PENGARUH EKSTRAK ETANOL RIMPANG TEMULAWAK (Curcuma xanthorrhiza Roxb.) TERHADAP KADAR HDL (High Pengaruh Ekstrak Etanol Rimpang Temulawak (Curcuma Xanthorrhiza Roxb.) Terhadap Kadar Hdl (High Density Lipoprotein) Pada Tikus Putih Hiperlipidemia.

PENGARUH EKSTRAK ETANOL RIMPANG TEMULAWAK
(Curcuma xanthorrhiza Roxb.) TERHADAP KADAR HDL (High
Density Lipoprotein) PADA TIKUS PUTIH HIPERLIPIDEMIA

SKRIPSI

oleh:
NIDA AULIYA KARIMA
K100080092

FAKULTAS FARMASI
UNIVERSITAS MUHAMMADIYAH SURAKARTA
2012

PENGARUH EKSTRAK ETANOL RIMPANG
TEMULAWAK (Curcuma xanthorrhiza Roxb.) TERHADAP
KADAR HDL (High Density Lipoprotein) PADA TIKUS
PUTIH HIPERLIPIDEMIA

SKRIPSI


Diajukan untuk memenuhi salah satu syarat mencapai derajat
Sarjana Farmasi (S. Farm) pada Fakultas Farmasi Universitas
Muhammadiyah di Surakarta

Oleh:
NIDA AULIYA KARIMA
K100080092

FAKULTAS FARMASI
UNIVERSITAS MUHAMMADIYAH SURAKARTA
2012
i

ii

DEKLARASI

Dengan ini saya menyatakan bahwa dalam skripsi ini tidak terdapat karya yang
pernah diajukan untuk memperoleh gelar kesarjanaan di suatu perguruan tinggi, dan
sepanjang pengetahuan saya juga tidak terdapat karya atau pendapat yang pernah

ditulis atau diterbitkan oleh orang lain, kecuali yang secara tertulis diacu dalam
naskah ini disebutkan dalam daftar pustaka.

Surakarta, Maret 2012
Peneliti,

(Nida Auliya Karima)

iii

KATA PENGANTAR

Assalamualaikum Wr. Wb.
Alhamdulillah, segala puji syukur kehadirat Allah SWT yang telah
melimpahkan segala karunia, hidayah dan rahmat-Nya sehingga penulis dapat
menyelesaikan skripsi dengan judul “Pengaruh Ekstrak Etanol Rimpang Temulawak
(Curcuma xanthorrhiza Roxb.) Terhadap Kadar HDL (High Density Lipoprotein)
Pada Tikus Putih Hiperlipidemia”
Skripsi ini diajukan untuk memenuhi salah satu syarat mencapai derajat
Sarjana Farmasi (S. Farm.) pada Fakultas Farmasi UMS. Dalam penyusunan

skripsi ini penulis banyak mendapat bantuan, bimbingan dan dorongan dari berbagai
pihak.
Oleh karena itu penulis menyampaikan terima kasih yang sebesar-besarnya
kepada :
1. Allah SWT dan Keluarga Besarku.
2. Dr. Muhammad Da’i, M.Si., Apt., selaku dekan Fakultas Farmasi Universitas
Muhammadiyah Surakarta.
3. dr. EM. Sutrisna, M.Kes selaku penguji I
4. Dedi Hanwar, M.Si., Apt., selaku penguji II & pembimbing akademik. 
5. Arifah Sri Wahyuni, M.Sc., Apt., selaku penguji III & pembimbing utama.
6. Tanti Azizah Sujono, M.Sc., Apt selaku reviewer
7. Teman-teman kelas B Pelayanan Farmasi Angkatan 2008.

iv

Semoga Allah SWT memberikan balasan yang lebih baik pada mereka
semua. Penulis menyadari bahwa hasil penelitian ini jauh dari sempurna, namun
penulis berharap hasil penelitian ini dapat bermanfaat bagi pihak lain yang
berkepentingan.
Wassalamualaikum Wr. Wb.


Surakarta, 12 Maret 2012

Penulis  

v

DAFTAR ISI

HALAMAN JUDUL ................................................................................................ i
HALAMAN PENGESAHAN .................................................................................. ii
DEKLARASI ........................................................................................................... iii
KATA PENGANTAR ............................................................................................. iv
DAFTAR ISI ........................................................................................................... vi
DAFTAR TABEL ................................................................................................. viii
DAFTAR GAMBAR ............................................................................................... ix
DAFTAR LAMPIRAN ............................................................................................ x
DAFTAR SINGKATAN ........................................................................................ xi
INTISARI .............................................................................................................. xii
BAB I. PENDAHULUAN ....................................................................................... 1

A. Latar Belakang Masalah ........................................................................ 1
B. Rumusan Masalah .................................................................................. 2
C. Tujuan Penelitian ................................................................................... 2
D. Tinjauan Pustaka ................................................................................... 2
1. Lipid .................................................................................................. 2
2. Hiperlipidemia ................................................................................... 5
3. Obat-obat Hiperlipidemia .................................................................. 6
4. Temulawak ........................................................................................ 7
5. Ekstraksi Tanaman ............................................................................ 8
6. Etanol .............................................................................................. 10
E. Landasan Teori ..................................................................................... 10
F. Hipotesis................................................................................................ 11
BAB II. METODELOGI PENELITIAN ................................................................ 12
A. Jenis Penelitian ..................................................................................... 12
B. Variabel Penelitian ............................................................................... 12
vi

C. Bahan dan Alat ..................................................................................... 12
D. Jalannya Penelitian ............................................................................... 13
1. Pembuatan Simplisis ....................................................................... 13

2. Pembuatan Ekstrak Etanol Temulawak........................................... 13
3.Pembuatan Diet Kolesterol Tinggi ................................................... 13
4. Penentuan Dosis .............................................................................. 14
5. Perlakuan Terhadap Hewan Uji ...................................................... 14
6. Pengukuran Kadar HDL .................................................................. 14
E. Analisis Data ........................................................................................ 15
BAB III. HASIL DAN PEMBAHASAN ............................................................... 17
A. Hasil Pembuatan Ekstrak...................................................................... 17
B. Uji Pendahuluan ................................................................................... 17
C. Uji Hiperlipidemia ................................................................................ 18
D. Uji Efek Ekstrak Etanol Temulawak .................................................... 20
BAB IV. KESIMPULAN DAN SARAN ............................................................... 23
A. Kesimpulan........................................................................................... 23
B. Saran ..................................................................................................... 23
DAFTAR PUSTAKA ............................................................................................. 24
LAMPIRAN ........................................................................................................... 27

vii

DAFTAR TABEL

TABEL 1

Karakteristik Lipoprotein ..................................................................3

TABEL 2

Klasifikasi kolesterol, LDL, HDL, dan trigliserida ...........................5

TABEL 3

Kadar HDL serum sebelum dan setelah diberi perlakuan diet tinggi
lemak selama 14 hari ........................................................................17

TABEL 4

Berat badan tikus sebelum dan setelah diberi diet tinggi lemak. .....19

TABEL 5

Kadar HDL pre-test dan Post-test pada tikus ...................................20


TABEL 6

Data asupan pakan ............................................................................35

TABEL 7.

Data berat badan tikus ......................................................................38

TABEL 8.

Data kadar HDL ...............................................................................39

.

viii

DAFTAR GAMBAR

GAMBAR 1


Peningkatan Kadar HDL serum antara sebelum dan setelah diberi
ekstrak temulawak ......................................................................... 21

GAMBAR 2

Foto Sari etanol dari rimpang temulawak (Curcuma xanthorizza
Roxb.) ........................................................................................... 28

GAMBAR 3

Foto Ekstrak cair rimpang temulawak (Curcuma xanthorizza Roxb.).
....................................................................................................... 28

GAMBAR 4

Foto Ekstrak kering ekstrak etanol rimpang temulawak
(Curcuma xanthorizza Roxb.). ...................................................... 29

GAMBAR 5


Foto Serum HDL Kolesterol.......................................................... 30

GAMBAR 6

Foto Tikus Putih Jantan Galur Wistar ........................................... 30

ix

DAFTAR LAMPIRAN

LAMPIRAN 1.

Surat Determinasi tanaman temulawak .................................. 27

LAMPIRAN 2.

Gambar ekstrak etanol rimpang temulawak (Curcuma
xanthorrhiza Roxb.) ................................................................ 28


LAMPIRAN 3.

Gambar alat dan bahan yang digunakan dalam penelitian ..... 30

LAMPIRAN 4.

Surat keterangan pembelian tikus putih jantan galur
Wistar .................................................................................... 31

LAMPIRAN 5.

Surat keterangan selesai melaksanakan revisi desk
evaluasi ................................................................................. 32

LAMPIRAN 6.

Perhitungan pembuatan ekstrak etanol temulawak ................ 33

LAMPIRAN 7.

Perhitungan pembuatan sediaan ............................................. 34

LAMPIRAN 8.

Data asupan pakan, berat badan dan kadar HDL pada
Tikus .................................................................................... 35

LAMPIRAN 9.

Analisis HDL yang diberi diet tinggi lemak pada uji
pendahuluan.......................................................................... 40

LAMPIRAN 10. Hasil uji statistik Kadar HDL pada minggu ke-2 (pretest) dan ke-4 (post-test) ......................................................... 41

x

DAFTAR SINGKATAN

1.

ANAVA

= Analisis varian

2.

Apo A 1

= Apolipoprotein A 1

3.

BB

= Berat Badan

4.

ChOD-PAP

= Cholesterol Oxidase P- Aminophenazone

5.

HDL

= High Density Lipoprotein

6.

H2O2

= Hidroksi Peroksida

7.

IDL

= Intermediate Density Lipoprotein

8.

LDL

= Low Density Lipoprotein

9.

LCAT

= Lechitin Cholestrol Acyltransferase

10. Lp(a)

= Lipoprotein a

11. P

= Probabilitas

12. PTU

= Propilthiourasil

13. VLDL

= Very Low Density Lipoprotin

xi

INTISARI
Penelitian sebelumnya diketahui bahwa khasiat temulawak terutama
disebabkan oleh dua kelompok kandungan kimia yaitu kurkuminoid dan minyak
atsiri. Kandungan kurkumin dalam temulwak diduga memiliki efek meningkatkan
kadar HDL secara signifikan. Maserasi dengan pelarut etanol merupakan proses
ekstraksi terbaik karena kepolarannya kurkumin dapat larut baik pada pelarut etanol.
Penggunaan ekstrak temulawak dengan pelarut etanol 50% sebagai hipolipidemik
yang dilihat dari kadar HDL belum dibuktikan secara ilmiah. Oleh karena itu perlu
dilakukan penelitian mengenai pengaruh ekstrak etanol rimpang temulawak terhadap
kadar HDL pada tikus putih hiperlipidemia.
Penelitian ini diawali dengan melakukan ekstraksi rimpang temulawak dengan
pelarut etanol 50%. Dosis yang digunakan adalah 100 mg dan 400 mg/200 g BB.
Sebelumnya dilakukan dahulu perlakuan diet tinggi lemak untuk mendapatkan
kondisi hiperlipidemia. Kemudian dilakukan uji perlakuan dengan ekstrak etanol
temulwak pada tikus hiperlipidemia.
Hasil penelitian ini menunjukkan bahwa diet tinggi lemak mampu membuat
kondisi hiperlipidemi. Ekstrak etanol rimpang temulawak (Curcuma xanthorhizza
Roxb.) dapat meningkatkan kadar HDL secara signifikan dengan dosis 100 mg/Kg
BB dan 400 mg/Kg BB. Dosis yang lebih efektif dalam meningkatkan kadar HDL
adalah ekstrak etanol temulawak 100 mg/Kg BB.
Kata kunci : Rimpang temulawak (Curcuma xanthorhizza Roxb.), HDL (High
Density Lipoprotein), hiperlipidemia.

xii

Dokumen yang terkait

Efek Ekstrak Etanol Rimpang Temulawak (Curcuma xanthorrizha Roxb.) Terhadap Kontraksi Otot Polos Ileum Tikus (Rattus novergicus) Jantan Terisolasi Secara In Vitro

3 42 77

Pengukuran Kapasitas Antioksidan Dalam Rimpang Temulawak (Curcuma Xanthorrhiza Roxb.) Secara Spektrofotometri Sinar Tampak

3 32 82

PENGARUH KADAR PVP K-30 TERHADAP MUTU FISIK TABLET HISAP EKSTRAK TEMULAWAK (Curcuma xanthorrhiza Roxb.) DENGAN BASIS SUKROSA (Dibuat Dengan Metode Granulasi Basah)

0 8 22

PENGARUH PEMBERIAN EKSTRAK TEMULAWAK (Curcuma Xanthorrhiza Roxb.) TERHADAP HISTOPATOLOGI GINJAL MENCIT JANTAN (Mus musculus) YANG DIINDUKSI HIPERTENSI DENGAN KONTROL VALSARTAN

0 6 22

PENGARUH EKSTRAK DAUN ALPUKAT (Persea americana Mill.) TERHADAP KADAR HDL (High Density Lipoprotein) PADA TIKUS (Rattus Norvegicus)

4 56 26

PENGARUH PEMBERIAN EKSTRAK ETANOL TEMULAWAK (Curcuma Xanthorrhiza Roxb.) TERHADAP TEKANAN DARAH MENCIT JANTAN (Mus musculus) YANG DIINDUKSI HIPERTENSI DENGAN KONTROL CAPTOPRIL

2 7 25

PENGARUH PEMBERIAN EKSTRAK TEMULAWAK (Curcuma xanthorrhiza Roxb.) SEBAGAI ADJUVAN TERAPI CAPTOPRIL TERHADAP KADAR RENIN PADA MENCIT JANTAN (Mus musculus) YANG DIINDUKSI HIPERTENSI

37 251 30

PENGARUH KADAR PVP K-30 TERHADAP MUTU FISIK TABLET HISAP EKSTRAK TEMULAWAK (Curcuma xanthorrhiza Roxb.) DENGAN BASIS SORBITOL (Dibuat Dengan Metode Granulasi Basah)

0 3 20

PENETAPAN KADAR KURKUMIN DALAM TABLET TEMULAWAK (Curcuma xanthorrhiza Roxb.) SECARA KROMATOGRAFI LAPIS TIPIS DENSITOMETRI

0 1 8

Optimasi Formula Mikroenkapsulasi Ekstrak Rimpang Temulawak (Curcuma xanthorrhiza Roxb.) dengan Penyalut Berbasis Air

1 3 9