Otonomi Daerah dan Konsolidasi Tanah.

o Selasa o Rabu o Kamis o Jumat o Sabtu o Minggu
SeninXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
14
15
7
9 @ ) 11
12
13
3
8
4
5
6
29
30
25
26
27
28
19
20

21
22
23
24


2
18

17
OJan

o

OPeb

Mar OApr

OMel


OJun

OAgs

OJul

.Sep

ONov

OOkt

31

ODes

O to n o m i D a e ra h d a n K o n s o lid a s i T a n a h

P e rd a


K a b u p a te n

R e v is i

n g o n v e rsi
m e n ja d i

BERNHARD

h u ta n
h u ta n

kebunan,

N o .1 9

T ahun

p o le m ik


lin d u n g

p ro d u k s i,

d i d a e ra h

dan

k u a lita s

pada beneana

lo n g s o r

kaw asan

s e k ita r P u n e a k ,

m e-


Puneak

u n tu k

p e r-

re k re a si

lin g k u n g a n

b e ru ju n g

2008.

k a re n a

bahkan

p e m u k im a n ,


m e n d e g ra d a si

L IM B O N G

B ogor

itu m e n g u n d a n g

akan

yang

b is a

d a n b a n jir

di

K o ta B o g o r, h in g g a


J a k a rta .
D a la m

K

baw a

aw al

dupan

p o litik

abad

im p lik a s i

d a la m

d a e ra h


in i te rn y a ta

K e b ija k a n

penuh

di

m em -

a s p e k k e h idi

d i tin g k a t

b e r-

d a n p e la k s a n a -

p e n g e lo la a n


p e rta n a h a n ,

p ro v in s i

dan

d e s e n tra Iis a s i

te la h m e m u n e u lk a n
p e rta n a h a n

dan

p e re n c a n a a n

su m b e rd a y a

m e n e u a tn y a


b e ra k a r

o to n o m i

b e rb a g a i p e rso a Ia n

s e p e rti

(regional planning),

a n g w ila y ~

a n p e rta n a h a n ,

yang

dan

itu


d i b ita ta ru -

k e le m b a g a -

m a n u s ia , k e u a n g -

b e rb a g a i

p a d a k e b ija k a n

k o n flik
pada

ta n a h

m a s a la lu ,

h u ta n

N am un,
p re s

re n e a n a

N o .5 4

R uang

RTRW

Jabar

p e rta n a h a n

d a e ra h

d a n p u s a t,

m e n ja d i

ma

s is te m ,

P e m k a b /K o ta

k ris is

pangan,

kungan

a d a Ia h d a m p a k

s e rta

k e ru sa k a n

lin g -

dan penggunaan

ta n a h ,

K o n s o lid a s i

te ru ta m a

a Iih

la h a ri p e rta n ia n ,

h u ta n ,

J ik a

d a n d a e ra h p e s is ir d i p e rd e s a a n .

banyak

m e re v is i

K a b u p a t~ ~ ,

yang

p ih a k

sem pat

ia la h

P e rd a

B ogor

a m b iv a -

a n ta ra

s e ja k J a n u a ri

2001

p e rta n a h a n

te la h ·

d a e ra h .

S e la in

itu , o p e -

p e rta n a h a n

te la h la -

b a ik

m e k a n is m e ,
Sem ua

d a Ia m

a ta u p u n

m enyangkut

p ro se d u r,

a ta u -

d itu n tu t

o le h

yang

D in a s

P e r-.

la m a te rw u ju d .

nyata k e t i d a k t e r a t u r a n

penguasaan

K o n tro v e rs i

te n ta n g

te rja d i

s e rta p e m b e n tu k a n

ta n a h a ri s u d a h

p e n a ta a n

fu n g si

k a re n a

d i b id a n g

p ro se sn y a .

d a n P e rd a

2010

d i d a e ra h

m a n a je m e n

pangan

eam an

p e rlu

d id e s e n tra lis a s ik a n ,

p rin s ip ,

P e r-

P e n a ta a n

d a n ta rik -m e n a rik

kew enangan

ra s io n a Iis a s i

T ahun

m e-

(P A D ).

dengan

te n ta n g

J a b o d e ta b e k

tid a k

pem bangunan

d a e ra h

Ja b a r 2 0 0 9 -2 0 2 9 .

b id a n g

d a li, b a n jir

B ogor

2008

N o .2 2

P ro v in s i

S e h a ru sn y a

a s li

u n tu k

itu b e rb e n tu ra n

T ahun

bagi kaw asan

P ro v in s i

m e n g a Iih -

lin d u n g /k o n s e rv a s i
p e n d a p a ta n

u n tu k

pem bangunan

fu n g si

pun

tia n

m e n g a ra h k a n

Pem -

lu a s

d a n k o ta B o g o r. T e rm a s u k

y a n g ta k te rk e n dan an-

d a e ra h ,

d a e ra h

L e b ih d a ri itu , la ju u rb a n is a s i
irn p o r k e b u tu h a n

o to n o m i

kew enangan

le n s i, k e b in g u n g a n ,

K e b ija k a n

an, dan

m e n g a tu r

kabupa-

te n /k o ta ,

dang

m e m ilik i

n in g k a tk a n

d e s e n tra lis a s i

te 1 a h m e n im b u lk a n

pem aham an

b id a n g

te ru ta m a

m e n e ra p k a n

d a n b e r n e g a r a ,te r m a s u k

b a g a i p e rb e d a a n
an

k e -2 1

p e rta n a h a n .

o to n o m i

u n tu k

d a n o to n o m i

lu a s d i b e rb a g a i

b e rb a n g sa

b id a n g
dan

e p u tu s a n

d e s e n tra lis a s i

p e rs p e k tif

da B ogor

d a tu n tu ta n

m e n y ita

so a l re n e a n a
T a ta

R uang

2 0 0 5 -2 0 2 5

p e rh a -

gunaan

Pem da

nah

W ila y a h

T anah

d ic e rm a ti,

a k a r p e rs o a la n

ta n a h

a ta u p e re n e a n a a n

(land-use planning)

tu n ta s

dan penguasaan

yang
ta n a h

b e rd a sa rk a n

Kllplng

Humas

bukan

P A D , te ta p i p a d a p e n a ta a n

Unpad 2012

pa-

peng-

ta ta -g u n a -ta tid a k
yang

p e rn a h

tim p a n g .

P e re n c a n a a n
nah

d a n p e la k s a n a a n

d i p e r k o ta a n

u n tu k

dan

m e n e ip ta k a n

m e n y e la r a s k a n
k e p e n tin g a n

bagi pengem bangan
la y a h

daya gu-

K o n s o lid a s i

p e m e lih a r a a n

sum ber

penguasaan

dan

b u m i, a ir , d a n r u a n g a n g k a s a
r in ta h

P asal 33 D U D

d a la m

P asal

penggunaan

m e ru p a k a n

1945 yang

pe-

u n tu k m e n u n ja n g

d itu r u n k a n

U m um

a n g k a I T p o in 8 D U -

u n tu k

a g r a r ia ,

p e r lu

apa yang

adanya

m engenai

a n , d a n p e r s e d ia a n
k a s a u n tu k

m e n ja d i

p e r u n tu k a n ,

D engan

itu , m a k a p e n g g u n a a n
te r p im p in

am anat

d a s i T a n a h . D a la m
1 9 9 1 d ik a ta k a n :

h in g g a

dapat

usaha

1945

dan

UUPA

sudah m e-

h e b a t, y a itu K o n s o li-

P asal

1 pp N o. 4 T ahun

" K o n s o lid a s i

p e r ta n a h a n

ta n a h

m engenai

a d a la h

ta n a h

pem bangunan,

ta n a h

u n tu k

u n tu k

lin g k u n g a n ,

kepen-

m e n in g k a tk a n

d a n p e m e lih a r a a n

b e r d a y a a la m d e n g a n

m e lib a tk a n

sum -

p a r tis ip a s i

a k tif m a s y a r a k a t. "
J a d i,

p e r ta m b a su m b e rd a y a

m enghadapi

ta n a h

dapat

penguasaan

d ia r tik a n

d a n p e n g u a ta n

banyak

s e e a r a s is te m a tis ,
penguasaan

nahan

y a n g b a ik

k e n d a la .

K a re -

m e n y e lu r u h ,

a k a n m e n c ip ta k a n

d a n p e m a n f a a ta n
d a n te r a tu r ,

d a n b e r k e la n -

ju ta n .
S a la h

s a tu a s p e k

p e n tin g

b a r u d a la m

a d a la h

k a a n d itu n tu t p e r u b a h a n
m e r in ta h a n

p a r a d ig m a ,

s e n tr a lis tik

d e s e n tr a lis a s i

y a n g d e m o k r a tis .

s in y a , p e r lu

p e n y e s u a ia n

P ro d u k

hukum

d ila n d a s i

u n d a n g -u n d a n g

bahw a

yang

s e n tr a l s u b s ta n s ia l

d u p a n ra k y a t b a n y a k
s i r a k y a t d i b id a n g

(P a sa l 3 3 U U D

s o s ia l, d a n b u la n d a s a n

3 pasal uupA

(P a sa l

p e rn a n fa -

Sebagai

p e la k s a n a a n

k o m p a r a s i,

s u k s e s m e la k s a n a k a n

la n ju ta n
RTRW .

la lu i

la m

im p le m e n ta s in y a ,

pokok
dua

k e b ija k a n

le n g k a p i

p e rd e sa a n

b e n tu k

ta n a h

pem bangunan.

D a la m

n y a , k o n s o lid a s i

lo k a s i

a k tif

p e n g g a ra p

ta n a h

a ta u p ih a k

la in u n tu k

p a ra

kaw asan

p e r k o ta a n

p e r n ia g a a n ,

s i r e n e a n a ja r in g a n
lid a s i ta n a h
yang

di dua

d a n p e rd e ta n a h b e r tu -

pem bangunan
in d u s tr i,

im p le m e n ta -

d itu ju k a n

m e n ja d i

p e rk o -

u r b a n s e p e r ti p e r -

ja la n . K a r e n a

p e r k o ta a n

akan

D a e ra h .

k o n s o lid a s i
b e r s if a t

a ta u

p e r w u ju d -

y a itu

ta a n d a n k e g ia ta n
m u k im a n ,

ta n a h

d ila k s a n a k a n

ju a n 'u n tu k m e n u n ja n g

sesuai
m e la lu i

ta n a h

s a a n . D i p e r k o ta a n ,

de-

stake holders

p a ra

m e n u n ja n g

Pem bangunan

u ta m a ,

p u la

d ip e r lu k a n

p e m ilik

m aupun

K o n s o lid a s i

s e k to r

s a r a n a , f a s ilita s

b e r s a n g k u ta n ,

p e r a n s e r ta

an R eneana

d ile n g k a p i

yang

yang

k e te r p a d u a n

b e rb a g a i

p ra sa ra n a ,

um um

dan m e-

p ro se s p e m b a n g u n a n -

ta n a h

n g a n p e re n e a n a a n
u tilita s

s in e r g i

a n ta r a

a ta u

land policy).

itu s a lin g m e n g is i

d a la m

da-

k e b ija k a n

(urban land policy)

(rural/agricultural

p e m a n f a a ta n

yah

y a itu

p e r ta n a h a n

K e d u a k e b ija k a n

p o te n s i

p e r ta n a h a n

te r a k h ir ,

p e r k o ta a n

p e r ta n ia n

dan

a d a d u a k e b i-

pem bangunan

dekade

p e r ta n a h a n
dan

b e rd a sa rk a n

UU

D a la m
ja k a n

p o te n s in y a

K o n s o lid a s i

ta n a h p e r k o ta a n

ju g a te r tu ju

b a g ia n p in g g ir k o ta y a n g te la h a -

d a a ta u d ir e n e a n a k a n

ja la n

la y a h y a n g r e la tif k o s o n g ,

penghubung,
w ila y a h

lu m te r a tu r a ta u m a s ih k u m u h ,

la y s ia
a tu r a n
d is u s u n

yang

d itu a n g k a n

a n d C o u n tr y

R e a d ju s tm e n t

p ro g ra m

te r in te g r a s i
la in n y a .

b e rd a sa rk a n

P la n di M a-

pem bangunan

y a n g b e r k e la n ju ta n

pem bangunan

te r b ila n g
ta n a h m e -

dengan peng-

pada
L and

sem ua

aspek

R e a d ju s tm e n t

U U in d u k , y a itu K a n u n

T a n a h N e g a ra .
D a la m
hukum

k o n te k s

p e r ta n a h a n ,

d a n k e b ija k a n

and land policy)
m e n in g k a tk a n
ta n a h

se e a ra

dengan

h a ru s m e n g a ra h

p e m a n f a a ta n

m e n g u ta m a k a n

te m p a t te r m a s u k

d e m ik ia n ,

T a ta R u a n g ,

T a ta R u a n g

p e m b u a ta n

se-

ru m u sa n

im b a n g

tu ju a n

yang

P e rd a

h a ru s

m am pu

se ra si

dan

pem bangunan

d i b id a n g

D U T a ta

te r m a s u k

W ila y a h ,

m e n g h a s ilk a n
h a k -h a k ra k y a t

ra k y a t

h a k u la y a t d a n m a s y a r a k a t

G una

a n ta r a

d a n p r o d u k tif ,

h a k -h a k

a d a t. D e n g a n
te n ta n g

(land law
pada upaya

dan penggunaan

a d il, tr a n s p a r a n

T anah,

p e m b u a ta n

p e r ta n a h a n

s o s ia l,

se-

dengan
e k o n o m i,

b u d a y a , d a n e k o lo g i.
K o n s o lid a s i

ta n a h

p e rd e sa a n

d a n p e rk o -

ta a n te r a s a s e m a k in

m endesak

e a m a n k r is is p a n g a n

d u n ia , tin g k a t u r b a n is a -

k ia n

tin g g i

ta k te r k e n d a li,
pada

bahan

d i te n g a h

k e te r g a n tu n g a n

pangan

r n is k in a n

s tr u k tu r a l

d i p e rd e sa a n ,

a n s o s ia l

e k o n o rn i

yang

k ia n

im p o r , k e k e s e n ja n g -

m e le b a r ,

k e ru sa k a n

m a-

ra k n y a

k o n f lik

kungan

y a n g te r ja d i s e e a r a m a s s if d i s e lu r u h

w ila y a h h u k u m

a g r a r ia .id a n

an-

lin g -

N K R I.

w i-

yang be-

w ila y a h

1976. L and

yang

D U N o. 24

M a la y s ia

Tow n

m e ru p a k a n

si yang

d a n p e rm u -

13, 14, dan

k o n s o lid a s i

R e a d ju s tm e n t
d is e b u t

p e r ta n a h a n

yang

k im a n y a n g tu m b u h p e s a t.
k e w ila y a h

n in g A e t

pada

k o ta /p e r m u k im a n

b a r u , y a n g s u d a h m u la i tu m b u h ,

L and
yang

itu , k o n s o w ila -

k o n s ti-

1 9 4 5 ) d a n d itu a n g -

1 5 ) . D U T a ta G u n a T a n a h a k a n m e m p e r k u a t

a ta n ta n a h s e e a r a e f e k tif , e f is ie n , d a n b e r k e sesuai

d ia tu r

b a g i k e h i-

te r k a it d e n g a n h a k a s a -

e k o n o m i,

d a y a . H a l in i ju g a m e m ilik i
k a n d a la m

K onsekuen-

d i s a n a - s in i.

b e ru p a

a r g u m e n ta s i

a d a la h m a s a la h

d a ri p e -

y a n g o to r ite r m e n ja d i

T a h u n 1 9 9 2 te n ta n g T a ta R u a n g .

te r tib d a n te r a tu r y a n g m e n d u k u n g

p e r-

ta n a h a n . D i e r a o to n o m i d a e r a h d a n k e te r b u -

d a n m e n g e f e k tif k a n

m e n ja d i

p e n e ra -

pem bangunan

a n b e n tu k ,

s e h in g g a

ta -

p e r ta -

a d il, b e r k u a li-

ta s , le g a l d a n in te g r a l, e f is ie n ,

n ila i s e r ta f u n g s i ta n a h s e b a g a i h a s il p e n a ta lu a s , d a n le ta k

di

d i In -

m e to d o lo g is ,

ta n a n

n e g a ra

ta n a h

ta n a h h a r u s d ila k s a n a k a n

d a n su n g g u h -su n g g u h

tu s io n a l

k o n s o lid a s i

s e b a g a i p e n a ta a n

d o n e s ia

di banyak

k o n s o lid a s i

n a itu , k o n s o lid a s i

p e n a ta a n

dan penggunaan

pengadaan

d u n ia , p e la k s a n a a n

p a n p a r a d ig m

sebenam ya

penguasaan

k u a lita s

p e te m a k a n ,
k o n se rv a si

Paradigma B a r u

se b e sa r-b e sa rn y a

UUD

1 9 6 0 itu , P e m e r in ta h

tin g a n

a d a n y a p la n n in g

yang

m ilik i v is i d a n k o n s e p

s e r ta

ra k -

d a n r a k y a t. "

T e r k a it

k e m b a li

h id u p

ta n a h d a p a t d ila k u k a n

d a n te r a tu r

m a n fa a t

k e b ija k a n

b i-

re n e a n a

pengguna-

k e p e n tin g a n

y a t d a n N e g a r a ....

b a g i N e g a ra

s u a tu

b u m i, a ir , d a n r u a n g a n g -

p e lb a g a i

m em baw a

· p e r ta n ia n ,

p e r-

pada pengem bangan

S e p e r ti p e n g a la m a n

m eneapai

c ita - c ita b a n g s a d a n N e g a r a d i a ta s d a la m

se e a ra

b e r tu ju a n
d a e ra h

a la m , d a n s e b a g a in y a .

P A a n ta r a la in d ite g a s k a n :

(planning)

p e r k o ta a n .

pem bangunan

p e rk e b u n a n ,

w i-

w ila y a h

1 4 a y a t (1 ) d a n (2 ) U U P A . D a -

la m P e n je la s a n

dang

dan

p e rd e sa a n

y a n g m e n g a ra h

kaw asan
kan,

k e g ia ta n

ta n a h

k e b a k a r-

lin g k a r /a k s e s ,

in d u s tr i,

la in y a n g b e r e ir ik a n

k u a li-

k a re n a

y a n g d ir e n e a n a k a n

ja la n

pengem bangan

desaan

P e n a ta a n

w ila y a h

dengan

d a y a a la m .

" ...

r e n o v a s i/r e k o n s tr u k s i

an dan beneana,

dengan

m e n in g k a tk a n

dan

p e r lu

a g r a r ia

n a d a n h a s il g u n a ta n a h , m e le s ta r ik a n
ta s lin g k u n g a n ,

ta -

b e r tu ju a n

in d iv id u

k e a d ila n

k e p e n tin g a n

um um ,

ta ta g u n a

p e rd e sa a n

yang

PENULIS ADALAH

PAKAR HUKUM

PERTANAHAN,

UNPAD,

BANDUNG