IDENTIFIKASI DRUG RELATED PROBLEMS (DRPs) PADA PASIEN PENYAKIT PARU OBSTRUKTIF KRONIK (PPOK) RAWAT INAP DI RS PARU JEMBER TAHUN 2011
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
http
http
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
IDENTIFIKASI DRUG RELATED PROBLEMS (DRPs) PADA PASIEN
PENYAKIT PARU OBSTRUKTIF KRONIK (PPOK) RAWAT INAP
DI RS PARU JEMBER TAHUN 2011
SKRIPSI
Oleh
Rilli Pustikaningtiyas
NIM 082210101028
FAKULTAS FARMASI
UNIVERSITAS JEMBER
2012
.u
igilib
igilib
.u
ac
nej.
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
ig
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
http
.id/
.id/
SKRIPSI
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.u
.u
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
/dig
:/
http
.id/
.id/
.id/
.id/
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
IDENTIFIKASI
(DRPs) PADA PASIEN
ib.u
ib.u
ib.u DRUG RELATED PROBLEMS
l
l
l
i
i
i
g
g
g
i
i
i
PENYAKIT
PARU OBSTRUKTIF
INAP
d KRONIK (PPOK) RAWAT
://d
p://d
tp://
htJEMBER
http
DI RS PARU
TAHUN 2011 htt
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
ac
nej.
.id/
ac
nej.
.u
.u
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
ttp syarat
ttp akhir dan memenuhi salahhsatu
http diajukan guna melengkapi htugas
http
untuk menyelesaikan Program Studi Farmasi (S1)
dan imencapai
gelar Sarjana Farmasiid/
d/
d/
ac.i
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
/d
ttp:/
RillihPustikaningtiyas
d/
ac.i
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.
gilib
i
d
/
/
:
.u
igilib
igilib
.u
ac
nej.
.id/
une
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
http
.id/
.id/
ac
nej.
.u
igilib
/dig
:/
http
http
.
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
ac
nej.
.u
http
http
http
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
UNIVERSITAS
JEMBER
/
.id/
2012
j.ac
.id
j.ac
une
une
.
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
ac
nej.
http
FAKULTAS
FARMASI
/
.id
j.ac
/dig
:/
http
http
gilib
i
d
/
/
:
http
http
gilib
i
d
/
/
:
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.id/
ac
nej.
.id/
.id/
http
.id/
ac
nej.
/dig
:/
http
http
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
gilib
i
d
/
/
:
NIM 082210101028
d/
ac.i
.id/
ac
nej.
.u
.u
Oleh
igilib
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.
.
nej.
igilib
.u
ac
nej.
ig
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
ac
nej.
nej.
1. Allah Swt. ig
yang
lib.u saya
lib.u selama perjalananighidup
lib.uselalu melimpahkan karunia-Nya
i
i
i
g
i
/d
/d
://d
ttp:/ saya kepada-Nya. http:/
http detik ini, tiada henti rasahsyukur
sampai
http
2.id/Ibunda Suyati, S.Pd dan Ayahanda
Setiyoko, S.Pd tercinta
id/ yang telah memberikan
id/
.
.
.
ac
nej.
.id/
ac
nej.
ac
nej.
ac
nej.
/dig
:/
http
nasihat, kasihibsayang,
doa, pengorbanan,
lib.udalam
lib.udukungan dan semuanya
l .u
i
i
i
g
g
g
i
i
i
://d
://d
://d
rangkaian
http
http saya.
http perjalanan nafas kehidupan
.u
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
http
.id/
d/
Skripsi
.id/ ini saya persembahkan
ac.i untuk :
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
PERSEMBAHAN
http
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
http
/dig
:/
http
3. Guru – guru TK, SD, SMP, SMA serta dosen – dosen yang telah memberikan ilmu
.id/
.id/
.id/
.id/
c
c
c
c
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
yang bermanfaat bagi
saya.
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
g
4. Almamater
://di
://di
://di Jember.
://diFakultas Farmasi Universitas
://di
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
h
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.u
igilib
.u
igilib
.u
ac
nej.
/dig
:/
http
http
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http iii
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
ac
nej.
.id/
ac
nej.
.u
.u
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
ac
nej.
.id/
ac
nej.
.u
.u
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
ig
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
http
httpMOTO
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
/
/
/
/
c.id
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
ne
.uYang
.une petunjuk kepadaku,ildan
.une aku, maka Dia yangilmemberi
.une “Yang telah menciptakan
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
i
i
g
g
g
g
g
://di
://di yang
://di dan apabila aku sakit,ttpDialah
://di makan dan minum kepadaku,
://di
memberi
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
h
menyembuhkan aku, dan Yang akan mematikan aku, kemudian akan menghidupkan
d/
ac.i
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.id/
.id/
c
ac
ac
aku (kembali), dannYang
ej.a kuinginkan akan mengampuni
nej.
nej. kesalahanku pada hari
lib.u
lib.u
lib.u
i
i
i
g
g
g
i
i
i
://d
://dAsy-Syu’ara 26 : 78 – 82).
://d kiamat” (terjemahan tSurat
http
h tp
http
/dig
:/
http
/
/
.id/ Apabila penyakit .ac.id/
cobatnya.
c.id “Setiap penyakit ada
c.idNabi Muhammad Saw.j.bersabda,
a
a
a
.
.
j
j
nej
ne
ne
ne
u
u
u
u
.
.
.
.
b
b
b
b
li ijin
li
li
telah bertemuigdengan
obatnya, maka akanig
kesembuhan, idengan
ili
g
d gi
d mendatangkan
d i
digi
/
/
/
/
/
/
/
/
://di
:
:
:
:
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h (H.R. Muslim).
h
h
Allah”
g
g
//dig bersyukurlah. AllahttMaha
://di
://diBesar” (Rilli Pustikaningtiyas).
:Selalu
p
p
p
t
t
t
t
h
h
h
http
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.u
igilib
.u
igilib
.u
ac
nej.
/dig
:/
http
http
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http iv
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
ac
nej.
.id/
ac
nej.
.u
.u
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
/dig
:/
http
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u kesuksesan yang luar
“Nafas adalahilikarunia
b.u sederhana tetapi awal
ilibbiasa.
ilibsebuah
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
ig
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
http
PERNYATAAN
http
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
/
/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
Saya yang b
bertanda
.une
.une tangan di bawah iniilib: .une
b
i
i
l
l
i
i
g
g
g
ig
://di
://di
://di
://dPustikaningtiyas
nama t:tRilli
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
NIM
: 082210101028
/
/
.id/
c.id
cyang
c.id bahwa karya ilmiah
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
menyatakan
dengan
sesungguhnya
berjudul
“Identifikasi
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g Kronik
g
g
ig
Drug Related
Penyakit Paru Obstruktif
://di
://di
://dPasien
://di Problems (DRPs) Pada
://di
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
h
d/
ac.i
(PPOK) Rawat Inap di RS Paru Jember Tahun 2011” adalah benar – benar hasil karya
/
/
.id/
.id/
kecuali jika dalam
substansi disebutkan
c.id
c.id sumbernya, dan belum
cpengutipan
csendiri,
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
.unSaya
.une bukan karya jiplakan.
.une institusi manapun,ilibserta
.une pernah diajukanilibpada
b
b
i
i
l
l
i
i
g
g
g
g
g
://di
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
bertanggung
jawab atas keabsahanhdan kebenaran isinya sesuaihdengan sikap ilmiah
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
yang
.id/ harus dijunjung tinggi.c.id/
ac
nej.
a
nej.
ac
nej.
ac
nej.
u
.u
Demikianilipernyataan
ini saya buat dengan
b.u
ilibtekanan
ilib. sebenarnya, tanpa adanya
/dig
/dig
/dig
:/
:/
tp:/ bersedia mendapat sanksi
dan paksaan
http akademik jika
http dari pihak manapunhtserta
ternyata
di kemudian hari pernyataan
ini tidak benar.
/
/
/
http
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
d/
ac.i
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.u
igilib
.u
igilib
.u
ac
nej.
/dig
:/
http
http
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http v
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
:/
http
.id/
ac
nej.
/dig
/di
:/
http
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.u
NIM 082210101028
gilib
http
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
/dig
:/
http
d/
Rilli.iPustikaningtiyas
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
/dig
:/
http
Yang menyatakan,
d/
ac.i
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
lib.u
i
g
i
Jember, 15 Oktober
://d 2012
http
http
http
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id
.id
.id
ac
nej.
/dig
:/
http
igilib
.u
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
ig
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
d/
ac.i
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
http
http
://
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.u
.u
igilib
/dig
:/
http
http
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http vi
.id/
.u
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
http
igilib
/dig
:/
http
http
Dosen Pembimbing Anggota : Drs. Wiratmo, M.Sc., Apt.
nej.
ac
nej.
.id/
.id/
http
d/
ac.i
http
/dig
:/
http
Pembimbing nej.ac
j.ac
e
n
u
u
u
.
.
lib.Arya Sidemen, SE., M.PH.
gilib
gilib Pembimbing Utama//dig: idr.
i
i
Dosen
d
d
/
/
/
/
:
:
:
http
.u
.u
http
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
ac
nej.
ac
nej.
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
/dig
:/
http
http
.u
.u
.id/
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.u
.id/
ac
nej.
http
.id/
ac
nej.
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
http
gilib
i
d
/
/
:
Oleh
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.id/
http
ac
nej.
/
/
/
c.id
c.idRilli Pustikaningtiyasj.ac.id
a
a
.
.
j
j
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
NIM 082210101028
g
g
g
g
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
.u
.u
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.u
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
n
lib.u
i
g
i
d
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
ac
nej.
.id/
.id/
.u
d/
ac.i
/dig
:/
http
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
c
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
PENYAKIT PARU
OBSTRUKTIF KRONIK
(PPOK) RAWAT INAP ne
.une
.une
b
b
i
i
lib.u
l
l
i
i
i
g
g
g
g
i
i
i
DI RS PARU JEMBER
TAHUN 2011
://di
://d
://d
://d
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
.u
http
.id/
http
ac
nej.
IDENTIFIKASI DRUG RELATED PROBLEMS (DRPs) PADA PASIEN
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
p
httSKRIPSI
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
http
gilib
i
d
/
/
:
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
ig
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
http
PENGESAHAN
http
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
/
/
/
/
c.id
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
Drug Related Problems
.une
.une (DRPs) Pada PasienilibPenyakit
.une
.une Skripsi berjudul il“Identifikasi
b
b
b
i
i
i
l
l
i
i
g
g
g
g
/dig di RS Paru Jember Tahun
://di
://di 2011” telah
:/Inap
://di Kronik (PPOK) Rawat
://di
Paru Obstruktif
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
h
diuji dan disahkan oleh Fakultas Farmasi Universitas Jember pada :
/
/
/
.id/
c.id
c.id
c.id 2012
chari,
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
tanggal
:
Senin,
15
Oktober
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
tempat ://dig
: Fakultas Farmasi Universitas
://di
://di
://di Jember
://di
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
h
/
/
c.id
c.id
a
a
.
.
.
j
j
j
Dosen Pembimbing
Dosen
.une
.une Pembimbing Anggota,
.une Utama,
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
g
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
.id/
.id/
.id/
.id/
c
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
dr. Arya Sidemen,ne
SE., M.PH.
Drs. Wiratmo, M.Sc., Apt.
.une
.une
.u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g NIP.195910271998021001
g
NIP.196309161989031008
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
d/
ac.i
Dosen Penguji aI,c.id/
.id/
ac
nej.
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
http
http
http
http
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.id/
d/
Dosen
ac.i Penguji II,
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
Tim Penguji
d/
ac.i
Holidah, S.F., M.Farm.,
Lestyo Wulandari,
/
/S.Si., Apt., M.Farm.
/ Apt.
/
.idDiana
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
NIP.197812212005012002
NIP.197604142002122001
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
g
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
/
.id
j.ac
une
.
gilib
i
d
/
/
:
http
/ Mengesahkan
/
/
c.id
c.id
a
a
.
.
j
j
Dekan
.une
.une Jember,
.une Fakultas Farmasi Universitas
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
g
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
.id
j.ac
.id/
.un
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.u
igilib
.u
igilib
.id/
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
http
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
/dig
:/
http
http
http vii
.id/
ac
nej.
.u
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.u
.u
.u
http
n
ib.u
gil
NIP.196902011994031002
://di
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
http
http
http
.id/
c
Prof.eDrs.
j.acBambang Kuswandi, M.Sc.,
ej.a Ph.D.
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
ig
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
/dig
:/
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ttp
hRINGKASAN
ac
nej.
.u
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
http
gilib
i
d
/
/
:
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
/dig
:/
http
/
/
/
/
c.id
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
ne
Problems (DRPs)
Pada Pasien Penyakit
Paru
.un
.une
.uRelated
.une Identifikasi Drug
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
dig
://di
://di 2011; Rilli
://di di RS Paru Jember tTahun
://Kronik
://di
Obstruktif
(PPOK) Rawatttp
Inap
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
h
Pustikaningtiyas, 082210101028; 2012; 67 halaman; Fakultas Farmasi Universitas
Jember.
Drug Related Problems (DRPs) merupakan kejadian yang tidak diharapkan
dari pengalaman pasien akibat atau diduga akibat terapi obat sehingga kenyataannya
potensial mengganggu keberhasilan penyembuhan yang diharapkan. Kategori DRPs
meliputi indikasi yang tidak diterapi, obat dengan indikasi yang tidak sesuai, obat
salah, interaksi obat, overdosis (dosis lebih), dosis subterapi, Adverse Drug Reactions
dan kegagalan dalam menerima obat.
Penyakit Paru Obstruktif Kronik (PPOK) merupakan penyebab utama
kematian keempat di dunia (GOLD, 2011). Badan Kesehatan Dunia memperkirakan
65 juta orang menderita PPOK, lebih dari 3 juta orang meninggal karena PPOK pada
tahun 2005 dan akan menjadi penyebab utama ketiga kematian di seluruh dunia pada
tahun 2030 (WHO, Tanpa Tahun). Prevalensi PPOK diperkirakan akan meningkat
sehubungan dengan peningkatan usia harapan hidup penduduk dunia, pergeseran pola
penyakit infeksi yang menurun sedangkan penyakit degeneratif meningkat serta
meningkatnya kebiasaan merokok dan polusi udara. Berdasarkan hasil penelitian,
prevalensi PPOK meningkat dari tahun ke tahun yaitu dari sekitar 6% di periode
tahun 1960-1979 mendekati 10% di periode tahun 2000-2007.
Salah satu terapi farmakologis PPOK adalah penggunaan obat yang ditujukan
untuk mengurangi gejala dan komplikasi. Di sisi lain penggunaan obat yang tidak
benar dapat menjadi penyebab morbiditas pasien dan bahkan kematian. Secara
umum, masalah yang berkaitan dengan penggunaan obat dapat disebut dengan istilah
Drug-Related Problems (DRPs). Dalam rangka meningkatkan penggunaan obat yang
rasional, farmasis memiliki peran penting terutama dalam mengidentifikasi serta
viii
memecahkan masalah-masalah yang berkaitan dengan penggunaan obat atau Drug
Related Problems (DRPs) baik yang bersifat potensial maupun aktual. Oleh karena
itu tujuan penelitian ini adalah mengetahui distribusi dan gambaran Drug Related
Problems (DRPs) pada pasien Penyakit Paru Obstruktif Kronik (PPOK) rawat inap di
RS Paru Jember.
Jenis penelitian ini adalah penelitian non-eksperimental karena penelitian ini
dilakukan terhadap kejadian atau fenomena yang telah terjadi yang penyebabnya
bukan karena perlakuan dari peneliti, dengan rancangan deskriptif karena penelitian
ini menggunakan teori umum untuk membuat gambaran atau deskripsi tentang suatu
keadaan secara objektif dan menjelaskan seperangkat data yang dilakukan secara
retrospektif atau melakukan pengumpulan data dengan menggunakan Rekam Medik
Kesehatan (RMK). Populasi penelitian adalah seluruh pasien dengan diagnosa PPOK
di Rumah Sakit Paru Jember mulai dari tanggal 1 Januari – 31 Desember 2011. Besar
sampel sebanyak 80 pasien (151 resep) dan pengambilan sampel dilakukan dengan
metode Simple Random Sampling. Kategori DRPs yang diteliti adalah indikasi butuh
obat, obat salah, dosis terlalu tinggi, dosis terlalu rendah, obat tanpa indikasi yang
sesuai, dan interaksi obat.
Berdasarkan hasil penelitian didapatkan distribusi dan gambaran Drug Related
Problems (DRPs) pada pasien Penyakit Paru Obstruktif Kronik (PPOK) rawat inap di
RS Paru Jember yaitu jenis kelamin laki – laki 68 pasien (85%) dan perempuan 12
pasien (15%), usia terbanyak adalah 60 – 69 tahun, perkerjaan terbanyak adalah
petani 27 pasien (33,75%); pasien yang mengalami DRPs sebanyak 53 pasien
(66,25%) dan pasien yang tidak mengalami DRPs sebanyak 27 pasien (33,75%);
kategori indikasi butuh obat 13 pasien (16,25%), obat salah 10 pasien (12,5%), dosis
terlalu rendah 20 pasien (25%), dosis terlalu tinggi 1 pasien (1,25%), obat tanpa
indikasi yang sesuai 17 pasien (21,25%), interaksi obat 20 pasien (26,25 %).
ix
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
.u
/dig
:/
http
http
d/
Puji syukur ke hadirat
dan karunia-Nyaac.id/
.irahmat
.id/ Allah Swt. atas segala
j.
j.ac
j.ac
ne
ne
ne
.u
.u
.u
sehingga penulis
igilib Drug
igilib dengan judul “Identifikasi
igilibdapat menyelesaikan skripsi
u
.
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
tp
htPRAKATA
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
/dig
://d
://d
p://d
http Kronik (PPOK)
http Penyakit Paru Obstruktif
httProblems
Related
(DRPs) Pada Pasien
http
Rawat
untuk memenuhi id/
/
/ Tahun 2011”. Skripsi ini.iddisusun
.
.id/ Inap di RS Paru Jember
c
c.id
a
a
.
.
j.ac
j
j
e
e
e
n
n
n
salah satu syarat ibdalam
menyelesaikan
pendidikan
strata
satu
(S1)
pada
Fakultas
u
u
u
.
ib.
ib.
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
:/
http
igil
igil
l
digi
://d
http
://d
http
Farmasi
Jember.
p://
httUniversitas
http
/dig
:/
http
Penyusunan skripsi ini tidak lepas dari bantuan berbagai pihak. Oleh karena
d/
i
.id/
.id/
.id/
.
c
c
c
c
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
itu, penulis menyampaikan
ucapan terima kasih kepada:
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g Farmasi
g
ig
1. Drs. :Bambang
Kuswandi, M.Sc.,
selaku Dekan Fakultas
//dig
://di
://di
://dPh.D.
://di
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
h
Universitas Jember atas kesempatan yang diberikan kepada penulis untuk
/
/
/
/
c.id
c.id
c.id
c.id menyelesaikan skripsij.aini;
a
a
a
.
.
.
j
j
j
ne
.uDosen
.une
.uneSE., M.PH. dan Drs.ilibWiratmo,
.une 2. dr. Arya Sidemen,
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
M.Sc.,
Apt.
selaku
g
g
g
g
g
://di
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h perhatian guna
h
h
h
Pembimbing
yang telah meluangkan
waktu, pikiran serta
/
/
skripsi ini;
.id/pengarahan demi terselesaikannya
.id/ memberikan bimbingan
c.id
c.id
cdan
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
ne Lestyo Wulandari, S.Si.,
.unApt.,
.uIbu
.uneS.F., M.Farm., Apt. idan
3. Ibu Diana Holidah,
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
g
ig
ig
ig
://di
://ddan
://dsegala
://dselaku
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
M.Farm.
Dosen
Penguji
atas
masukan,
perhatian,
waktunya
h
h
h
h
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
/
/
/
/ selama penulisan skripsi .ini;
c.id
c.id
c id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e S.F., M.Sc., Apt. selaku
4. Ibu Lusia Oktora
.une
.une Dosen Pembimbing iAkademik
.unRKS,
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
g
g
g
dig
yang
telah
mahasiswa;
://di
://di
://menjadi
://di membimbing saya selama
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
.id
j.ac
une
.
gilib
i
d
/
/
:
http
5.
d/
ac.i
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
6.
Guru – guru saya di TK Dharma Wanita I Purwokerto, SD Negeri Ngadiluwih I,
.id/
.id/
.id/
ac dosen - dosen yang telah
SMP Negeri I Ngadiluwih,
j.ac
j.serta
j.ac SMA Negeri 2 Kediri
e
e
e
n
n
n
u
u
u
.
ilib.
ilib.
gilibmenyampaikan ilmu yang
mendidik
//digbermanfaat bagi saya; //dig
//didan
/dig
:/
http
:
http
:
http
:
http
Pimpinan RS Paru Jember yang telah memberikan ijin penelitian serta Ibu Lusi,
/
.id/ Reza dan semua staf .dari
.id/ Mas Andi, Mas Jamil,
bagian
Rekam Medik RSac.id/
c.id
cMas
a
a
.
j
j
nej.
ne
ne
u
u
u
.
.
.
b
b
b
i
i
Paru Jember
telah membantu proses
li
lpenelitian;
lyang
g
digi
digi
digi
/
/
/
/
/
/
://di
:
:
:
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
7. Kedua
orang tua saya Ibunda hSuyati, S.Pd dan Ayahanda hSetiyoko, S.Pd yang
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
saya hingga saya
/dapat tumbuh dewasa. .id/
/
.id/ telah mendidik dan .amembesarkan
c.id
c.id
a
.
j.ac
j
j
e
e
e
n
n
n
u
u
u
.
.
.
g
gilib
gilib
gilib
i
i
i
d
d
d
/
/
/
/
/
/
://di
:
:
:
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
x
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
.u
igilib
igilib
.u
ac
nej.
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
ig
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
8. Semoga
Ibunda dan
http
httpyang berbakti dan membanggakan
http saya bisa menjadi anak
http
/
/
/
/ Ayahanda. Aamiin;
c.id
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
ne Arwenda yang menjadi
.unsaya.
.une inspirasi dan motivasi
.uRikki
.une 9. Adik tersayang
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
ig
ig
dig adik;
://di
://kepada
://ddapat
://dsaya
://di
Semoga
bisa menjadi kakakttyang
memberi contoh tbaik
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
h
10. Keluarga besar saya, Almarhum Kakek Samidi Praptodihardjo, Almarhum
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
/dig
:/
http
http
http
http
http
.id/
.id/
c
j.ac
j.acsemua keluarga besarnsaya
j.aSuryadi,
Nenek Mursih, Kakek
Nenek Jumanah
dan
e
e
e
n
n
u
u
u
.
.
ilib. serta dalam kehidupan
gilib
gilibsaya selama ini, terima//kasih;
gberperan
i
i
i
yang telah
d
d
d
/
/
/
/
:
:
:
11. Praptono, S.T., atas doa, motivasi, nasihat, perhatian dan pengertian yang telah
/
d/
.id/ ini;
.id/ diberikan selama ini serta
dalam penyusunan
c.id
cskripsi
c.ibantuan
a
a
a
.
.
.
j
j
j
ne
une
.Tining,
.une(Putri, Aulia, Anissa,
b
b
i
i
l
l
lib.u terbaik saya MC_LIKE
12. Sahabat -igisahabat
i
i
g
g
g
://di
://di
://di
://d
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h dan Aqita), Denok, Sinta,hDanni, Niken, Intan,
h
Almarhum
Lala, Ivana, Kinanthi,
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
/
/
.id/ selama ini dalam
.id/ Nirma, dan Lusi, .terima
c.id
ckalian
c.id kasih atas ketulusan
a
a
a
.
.
j
j
j
e begitu indah;
.une
.une
.unyang
persahabatanilikita
b
b
b
i
i
l
l
i
i
g
g
g
g
://di
://di Ulva, Ina,
://di(Niken, Danni, Mutia,
://–di teman kos Mastrip II/23A
p
p
p
p
t
t
t
t
13. Teman
Emy,
t
t
t
t
h
h
h
h
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
Mbak Iin, Mbak Dizta), kos /Kalimantan 8/45 (Mbak
/
/ Hajeng, Ina, Nai, Ayu, Bela,
d/
i
.
c.id
c.id
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
Nely, Mbak Ninik,
yang sangat baik
une
.unsaat
.kekeluargaan
.uneMbak Ririn, Tyas) atas
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
g
kitatbersama;
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
.id
j.ac
une
.
gilib
i
d
/
/
:
http
14. KKT Kecamatan Sumberbaru terutama kelompok 65 Desa Gelang (Vivin, Heny,
/
/
/
.id/ Mas Galuh, Bundan, .Kharis,
c.id
c.id kasih atas segala cerita,
c.id Gayuh, dan Wahid),j.terima
a
a
a
.
j
j
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g kita;
g kekompakan dan kebersamaan
canda, tawa,
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h tak terlupakan;
h 2008 (Pharmacute’08) yang
h
15. Teman
– teman Farmasi angkatan
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
http
.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
h
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.u
igilib
.u
igilib
.u
ac
nej.
/dig
:/
http
http
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http xi
http
http
.id/
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
/dig
:/
http
p
httPenulis
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
Jember,tt15
p Oktober 2012
http
ac
nej.
.u
.u
.u
.u
ac
nej.
/dig
:/
http
.id/
.id/
.id/
dapat
id/ bermanfaat.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
a
nej.
a
nej.
u
Penulis gjuga
yang membangungdari
lib.usemua
lib.saran
lib.umenerima segala kritikigdan
i
i
i
i
i
/d
://d
://d
ttp:/kesempurnaan skripsi ini.
pihak hdemi
semoga skripsi ini
http
httpAkhir kata, penulis berharap
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
/
16.
.id/ disebutkan satu per satu.
.id/ Semua pihak yang tidakcdapat
c.id
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
ig
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
j.ac
e
n
Halaman
u
ilib.
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
ttp
ISI
hDAFTAR
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
/dig
ig
/d
HALAMAN
i
ttp:/
ttp
ttp SAMPUL .................................................................................................
http
h
h
:/
http
h
HALAMAN JUDUL ................................................................................................... ii
/
/
/
.id/
c.id
c.id
c.id ................................................................................
cHALAMAN
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
PERSEMBAHAN
iii
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
ig
HALAMAN
...................................................................................................
iv
://di
://di
://di
://dMOTO
://di
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
h
HALAMAN PERNYATAAN ..................................................................................... v
/
/
/
.id/
PEMBIMBING
vi
c.id
c.id
c.id....................................................................................
cHALAMAN
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.unevii
.une
.une
.une HALAMAN PENGESAHAN
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
...................................................................................
i
i
i
i
g
g
g
g
g
://di
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
h
RINGKASAN
...........................................................................................................
viii
/
/
PRAKATA
...................................................................................................................
x .id/
.id/
c.id
c.id
ac
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
n
n
n
u
u
u
DAFTAR ISI ..............................................................................................................
ilib. xii
ilib.
ilib.
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
/dig
/dig
/dig
:/
:/
:/
DAFTAR
xv
http
http
http TABEL .....................................................................................................
http
/dig
:/
http
DAFTAR
GAMBAR ................................................................................................
xvi
/
/
/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
DAFTAR LAMPIRAN
.unxvii
.une
.une...........................................................................................
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
g
BAB 1. tPENDAHULUAN
..........................................................................................
1
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
.id
j.ac
une
.
gilib
i
d
/
/
:
http
d/
ac.i
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
1.1 Latar Belakang ........................................................................................ 1
id/
id/
id/
c.
c.
c. ..................................................................................
1.2 Rumusan Masalah
ej.2a
ej.a
ej.a
b.un
b.un
b.un
li
ili
ili
1.3/Tujuan
2
digi Penelitian ....................................................................................
/dig
/dig
:/
http
http
:/
http
:/
http
/dig
:/
http
1.4 Manfaat Penelitian .................................................................................. 3
/
/
BAB
4 c.id/
.id/ 2. TINJAUAN PUSTAKA
c.id
c.id .................................................................................
ac
nej.
lib.u
i
g
i
d
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
d/
ac.i
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
/dig
.u
ac
nej.
:/
http
/
c.id
c.
c.
a
a
a
.
.
.
j
j
j
2.1.3 Patofisiologi
.une 7
.une
.une PPOK .............................................................................
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
/dig
://di
://di
:/.....................................................................
://di Manifestasi klinik PPOK
2.1.4
8
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
2.1.2 Etiologi PPOKid.....................................................................................
5
/
id/
2.1.5 Gejala - gejala PPOK........................................................................... 9
.id/
.id/
.id/
c
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
2.1.6 Klasifikasi
PPOK...............................................................................
10
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
g
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
xii
igilib
.u
ac
nej.
.id/
.id/
.id/
.id/
igilib
nej.
nej.
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
4
h
h
h 2.1.1 Definisi PPOK .....................................................................................
/
:/
http
a
a
a
nej.
.u 4
.u
.u
2.1 Penyakit
gilib
gilib(PPOK) ..........................................
gilib Paru Obstruktif Kronik
igilib
.u
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
ig
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
ttp
2.2 Drug
12
http
httpRelated Problems (DRPs)h...........................................................................
http
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
d/
ac.i
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
2.2.1 Obat Tanpa Indikasi
12
id/
id/ yang Sesuai ......................................................
/
c.id
c.
c.
a
a
a
.
.
.
j
j
j
2.2.2 Indikasi
.une13
.une
.uneButuh Obat ...........................................................................
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
g
://di
://di
://di
://di Obat Salah .........................................................................................
2.2.3
13
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
2.2.4 Dosis Terlalu Rendah ........................................................................ 13
.id/
.id/
.id/
c
j.ac
j.ac
2.2.5 ReaksinObat
ej.a yang Tidak Dikehendaki
ne14
ne...............................................
lib.u
lib.u
lib.u
i
i
i
g
g
g
i
i
i
2.2.6
14
://d
://d
://d Dosis Terlalu Tinggit..........................................................................
http
h tp
http
/dig
:/
http
2.2.7 Interaksi Obat .................................................................................... 14
/
/
/
.id/Obat ......................................................................................................................
19
c.id
c.id
c.id
c2.3
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une19
.une
.uneObat .....................................................................................
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
2.3.1
Definisi
i
i
i
i
g
g
g
g
g
://di
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h 2.3.2 Dosis Obat .........................................................................................
h
19
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
/
/
2.3.3 Farmakokinetika
20 .id/
c.id
c.id Obat .......................................................................
a
a
.
.
j.ac
j
j
e
e
e
n
n
n
u
u
u
2.3.4 Penggolongan
Obat PPOK ................................................................
ilib. 20
ilib.
ilib.
g
g
g
://di
://di
://di Hasil yang Diinginkan
p
p
p
t
t
t
2.3.5
.......................................................................
36
t
t
t
h
h
h
http
/dig
:/
http
2.4/Rumah Sakit ........................................................................................................
36
/
/
.id
j.ac
une
.
gilib
i
d
/
/
:
http
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
2.4.1 Definisi
.une36
.une
.uneRumah Sakit ........................................................................
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
g
2.4.2
36
://di
://di
://di
://di Tugas Rumah Sakit............................................................................
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
2.4.3 Fungsi Rumah Sakit .......................................................................... 37
/
/
/
.id/Rekam Medik ......................................................................................................
c.id
c.id
c.id
c2.5
37
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
gDefinisi Rekam Medik ......................................................................
g
2.5.1
37
://di
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h 2.5.2 Kegunaan Rekam Medik
h
...................................................................
38
/
/
BAB
39 c.id/
.id/ 3. METODE PENELITIAN
c.id
c.id ............................................................................
ac
nej.
lib.u
i
g
i
d
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
d/
ac.i
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
/dig
.u
ac
nej.
:/
http
/
c.id
c.
c.
a
a
a
.
.
.
j
j
j
3.2.2 Sampel
.une39
.une
.une...............................................................................................
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
dig Penelitian ...................................................................................
://di
://di
://di
://Bahan
3.3
40
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
3.2.1 Populasi .............................................................................................
39
id/
id/
3.4 Kriteria Pengambilan Sampel ............................................................. 40
.id/
.id/
.id/
c
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
3.4.1 Inklusin................................................................................................
40
.une
.une
.u e
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
g
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
xiii
igilib
.u
ac
nej.
.id/
.id/
.id/
.id/
igilib
nej.
nej.
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h ......................... 39
h 3.2 Populasi, Sampel danhMetode Pengambilan Sampel
/
:/
http
a
a
a
nej.
.u 39
.u
.u Penelitian ...........................................................................
3.1 Rancangan
gilib
gilib
gilib
igilib
.u
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
ig
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
3.4.2
41
http
http
http Eksklusi ....................................................................................................
http
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
d/
ac.i
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
3.5 Definisi Operasional..............................................................................
41
id/
id/
/
c.id
c.
c.
a
a
a
.
.
.
j
j
j
ne Waktu Penelitian .............................................................
3.6 Tempat
.une42
.une
.udan
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
dig
://di
://di
://di...............................................................
://Prosedur
3.7
Pengumpulanttp
Data
42
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
3.8 Analisis Data .......................................................................................... 42
.id/
.id/
.id/
ac
j.ac
j.ac ....................................................................................
3.9 KerangkaneKerja
ne43
nej.
lib.u
lib.u
lib.u
i
i
i
g
g
g
i
i
i
BAB 4. HASIL
44
/d
://d
:/....................................................................
://d DAN PEMBAHASAN
http
http
http
http
/dig
:/
http
4.1 Hasil........................................................................................................ 44
d/
ac.i
nej.
u
.
gilib
i
d
/
/
:
une
une
une
. 45
. Usia .......................................
4.1.2igProfil
ilib. Demografi Pasien Berdasarkan
igilib
igilib
/dig
://d
://d
://d
http
http Berdasarkan Pekerjaan ..............................
http4.1.3 Profil Demografi Pasien
46
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
/
.id
j.ac
une
http
d/
ac.i
nej.
.u
ac
nej.
ac
nej.
/dig
g
ig
://d(DRPs)
://di Drug Related Problems
p
p
p
t
t
t
4.1.5
Profil
Distribusi
dan
Gambaran
..... 48
t
t
t
h
h
h
http
.
gilib
i
d
/
/
:
.id/
/ Pasien yang..........
4.1.4 Perbandingan.iPasien
yang Mengalami DRPs
d/
.iddan
ac
nej.
:/
http
u
u
.uMengalami DRPs .....................................................................
Tidak
ilib. 47
ilib.
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
/
/
/
.id
.id
.id
4.1.1 Profil Demografi
j.ac
j.ac Kelamin........................ 44
j.ac Pasien Berdasarkan Jenis
:/
http
4.1.6 Analisis Kategori/ Drug Related Problems (DRPs)
/ ........................... 49
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
4.2 Pembahasan
.une52
.une
.une ...........................................................................................
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
/dig
4.2.1
52
://di
://di
:/....................................................................
://di Profil Demografi Pasien
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
4.2.2 Indikasi Butuh Obat ........................................................................... 53
id/
id/
id/
.
c.
c.
4.2.3 Obat Salah
j.ac
e54
ej.a
ej.a.........................................................................................
b.un
b.un
b.un
ili
ili
ili
4.2.4
55
/dig
/dig
/digDosis Terlalu Rendah ........................................................................
:/
http
http
:/
http
:/
http
/dig
:/
http
4.2.5 Dosis Terlalu Tinggi .......................................................................... 56
.id/
ac
nej.
lib.u
i
g
i
d
nej.
nej.
/dig
:/
http
/
c.id
c.
c.
a
a
a
.
.
.
j
j
j
5.2 Saranb......................................................................................................
.une60
.une
.une
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
//dig
://di
://di
://di
:PUSTAKA
DAFTAR
................................................................................................
61
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
a
a
a
nej.
u Obat ....................................................................................
.u 57
.u
4.2.7gInteraksi
ilib.
gilib
gilib
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
BAB 5.
60
h
h
h PENUTUP.....................................................................................................
/
:/
http
/
4.2.6 Obat Tanpa cIndikasi
56 c.id/
.id/ yang Sesuai ......................................................
c.id
http
5.1 Kesimpulan ............................................................................................
60
id/
id/
LAMPIRAN ............................................................................................................... 68
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.u
igilib
.u
igilib
.u
ac
nej.
/dig
:/
http
http
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http xiv
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
ig
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.u
Halamanac.id/
ac
nej.
ac
nej.
nej.
u
u
u
.
.
.
b
b
b
Tabel 2.1 Tingkat
li
li nilai FEV1 dan gejala..........
li keparahan PPOK berdasarkan
digi
digi
digi
/
/
/
/
/
/
:
:
:
p
p
p
htt
htt
htt (GOLD 2005) .........................................................................................
11
lib.u
i
g
i
d
/
Tabel
19
id/
id/ interaksi obat .................................................
id/ 2.2 Rumus level signifikansi
.
.
.
ac
nej.
ac
nej.
ac
nej.
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
Tabel 2.3 Daftar obat
ib.u25
ib.u di RS Paru Jember ..............
ib.uyang digunakan pasien PPOK
.u
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
http
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
DAFTAR
TABEL
http
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
:/
http
gilib
i
d
/
/
:
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
l
digi
l
digi
l
digi
/dig
://
://
:// demografi pasien berdasarkan
Tabel h4.1
jenis kelamin ...............................
44
ttpProfil
http
http
http
:/
http
Tabel 4.2 Profil demografi pasien berdasarkan usia ..............................................45
.id/
.id/
.id/
.id/
c
c
c
c
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
Tabel 4.3 Profil demografi
pasien berdasarkan pekerjaan
.....................................46
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
g
Tabel 4.4 Perbandingan
pasien yang mengalami
://di
://di
://di DRPs dan pasien tyang.............
://di
://di
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
h
tidak mengalami tidak DRPs..................................................................47
/
/
d/
.id/ 4.5 Distribusi dan gambaran
c.i(DRPs)
c.id Drug Related Problems
cTabel
....................48 j.ac.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
ne
.u50
.un(DRPs)
.une Drug Related Problems
.une Tabel 4.6 Analisis
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
kategori
................................
g
g
g
g
g
://di
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
h
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.u
igilib
.u
igilib
.u
ac
nej.
/dig
:/
http
http
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http xv
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
ac
nej.
.id/
ac
nej.
.u
.u
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
ig
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.u
Halamanac.id/
ac
nej.
ac
nej.
nej.
u
u
u
.
.
.
b
b
b
Gambar 3.1 Skema
li 43
li
li kerja penelitian .......................................................................
digi
digi
digi
/
/
/
/
/
/
:
:
:
p
p
p
htt .............45
htt pasien berdasarkan jenis kelamin
htt4.1 Diagram profil demografi
Gambar
lib.u
i
g
i
d
/
Gambar
4.2 Diagram profil demografi
pasien berdasarkan usia
id/ ............................46
id/
id/
.
.
.
ac
nej.
ac
nej.
ac
nej.
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
Gambar 4.3 Diagram
pekerjaan ..................
ib.u47
ib.u
ib.uprofil demografi pasien berdasarkan
.u
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
http
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
DAFTAR
http GAMBAR
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
:/
http
gilib
i
d
/
/
:
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
l
digi
l
digi
l
digi
/dig
://
://
Gambar
p://Perbandingan antara pasien
httppasien..........
http yang mengalami DRPs dan
htt4.4
http
:/
http
yang tidak mengalami DRPs ...............................................................48
d/
i
.id/
.id/
.id/
.
c
c
c
c
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
Gambar 4.4 Diagram distribusi
dan gambaran DrugnRelated
Problems (DRPs) ..49
.une
.u e
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
g
://di
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
h
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.u
igilib
.u
igilib
.u
ac
nej.
/dig
:/
http
http
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http xvi
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
ac
nej.
.id/
ac
nej.
.u
.u
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
ac
nej.
.id/
ac
nej.
.u
.u
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
ig
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.u
Halamanac.id/
ac
nej.
ac
nej.
nej.
u
u
u
.
.
.
b
b
b
i
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
http
http
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
IDENTIFIKASI DRUG RELATED PROBLEMS (DRPs) PADA PASIEN
PENYAKIT PARU OBSTRUKTIF KRONIK (PPOK) RAWAT INAP
DI RS PARU JEMBER TAHUN 2011
SKRIPSI
Oleh
Rilli Pustikaningtiyas
NIM 082210101028
FAKULTAS FARMASI
UNIVERSITAS JEMBER
2012
.u
igilib
igilib
.u
ac
nej.
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
ig
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
http
.id/
.id/
SKRIPSI
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.u
.u
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
/dig
:/
http
.id/
.id/
.id/
.id/
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
IDENTIFIKASI
(DRPs) PADA PASIEN
ib.u
ib.u
ib.u DRUG RELATED PROBLEMS
l
l
l
i
i
i
g
g
g
i
i
i
PENYAKIT
PARU OBSTRUKTIF
INAP
d KRONIK (PPOK) RAWAT
://d
p://d
tp://
htJEMBER
http
DI RS PARU
TAHUN 2011 htt
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
ac
nej.
.id/
ac
nej.
.u
.u
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
ttp syarat
ttp akhir dan memenuhi salahhsatu
http diajukan guna melengkapi htugas
http
untuk menyelesaikan Program Studi Farmasi (S1)
dan imencapai
gelar Sarjana Farmasiid/
d/
d/
ac.i
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
/d
ttp:/
RillihPustikaningtiyas
d/
ac.i
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.
gilib
i
d
/
/
:
.u
igilib
igilib
.u
ac
nej.
.id/
une
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
http
.id/
.id/
ac
nej.
.u
igilib
/dig
:/
http
http
.
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
ac
nej.
.u
http
http
http
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
UNIVERSITAS
JEMBER
/
.id/
2012
j.ac
.id
j.ac
une
une
.
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
ac
nej.
http
FAKULTAS
FARMASI
/
.id
j.ac
/dig
:/
http
http
gilib
i
d
/
/
:
http
http
gilib
i
d
/
/
:
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.id/
ac
nej.
.id/
.id/
http
.id/
ac
nej.
/dig
:/
http
http
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
gilib
i
d
/
/
:
NIM 082210101028
d/
ac.i
.id/
ac
nej.
.u
.u
Oleh
igilib
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.
.
nej.
igilib
.u
ac
nej.
ig
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
ac
nej.
nej.
1. Allah Swt. ig
yang
lib.u saya
lib.u selama perjalananighidup
lib.uselalu melimpahkan karunia-Nya
i
i
i
g
i
/d
/d
://d
ttp:/ saya kepada-Nya. http:/
http detik ini, tiada henti rasahsyukur
sampai
http
2.id/Ibunda Suyati, S.Pd dan Ayahanda
Setiyoko, S.Pd tercinta
id/ yang telah memberikan
id/
.
.
.
ac
nej.
.id/
ac
nej.
ac
nej.
ac
nej.
/dig
:/
http
nasihat, kasihibsayang,
doa, pengorbanan,
lib.udalam
lib.udukungan dan semuanya
l .u
i
i
i
g
g
g
i
i
i
://d
://d
://d
rangkaian
http
http saya.
http perjalanan nafas kehidupan
.u
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
http
.id/
d/
Skripsi
.id/ ini saya persembahkan
ac.i untuk :
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
PERSEMBAHAN
http
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
http
/dig
:/
http
3. Guru – guru TK, SD, SMP, SMA serta dosen – dosen yang telah memberikan ilmu
.id/
.id/
.id/
.id/
c
c
c
c
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
yang bermanfaat bagi
saya.
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
g
4. Almamater
://di
://di
://di Jember.
://diFakultas Farmasi Universitas
://di
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
h
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.u
igilib
.u
igilib
.u
ac
nej.
/dig
:/
http
http
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http iii
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
ac
nej.
.id/
ac
nej.
.u
.u
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
ac
nej.
.id/
ac
nej.
.u
.u
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
ig
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
http
httpMOTO
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
/
/
/
/
c.id
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
ne
.uYang
.une petunjuk kepadaku,ildan
.une aku, maka Dia yangilmemberi
.une “Yang telah menciptakan
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
i
i
g
g
g
g
g
://di
://di yang
://di dan apabila aku sakit,ttpDialah
://di makan dan minum kepadaku,
://di
memberi
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
h
menyembuhkan aku, dan Yang akan mematikan aku, kemudian akan menghidupkan
d/
ac.i
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.id/
.id/
c
ac
ac
aku (kembali), dannYang
ej.a kuinginkan akan mengampuni
nej.
nej. kesalahanku pada hari
lib.u
lib.u
lib.u
i
i
i
g
g
g
i
i
i
://d
://dAsy-Syu’ara 26 : 78 – 82).
://d kiamat” (terjemahan tSurat
http
h tp
http
/dig
:/
http
/
/
.id/ Apabila penyakit .ac.id/
cobatnya.
c.id “Setiap penyakit ada
c.idNabi Muhammad Saw.j.bersabda,
a
a
a
.
.
j
j
nej
ne
ne
ne
u
u
u
u
.
.
.
.
b
b
b
b
li ijin
li
li
telah bertemuigdengan
obatnya, maka akanig
kesembuhan, idengan
ili
g
d gi
d mendatangkan
d i
digi
/
/
/
/
/
/
/
/
://di
:
:
:
:
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h (H.R. Muslim).
h
h
Allah”
g
g
//dig bersyukurlah. AllahttMaha
://di
://diBesar” (Rilli Pustikaningtiyas).
:Selalu
p
p
p
t
t
t
t
h
h
h
http
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.u
igilib
.u
igilib
.u
ac
nej.
/dig
:/
http
http
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http iv
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
ac
nej.
.id/
ac
nej.
.u
.u
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
/dig
:/
http
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u kesuksesan yang luar
“Nafas adalahilikarunia
b.u sederhana tetapi awal
ilibbiasa.
ilibsebuah
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
ig
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
http
PERNYATAAN
http
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
/
/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
Saya yang b
bertanda
.une
.une tangan di bawah iniilib: .une
b
i
i
l
l
i
i
g
g
g
ig
://di
://di
://di
://dPustikaningtiyas
nama t:tRilli
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
NIM
: 082210101028
/
/
.id/
c.id
cyang
c.id bahwa karya ilmiah
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
menyatakan
dengan
sesungguhnya
berjudul
“Identifikasi
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g Kronik
g
g
ig
Drug Related
Penyakit Paru Obstruktif
://di
://di
://dPasien
://di Problems (DRPs) Pada
://di
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
h
d/
ac.i
(PPOK) Rawat Inap di RS Paru Jember Tahun 2011” adalah benar – benar hasil karya
/
/
.id/
.id/
kecuali jika dalam
substansi disebutkan
c.id
c.id sumbernya, dan belum
cpengutipan
csendiri,
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
.unSaya
.une bukan karya jiplakan.
.une institusi manapun,ilibserta
.une pernah diajukanilibpada
b
b
i
i
l
l
i
i
g
g
g
g
g
://di
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
bertanggung
jawab atas keabsahanhdan kebenaran isinya sesuaihdengan sikap ilmiah
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
yang
.id/ harus dijunjung tinggi.c.id/
ac
nej.
a
nej.
ac
nej.
ac
nej.
u
.u
Demikianilipernyataan
ini saya buat dengan
b.u
ilibtekanan
ilib. sebenarnya, tanpa adanya
/dig
/dig
/dig
:/
:/
tp:/ bersedia mendapat sanksi
dan paksaan
http akademik jika
http dari pihak manapunhtserta
ternyata
di kemudian hari pernyataan
ini tidak benar.
/
/
/
http
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
d/
ac.i
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.u
igilib
.u
igilib
.u
ac
nej.
/dig
:/
http
http
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http v
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
:/
http
.id/
ac
nej.
/dig
/di
:/
http
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.u
NIM 082210101028
gilib
http
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
/dig
:/
http
d/
Rilli.iPustikaningtiyas
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
/dig
:/
http
Yang menyatakan,
d/
ac.i
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
lib.u
i
g
i
Jember, 15 Oktober
://d 2012
http
http
http
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id
.id
.id
ac
nej.
/dig
:/
http
igilib
.u
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
ig
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
d/
ac.i
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
http
http
://
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.u
.u
igilib
/dig
:/
http
http
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http vi
.id/
.u
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
http
igilib
/dig
:/
http
http
Dosen Pembimbing Anggota : Drs. Wiratmo, M.Sc., Apt.
nej.
ac
nej.
.id/
.id/
http
d/
ac.i
http
/dig
:/
http
Pembimbing nej.ac
j.ac
e
n
u
u
u
.
.
lib.Arya Sidemen, SE., M.PH.
gilib
gilib Pembimbing Utama//dig: idr.
i
i
Dosen
d
d
/
/
/
/
:
:
:
http
.u
.u
http
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
ac
nej.
ac
nej.
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
/dig
:/
http
http
.u
.u
.id/
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.u
.id/
ac
nej.
http
.id/
ac
nej.
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
http
gilib
i
d
/
/
:
Oleh
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.id/
http
ac
nej.
/
/
/
c.id
c.idRilli Pustikaningtiyasj.ac.id
a
a
.
.
j
j
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
NIM 082210101028
g
g
g
g
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
.u
.u
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.u
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
n
lib.u
i
g
i
d
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
ac
nej.
.id/
.id/
.u
d/
ac.i
/dig
:/
http
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
c
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
PENYAKIT PARU
OBSTRUKTIF KRONIK
(PPOK) RAWAT INAP ne
.une
.une
b
b
i
i
lib.u
l
l
i
i
i
g
g
g
g
i
i
i
DI RS PARU JEMBER
TAHUN 2011
://di
://d
://d
://d
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
.u
http
.id/
http
ac
nej.
IDENTIFIKASI DRUG RELATED PROBLEMS (DRPs) PADA PASIEN
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
p
httSKRIPSI
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
http
gilib
i
d
/
/
:
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
ig
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
http
PENGESAHAN
http
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
/
/
/
/
c.id
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
Drug Related Problems
.une
.une (DRPs) Pada PasienilibPenyakit
.une
.une Skripsi berjudul il“Identifikasi
b
b
b
i
i
i
l
l
i
i
g
g
g
g
/dig di RS Paru Jember Tahun
://di
://di 2011” telah
:/Inap
://di Kronik (PPOK) Rawat
://di
Paru Obstruktif
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
h
diuji dan disahkan oleh Fakultas Farmasi Universitas Jember pada :
/
/
/
.id/
c.id
c.id
c.id 2012
chari,
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
tanggal
:
Senin,
15
Oktober
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
tempat ://dig
: Fakultas Farmasi Universitas
://di
://di
://di Jember
://di
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
h
/
/
c.id
c.id
a
a
.
.
.
j
j
j
Dosen Pembimbing
Dosen
.une
.une Pembimbing Anggota,
.une Utama,
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
g
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
.id/
.id/
.id/
.id/
c
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
dr. Arya Sidemen,ne
SE., M.PH.
Drs. Wiratmo, M.Sc., Apt.
.une
.une
.u
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g NIP.195910271998021001
g
NIP.196309161989031008
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
d/
ac.i
Dosen Penguji aI,c.id/
.id/
ac
nej.
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
http
http
http
http
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.id/
d/
Dosen
ac.i Penguji II,
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
Tim Penguji
d/
ac.i
Holidah, S.F., M.Farm.,
Lestyo Wulandari,
/
/S.Si., Apt., M.Farm.
/ Apt.
/
.idDiana
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
NIP.197812212005012002
NIP.197604142002122001
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
g
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
/
.id
j.ac
une
.
gilib
i
d
/
/
:
http
/ Mengesahkan
/
/
c.id
c.id
a
a
.
.
j
j
Dekan
.une
.une Jember,
.une Fakultas Farmasi Universitas
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
g
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
.id
j.ac
.id/
.un
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.u
igilib
.u
igilib
.id/
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
http
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
/dig
:/
http
http
http vii
.id/
ac
nej.
.u
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.u
.u
.u
http
n
ib.u
gil
NIP.196902011994031002
://di
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
http
http
http
.id/
c
Prof.eDrs.
j.acBambang Kuswandi, M.Sc.,
ej.a Ph.D.
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
ig
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
/dig
:/
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ttp
hRINGKASAN
ac
nej.
.u
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
http
gilib
i
d
/
/
:
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
/dig
:/
http
/
/
/
/
c.id
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
ne
Problems (DRPs)
Pada Pasien Penyakit
Paru
.un
.une
.uRelated
.une Identifikasi Drug
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
dig
://di
://di 2011; Rilli
://di di RS Paru Jember tTahun
://Kronik
://di
Obstruktif
(PPOK) Rawatttp
Inap
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
h
Pustikaningtiyas, 082210101028; 2012; 67 halaman; Fakultas Farmasi Universitas
Jember.
Drug Related Problems (DRPs) merupakan kejadian yang tidak diharapkan
dari pengalaman pasien akibat atau diduga akibat terapi obat sehingga kenyataannya
potensial mengganggu keberhasilan penyembuhan yang diharapkan. Kategori DRPs
meliputi indikasi yang tidak diterapi, obat dengan indikasi yang tidak sesuai, obat
salah, interaksi obat, overdosis (dosis lebih), dosis subterapi, Adverse Drug Reactions
dan kegagalan dalam menerima obat.
Penyakit Paru Obstruktif Kronik (PPOK) merupakan penyebab utama
kematian keempat di dunia (GOLD, 2011). Badan Kesehatan Dunia memperkirakan
65 juta orang menderita PPOK, lebih dari 3 juta orang meninggal karena PPOK pada
tahun 2005 dan akan menjadi penyebab utama ketiga kematian di seluruh dunia pada
tahun 2030 (WHO, Tanpa Tahun). Prevalensi PPOK diperkirakan akan meningkat
sehubungan dengan peningkatan usia harapan hidup penduduk dunia, pergeseran pola
penyakit infeksi yang menurun sedangkan penyakit degeneratif meningkat serta
meningkatnya kebiasaan merokok dan polusi udara. Berdasarkan hasil penelitian,
prevalensi PPOK meningkat dari tahun ke tahun yaitu dari sekitar 6% di periode
tahun 1960-1979 mendekati 10% di periode tahun 2000-2007.
Salah satu terapi farmakologis PPOK adalah penggunaan obat yang ditujukan
untuk mengurangi gejala dan komplikasi. Di sisi lain penggunaan obat yang tidak
benar dapat menjadi penyebab morbiditas pasien dan bahkan kematian. Secara
umum, masalah yang berkaitan dengan penggunaan obat dapat disebut dengan istilah
Drug-Related Problems (DRPs). Dalam rangka meningkatkan penggunaan obat yang
rasional, farmasis memiliki peran penting terutama dalam mengidentifikasi serta
viii
memecahkan masalah-masalah yang berkaitan dengan penggunaan obat atau Drug
Related Problems (DRPs) baik yang bersifat potensial maupun aktual. Oleh karena
itu tujuan penelitian ini adalah mengetahui distribusi dan gambaran Drug Related
Problems (DRPs) pada pasien Penyakit Paru Obstruktif Kronik (PPOK) rawat inap di
RS Paru Jember.
Jenis penelitian ini adalah penelitian non-eksperimental karena penelitian ini
dilakukan terhadap kejadian atau fenomena yang telah terjadi yang penyebabnya
bukan karena perlakuan dari peneliti, dengan rancangan deskriptif karena penelitian
ini menggunakan teori umum untuk membuat gambaran atau deskripsi tentang suatu
keadaan secara objektif dan menjelaskan seperangkat data yang dilakukan secara
retrospektif atau melakukan pengumpulan data dengan menggunakan Rekam Medik
Kesehatan (RMK). Populasi penelitian adalah seluruh pasien dengan diagnosa PPOK
di Rumah Sakit Paru Jember mulai dari tanggal 1 Januari – 31 Desember 2011. Besar
sampel sebanyak 80 pasien (151 resep) dan pengambilan sampel dilakukan dengan
metode Simple Random Sampling. Kategori DRPs yang diteliti adalah indikasi butuh
obat, obat salah, dosis terlalu tinggi, dosis terlalu rendah, obat tanpa indikasi yang
sesuai, dan interaksi obat.
Berdasarkan hasil penelitian didapatkan distribusi dan gambaran Drug Related
Problems (DRPs) pada pasien Penyakit Paru Obstruktif Kronik (PPOK) rawat inap di
RS Paru Jember yaitu jenis kelamin laki – laki 68 pasien (85%) dan perempuan 12
pasien (15%), usia terbanyak adalah 60 – 69 tahun, perkerjaan terbanyak adalah
petani 27 pasien (33,75%); pasien yang mengalami DRPs sebanyak 53 pasien
(66,25%) dan pasien yang tidak mengalami DRPs sebanyak 27 pasien (33,75%);
kategori indikasi butuh obat 13 pasien (16,25%), obat salah 10 pasien (12,5%), dosis
terlalu rendah 20 pasien (25%), dosis terlalu tinggi 1 pasien (1,25%), obat tanpa
indikasi yang sesuai 17 pasien (21,25%), interaksi obat 20 pasien (26,25 %).
ix
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
.u
/dig
:/
http
http
d/
Puji syukur ke hadirat
dan karunia-Nyaac.id/
.irahmat
.id/ Allah Swt. atas segala
j.
j.ac
j.ac
ne
ne
ne
.u
.u
.u
sehingga penulis
igilib Drug
igilib dengan judul “Identifikasi
igilibdapat menyelesaikan skripsi
u
.
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
tp
htPRAKATA
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
/dig
://d
://d
p://d
http Kronik (PPOK)
http Penyakit Paru Obstruktif
httProblems
Related
(DRPs) Pada Pasien
http
Rawat
untuk memenuhi id/
/
/ Tahun 2011”. Skripsi ini.iddisusun
.
.id/ Inap di RS Paru Jember
c
c.id
a
a
.
.
j.ac
j
j
e
e
e
n
n
n
salah satu syarat ibdalam
menyelesaikan
pendidikan
strata
satu
(S1)
pada
Fakultas
u
u
u
.
ib.
ib.
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
:/
http
igil
igil
l
digi
://d
http
://d
http
Farmasi
Jember.
p://
httUniversitas
http
/dig
:/
http
Penyusunan skripsi ini tidak lepas dari bantuan berbagai pihak. Oleh karena
d/
i
.id/
.id/
.id/
.
c
c
c
c
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
itu, penulis menyampaikan
ucapan terima kasih kepada:
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g Farmasi
g
ig
1. Drs. :Bambang
Kuswandi, M.Sc.,
selaku Dekan Fakultas
//dig
://di
://di
://dPh.D.
://di
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
h
Universitas Jember atas kesempatan yang diberikan kepada penulis untuk
/
/
/
/
c.id
c.id
c.id
c.id menyelesaikan skripsij.aini;
a
a
a
.
.
.
j
j
j
ne
.uDosen
.une
.uneSE., M.PH. dan Drs.ilibWiratmo,
.une 2. dr. Arya Sidemen,
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
M.Sc.,
Apt.
selaku
g
g
g
g
g
://di
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h perhatian guna
h
h
h
Pembimbing
yang telah meluangkan
waktu, pikiran serta
/
/
skripsi ini;
.id/pengarahan demi terselesaikannya
.id/ memberikan bimbingan
c.id
c.id
cdan
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
ne Lestyo Wulandari, S.Si.,
.unApt.,
.uIbu
.uneS.F., M.Farm., Apt. idan
3. Ibu Diana Holidah,
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
g
ig
ig
ig
://di
://ddan
://dsegala
://dselaku
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
M.Farm.
Dosen
Penguji
atas
masukan,
perhatian,
waktunya
h
h
h
h
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
/
/
/
/ selama penulisan skripsi .ini;
c.id
c.id
c id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e S.F., M.Sc., Apt. selaku
4. Ibu Lusia Oktora
.une
.une Dosen Pembimbing iAkademik
.unRKS,
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
g
g
g
dig
yang
telah
mahasiswa;
://di
://di
://menjadi
://di membimbing saya selama
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
.id
j.ac
une
.
gilib
i
d
/
/
:
http
5.
d/
ac.i
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
6.
Guru – guru saya di TK Dharma Wanita I Purwokerto, SD Negeri Ngadiluwih I,
.id/
.id/
.id/
ac dosen - dosen yang telah
SMP Negeri I Ngadiluwih,
j.ac
j.serta
j.ac SMA Negeri 2 Kediri
e
e
e
n
n
n
u
u
u
.
ilib.
ilib.
gilibmenyampaikan ilmu yang
mendidik
//digbermanfaat bagi saya; //dig
//didan
/dig
:/
http
:
http
:
http
:
http
Pimpinan RS Paru Jember yang telah memberikan ijin penelitian serta Ibu Lusi,
/
.id/ Reza dan semua staf .dari
.id/ Mas Andi, Mas Jamil,
bagian
Rekam Medik RSac.id/
c.id
cMas
a
a
.
j
j
nej.
ne
ne
u
u
u
.
.
.
b
b
b
i
i
Paru Jember
telah membantu proses
li
lpenelitian;
lyang
g
digi
digi
digi
/
/
/
/
/
/
://di
:
:
:
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
7. Kedua
orang tua saya Ibunda hSuyati, S.Pd dan Ayahanda hSetiyoko, S.Pd yang
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
saya hingga saya
/dapat tumbuh dewasa. .id/
/
.id/ telah mendidik dan .amembesarkan
c.id
c.id
a
.
j.ac
j
j
e
e
e
n
n
n
u
u
u
.
.
.
g
gilib
gilib
gilib
i
i
i
d
d
d
/
/
/
/
/
/
://di
:
:
:
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
x
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
.u
igilib
igilib
.u
ac
nej.
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
ig
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
8. Semoga
Ibunda dan
http
httpyang berbakti dan membanggakan
http saya bisa menjadi anak
http
/
/
/
/ Ayahanda. Aamiin;
c.id
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
e
ne Arwenda yang menjadi
.unsaya.
.une inspirasi dan motivasi
.uRikki
.une 9. Adik tersayang
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
ig
ig
dig adik;
://di
://kepada
://ddapat
://dsaya
://di
Semoga
bisa menjadi kakakttyang
memberi contoh tbaik
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
h
10. Keluarga besar saya, Almarhum Kakek Samidi Praptodihardjo, Almarhum
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
/dig
:/
http
http
http
http
http
.id/
.id/
c
j.ac
j.acsemua keluarga besarnsaya
j.aSuryadi,
Nenek Mursih, Kakek
Nenek Jumanah
dan
e
e
e
n
n
u
u
u
.
.
ilib. serta dalam kehidupan
gilib
gilibsaya selama ini, terima//kasih;
gberperan
i
i
i
yang telah
d
d
d
/
/
/
/
:
:
:
11. Praptono, S.T., atas doa, motivasi, nasihat, perhatian dan pengertian yang telah
/
d/
.id/ ini;
.id/ diberikan selama ini serta
dalam penyusunan
c.id
cskripsi
c.ibantuan
a
a
a
.
.
.
j
j
j
ne
une
.Tining,
.une(Putri, Aulia, Anissa,
b
b
i
i
l
l
lib.u terbaik saya MC_LIKE
12. Sahabat -igisahabat
i
i
g
g
g
://di
://di
://di
://d
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h dan Aqita), Denok, Sinta,hDanni, Niken, Intan,
h
Almarhum
Lala, Ivana, Kinanthi,
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
/
/
.id/ selama ini dalam
.id/ Nirma, dan Lusi, .terima
c.id
ckalian
c.id kasih atas ketulusan
a
a
a
.
.
j
j
j
e begitu indah;
.une
.une
.unyang
persahabatanilikita
b
b
b
i
i
l
l
i
i
g
g
g
g
://di
://di Ulva, Ina,
://di(Niken, Danni, Mutia,
://–di teman kos Mastrip II/23A
p
p
p
p
t
t
t
t
13. Teman
Emy,
t
t
t
t
h
h
h
h
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
Mbak Iin, Mbak Dizta), kos /Kalimantan 8/45 (Mbak
/
/ Hajeng, Ina, Nai, Ayu, Bela,
d/
i
.
c.id
c.id
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
Nely, Mbak Ninik,
yang sangat baik
une
.unsaat
.kekeluargaan
.uneMbak Ririn, Tyas) atas
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
g
kitatbersama;
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
.id
j.ac
une
.
gilib
i
d
/
/
:
http
14. KKT Kecamatan Sumberbaru terutama kelompok 65 Desa Gelang (Vivin, Heny,
/
/
/
.id/ Mas Galuh, Bundan, .Kharis,
c.id
c.id kasih atas segala cerita,
c.id Gayuh, dan Wahid),j.terima
a
a
a
.
j
j
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g kita;
g kekompakan dan kebersamaan
canda, tawa,
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h tak terlupakan;
h 2008 (Pharmacute’08) yang
h
15. Teman
– teman Farmasi angkatan
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
http
.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
h
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.u
igilib
.u
igilib
.u
ac
nej.
/dig
:/
http
http
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http xi
http
http
.id/
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
/dig
:/
http
p
httPenulis
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
Jember,tt15
p Oktober 2012
http
ac
nej.
.u
.u
.u
.u
ac
nej.
/dig
:/
http
.id/
.id/
.id/
dapat
id/ bermanfaat.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
a
nej.
a
nej.
u
Penulis gjuga
yang membangungdari
lib.usemua
lib.saran
lib.umenerima segala kritikigdan
i
i
i
i
i
/d
://d
://d
ttp:/kesempurnaan skripsi ini.
pihak hdemi
semoga skripsi ini
http
httpAkhir kata, penulis berharap
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
/
16.
.id/ disebutkan satu per satu.
.id/ Semua pihak yang tidakcdapat
c.id
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
ig
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
j.ac
e
n
Halaman
u
ilib.
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
ttp
ISI
hDAFTAR
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
/dig
ig
/d
HALAMAN
i
ttp:/
ttp
ttp SAMPUL .................................................................................................
http
h
h
:/
http
h
HALAMAN JUDUL ................................................................................................... ii
/
/
/
.id/
c.id
c.id
c.id ................................................................................
cHALAMAN
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
PERSEMBAHAN
iii
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
ig
HALAMAN
...................................................................................................
iv
://di
://di
://di
://dMOTO
://di
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
h
HALAMAN PERNYATAAN ..................................................................................... v
/
/
/
.id/
PEMBIMBING
vi
c.id
c.id
c.id....................................................................................
cHALAMAN
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.unevii
.une
.une
.une HALAMAN PENGESAHAN
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
...................................................................................
i
i
i
i
g
g
g
g
g
://di
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
h
RINGKASAN
...........................................................................................................
viii
/
/
PRAKATA
...................................................................................................................
x .id/
.id/
c.id
c.id
ac
a
a
.
.
.
j
j
j
e
e
e
n
n
n
u
u
u
DAFTAR ISI ..............................................................................................................
ilib. xii
ilib.
ilib.
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
/dig
/dig
/dig
:/
:/
:/
DAFTAR
xv
http
http
http TABEL .....................................................................................................
http
/dig
:/
http
DAFTAR
GAMBAR ................................................................................................
xvi
/
/
/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
DAFTAR LAMPIRAN
.unxvii
.une
.une...........................................................................................
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
g
BAB 1. tPENDAHULUAN
..........................................................................................
1
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
.id
j.ac
une
.
gilib
i
d
/
/
:
http
d/
ac.i
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
1.1 Latar Belakang ........................................................................................ 1
id/
id/
id/
c.
c.
c. ..................................................................................
1.2 Rumusan Masalah
ej.2a
ej.a
ej.a
b.un
b.un
b.un
li
ili
ili
1.3/Tujuan
2
digi Penelitian ....................................................................................
/dig
/dig
:/
http
http
:/
http
:/
http
/dig
:/
http
1.4 Manfaat Penelitian .................................................................................. 3
/
/
BAB
4 c.id/
.id/ 2. TINJAUAN PUSTAKA
c.id
c.id .................................................................................
ac
nej.
lib.u
i
g
i
d
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
d/
ac.i
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
/dig
.u
ac
nej.
:/
http
/
c.id
c.
c.
a
a
a
.
.
.
j
j
j
2.1.3 Patofisiologi
.une 7
.une
.une PPOK .............................................................................
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
/dig
://di
://di
:/.....................................................................
://di Manifestasi klinik PPOK
2.1.4
8
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
2.1.2 Etiologi PPOKid.....................................................................................
5
/
id/
2.1.5 Gejala - gejala PPOK........................................................................... 9
.id/
.id/
.id/
c
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
2.1.6 Klasifikasi
PPOK...............................................................................
10
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
g
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
xii
igilib
.u
ac
nej.
.id/
.id/
.id/
.id/
igilib
nej.
nej.
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
4
h
h
h 2.1.1 Definisi PPOK .....................................................................................
/
:/
http
a
a
a
nej.
.u 4
.u
.u
2.1 Penyakit
gilib
gilib(PPOK) ..........................................
gilib Paru Obstruktif Kronik
igilib
.u
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
ig
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
ttp
2.2 Drug
12
http
httpRelated Problems (DRPs)h...........................................................................
http
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
d/
ac.i
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
2.2.1 Obat Tanpa Indikasi
12
id/
id/ yang Sesuai ......................................................
/
c.id
c.
c.
a
a
a
.
.
.
j
j
j
2.2.2 Indikasi
.une13
.une
.uneButuh Obat ...........................................................................
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
g
://di
://di
://di
://di Obat Salah .........................................................................................
2.2.3
13
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
2.2.4 Dosis Terlalu Rendah ........................................................................ 13
.id/
.id/
.id/
c
j.ac
j.ac
2.2.5 ReaksinObat
ej.a yang Tidak Dikehendaki
ne14
ne...............................................
lib.u
lib.u
lib.u
i
i
i
g
g
g
i
i
i
2.2.6
14
://d
://d
://d Dosis Terlalu Tinggit..........................................................................
http
h tp
http
/dig
:/
http
2.2.7 Interaksi Obat .................................................................................... 14
/
/
/
.id/Obat ......................................................................................................................
19
c.id
c.id
c.id
c2.3
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une19
.une
.uneObat .....................................................................................
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
2.3.1
Definisi
i
i
i
i
g
g
g
g
g
://di
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h 2.3.2 Dosis Obat .........................................................................................
h
19
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
/
/
2.3.3 Farmakokinetika
20 .id/
c.id
c.id Obat .......................................................................
a
a
.
.
j.ac
j
j
e
e
e
n
n
n
u
u
u
2.3.4 Penggolongan
Obat PPOK ................................................................
ilib. 20
ilib.
ilib.
g
g
g
://di
://di
://di Hasil yang Diinginkan
p
p
p
t
t
t
2.3.5
.......................................................................
36
t
t
t
h
h
h
http
/dig
:/
http
2.4/Rumah Sakit ........................................................................................................
36
/
/
.id
j.ac
une
.
gilib
i
d
/
/
:
http
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
2.4.1 Definisi
.une36
.une
.uneRumah Sakit ........................................................................
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
g
2.4.2
36
://di
://di
://di
://di Tugas Rumah Sakit............................................................................
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
2.4.3 Fungsi Rumah Sakit .......................................................................... 37
/
/
/
.id/Rekam Medik ......................................................................................................
c.id
c.id
c.id
c2.5
37
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
gDefinisi Rekam Medik ......................................................................
g
2.5.1
37
://di
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h 2.5.2 Kegunaan Rekam Medik
h
...................................................................
38
/
/
BAB
39 c.id/
.id/ 3. METODE PENELITIAN
c.id
c.id ............................................................................
ac
nej.
lib.u
i
g
i
d
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
d/
ac.i
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
/dig
.u
ac
nej.
:/
http
/
c.id
c.
c.
a
a
a
.
.
.
j
j
j
3.2.2 Sampel
.une39
.une
.une...............................................................................................
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
dig Penelitian ...................................................................................
://di
://di
://di
://Bahan
3.3
40
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
3.2.1 Populasi .............................................................................................
39
id/
id/
3.4 Kriteria Pengambilan Sampel ............................................................. 40
.id/
.id/
.id/
c
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
3.4.1 Inklusin................................................................................................
40
.une
.une
.u e
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
g
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
xiii
igilib
.u
ac
nej.
.id/
.id/
.id/
.id/
igilib
nej.
nej.
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h ......................... 39
h 3.2 Populasi, Sampel danhMetode Pengambilan Sampel
/
:/
http
a
a
a
nej.
.u 39
.u
.u Penelitian ...........................................................................
3.1 Rancangan
gilib
gilib
gilib
igilib
.u
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
ig
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
3.4.2
41
http
http
http Eksklusi ....................................................................................................
http
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
d/
ac.i
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
3.5 Definisi Operasional..............................................................................
41
id/
id/
/
c.id
c.
c.
a
a
a
.
.
.
j
j
j
ne Waktu Penelitian .............................................................
3.6 Tempat
.une42
.une
.udan
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
dig
://di
://di
://di...............................................................
://Prosedur
3.7
Pengumpulanttp
Data
42
p
p
p
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
3.8 Analisis Data .......................................................................................... 42
.id/
.id/
.id/
ac
j.ac
j.ac ....................................................................................
3.9 KerangkaneKerja
ne43
nej.
lib.u
lib.u
lib.u
i
i
i
g
g
g
i
i
i
BAB 4. HASIL
44
/d
://d
:/....................................................................
://d DAN PEMBAHASAN
http
http
http
http
/dig
:/
http
4.1 Hasil........................................................................................................ 44
d/
ac.i
nej.
u
.
gilib
i
d
/
/
:
une
une
une
. 45
. Usia .......................................
4.1.2igProfil
ilib. Demografi Pasien Berdasarkan
igilib
igilib
/dig
://d
://d
://d
http
http Berdasarkan Pekerjaan ..............................
http4.1.3 Profil Demografi Pasien
46
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
/
.id
j.ac
une
http
d/
ac.i
nej.
.u
ac
nej.
ac
nej.
/dig
g
ig
://d(DRPs)
://di Drug Related Problems
p
p
p
t
t
t
4.1.5
Profil
Distribusi
dan
Gambaran
..... 48
t
t
t
h
h
h
http
.
gilib
i
d
/
/
:
.id/
/ Pasien yang..........
4.1.4 Perbandingan.iPasien
yang Mengalami DRPs
d/
.iddan
ac
nej.
:/
http
u
u
.uMengalami DRPs .....................................................................
Tidak
ilib. 47
ilib.
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
/
/
/
.id
.id
.id
4.1.1 Profil Demografi
j.ac
j.ac Kelamin........................ 44
j.ac Pasien Berdasarkan Jenis
:/
http
4.1.6 Analisis Kategori/ Drug Related Problems (DRPs)
/ ........................... 49
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
4.2 Pembahasan
.une52
.une
.une ...........................................................................................
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
/dig
4.2.1
52
://di
://di
:/....................................................................
://di Profil Demografi Pasien
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
4.2.2 Indikasi Butuh Obat ........................................................................... 53
id/
id/
id/
.
c.
c.
4.2.3 Obat Salah
j.ac
e54
ej.a
ej.a.........................................................................................
b.un
b.un
b.un
ili
ili
ili
4.2.4
55
/dig
/dig
/digDosis Terlalu Rendah ........................................................................
:/
http
http
:/
http
:/
http
/dig
:/
http
4.2.5 Dosis Terlalu Tinggi .......................................................................... 56
.id/
ac
nej.
lib.u
i
g
i
d
nej.
nej.
/dig
:/
http
/
c.id
c.
c.
a
a
a
.
.
.
j
j
j
5.2 Saranb......................................................................................................
.une60
.une
.une
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
//dig
://di
://di
://di
:PUSTAKA
DAFTAR
................................................................................................
61
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
a
a
a
nej.
u Obat ....................................................................................
.u 57
.u
4.2.7gInteraksi
ilib.
gilib
gilib
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
BAB 5.
60
h
h
h PENUTUP.....................................................................................................
/
:/
http
/
4.2.6 Obat Tanpa cIndikasi
56 c.id/
.id/ yang Sesuai ......................................................
c.id
http
5.1 Kesimpulan ............................................................................................
60
id/
id/
LAMPIRAN ............................................................................................................... 68
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.u
igilib
.u
igilib
.u
ac
nej.
/dig
:/
http
http
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http xiv
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
ig
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.u
Halamanac.id/
ac
nej.
ac
nej.
nej.
u
u
u
.
.
.
b
b
b
Tabel 2.1 Tingkat
li
li nilai FEV1 dan gejala..........
li keparahan PPOK berdasarkan
digi
digi
digi
/
/
/
/
/
/
:
:
:
p
p
p
htt
htt
htt (GOLD 2005) .........................................................................................
11
lib.u
i
g
i
d
/
Tabel
19
id/
id/ interaksi obat .................................................
id/ 2.2 Rumus level signifikansi
.
.
.
ac
nej.
ac
nej.
ac
nej.
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
Tabel 2.3 Daftar obat
ib.u25
ib.u di RS Paru Jember ..............
ib.uyang digunakan pasien PPOK
.u
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
http
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
DAFTAR
TABEL
http
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
:/
http
gilib
i
d
/
/
:
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
l
digi
l
digi
l
digi
/dig
://
://
:// demografi pasien berdasarkan
Tabel h4.1
jenis kelamin ...............................
44
ttpProfil
http
http
http
:/
http
Tabel 4.2 Profil demografi pasien berdasarkan usia ..............................................45
.id/
.id/
.id/
.id/
c
c
c
c
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
Tabel 4.3 Profil demografi
pasien berdasarkan pekerjaan
.....................................46
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
g
Tabel 4.4 Perbandingan
pasien yang mengalami
://di
://di
://di DRPs dan pasien tyang.............
://di
://di
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
h
tidak mengalami tidak DRPs..................................................................47
/
/
d/
.id/ 4.5 Distribusi dan gambaran
c.i(DRPs)
c.id Drug Related Problems
cTabel
....................48 j.ac.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
ne
.u50
.un(DRPs)
.une Drug Related Problems
.une Tabel 4.6 Analisis
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
kategori
................................
g
g
g
g
g
://di
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
h
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.u
igilib
.u
igilib
.u
ac
nej.
/dig
:/
http
http
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http xv
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
ac
nej.
.id/
ac
nej.
.u
.u
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
ig
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.u
Halamanac.id/
ac
nej.
ac
nej.
nej.
u
u
u
.
.
.
b
b
b
Gambar 3.1 Skema
li 43
li
li kerja penelitian .......................................................................
digi
digi
digi
/
/
/
/
/
/
:
:
:
p
p
p
htt .............45
htt pasien berdasarkan jenis kelamin
htt4.1 Diagram profil demografi
Gambar
lib.u
i
g
i
d
/
Gambar
4.2 Diagram profil demografi
pasien berdasarkan usia
id/ ............................46
id/
id/
.
.
.
ac
nej.
ac
nej.
ac
nej.
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
Gambar 4.3 Diagram
pekerjaan ..................
ib.u47
ib.u
ib.uprofil demografi pasien berdasarkan
.u
gilib
i
d
/
/
:
/dig
:/
http
http
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
DAFTAR
http GAMBAR
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
:/
http
gilib
i
d
/
/
:
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
l
digi
l
digi
l
digi
/dig
://
://
Gambar
p://Perbandingan antara pasien
httppasien..........
http yang mengalami DRPs dan
htt4.4
http
:/
http
yang tidak mengalami DRPs ...............................................................48
d/
i
.id/
.id/
.id/
.
c
c
c
c
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
Gambar 4.4 Diagram distribusi
dan gambaran DrugnRelated
Problems (DRPs) ..49
.une
.u e
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
g
://di
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
h
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.u
igilib
.u
igilib
.u
ac
nej.
/dig
:/
http
http
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http xvi
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
ac
nej.
.id/
ac
nej.
.u
.u
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
ac
nej.
.id/
ac
nej.
.u
.u
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
/dig
:/
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
igilib
.u
ac
nej.
ig
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.u
Halamanac.id/
ac
nej.
ac
nej.
nej.
u
u
u
.
.
.
b
b
b
i