Peranan Pasar Induk Kramat Jati dalam Pemasaran Sayur Mayur di Jakarta
PERAWAN PASAR INDUK KRAMAT JATl
DALAM PEMASARAN SAYUR MAYUR Dl
JAKARTA
Oleh :
ISMAL
BASRl
FAKULTAS PASCASAR JANA
INSTITUT PERTAPIIAN BOGOR
19 8 8
RINGKASAN
ISMAL SRSRI.
Peranan
Pasar
Indiik
Pemasaran Sayur Mayur D i J a k a r t a ,
I S A N G GONARSYAH
s e b a g a i ketua,
Kramat
(
Jati
dibawah
H.
Dalaa
bimbingan
AFFENDI ANWAR
dan
KOOSWARDHONO MUDIKDJO sebagai anggota ).
S e j a k t a h u n 1978 h i n g g a dewasa i n i peranan P I K J
b a g a i p a s a r i n d u k s a y u r mayur semakin menurun.
p e r t a n y a a n seberapa j a u h peranan i n i d a p a t
-
Menj a d i
dipertahankan
a p a l a g i b i l a d i k a i t k a n dengan Rencana Umum
Daerah DKI J a k a r t a Tahun 1985
Tata
2005 yang
) dan
( Wilayah Pengembangan Timur ).
timur
r e n c a n a pembangunan j a l a n
-
Ruang
menunj u k k a n
bahwa pengembangan w i l a y a h DKI d i a r a h k a n k e
b a r a t ( W i l a y a h Pengembangan B a r a t
se-
bahagian
ke
bahagian
Disamping
j a l a n a r t e r i dan
adanya
peningkatan
j a l a n l a i n n y a yang d i p r i o r i t a s k a n pada w i l a y a h
- wilayah
pengembangan t e r s e b u t .
Tujuan p e n e l i t i a n i n i a d a l a h :
lajari
(a)
untuk
mempe-
p o l a pemasaran s a y u r mayur d a r i p a s a r p u s a t
d u k s i k e p a s a r p u s a t konsumsi J a k a r t a ,
(b)
untuk
pro-
mempe-
l a j a r i p e r a n a n P I K J dalam pernasaran s a y u r mayur k e
pasar
-
untuk
p a s a r pengecer dalarn w i l a y a h D K I J a k a r t a ,
(c)
r n e m p e l a j a r i a l t e r n a t i f p o l a pemasaran yanq e f i s i e n
dalam
pemasaran s a y u r mayur d a r i p a s a r p u s a t p r o d u k s i k e
pasar
pusa t konsumsi J a k a r t a .
Penelitian
-
i n i d i l a k u k a n dalam b u l a n September
O k t o b e r 1987 d e n g a n l o k a s i p e n e l i t i a n :
Jawa Barat d e n g a n p a s a r p u s a t p r o d u k s i
I.
Pengalengan
u n t u k k o m o d i t i K e n t a n g d a n K o l b u l a t , Cigombong u n t u k kom o d i t i W o r t e l , d a n C i s a a t u n t u k k o m o d i t i Tomat.
11.
-
J a k a r t a dengan p a s a r p u s a t konsumsi PIKJ, p a s a r
Senen blok V I ,
Ba t a
J a t i n e g a r a , G r o g o l , Waru d a n p a s a r
Putih.
Dengan menggunakan m e t o d e s u r v e i , secara
s e n g aj a
( p u r p o s i v e ) d i p i l i h 84 o r a n g p e d a g a n g s e b a g a i r e s p o n d e n
dengan p e r i n c i a n s e b a g a i b e r i k u t :
antara
(a)
s a t produksi.
o r a n g masing
-
tiga
masing p a s a r
pu12
p e d a g a n g g r o s i r d i PIKJ s e b a n y a k
(b)
- masing
t i g a o r a n g untuk s e t i a p komoditi.
p e d a g a n g p e n g e c e r s e b a n y a k 60 o r a n g y a i t u
masing
per-
y a i t u sebanyak 1 2 orang, yang t e r d i r i d a r i
o r a n g untuk t i a p komoditi d a r i masing
(c)
pedagang
1 2 orang s e t i a p p a s a r pengecer,
rnasing-
terdiri dari tiga
o r a n g t i a p komoditi.
Hasil ~ e n e l i t i a nm e n y i m p u l k a n a d a n y a d u a p o l a
s a r a n s a y u r mayur d a r i p a s a r p u s a t p r o d u k s i k e
-
pemaJakarta
y a i t u y a n g m e l a l u i P I K J ( P a s a r P u s a t P r o d u k s i --+ P I K J
P a s a r Eceran
P a s a r Lingkungan
--c
Konsumen), d a n
-.*
yang
t i d a k m e l a l u i P I K J ( P a s a r P u s a t P r o d u k s i --, P a s a r E c e r a n
--+
P a s a r Lingkungan
-A
Konsumen ).
H a s i l a n a l i s i s Program L i n e a r menunjukkan
bahwa
p o l a pemasaran s a y u r mayur yang optimum t i d a k
H a l i n i a n t a r a l a i n disebabkan oleh:
PIKJ.
biaya transfer,
(b)
melalui
(a)tinqginya
m e l i p u t i ongkos a n g k u t dan bongkar muat,
rendahnya keuntungan yanq d i p e r o l e h pedagang
a n t a r a k a l a u memasarkan s a y u r mayur k e PIKJ,
(c)
perrelatif
t e r b a t a s n y a uewenang p e n g e l o l a PIKJ dalam pemasaran s a y u r
mayur d i J a k a r t a .
Namun a n a l i s i s kepekaan
( s e n s i t i v i t y a n a l y s i s ),
menunjukkan bahua peranan PIK3 m a s i h d a p a t
k a r e n a b i a y a t r a n s f e r dapat d i k u r a n g i .
ditingkatkan
Besarnya
pengu-
r a n g a n b i a y a t r a n s f e r i n i b e r k i s a r a n t a r a Rp 0,9
sampai
Rp 1,52
Pengurangan b i a y a t r a n s f e r
terse-
b u t tampaknya d a p a t d i t i r ~ g k a t k a ndimasa mendatang
meng-
p e r kilogram.
i n g a t adanya
rencana perbaikan Jalan
J a k a r t a Tahun 1985
-
dan
Transportasi
2005.
Atas d a s a r i n i tampaknya keberadaan PIKJ s e b a a a i pas a r i n d u k masih d a p a t d i p e r t a h a n k a n ,
dan wewenang P I K J d a p a t d i t i n g k a t k a n .
asalkan
kemampuan
DALAM PEMASARAN SAYUR MAYUR Dl
JAKARTA
Oleh :
ISMAL
BASRl
FAKULTAS PASCASAR JANA
INSTITUT PERTAPIIAN BOGOR
19 8 8
RINGKASAN
ISMAL SRSRI.
Peranan
Pasar
Indiik
Pemasaran Sayur Mayur D i J a k a r t a ,
I S A N G GONARSYAH
s e b a g a i ketua,
Kramat
(
Jati
dibawah
H.
Dalaa
bimbingan
AFFENDI ANWAR
dan
KOOSWARDHONO MUDIKDJO sebagai anggota ).
S e j a k t a h u n 1978 h i n g g a dewasa i n i peranan P I K J
b a g a i p a s a r i n d u k s a y u r mayur semakin menurun.
p e r t a n y a a n seberapa j a u h peranan i n i d a p a t
-
Menj a d i
dipertahankan
a p a l a g i b i l a d i k a i t k a n dengan Rencana Umum
Daerah DKI J a k a r t a Tahun 1985
Tata
2005 yang
) dan
( Wilayah Pengembangan Timur ).
timur
r e n c a n a pembangunan j a l a n
-
Ruang
menunj u k k a n
bahwa pengembangan w i l a y a h DKI d i a r a h k a n k e
b a r a t ( W i l a y a h Pengembangan B a r a t
se-
bahagian
ke
bahagian
Disamping
j a l a n a r t e r i dan
adanya
peningkatan
j a l a n l a i n n y a yang d i p r i o r i t a s k a n pada w i l a y a h
- wilayah
pengembangan t e r s e b u t .
Tujuan p e n e l i t i a n i n i a d a l a h :
lajari
(a)
untuk
mempe-
p o l a pemasaran s a y u r mayur d a r i p a s a r p u s a t
d u k s i k e p a s a r p u s a t konsumsi J a k a r t a ,
(b)
untuk
pro-
mempe-
l a j a r i p e r a n a n P I K J dalam pernasaran s a y u r mayur k e
pasar
-
untuk
p a s a r pengecer dalarn w i l a y a h D K I J a k a r t a ,
(c)
r n e m p e l a j a r i a l t e r n a t i f p o l a pemasaran yanq e f i s i e n
dalam
pemasaran s a y u r mayur d a r i p a s a r p u s a t p r o d u k s i k e
pasar
pusa t konsumsi J a k a r t a .
Penelitian
-
i n i d i l a k u k a n dalam b u l a n September
O k t o b e r 1987 d e n g a n l o k a s i p e n e l i t i a n :
Jawa Barat d e n g a n p a s a r p u s a t p r o d u k s i
I.
Pengalengan
u n t u k k o m o d i t i K e n t a n g d a n K o l b u l a t , Cigombong u n t u k kom o d i t i W o r t e l , d a n C i s a a t u n t u k k o m o d i t i Tomat.
11.
-
J a k a r t a dengan p a s a r p u s a t konsumsi PIKJ, p a s a r
Senen blok V I ,
Ba t a
J a t i n e g a r a , G r o g o l , Waru d a n p a s a r
Putih.
Dengan menggunakan m e t o d e s u r v e i , secara
s e n g aj a
( p u r p o s i v e ) d i p i l i h 84 o r a n g p e d a g a n g s e b a g a i r e s p o n d e n
dengan p e r i n c i a n s e b a g a i b e r i k u t :
antara
(a)
s a t produksi.
o r a n g masing
-
tiga
masing p a s a r
pu12
p e d a g a n g g r o s i r d i PIKJ s e b a n y a k
(b)
- masing
t i g a o r a n g untuk s e t i a p komoditi.
p e d a g a n g p e n g e c e r s e b a n y a k 60 o r a n g y a i t u
masing
per-
y a i t u sebanyak 1 2 orang, yang t e r d i r i d a r i
o r a n g untuk t i a p komoditi d a r i masing
(c)
pedagang
1 2 orang s e t i a p p a s a r pengecer,
rnasing-
terdiri dari tiga
o r a n g t i a p komoditi.
Hasil ~ e n e l i t i a nm e n y i m p u l k a n a d a n y a d u a p o l a
s a r a n s a y u r mayur d a r i p a s a r p u s a t p r o d u k s i k e
-
pemaJakarta
y a i t u y a n g m e l a l u i P I K J ( P a s a r P u s a t P r o d u k s i --+ P I K J
P a s a r Eceran
P a s a r Lingkungan
--c
Konsumen), d a n
-.*
yang
t i d a k m e l a l u i P I K J ( P a s a r P u s a t P r o d u k s i --, P a s a r E c e r a n
--+
P a s a r Lingkungan
-A
Konsumen ).
H a s i l a n a l i s i s Program L i n e a r menunjukkan
bahwa
p o l a pemasaran s a y u r mayur yang optimum t i d a k
H a l i n i a n t a r a l a i n disebabkan oleh:
PIKJ.
biaya transfer,
(b)
melalui
(a)tinqginya
m e l i p u t i ongkos a n g k u t dan bongkar muat,
rendahnya keuntungan yanq d i p e r o l e h pedagang
a n t a r a k a l a u memasarkan s a y u r mayur k e PIKJ,
(c)
perrelatif
t e r b a t a s n y a uewenang p e n g e l o l a PIKJ dalam pemasaran s a y u r
mayur d i J a k a r t a .
Namun a n a l i s i s kepekaan
( s e n s i t i v i t y a n a l y s i s ),
menunjukkan bahua peranan PIK3 m a s i h d a p a t
k a r e n a b i a y a t r a n s f e r dapat d i k u r a n g i .
ditingkatkan
Besarnya
pengu-
r a n g a n b i a y a t r a n s f e r i n i b e r k i s a r a n t a r a Rp 0,9
sampai
Rp 1,52
Pengurangan b i a y a t r a n s f e r
terse-
b u t tampaknya d a p a t d i t i r ~ g k a t k a ndimasa mendatang
meng-
p e r kilogram.
i n g a t adanya
rencana perbaikan Jalan
J a k a r t a Tahun 1985
-
dan
Transportasi
2005.
Atas d a s a r i n i tampaknya keberadaan PIKJ s e b a a a i pas a r i n d u k masih d a p a t d i p e r t a h a n k a n ,
dan wewenang P I K J d a p a t d i t i n g k a t k a n .
asalkan
kemampuan