(ABSTRAK) GAYA BAHASA DALAM CERBUNG SALINDRI KENYA KEBAK WEWADI KARYA PAKNE PURI DI MAJALAH PANJEBAR SEMANGAT.

GAYA BAHASA DALAM CERBUNG
SALINDRI KENYA KEBAK WEWADI KARYA PAKNE PURI
DI MAJALAH PANJEBAR SEMANGAT

SKRIPSI
Untuk memperoleh gelar Sarjana Pendidikan

oleh:
Rizki Maisaroh
2102406557
Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa

FAKULTAS BAHASA DAN SENI

UNIVERSITAS NEGERI SEMARANG
2010

ABSTRAK
Maisaroh, Rizki. 2010. Gaya Bahasa dalam Cerbung Salindri Kenya Kebak
Wewadi karya Pakne Puri di Majalah Panjebar Semangat. Jurusan Bahasa dan
Sastra Jawa. Pembimbing I : Dr. Teguh Supriyanto, M.Hum., pembimbing II :

Dra. Sri Prastiti Kusuma A.
Kata Kunci : Gaya bahasa, crita sambung
Bahasa merupakan wahana ekspresi dalam karya sastra. Menarik tidaknya
bahasa yang digunakan tergantung pada kecakapan seorang pengarang dalam
mengolah kata-kata yang ada. Pengarang dalam mengungkapkan hasil karyanya
menggunakan gaya bahasa yang sesuai dengan jiwa, emosi, dan apresiasi
bahasanya. Hal ini juga terlihat dalam cerita bersambung Salindri Kenya Kebak
Wewadi karya Pakne Puri yang dimuat dalam majalah Panjebar Semangat. Pakne
Puri mempunyai bahasa sendiri yang berbeda dengan pengarang lainnya.
Permasalahan yang akan dikaji dalam penelitian ini adalah bagaimana
gaya bahasa cerita bersambung Salindri Kenya Kebak Wewadi karya Pakne Puri
yang mencakup kategori leksikal, kategori gramatikal, bahasa figuratif, serta
konteks dan kohesi. Adapun tujuan penelitian ini adalah untuk mengetahui
komposisi gaya bahasa dalam cerita bersambung Salindri Kenya Kebak Wewadi
karya Pakne Puri yang mencakup kategori leksikal, kategori gramatikal, bahasa
figuratif, serta konteks dan kohesi.
Metode, teori, dan pendekatan yang digunakan dalam penelitian ini adalah
stilitika yang mengarah pada studi tentang gaya bahasa. Analisis penelitian ini
mengkaji penggunaan gaya bahasa yang meliputi kategori leksikal, kategori
gramatikal, bahasa figuratif, serta konteks dan kohesi pada cerbung Salindri

Kenya Kebak Wewadi karya Pakne Puri. Kategori leksikal atau diksi meliputi kata
benda, kata sifat, kata kerja, kata keterangan, kata majemuk, kata ulang,
penggunaan bahasa Jawa dialek Cina, dan penggunaan bahasa Asing. Kategori
gramatikal meliputi jenis-jenis kalimat dan frase. Analisis bahasa figuratif
menemukan empat majas yang digunakan dalam cerbung Salindri Kenya Kebak
Wewadi yaitu majas simile, majas personifikasi, majas metafora, dan majas
metonomia. Konteks dan kohesi yang digunakan dalam cerbung tersebut
berfungsi untuk mengetahui hubungan antara kalimat serta memperjelas maksud
kalimat.
Cerbung Salindri Kenya Kebak Wewadi diharapkan dapat dijadikan acuan
dalam penggunaan gaya bahasa pada penulisan karya sastra fiksi yang sejenis.
Selain itu juga dapat dijadikan sebagai acuan untuk penelitian selanjutnya.
Cerbung ini juga dapat digunakan sebagai media pembelajaran bahasa Jawa,
karena materi ceritanya masih relevan dengan kejadian masa kini.

ii

SARI
Maisaroh, Rizki. 2010. Gaya Bahasa dalam Cerbung Salindri Kenya Kebak
Wewadi karya Pakne Puri di Majalah Panjebar Semangat. Jurusan Bahasa dan

Sastra Jawa. Pembimbing I : Dr. Teguh Supriyanto, M.Hum., pembimbing II :
Dra. Sri Prastiti Kusuma A.
Tembung Panyigeg : lelewaning basa, crita sambung
Basa mujudake srana ekspresi ing “karya sastra”. Apik orane basa kang
digunakake gumantung karo wasis orane pangripta anggone ngolah tembungtembung sing ana. Pangripta sajroning ngungkapake asil karya sastrane
migunakake basa kang cocog karo “jiwa”, “emosi”, lan “apresiasi” basane.
Babagan kasebut uga ana ing cerbung Salindri Kenya Kebak Wewadi anggitane
Pakne Puri. Pakne Puri nduweni basa dhewe kang beda karo panganggit liyane.
Babagan kang diudi ing panaliten iki yaiku kepriye lelewaning basa ing
cerbung Salindri Kenya Kebak Wewadi karya Pakne Puri kang nyakup “kategori
leksikal”, “kategori gramatikal”, “bahasa figuratif”, uga “konteks” lan “kohesi”.
Ancas panaliten iki yaiku mangerteni kaya ngapa lelewaning basa ing cerbung
Salindri Kenya Kebak Wewadi karya Pakne Puri kang nyakup “kategori leksikal”,
“kategori gramatikal”, “bahasa figuratif”, uga ”konteks” lan “kohesi”.
“Metode”, “teori”, lan “pendekatan” kang dianggo ing panaliten iki
yaiku “stilistika” kang ngarah ing studi ngenani babagan lelewaning basa.
Analisis panaliten iki yaiku ndhudhah lelewaning basa saka “kategori leksikal”,
“kategori gramatikal”, “bahasa figuratif”, uga “konteks” lan “kohesi” ing
cerbung Salindri Kenya Kebak Wewadi. “Kategori leksikal” utawa “diksi” kalebu
tembung aran, tembung kriya, tembung kahanan, tembung katrangan, tembung

camboran, tembung rangkep, panganggone basa Jawa dialek Cina, lan
panganggone basa Asing. “Kategori gramatikal” kalebu jinis-jinis ukara lan
frase. Analisis “bahasa figuratif” nemokake majas papat kang digunakake ing
cerbung Salindri Kenya Kebak Wewadi yaiku “majas simile”, “majas
personifikasi”, “majas metafora”, lan “majas metonomia”. “konteks” lan “kohesi”
kang digunakake ing cerbung kasebut fungsine kanggo mangerteni hubungan
ukara siji lan ukara liyane sarta njelasake maksud ukara.
Cerbung Salindri Kenya Kebak Wewadi dikarepake dadi tuladha tumrap
lelewaning basa kang digunakake nalika nganggit “karya sastra fiksi” tunggal
jinis. Uga bisa dadi tuladha kanggo panaliten sadurunge. Cerbung iki uga bisa
didadekake sarana piwulang basa Jawa, jalaran isining cerita isih trep karo
kasunyatan saiki.

iii