Rancangan dan Uji Teknis Prototipe Alat Penepung IKan Semi Mekanis
RANGANGAN DAN UJI BEKNIS
PROTOTIPE ALAT PENEPUNG IKAM SEMl MEKANIS
1986
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
INSTITUT P E R T A N I A N B O G O R
BOGOR
Ahmad Subhan As'ady.
P 17.0319.
kancangan d a n u j i t e k n i s
p r o t o t i p e alat penepung i k a n semi mekanis.
G i bawah bimbing-
an H a d i Karia Purwadaria, Mohammad S d e h d m S u t r i s n o .
Kebutuhan t e p u n g i k a n semakin meningkat s e j a l a n dengan
meningkatnya kebutuhan p r o t e i n hewani.
Usaha untuk rnemperlu-
as k e t e r l i b a t a n masyarakat dalam pengolahan t epung i k a n adal a h s e s u a i dengan program p e m e r i n t a h dalam rangka rnenguranbi
k e t e r g a n t u n g a n t e r h a d a p t e p u n g i k a n impor.
Yujuan p e n e l i t i a n i n i a d a l a h mernbuat s l a t penepung i k a n
semi mekanis.
Llerdasarkan f u n g s i n y a , a l a t i n i t e r d i r i d a r i
b a g i a n b a pengumpanan
~
d a n s a l u r a n pengumpanan, r u a n g penggil i n g a n s e r t a pengatur jarak a n t a r gerinda
.
Sumber t e n a g a yang d i p e f g u n a k a n a d a l a h rnanusia, dengan
s e p e d a s e b a g a i alat p e n g a l i h t e n a g a .
Unit penepung mudah d i -
p i s a h k a n d a r i s e p e d a dengan t u j u a n a g a r sepeda d a p a t d i p e r g u nakan untuk k e p e r l u a n l a i n a p a b i l a alat penepung sedang t i d a k
b e k e r ja.
P r o t o t i p e a l a t penepung i k a n semi mekanis t e l a h d i r a n cang d a n d i b u a t d i bengkel Tip-Top J a l a n Gunung Batu Bogor
d a n disernpurnakan d i b e n g k e l Dylekanisasi P e r t a n i a n , F a k u l t a s
T e k n o l o g i P e r t a n i a n , IPB.
U j i p e r f o r m a n s i alat d i l a k u k a t ~u n t u k ruengetahui pengaruh
c e l a h a n t a r g e r i n d a , jumlah l i n t a s a n , penggunaan t e n a g a d a n p
k a d a r a i r bahan baku optimum t e r h a d a p p e r f o r m a n s i tepung
yang d i h a s i l k a n .
Hasil penepungan yarig optimum d i p e r o l e h pada penggunaan
l e b a r c e l a h 1.0 mm, dua l i n t a s a n d a n k a d a r air bahan baku
s e m b i l a n p e r s e n b a s i s basah.
K o n d i s i i n i menghasilkan p e r -
bandingan jumlah tepung menurut ukuran
> 32
mesh, ukuran
32-16 mesh, 16-9 mesh d a n < 9 mesh s e b a g a i 39.6 : 32.7 :
22.4
: 5.3,
sedangkan t e n a g a yang d i b u t u h k a n yang d i u k u r da-
r i denyut jantung o p e r a t o r teruiasuk
k a t e g o r i sedang
.
K a p a s i t a s e f e k t i f a l a t penepung i k a n semi mekanis sebe-
sar 6.5 kg/jam.
Rendemen h a s i l penepungan d i p e n g a r u h i o l e h
k a d a r a i r bahan baku yang dipergunakan.
Pemakaian k a d a r air
bahan baku 9, 14.5 dan 20 Yb b a s i s Dasah menghasilkan rendemen s e b e s a r 95, 91 d a n 81 %.
Oleh
AIltJiAD SUBiiAi.! IZS ' hDY
F 17.0319
S e b a g a i s a l a h s s t u s y a r a t untulc memperoleh g e l a r
SAIiJAI.IR TEKPJOLOGI PERTAIJI AN
Pada J u r u s a n I"I:lIU'lSASI
PEI!'rAIII!~i!
F a k u l t a s 'l'elcnologi P e r i a n i a n
I n s t i t u t P e r t a n i a n i3ogor
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
BAKULT AS TEKNOLOGI P&R!I!ANIAN
RANCANGAPI DAN UJI TGXNIS
PROT 01' IPE ALAT PSNh'PUitG I K A N SEN I IvIEKAi4 1s
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k mernperoleh g e l a r
SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN
Pada J u r u s a n PiEKANISASl PERIPANUN ,
F a k u l t a s Teknologi P e r t a n i a n ,
I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor
Oleh
AHMAD SUBWLN AS'ADY
B 17.0319
D i l a h i r k a n pada t a n g g a l 2 3 Nopember 1961
d i Jepara
Tanggal l u l u s : 15 k e i 1986
ogor,
20
Juni 1986
Ir. Sutrisno
Dosen Pembimbing Dendamping I1
I
P u j i dan syukur p e n u l i s p a n j a t k a n k e n a d i r a t A l l a h s w t ,
atas r a h m t dan petunjukNya p e n u l i s d a p a t rnenyelesaikan
skripsi ini.
Terima k a s i h setulusriya p e n u l i s sampaikan Kepada
1. D r . I r .
Hadi Karia f i r w a d a r i a s e b a g a i d o s e n pembimbing
utama,
2. M o h m a d S a l e h , MSc. dan Ir. S u t r i s n o s e b a g a i dosen pem-
birnbing pendamping,
3 . Pimpinan Sub Elalai P e n e l i t i a n P e r i k a n a n Laut J a k a r t a yang
t e l a h me~nberibantuan d a m ,
4 . Karyawan bengkel Tip-Top,
para t e k n i s i bengkel Iyekanisasi
P e r t a n i a n dan bengkel Sub balai P e n e l i t i a n Yerikanan Laut
yang t e l a h rnembantu p e n u l i s selama rue l a k u k a r ~p e n e l i t i a n .
Sernoga p e n e l i t i a n i n i d a p a t bermanfaat bagi perkembanga n lvlekanisasi P e r t a n i a n khususnya dan ruasyarakat pada umumnya.
Bogor,
J u n i 1986
Penulia
KATA PENGNlbAi2
. . . . . . . . . .
. . .
DAFTN?tiAMBAl7 . .
DAlTkR LAisfPI RAN . .
1 . PZNUAHULIJAN . . .
A . Ln'l'i~i?BELAKAITG .
DPF'I'Al? TABEL
.
B
TUJUAN
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. .
.
.
. . . . . . . .
PENELITIAN . . . . . . . .
. TINJ'UAIU PUSTAKA . . . . . . . . .
A . 'I'EPUNG I K A N . . . . . . . . . .
1. Teknologi Pengolnhan Tepung Ilcan . .
2 . Kandungan. Pungsi clan Kegunaan
..
U . PERALATAN PEREDUKSI PARTIKG . . . .
11
.
. . . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . . . .
1 Penggiling Palu
.
.
.
.
C
I11
2
.
Penggiling P i r i n g
SUMBER TENAGA
.
. . . . . . . .
........
.........
. . . . .
RANCBNGAN &AT PEXlEPUNG I K A I ? SEidlI 1"iANI.S
A
KRITERI A RANCANGAN
B
RANCANGAN
.
.
.
.
FUNGSIONAL
1 Pengumpanan
2
Mekanisrne P e n g g i l i n g a n
. . . . . .
4 Sistern Transrnisi . . . . . . .
c.
STRUKTURAL . . . . . . .
3 P e n g a t u r "ClearanceIf
RANCAI'TGAN
1
.
. . . . . . .
Corong Pertgui~~panan
Hal aman
iii
vii
viii
. . . . . . .
3 . P e n g a t u r C e l a i ~a n t a r G e r i n d a . . . .
IV
2
. Ruang
4
. Kangka . . . . . . . . . . .
Penggilingan
. ANALISA TEKNlK . . . . . . . . . .
. WSITAS
. .
B . E;EBUTUHAN TENAGA .
C . KEHILANGAN TENAGA
D . SISTl$M THANSMISI .
. . .
. . .
. . .
. . .
E . PEMILIHAN KOMPONdN
. . .
1. R o d a g i l a
. .
. . .
2 . Poros . . .
. . .
Y . PMNGUJ 18il ALAY . .
. . .
A . BAHAiil DAN A L A ~ .
. . *
6 . TEMPAT DAN W W U .
. . .
C . !&Y ODA . . . .
. . .
D . PROSEIIUR . . . .
. . .
Y I . HASIL DAN PENAHASAN
. . .
A . PRW OT IEE ALAT .
. . .
1 . K o n s t r u k s i S a l u r a n Pengumpanan . . .
2 . K o n s t r u k s i Ruang P e n g g i l i n g a n . . .
3 . K o n s t r u k s i Rangka d a n S i s t e m T r a n s n i s i
4 . Kodagila . . . . . . . . . .
B . PkIVGUJUN ALkY . . . . . . . . .
A
1
2
ALAT
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. Pengaruh C e l a k ~a n t a r G e r i n d a d a n L i n
tasan . . . . . . . . . . .
. Pengaruh Kadar A i r
bahan Baku
. . .
Halaman
.Kapasitas Alat . . .
4. Rendemen . . . . .
V I I . AWALlSA EKUNOMI . . . . .
A . BIAYA PEMBUATAN ALAT . .
B . A N B L l S A tiAiiGA J U A L ALA'I' .
3
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . .
. . .
C . A N A L l S A B I A Y A PbNGGUNBAN A M ' . .
V I I I . KESlYi€'ULAN DAN SARAN . . . . . .
A . KkSIIViYULAN . . . . . . . .
B
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. SARAN . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . .
DAETAK PUSTAKA . . . . . . . . . . .
LAMTIRAN
64
65
67
67
69
69
72
72
73
74
101
DAFTAR TABEL
Iialaman
Perkembangan volume impor dan n i l a i
impor t e p u n g i k a n 1978 - 1982
. . . .
2
P e r k i r a a n kebutuhan tepung i k a n untuk
p e t e r n a k a n dan p e r i k a n a n selama P e l i t a I V
3
. . . .
12
Peralatan pereduksi p a r t i k e l komersial
dan penggunaannya dalam pengolahan pangan
19
Jumlah t e n a g a yang d i k e l u a r k a n u n t uk masing-masing a n g g o t a badan p e r s a t u a n
waktu
20
Tab e l
T i n g k a t beban k e r j a menurut v a r i a b e l f a a l
21
Tabel
ICombinasi f a k t o r t t s h o c k t ' dan " f a t i q u e "
untuk momen l e n t u r dan momen t o r s i pada
pembebanan yang berbeda-beda.
47
Tabel
V a r i a s i k o m p o s i s i tepung i k a n
. . . . . . . . . . . .
. . . .
Pengaruh l e b a r c e l a h d a n l i n t a s a n t e r h a . . . . . .
dap performansi tepung.
T i n g k a t k e r j a d a n fenomena n ~ e t a b o l i s r o e
Pengaruh k a d a r a i r bahan baku t e r h a d a p
performansi tepung teng d i h a s i l k a n dan
waktu p e n g g i l i n g a n pada penggunaan l e b a r
c e l a h 1.0 mm d a n dua l i n t a s a n
.
. . . .
59
61
61
62
RANGANGAN DAN UJI BEKNIS
PROTOTIPE ALAT PENEPUNG IKAM SEMl MEKANIS
1986
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
INSTITUT P E R T A N I A N B O G O R
BOGOR
Ahmad Subhan As'ady.
P 17.0319.
kancangan d a n u j i t e k n i s
p r o t o t i p e alat penepung i k a n semi mekanis.
G i bawah bimbing-
an H a d i Karia Purwadaria, Mohammad S d e h d m S u t r i s n o .
Kebutuhan t e p u n g i k a n semakin meningkat s e j a l a n dengan
meningkatnya kebutuhan p r o t e i n hewani.
Usaha untuk rnemperlu-
as k e t e r l i b a t a n masyarakat dalam pengolahan t epung i k a n adal a h s e s u a i dengan program p e m e r i n t a h dalam rangka rnenguranbi
k e t e r g a n t u n g a n t e r h a d a p t e p u n g i k a n impor.
Yujuan p e n e l i t i a n i n i a d a l a h mernbuat s l a t penepung i k a n
semi mekanis.
Llerdasarkan f u n g s i n y a , a l a t i n i t e r d i r i d a r i
b a g i a n b a pengumpanan
~
d a n s a l u r a n pengumpanan, r u a n g penggil i n g a n s e r t a pengatur jarak a n t a r gerinda
.
Sumber t e n a g a yang d i p e f g u n a k a n a d a l a h rnanusia, dengan
s e p e d a s e b a g a i alat p e n g a l i h t e n a g a .
Unit penepung mudah d i -
p i s a h k a n d a r i s e p e d a dengan t u j u a n a g a r sepeda d a p a t d i p e r g u nakan untuk k e p e r l u a n l a i n a p a b i l a alat penepung sedang t i d a k
b e k e r ja.
P r o t o t i p e a l a t penepung i k a n semi mekanis t e l a h d i r a n cang d a n d i b u a t d i bengkel Tip-Top J a l a n Gunung Batu Bogor
d a n disernpurnakan d i b e n g k e l Dylekanisasi P e r t a n i a n , F a k u l t a s
T e k n o l o g i P e r t a n i a n , IPB.
U j i p e r f o r m a n s i alat d i l a k u k a t ~u n t u k ruengetahui pengaruh
c e l a h a n t a r g e r i n d a , jumlah l i n t a s a n , penggunaan t e n a g a d a n p
k a d a r a i r bahan baku optimum t e r h a d a p p e r f o r m a n s i tepung
yang d i h a s i l k a n .
Hasil penepungan yarig optimum d i p e r o l e h pada penggunaan
l e b a r c e l a h 1.0 mm, dua l i n t a s a n d a n k a d a r air bahan baku
s e m b i l a n p e r s e n b a s i s basah.
K o n d i s i i n i menghasilkan p e r -
bandingan jumlah tepung menurut ukuran
> 32
mesh, ukuran
32-16 mesh, 16-9 mesh d a n < 9 mesh s e b a g a i 39.6 : 32.7 :
22.4
: 5.3,
sedangkan t e n a g a yang d i b u t u h k a n yang d i u k u r da-
r i denyut jantung o p e r a t o r teruiasuk
k a t e g o r i sedang
.
K a p a s i t a s e f e k t i f a l a t penepung i k a n semi mekanis sebe-
sar 6.5 kg/jam.
Rendemen h a s i l penepungan d i p e n g a r u h i o l e h
k a d a r a i r bahan baku yang dipergunakan.
Pemakaian k a d a r air
bahan baku 9, 14.5 dan 20 Yb b a s i s Dasah menghasilkan rendemen s e b e s a r 95, 91 d a n 81 %.
Oleh
AIltJiAD SUBiiAi.! IZS ' hDY
F 17.0319
S e b a g a i s a l a h s s t u s y a r a t untulc memperoleh g e l a r
SAIiJAI.IR TEKPJOLOGI PERTAIJI AN
Pada J u r u s a n I"I:lIU'lSASI
PEI!'rAIII!~i!
F a k u l t a s 'l'elcnologi P e r i a n i a n
I n s t i t u t P e r t a n i a n i3ogor
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
BAKULT AS TEKNOLOGI P&R!I!ANIAN
RANCANGAPI DAN UJI TGXNIS
PROT 01' IPE ALAT PSNh'PUitG I K A N SEN I IvIEKAi4 1s
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k mernperoleh g e l a r
SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN
Pada J u r u s a n PiEKANISASl PERIPANUN ,
F a k u l t a s Teknologi P e r t a n i a n ,
I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor
Oleh
AHMAD SUBWLN AS'ADY
B 17.0319
D i l a h i r k a n pada t a n g g a l 2 3 Nopember 1961
d i Jepara
Tanggal l u l u s : 15 k e i 1986
ogor,
20
Juni 1986
Ir. Sutrisno
Dosen Pembimbing Dendamping I1
I
P u j i dan syukur p e n u l i s p a n j a t k a n k e n a d i r a t A l l a h s w t ,
atas r a h m t dan petunjukNya p e n u l i s d a p a t rnenyelesaikan
skripsi ini.
Terima k a s i h setulusriya p e n u l i s sampaikan Kepada
1. D r . I r .
Hadi Karia f i r w a d a r i a s e b a g a i d o s e n pembimbing
utama,
2. M o h m a d S a l e h , MSc. dan Ir. S u t r i s n o s e b a g a i dosen pem-
birnbing pendamping,
3 . Pimpinan Sub Elalai P e n e l i t i a n P e r i k a n a n Laut J a k a r t a yang
t e l a h me~nberibantuan d a m ,
4 . Karyawan bengkel Tip-Top,
para t e k n i s i bengkel Iyekanisasi
P e r t a n i a n dan bengkel Sub balai P e n e l i t i a n Yerikanan Laut
yang t e l a h rnembantu p e n u l i s selama rue l a k u k a r ~p e n e l i t i a n .
Sernoga p e n e l i t i a n i n i d a p a t bermanfaat bagi perkembanga n lvlekanisasi P e r t a n i a n khususnya dan ruasyarakat pada umumnya.
Bogor,
J u n i 1986
Penulia
KATA PENGNlbAi2
. . . . . . . . . .
. . .
DAFTN?tiAMBAl7 . .
DAlTkR LAisfPI RAN . .
1 . PZNUAHULIJAN . . .
A . Ln'l'i~i?BELAKAITG .
DPF'I'Al? TABEL
.
B
TUJUAN
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. .
.
.
. . . . . . . .
PENELITIAN . . . . . . . .
. TINJ'UAIU PUSTAKA . . . . . . . . .
A . 'I'EPUNG I K A N . . . . . . . . . .
1. Teknologi Pengolnhan Tepung Ilcan . .
2 . Kandungan. Pungsi clan Kegunaan
..
U . PERALATAN PEREDUKSI PARTIKG . . . .
11
.
. . . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . . . .
1 Penggiling Palu
.
.
.
.
C
I11
2
.
Penggiling P i r i n g
SUMBER TENAGA
.
. . . . . . . .
........
.........
. . . . .
RANCBNGAN &AT PEXlEPUNG I K A I ? SEidlI 1"iANI.S
A
KRITERI A RANCANGAN
B
RANCANGAN
.
.
.
.
FUNGSIONAL
1 Pengumpanan
2
Mekanisrne P e n g g i l i n g a n
. . . . . .
4 Sistern Transrnisi . . . . . . .
c.
STRUKTURAL . . . . . . .
3 P e n g a t u r "ClearanceIf
RANCAI'TGAN
1
.
. . . . . . .
Corong Pertgui~~panan
Hal aman
iii
vii
viii
. . . . . . .
3 . P e n g a t u r C e l a i ~a n t a r G e r i n d a . . . .
IV
2
. Ruang
4
. Kangka . . . . . . . . . . .
Penggilingan
. ANALISA TEKNlK . . . . . . . . . .
. WSITAS
. .
B . E;EBUTUHAN TENAGA .
C . KEHILANGAN TENAGA
D . SISTl$M THANSMISI .
. . .
. . .
. . .
. . .
E . PEMILIHAN KOMPONdN
. . .
1. R o d a g i l a
. .
. . .
2 . Poros . . .
. . .
Y . PMNGUJ 18il ALAY . .
. . .
A . BAHAiil DAN A L A ~ .
. . *
6 . TEMPAT DAN W W U .
. . .
C . !&Y ODA . . . .
. . .
D . PROSEIIUR . . . .
. . .
Y I . HASIL DAN PENAHASAN
. . .
A . PRW OT IEE ALAT .
. . .
1 . K o n s t r u k s i S a l u r a n Pengumpanan . . .
2 . K o n s t r u k s i Ruang P e n g g i l i n g a n . . .
3 . K o n s t r u k s i Rangka d a n S i s t e m T r a n s n i s i
4 . Kodagila . . . . . . . . . .
B . PkIVGUJUN ALkY . . . . . . . . .
A
1
2
ALAT
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. Pengaruh C e l a k ~a n t a r G e r i n d a d a n L i n
tasan . . . . . . . . . . .
. Pengaruh Kadar A i r
bahan Baku
. . .
Halaman
.Kapasitas Alat . . .
4. Rendemen . . . . .
V I I . AWALlSA EKUNOMI . . . . .
A . BIAYA PEMBUATAN ALAT . .
B . A N B L l S A tiAiiGA J U A L ALA'I' .
3
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . .
. . .
C . A N A L l S A B I A Y A PbNGGUNBAN A M ' . .
V I I I . KESlYi€'ULAN DAN SARAN . . . . . .
A . KkSIIViYULAN . . . . . . . .
B
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. SARAN . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . .
DAETAK PUSTAKA . . . . . . . . . . .
LAMTIRAN
64
65
67
67
69
69
72
72
73
74
101
PROTOTIPE ALAT PENEPUNG IKAM SEMl MEKANIS
1986
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
INSTITUT P E R T A N I A N B O G O R
BOGOR
Ahmad Subhan As'ady.
P 17.0319.
kancangan d a n u j i t e k n i s
p r o t o t i p e alat penepung i k a n semi mekanis.
G i bawah bimbing-
an H a d i Karia Purwadaria, Mohammad S d e h d m S u t r i s n o .
Kebutuhan t e p u n g i k a n semakin meningkat s e j a l a n dengan
meningkatnya kebutuhan p r o t e i n hewani.
Usaha untuk rnemperlu-
as k e t e r l i b a t a n masyarakat dalam pengolahan t epung i k a n adal a h s e s u a i dengan program p e m e r i n t a h dalam rangka rnenguranbi
k e t e r g a n t u n g a n t e r h a d a p t e p u n g i k a n impor.
Yujuan p e n e l i t i a n i n i a d a l a h mernbuat s l a t penepung i k a n
semi mekanis.
Llerdasarkan f u n g s i n y a , a l a t i n i t e r d i r i d a r i
b a g i a n b a pengumpanan
~
d a n s a l u r a n pengumpanan, r u a n g penggil i n g a n s e r t a pengatur jarak a n t a r gerinda
.
Sumber t e n a g a yang d i p e f g u n a k a n a d a l a h rnanusia, dengan
s e p e d a s e b a g a i alat p e n g a l i h t e n a g a .
Unit penepung mudah d i -
p i s a h k a n d a r i s e p e d a dengan t u j u a n a g a r sepeda d a p a t d i p e r g u nakan untuk k e p e r l u a n l a i n a p a b i l a alat penepung sedang t i d a k
b e k e r ja.
P r o t o t i p e a l a t penepung i k a n semi mekanis t e l a h d i r a n cang d a n d i b u a t d i bengkel Tip-Top J a l a n Gunung Batu Bogor
d a n disernpurnakan d i b e n g k e l Dylekanisasi P e r t a n i a n , F a k u l t a s
T e k n o l o g i P e r t a n i a n , IPB.
U j i p e r f o r m a n s i alat d i l a k u k a t ~u n t u k ruengetahui pengaruh
c e l a h a n t a r g e r i n d a , jumlah l i n t a s a n , penggunaan t e n a g a d a n p
k a d a r a i r bahan baku optimum t e r h a d a p p e r f o r m a n s i tepung
yang d i h a s i l k a n .
Hasil penepungan yarig optimum d i p e r o l e h pada penggunaan
l e b a r c e l a h 1.0 mm, dua l i n t a s a n d a n k a d a r air bahan baku
s e m b i l a n p e r s e n b a s i s basah.
K o n d i s i i n i menghasilkan p e r -
bandingan jumlah tepung menurut ukuran
> 32
mesh, ukuran
32-16 mesh, 16-9 mesh d a n < 9 mesh s e b a g a i 39.6 : 32.7 :
22.4
: 5.3,
sedangkan t e n a g a yang d i b u t u h k a n yang d i u k u r da-
r i denyut jantung o p e r a t o r teruiasuk
k a t e g o r i sedang
.
K a p a s i t a s e f e k t i f a l a t penepung i k a n semi mekanis sebe-
sar 6.5 kg/jam.
Rendemen h a s i l penepungan d i p e n g a r u h i o l e h
k a d a r a i r bahan baku yang dipergunakan.
Pemakaian k a d a r air
bahan baku 9, 14.5 dan 20 Yb b a s i s Dasah menghasilkan rendemen s e b e s a r 95, 91 d a n 81 %.
Oleh
AIltJiAD SUBiiAi.! IZS ' hDY
F 17.0319
S e b a g a i s a l a h s s t u s y a r a t untulc memperoleh g e l a r
SAIiJAI.IR TEKPJOLOGI PERTAIJI AN
Pada J u r u s a n I"I:lIU'lSASI
PEI!'rAIII!~i!
F a k u l t a s 'l'elcnologi P e r i a n i a n
I n s t i t u t P e r t a n i a n i3ogor
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
BAKULT AS TEKNOLOGI P&R!I!ANIAN
RANCANGAPI DAN UJI TGXNIS
PROT 01' IPE ALAT PSNh'PUitG I K A N SEN I IvIEKAi4 1s
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k mernperoleh g e l a r
SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN
Pada J u r u s a n PiEKANISASl PERIPANUN ,
F a k u l t a s Teknologi P e r t a n i a n ,
I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor
Oleh
AHMAD SUBWLN AS'ADY
B 17.0319
D i l a h i r k a n pada t a n g g a l 2 3 Nopember 1961
d i Jepara
Tanggal l u l u s : 15 k e i 1986
ogor,
20
Juni 1986
Ir. Sutrisno
Dosen Pembimbing Dendamping I1
I
P u j i dan syukur p e n u l i s p a n j a t k a n k e n a d i r a t A l l a h s w t ,
atas r a h m t dan petunjukNya p e n u l i s d a p a t rnenyelesaikan
skripsi ini.
Terima k a s i h setulusriya p e n u l i s sampaikan Kepada
1. D r . I r .
Hadi Karia f i r w a d a r i a s e b a g a i d o s e n pembimbing
utama,
2. M o h m a d S a l e h , MSc. dan Ir. S u t r i s n o s e b a g a i dosen pem-
birnbing pendamping,
3 . Pimpinan Sub Elalai P e n e l i t i a n P e r i k a n a n Laut J a k a r t a yang
t e l a h me~nberibantuan d a m ,
4 . Karyawan bengkel Tip-Top,
para t e k n i s i bengkel Iyekanisasi
P e r t a n i a n dan bengkel Sub balai P e n e l i t i a n Yerikanan Laut
yang t e l a h rnembantu p e n u l i s selama rue l a k u k a r ~p e n e l i t i a n .
Sernoga p e n e l i t i a n i n i d a p a t bermanfaat bagi perkembanga n lvlekanisasi P e r t a n i a n khususnya dan ruasyarakat pada umumnya.
Bogor,
J u n i 1986
Penulia
KATA PENGNlbAi2
. . . . . . . . . .
. . .
DAFTN?tiAMBAl7 . .
DAlTkR LAisfPI RAN . .
1 . PZNUAHULIJAN . . .
A . Ln'l'i~i?BELAKAITG .
DPF'I'Al? TABEL
.
B
TUJUAN
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. .
.
.
. . . . . . . .
PENELITIAN . . . . . . . .
. TINJ'UAIU PUSTAKA . . . . . . . . .
A . 'I'EPUNG I K A N . . . . . . . . . .
1. Teknologi Pengolnhan Tepung Ilcan . .
2 . Kandungan. Pungsi clan Kegunaan
..
U . PERALATAN PEREDUKSI PARTIKG . . . .
11
.
. . . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . . . .
1 Penggiling Palu
.
.
.
.
C
I11
2
.
Penggiling P i r i n g
SUMBER TENAGA
.
. . . . . . . .
........
.........
. . . . .
RANCBNGAN &AT PEXlEPUNG I K A I ? SEidlI 1"iANI.S
A
KRITERI A RANCANGAN
B
RANCANGAN
.
.
.
.
FUNGSIONAL
1 Pengumpanan
2
Mekanisrne P e n g g i l i n g a n
. . . . . .
4 Sistern Transrnisi . . . . . . .
c.
STRUKTURAL . . . . . . .
3 P e n g a t u r "ClearanceIf
RANCAI'TGAN
1
.
. . . . . . .
Corong Pertgui~~panan
Hal aman
iii
vii
viii
. . . . . . .
3 . P e n g a t u r C e l a i ~a n t a r G e r i n d a . . . .
IV
2
. Ruang
4
. Kangka . . . . . . . . . . .
Penggilingan
. ANALISA TEKNlK . . . . . . . . . .
. WSITAS
. .
B . E;EBUTUHAN TENAGA .
C . KEHILANGAN TENAGA
D . SISTl$M THANSMISI .
. . .
. . .
. . .
. . .
E . PEMILIHAN KOMPONdN
. . .
1. R o d a g i l a
. .
. . .
2 . Poros . . .
. . .
Y . PMNGUJ 18il ALAY . .
. . .
A . BAHAiil DAN A L A ~ .
. . *
6 . TEMPAT DAN W W U .
. . .
C . !&Y ODA . . . .
. . .
D . PROSEIIUR . . . .
. . .
Y I . HASIL DAN PENAHASAN
. . .
A . PRW OT IEE ALAT .
. . .
1 . K o n s t r u k s i S a l u r a n Pengumpanan . . .
2 . K o n s t r u k s i Ruang P e n g g i l i n g a n . . .
3 . K o n s t r u k s i Rangka d a n S i s t e m T r a n s n i s i
4 . Kodagila . . . . . . . . . .
B . PkIVGUJUN ALkY . . . . . . . . .
A
1
2
ALAT
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. Pengaruh C e l a k ~a n t a r G e r i n d a d a n L i n
tasan . . . . . . . . . . .
. Pengaruh Kadar A i r
bahan Baku
. . .
Halaman
.Kapasitas Alat . . .
4. Rendemen . . . . .
V I I . AWALlSA EKUNOMI . . . . .
A . BIAYA PEMBUATAN ALAT . .
B . A N B L l S A tiAiiGA J U A L ALA'I' .
3
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . .
. . .
C . A N A L l S A B I A Y A PbNGGUNBAN A M ' . .
V I I I . KESlYi€'ULAN DAN SARAN . . . . . .
A . KkSIIViYULAN . . . . . . . .
B
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. SARAN . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . .
DAETAK PUSTAKA . . . . . . . . . . .
LAMTIRAN
64
65
67
67
69
69
72
72
73
74
101
DAFTAR TABEL
Iialaman
Perkembangan volume impor dan n i l a i
impor t e p u n g i k a n 1978 - 1982
. . . .
2
P e r k i r a a n kebutuhan tepung i k a n untuk
p e t e r n a k a n dan p e r i k a n a n selama P e l i t a I V
3
. . . .
12
Peralatan pereduksi p a r t i k e l komersial
dan penggunaannya dalam pengolahan pangan
19
Jumlah t e n a g a yang d i k e l u a r k a n u n t uk masing-masing a n g g o t a badan p e r s a t u a n
waktu
20
Tab e l
T i n g k a t beban k e r j a menurut v a r i a b e l f a a l
21
Tabel
ICombinasi f a k t o r t t s h o c k t ' dan " f a t i q u e "
untuk momen l e n t u r dan momen t o r s i pada
pembebanan yang berbeda-beda.
47
Tabel
V a r i a s i k o m p o s i s i tepung i k a n
. . . . . . . . . . . .
. . . .
Pengaruh l e b a r c e l a h d a n l i n t a s a n t e r h a . . . . . .
dap performansi tepung.
T i n g k a t k e r j a d a n fenomena n ~ e t a b o l i s r o e
Pengaruh k a d a r a i r bahan baku t e r h a d a p
performansi tepung teng d i h a s i l k a n dan
waktu p e n g g i l i n g a n pada penggunaan l e b a r
c e l a h 1.0 mm d a n dua l i n t a s a n
.
. . . .
59
61
61
62
RANGANGAN DAN UJI BEKNIS
PROTOTIPE ALAT PENEPUNG IKAM SEMl MEKANIS
1986
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
INSTITUT P E R T A N I A N B O G O R
BOGOR
Ahmad Subhan As'ady.
P 17.0319.
kancangan d a n u j i t e k n i s
p r o t o t i p e alat penepung i k a n semi mekanis.
G i bawah bimbing-
an H a d i Karia Purwadaria, Mohammad S d e h d m S u t r i s n o .
Kebutuhan t e p u n g i k a n semakin meningkat s e j a l a n dengan
meningkatnya kebutuhan p r o t e i n hewani.
Usaha untuk rnemperlu-
as k e t e r l i b a t a n masyarakat dalam pengolahan t epung i k a n adal a h s e s u a i dengan program p e m e r i n t a h dalam rangka rnenguranbi
k e t e r g a n t u n g a n t e r h a d a p t e p u n g i k a n impor.
Yujuan p e n e l i t i a n i n i a d a l a h mernbuat s l a t penepung i k a n
semi mekanis.
Llerdasarkan f u n g s i n y a , a l a t i n i t e r d i r i d a r i
b a g i a n b a pengumpanan
~
d a n s a l u r a n pengumpanan, r u a n g penggil i n g a n s e r t a pengatur jarak a n t a r gerinda
.
Sumber t e n a g a yang d i p e f g u n a k a n a d a l a h rnanusia, dengan
s e p e d a s e b a g a i alat p e n g a l i h t e n a g a .
Unit penepung mudah d i -
p i s a h k a n d a r i s e p e d a dengan t u j u a n a g a r sepeda d a p a t d i p e r g u nakan untuk k e p e r l u a n l a i n a p a b i l a alat penepung sedang t i d a k
b e k e r ja.
P r o t o t i p e a l a t penepung i k a n semi mekanis t e l a h d i r a n cang d a n d i b u a t d i bengkel Tip-Top J a l a n Gunung Batu Bogor
d a n disernpurnakan d i b e n g k e l Dylekanisasi P e r t a n i a n , F a k u l t a s
T e k n o l o g i P e r t a n i a n , IPB.
U j i p e r f o r m a n s i alat d i l a k u k a t ~u n t u k ruengetahui pengaruh
c e l a h a n t a r g e r i n d a , jumlah l i n t a s a n , penggunaan t e n a g a d a n p
k a d a r a i r bahan baku optimum t e r h a d a p p e r f o r m a n s i tepung
yang d i h a s i l k a n .
Hasil penepungan yarig optimum d i p e r o l e h pada penggunaan
l e b a r c e l a h 1.0 mm, dua l i n t a s a n d a n k a d a r air bahan baku
s e m b i l a n p e r s e n b a s i s basah.
K o n d i s i i n i menghasilkan p e r -
bandingan jumlah tepung menurut ukuran
> 32
mesh, ukuran
32-16 mesh, 16-9 mesh d a n < 9 mesh s e b a g a i 39.6 : 32.7 :
22.4
: 5.3,
sedangkan t e n a g a yang d i b u t u h k a n yang d i u k u r da-
r i denyut jantung o p e r a t o r teruiasuk
k a t e g o r i sedang
.
K a p a s i t a s e f e k t i f a l a t penepung i k a n semi mekanis sebe-
sar 6.5 kg/jam.
Rendemen h a s i l penepungan d i p e n g a r u h i o l e h
k a d a r a i r bahan baku yang dipergunakan.
Pemakaian k a d a r air
bahan baku 9, 14.5 dan 20 Yb b a s i s Dasah menghasilkan rendemen s e b e s a r 95, 91 d a n 81 %.
Oleh
AIltJiAD SUBiiAi.! IZS ' hDY
F 17.0319
S e b a g a i s a l a h s s t u s y a r a t untulc memperoleh g e l a r
SAIiJAI.IR TEKPJOLOGI PERTAIJI AN
Pada J u r u s a n I"I:lIU'lSASI
PEI!'rAIII!~i!
F a k u l t a s 'l'elcnologi P e r i a n i a n
I n s t i t u t P e r t a n i a n i3ogor
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
BAKULT AS TEKNOLOGI P&R!I!ANIAN
RANCANGAPI DAN UJI TGXNIS
PROT 01' IPE ALAT PSNh'PUitG I K A N SEN I IvIEKAi4 1s
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k mernperoleh g e l a r
SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN
Pada J u r u s a n PiEKANISASl PERIPANUN ,
F a k u l t a s Teknologi P e r t a n i a n ,
I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor
Oleh
AHMAD SUBWLN AS'ADY
B 17.0319
D i l a h i r k a n pada t a n g g a l 2 3 Nopember 1961
d i Jepara
Tanggal l u l u s : 15 k e i 1986
ogor,
20
Juni 1986
Ir. Sutrisno
Dosen Pembimbing Dendamping I1
I
P u j i dan syukur p e n u l i s p a n j a t k a n k e n a d i r a t A l l a h s w t ,
atas r a h m t dan petunjukNya p e n u l i s d a p a t rnenyelesaikan
skripsi ini.
Terima k a s i h setulusriya p e n u l i s sampaikan Kepada
1. D r . I r .
Hadi Karia f i r w a d a r i a s e b a g a i d o s e n pembimbing
utama,
2. M o h m a d S a l e h , MSc. dan Ir. S u t r i s n o s e b a g a i dosen pem-
birnbing pendamping,
3 . Pimpinan Sub Elalai P e n e l i t i a n P e r i k a n a n Laut J a k a r t a yang
t e l a h me~nberibantuan d a m ,
4 . Karyawan bengkel Tip-Top,
para t e k n i s i bengkel Iyekanisasi
P e r t a n i a n dan bengkel Sub balai P e n e l i t i a n Yerikanan Laut
yang t e l a h rnembantu p e n u l i s selama rue l a k u k a r ~p e n e l i t i a n .
Sernoga p e n e l i t i a n i n i d a p a t bermanfaat bagi perkembanga n lvlekanisasi P e r t a n i a n khususnya dan ruasyarakat pada umumnya.
Bogor,
J u n i 1986
Penulia
KATA PENGNlbAi2
. . . . . . . . . .
. . .
DAFTN?tiAMBAl7 . .
DAlTkR LAisfPI RAN . .
1 . PZNUAHULIJAN . . .
A . Ln'l'i~i?BELAKAITG .
DPF'I'Al? TABEL
.
B
TUJUAN
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. .
.
.
. . . . . . . .
PENELITIAN . . . . . . . .
. TINJ'UAIU PUSTAKA . . . . . . . . .
A . 'I'EPUNG I K A N . . . . . . . . . .
1. Teknologi Pengolnhan Tepung Ilcan . .
2 . Kandungan. Pungsi clan Kegunaan
..
U . PERALATAN PEREDUKSI PARTIKG . . . .
11
.
. . . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . . . .
1 Penggiling Palu
.
.
.
.
C
I11
2
.
Penggiling P i r i n g
SUMBER TENAGA
.
. . . . . . . .
........
.........
. . . . .
RANCBNGAN &AT PEXlEPUNG I K A I ? SEidlI 1"iANI.S
A
KRITERI A RANCANGAN
B
RANCANGAN
.
.
.
.
FUNGSIONAL
1 Pengumpanan
2
Mekanisrne P e n g g i l i n g a n
. . . . . .
4 Sistern Transrnisi . . . . . . .
c.
STRUKTURAL . . . . . . .
3 P e n g a t u r "ClearanceIf
RANCAI'TGAN
1
.
. . . . . . .
Corong Pertgui~~panan
Hal aman
iii
vii
viii
. . . . . . .
3 . P e n g a t u r C e l a i ~a n t a r G e r i n d a . . . .
IV
2
. Ruang
4
. Kangka . . . . . . . . . . .
Penggilingan
. ANALISA TEKNlK . . . . . . . . . .
. WSITAS
. .
B . E;EBUTUHAN TENAGA .
C . KEHILANGAN TENAGA
D . SISTl$M THANSMISI .
. . .
. . .
. . .
. . .
E . PEMILIHAN KOMPONdN
. . .
1. R o d a g i l a
. .
. . .
2 . Poros . . .
. . .
Y . PMNGUJ 18il ALAY . .
. . .
A . BAHAiil DAN A L A ~ .
. . *
6 . TEMPAT DAN W W U .
. . .
C . !&Y ODA . . . .
. . .
D . PROSEIIUR . . . .
. . .
Y I . HASIL DAN PENAHASAN
. . .
A . PRW OT IEE ALAT .
. . .
1 . K o n s t r u k s i S a l u r a n Pengumpanan . . .
2 . K o n s t r u k s i Ruang P e n g g i l i n g a n . . .
3 . K o n s t r u k s i Rangka d a n S i s t e m T r a n s n i s i
4 . Kodagila . . . . . . . . . .
B . PkIVGUJUN ALkY . . . . . . . . .
A
1
2
ALAT
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. Pengaruh C e l a k ~a n t a r G e r i n d a d a n L i n
tasan . . . . . . . . . . .
. Pengaruh Kadar A i r
bahan Baku
. . .
Halaman
.Kapasitas Alat . . .
4. Rendemen . . . . .
V I I . AWALlSA EKUNOMI . . . . .
A . BIAYA PEMBUATAN ALAT . .
B . A N B L l S A tiAiiGA J U A L ALA'I' .
3
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . .
. . .
C . A N A L l S A B I A Y A PbNGGUNBAN A M ' . .
V I I I . KESlYi€'ULAN DAN SARAN . . . . . .
A . KkSIIViYULAN . . . . . . . .
B
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. SARAN . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . .
DAETAK PUSTAKA . . . . . . . . . . .
LAMTIRAN
64
65
67
67
69
69
72
72
73
74
101