِ
ﻣﻌﻨﺎﻳﯽ »ﭘﻴﭻ ﻭ ﺧﻢ« ﮐﺎﻣﻼً ﺑﻴﺮﻭﻥ ﺍﺳﺖ.
ِ
!
ﺗﺎ ﺍﻳﻨﺠﺎ ﻣﺎ ﺑﺎ ﭼﻬﺎﺭ ﻣﻌﻨﯽ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻥ ﺍﺯ »ﭼﻢ« ﺭﻭﺑﺮﻭ ﺑﻮﺩﻩﺍﻳﻢ:
۱ـ ﭘﻴﭻ ﻭ ﺗﺎﺏ؛
۲ـ ﺯﻣﻴﻦ ﻭﺍﻗﻊ ﺩﺭ ﺧﻢ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﮐﻪ ﮐﺸﺖ ﺷﻮﺩ )ﻳﺎﺩﺩﺍﺷﺖﻫﺎﯼ ﻧﮕﺎﺭﻧﺪﻩ ﺍﺯ ﻟﻨﺠﺎﻥ(؛
۳ـ ﺯﻣﻴﻦ ﺳﺎﺣﻞ ﺭﻭﺩ )ﻟُـﺮﯼ(؛
۴ـ ﺭﻭﺩ ) ُﮐـﺮﺩﯼ(.
ﺑﻨﻈﺮ ﻧﮕﺎﺭﻧﺪﻩ ﺍﻳﻦ ﻫﺮ ﭼﻬﺎﺭ ﺩﻻﻟﺖ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻳﮏ ﻁﻴﻒ ﭘﻴﻮﺳﺘﮥ ﻣﻌﻨﺎﻳﯽ ﻣﯽﺗﻮﺍﻥ ﺟﺎﯼ ﺩﺍﺩ .ﻣﻌﻨﯽ ﺍﺻﻠﯽ
ﭼﻢ ﺭﺍ ﺍﮔﺮ ﭘﻴﭻ ﻭ ﺗﺎﺏ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ )ﺍﺯ ﺭﻳﺸﮥ ﺍﻳﺮﺍﻧﯽ ٬(kampﺑﺮ ﺍﺛﺮ ﺗﻮﺳّﻊ ﻣﻌﻨﺎﻳﯽ ﺍﺑﺘﺪﺍ ﭘﻴﭻ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ٬
ﻣﻄﻠﻖ ﺭﻭﺩ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺍﺭﺍﺩﻩ ﺷﺪﻩ
ﺳﭙﺲ ﺯﻣﻴﻦ ﻣﺤﺎﻁ ﺩﺭ ﭘﻴﭻ ﺭﻭﺩ ٬ﺳﭙﺲ ﺳﺎﺣﻞ ﺭﻭﺩ ٬ﺳﭙﺲ
ِ
ﺍﺳﺖ1.
***
ﺑﺮﮔﺮﺩﻳﻢ ﺑﻪ ﻟﻨﺠﺎﻥ .ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺖ ٬ﻭﺟﻮﺩ َﭼﻤﻬﺎﯼ ﭘﺮﺷﻤﺎﺭ ﺩﺭ ﮐﺮﺍﻧﮥ ﺯﺍﻳﻨﺪﻩﺭﻭﺩ ﻧﺎﻅﺮ ﺑﻪ
ﻥ ﻣﺎ ﻓﺎﺭﺳﯽ ﺩﺭ ﻋﻤﻮﻡ ﺍﻳﻦ ﺁﺑﺎﺩﻳﻬﺎ ﻏﻠﺒﻪ
ﺳﺎﺑﻘﮥ ﺣﻀﻮﺭ ِ ﻟُـﺮﺯﺑﺎﻧﺎﻥ ﺩﺭ ﻟﻨﺠﺎﻥ ﻋﻠﻴﺎ ﺳﺖ .ﺍﻟﺒﺘﻪ ﺩﺭ ﺯﻣﺎ ِ
ﺩﺍﺭﺩ ؛ ﺩﺭ ﺩﻫﺴﺘﺎﻥ ﻻﺭ ﺷﻬﺮﮐﺮ ْﺩ ﺭﺯﻡﺁﺭﺍ ﭼﻢ ﻋﺎﻟﯽ ﺭﺍ ﻟﺮﺯﺑﺎﻥ ﻭ ﺑﺎﻗﯽ ﭼﻤﻬﺎ ﺭﺍ ﺗﺮﮎ ﺯﺑﺎﻥ ﮔﺰﺍﺭﺵ
ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ .ﭘﮋﻭﻫﺶ ﺩﮐﺘﺮ ﺣﮑﻴﻢ ﺁﺫﺭ ﻧﻴﺮ ﻧﺎﻅﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺍﺳﺖ .ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﺁﺑﺎﺩﻳﻬﺎﯼ ﭼﻢ ﻋﺎﻟﯽ ﻭ
ﭼﻢ ﻧﺎﺭ ﻭ ﭼﻢ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻭ ﭼﻢﺯﻳﻦ ﻭ ﭼﻢﺟﻨﮕﻞ ﻭ ﭼﻢﮐﺎﮐﺎ ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ:
!
ﺍﻫﺎﻟﯽ ﺍﻳﻦ ﺭﻭﺳﺘﺎﻫﺎ ﮐﻪ ﻧﺎﻡ ﺑﺮﺩﻡ ﻫﻤﮕﯽ ﺗﺮﮎﺯﺑﺎﻥﺍﻧﺪ )ﻏﻴﺮ ﺍﺯ ﺭﻭﺳﺘﺎﯼ ﺍﻳﻠﺒﻴﮕﯽ ﮐﻪ ﺩﻗﻴﻘﺎً
ﭼﺴﺒﻴﺪﻩ ﺑﻪ ﺭﻭﺳﺘﺎﯼ ﭼﻢ ﭼﻨﮓ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻟﺮ ﺯﺑﺎﻥ ﺑﻮﺩﻩﺍﻧﺪ ٬ﺍﻣﺎ ﺍﻣﺮﻭﺯ ﺯﺑﺎﻧﺸﺎﻥ ﻣﺨﻠﻮﻁﯽ
ﺍﺳﺖ ﺍﺯ ﻟﺮﯼ ٬ﺗﺮﮐﯽ ﻭ ﻓﺎﺭﺳﯽ( .ﺭﻭﺳﺘﺎﻫﺎﯼ ﺗﺮﮎﺯﺑﺎﻥ ﺍﺯ ﻫﻤﺎﻥ ﺩﺳﺖ ﻣﻬﺎﺟﺮﺍﻥ ﻳﺎ
ﻳﮑﺠﺎﻧﺸﻴﻨﺎﻥ ﻗﺸﻘﺎﻳﯽﺍﻧﺪ ﮐﻪ ﺩﺳﺖﮐﻢ ﺳﻪ ﭼﻬ