serat suluk kaga kridha sopana
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
SERAT SULUK KAGA KRIDHA SOPANA
ANGGITANIPUN RADEN SASTRA DARSANA
PUPUH I
PANGKUR
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Ranguringa wus kawuntat, denira yun ngayoni ngiket kehing, sasmita
tama mamayu, trajuning kasunyatan, darpa adreng kadereng berung
andarung, saru siku tan rinasa, nawung serat suluk rawi.
Pratistha dhinapur kaga jajagongan mardi, mardaweng budi ngarah rehing
wasitayu, yowana kang pinudya, gya bangkita bangkat, papangkatan layu
karti titis putus tatas tataning mangolah ngelmi.
Mangkana purwaning gita, duk ing nguni wonten kukila katri, anggepnya
sami nyadulur, lir nunggil yayah rena, wit sinangkan saking sarahsaning
kawruh, dhasare nunggal pasaban, saba warih ngupa bukti.
Yeka bango walang kadhak, katri cangak panuju sajugari, neng tepi
narmada kumpul kempal soring mandira, dhasar papan ayom ayem tur
samun, magkana bango lingira lah iya ta sanak kadwi.
Kaya paraning wekasan, yen manggunga mangkene sabenari, riwa-riwi
sabe ranu, nurut paraning mina, met lenane gya linenan tanpa luput, mung
karya sining padharan, nelek pulih ngelih malih.
Baya ta tanpa pangrasa, tindak siya cidra karya papati, wewalese tan
pinetung ketang amurang tata, urip pisan nguja harda tyas laku dur, dur
tapa karti duraka, dosa mring samaning urip.
Uripe sepisan rusak, lalu linglung pikire ting saluwir, wigar kotamaning
laku, karem keramat sepat, saya lamun yen kapethuk kuthuk ngantuk, o
ya allah kang sipat rohman lan rakim.
Mugi tuwan aparinga enget, nadyan amba tinitah peksi, bok inggih
sampun kadlarung, tan wikan wosing gesang lah tedahna dadalan
dadining ngayu, kayuwananing jiwangga, gayeng ngalam kabir sahir.
9. Walang kadhak lon delingnyo, bonggan sira ayun dumadya peksi, wus
jamak sagunging manuk, tinitah sabeng tirta pan pinanci, papancan
mamangsanipun, mina sen-isen narmada, mangkono uga sujanmi.
10. Mung patrape bae beda, dadalane kang mrih kena binukti, wit janma
sinungan, kawruh becik lan ala, bango mbengok eh walang kadhak
wuwusmu, sanadyan tinitah kaga, yen eling luwih utami.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
1
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
11. Wit sasug sipating gesang, kang tumitah winenang nampik milih, wus
ginelar ala ayu, para sarjana wewarah kang sapyarsa ngangkah ngungkih
wahyu luhung, ya tinggal catur prakara, lalabuhan kang mangka wite.
12. Juga betah tapa brata, dwi legawa rila kang nrusing batin, tri sumingkir
pakarti dur, catur mantep ing karsa, mapan ana ing nguni caritanipun,
wong ngagung ana ing ngeksiganda, Panembahan Senapati.
13. Ing lair rada dupara, yen bangkit tau madeg narapati, ing Pajang ratu
pinunjul kasub kalokeng jana, ya pa gene turune tan madeg ratu, wit sing
adiling Pangeran sing sapa nemen-nemeni.
14. Wong ngagung ing Ngeksigandha, duk lagine durung jumeneng aji kyat
tyas bratane sineru, prapteng bawani bwana, maksih maksa
paksa,mamasuh anggayuh wadyaning wahyu karamat, tumerah turuning
wuri.
15. Widodo prapteng samangkya mapan iku Yogya karya palupi, lupiya
wenang tiniru, ruruba mring Hyang Suksma, walang kadhak megat catur
wuwusipun, mbok ya wis salin salaga, mundhak gagal kang denpikir.
16. Mikir reh wus padha tuwa, wajibing laladan doningpati, mati titis ya
kalimput, pupuntoning kasidan den waskitha wawasan praptaning dunung,
lah mara aku carita rang-erangte pra winasis.
17. Silah-seleh ing palastra, darajating jisim pitung prakawis, juga mati bosok
luluh, dwi wetah dadya sela, katri sirna kang layon datan kadulu, catur
sirna dadya tirta, panca layon santun warni.
18. Dumadya manik musthika, kanem layonmalih warna memedi, kasapta
praptaning layu, dumadya sato kewan lah ta paran mungguhing
sanyatanipun, banget ribeding tyasingwang, tan gadug gayuh ambudi.
19. Wit cengkah lan dalil ira, ingkang muni kayun pidaraeni, lire langgeng
uripipun, ing kene kana gesang, teka dadak ana sirna wutuh luluh, leash
basah dadi kisma, mara pikiren kang malih.
20. Bango mesem lon delingnya, bener temen walang kadhak sireki, tan siwah
lawan dhapurmu, darbea pikir nglungka kawruhana, mungguh
peperanganipun, jro urip mengku kalih dat, dating kawula myang Gusti.
21. Dumadya dadya sajuga, keket pliket karaket mujud siji, de binjang yen
prapteng layu, lagya apipisahan dating Gusti mulya mulih pulih wangsul,
wangsul mring asaling lama, yeku jroning ngalam gaib.
22. Jumeneng lan pribadinya, dene lamun datira mesthi mati, beja bali
asalipun, nganasir catur warna, cilakane ingarad dening lelembut, dadi
dhanyang penyenyengan, anggung gawe sok nyalahi.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
2
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
23. De darajat sapta warna kang ginusthi panggih ing ngalam pati, yekti sing
labuhanipun, lalabet jroning gesang, pan mangkene warahe kang wus
amangguh, yen lena bosok kang angga, yeku pratandha duk urip.
24. Jigar-jigur ambaruwah, tebih laku nyunyuda lan sisirih, suka kasukan
linantur, de suksmane ngelambrang, ing saparan ngulandara tanpa
dunung, yen mati wetah tan omah, bebegeg nyangari siti.
25. Yeku duk kala gesangnya, nglantur brata tinggal dugu prayogi, suksmane
korup lelembut, dumadya dadya dhanyang, swara bumi tunggu pereng
jurang punthuk,yen mati sirna layonnya, yeku duk lagine urip.
26. Nglantih nglantur cegah nendra, ari ratri tan nganggo winatawis, layon mijil
saking kubur, kranjingan bekasakan, gara godha memedeni angreridu,
suksmane nitis mring kewan, de yen dadya warih.
27. Yeka duk maksih gesangnya, tinggal sahwat tan mawi dugi-dugi, layon
sirna mor mun-amun, suksmane ngumladheyan, nempel manjing sela
tanapi, wreksa gung myang dadya saleh gandarwa, caluthak sring nyidra
resmi.
28. Yen layon dadya musthika, sotya retnamaya tanapi manik, yeka duk ing
gesangipun, mahambeg paramarta, sabar rila legawa budi ayu tulus tepa
tresna mring sasama, ngadat lupiya kang uwis.
29. Rahsa jiwangga nir mala, kukut keket kempal kahanan jati, sajatine kang
amengku, kukubaning bawana, lah pikiren walang kadhak, apa mathuk
gathuk sunduk prayoganya, walang kadhal lon nauri.
30. Kaya akeh emperirara, sira bango apa iya ngecupi, aku arsa melu payu
paran kang kok piliya, prayogane milih wutuh dadi watu, mesthine bakal
pinuja sajen kembang boreh wangi.
31. Saben ri Sukra ngadhepan, den pepetri sinugun keh sujanmi, kang minta
idi pangestu, saba paran wruh sabarang, tan nana kang mamanceni.
32. Cangak nyanguk nyaru nyentak, lah ta walang kadhak teka daleming
lamun mangkono tekadmu, paran perlune pada saraseyan gulang ngelmu
medhar kawruh, bok ya pasrah kewala labuhan kadaring urip.
33. Uripmu kapulet hawa, hawa awan sing benter ring Hyang Rawi, wiji wujud
tuwuh wuwuh wimbuh ngombra rembaka, lali lamun donya donadon
nyakuthu, thikil-thukuling markada, dumadya ngudi taruni.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
3
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
PUPUH II
S I N O M
1.
2.
Lah ta bango walang kadhak, delingna carita mami, warah wasitaning
kuna, mungguh sajatining urip, urip sangkaning sepi, sayekti mulih mring
suwung, sirna rata rumangsa, de kahananing dumadi, wujudingwang
anane ana priyangga.
Sinartan pamoring hawa, sing sudama ditya kartti, lirnya sudama: Hyang
Wulan, Ditya: iyeku Hyang Rawi, kartti: karti kayekti sarining Sang Hyang
Sutengsu mahyakken tirtamaya, Hyang surya mahya kang ani, taranggana
mahya sari samirana.
3.
Pamoring sari titiga, yeku ingaran Trimurti kang mangka warananira Sang
Hyang Wisesa sayekti, marmanya Hyang Trimurti, winenang gelarangukut,
madhem lan nguripana sagunging sarwa kumelip, de yen pisah yekti
dadya panguripan.
4.
5.
Binjang lamun prapteng mangsa, yekti pulih mulih malih, ajal kamulaning
ana mor wit sangkanira nguni,marma ing dalem urip, tri lekat wajib
ginelung Purba, Wasesa, Esa lire Purba: witing nguni, wasesa, pan
wenang, esa, yekti tunggal.
Katri iktekat, yen katrima ing pangesthi binjang praptaning delahan,
6.
wenang mang nunggil lawan wit, wit wijinya dumadi dadining kahanan
sagungm gung alit inggil andhap, tan beda tembe anunggil nging reh titah
adhakan keneng rubeda.
Dadalan mekaring hawa, winantu pikir tan neling lama-lama saya ngreda,
7.
8.
9.
dadi kembanging bilai kalimput warni-warni wawarneri kang mrih kajlungub
jujurang curi carang, yen mangkono papan yekti wurung mulih sida malih
dadi kadhal.
Warnanen kang mesu brata, neng ngerong perenging kali, kakasih sang
Resi Kadhal kagyat dening ra miyarsi, gya mudhar brata mijil sing rong
arong alon wuwusipun, heh heh paran ta sanak sira dahat mejanani
ingkang aran Resi Kadhal iya ingwang.
Pa gene ta sira padha, ngremehaken sameng dumadi,sagung titahing
suksma, liyan bangsaning sujanmi, kabeh pan sami ugi, darajat
golonganipun sira, kalawan ingwang, pangkat lan darajate nunggil lah
engeta papangkatan cara Buda.
Yeku mina, sato: janma kacatur pra dewa-dewi, wijang unggah-udhunira
wus kinodrat dening Gusti, kodrat iyeku pasthi, prandene sih owah santun
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
4
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
karananing iradat, wruhanta heh sira katri pangwasanya kang sastra
jendrahayuningrat.
10. Mina bangkit dadi cangak, bango pan dadi sujanmi, manungsa awor lan
dewa, de mungguh kawruhing ngabi, yeku kalimah kalih sahadat
jatiranipun, pan niku langkung gawat, datan kena gina gampil, yen pinuja
jagad iki yekti sirna.
11. Nging aywa kaliru tampa, kinira kang jagad alit, lire alit kang gumelar,
karuwan doh pernahneki, balik kang ngong arani, jagad agung tegesipun
iyeku jagadira, kang ngalangut tanpa tepi, pinusthia pan sirna suci
sampurna.
12. Marma sira den weweka, aywa sok gegampang angling, yeku begalane
ilat, kapleset dhawah yomani, utawa den arani wot sirotalmustakimmu,
iyeku antaranya kang lambe ngisor lan nginggil, mung sakecap yen tan
bener dadi beka.
13. Apadene tingkahira kathoprakan ting bathithit, karetek nuthuk kenthongan,
kothekan tharik narit hik mathuk den othak-athik, pethuk gathuk manthukmanthuk, cekat-ceket acukat, cancut kang swara melingi lagon lagu
pasemone nut irama.
14. Peksa sagayuh gagana, akarya buwana balik, kirap elarnya binabar, lah
mangkono ngong dugi pan niku durung mathis pamanthenge datan
gathuk lan pathokaning rasa, wimbuh ulesmu mesmubrit, abang hawa
adreng kadereng driyarda.
15. Yen arsa gayuh kang nyata, nyatakna ingkang permati, titis awasing
pamawas, wosing wasana denesthi, kanthi lepasing budi, sarat sarana
kang cukup, cakep lair batinnya, dadalane mrih gunasti, andhap asor wani
ngalah myang darana.
16. Samana sang Resi Kadhal karya coba memedeni, mathak mantra
triwikrama, jleg angga sawukir agni, mubal ngebat-ebati, tutuk mangap
ngisis siyung, waja angapurancang, lir tikswaning braja lungid swara
anggreng gumarunggung lir gurnita.
17. Eh cangak sira den yitna, tontonen kadibyan mami, pan iki durung sapira,
yen sun ngetog mesu budi, sayekti jagad iki, sirna saisi katunu, de sira
teka dahat, nyenyampah si kadhal nisthip, ing tegese sira nyamah
kodrating Hyang.
18. Ya ta kocapa tri kaga, sakala kalangkung tistis, miris-maras sru katresan,
ngerpepeh dhekemne siti, matur angasih-asih, dhuh-adhuh sang
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
5
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
sudibyanung kukuten krodhanira, racuten duka sang resi, yen kalajeng
ambar tri tan wande brastha.
19. Kether kuthuk kathetheran, nyathethet miyat sang resi sen-isening tri
lokaya, langka bangkita nimbangi marma gunging aksami, mili lir robing
kang ranu, tumerah ambring amba badharing kang tulah sarik ruwet ruwat,
puwara luput sing papa.
20. Papa pantaka druhaka, karana tan wruh ing westhi, samana rinacut sigra,
pulih kadya wingi nguni cangak umatur aris dhuh adhuh Sang Maha Wiku
kula dahat tan nyipta wit salami dereng uning, ukur kewan bangkita dadya
mangkana.
21. Cangak kang tinitah janma mangsa manggiya kakalih mung nguni Sang
Prabu Kresna, jer punika Wisnumurti wangsul paduka resi, ilang
triwikramanipun, marma mbra sru narima suka sokur mring Hyang Widhi,
kalilana amba nyuwun muruhita.
22. Sang Resi Kadhal lingira, iya sira sanak katri wus ya akeh kang karasa,
balik gyan tapa dha mikir kawruh wekasing pati, patitis paraning tuju, lah ta
mara tutugna, bango tumatur wotsari, dhuh Sang Wiku kang
kadyatekading cangak.
23. Nyepenken kang pasthi ana yen amba dereng kadugi mangeran sipat
kang wadhak, kartika: baskarasasi wit punika pan maksih datan langgeng
wonenipun dene dadining ana, yekti ana kang akardi, wangsul pundi kang
langgeng tatap ananya.
24. Kalamun angukuhana, yen Allah ana sayekti, kasbut sipat kalih dasa, lan
cihna sagung dumadi, ulun dereng nate wrin, marma mangke kang
kulesthi, baya lamun tumindak tinaking kathah.
25. Ngrungkebi sarat sarengat, saingane ahlul dini, kadya gampil linampahan
tan amikir ika iki, karana jroning kadis, wus wonten wawarahipun kang
sampun kabyawara, layak jipuk makripati, minal ilmi dakai kade jarwanya.
26. Menggahing ahli sarengat, tan perlu kedah ngrawuhi, kawruh ingkang
lembat-lembat, cekap pracayeng Jeng Nabi, tur ta kenging sinambi, saba
sabin ngupa welut, wangsul saking pasaban, wus wulu ngiras ing kali,
prapteng wisma jujug langgar salat ngisa.
27. Lamun kasep kenging kala enjinge dipunsauri, makaten sampun
manpangat, de rukun kang catur warni, sahadat wus nyarengi, wedal salat
wektunipun, jakat kaji punika, yen kaleres anggadhahi, siyamipun ing
ngangkah amrih sambada.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
6
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
28. Kikisan kawruh kanyatan sawawrating peksi jawi, sarana gayuh sawarga,
gandhulan salat prayogi ginulung lamun bangkit bangkat patemonHyang
Ngagung, ngegungken kemat rukyat jro takbiratul ihrom, plenging cipta
rasa nunggal Hyang Wisesa.
29. Walang kadhak nambung sabda, lah ta bango teka gampil pangancasmu
kang mrih pana, papan kang sira parani apa sireku lali lupiyaning para
jamhur ruhuring ahli srengat, yeku mung lakuning dhiri, wulu tirta lelabet
obahing raga.
30. Gagaran jro kalairan, runtuting yuda nagari balike kekate iya, kudu
nggayuh ngelmu batin mestu kang wus kawarti, Ud uni istajiplakum bagya
lamun bangkita macung dhewe mring Hyang Widhi karan mokal jisimmu
bangkit papanggyan.
31. Wit kahananing Hyang Suksma sayekti kalangkung gaib, tontonen para
ngulama mukminin kang ahluldinni ing jero batine pasthi lan pra ahlul
ngilmi mathuk gathuk othak-athiknya, nyatane Hyang Maha Suci caritane
ngong beber sira rungokna.
32. Sun nguni praja bintara karatoning wali mukmin, mardi mardaweng
sarengat kang tumrap kawula alit, nuli mring pawarti, Siti Jenar murang
mungkur,
ngungkurken
tindak
sarak
saking
wus
padana
empaningkaweningan wanuh wani.
33. Marma sigra ing ngandikan, umarak mareg sangaji, jinanji babar
kawignyan lan sagung para wali mukmin, Sunan Giri murwani, buka
pangawikanipun tandya gantya gumantya, medhar kawruh kang pininggit,
wingit rungsit rerasane beda-beda.
34. Ana kang angesthi mring dat, ana rasa denrungkebi, cipta: Atma
pinangeran weneh anggandhuli gaib, ngen-angen sengguh Gusti,
sarenget singset kinandhut, nging mung karya warana nulya Seh Siti
Jenar gumanti kanthi miyak warana melo ngalela.
PUPUH III
KINANTHI
1.
2.
Seh Siti Jenar lon muwus, lah ta sanak para wali kula mriki ing ngandikan,
ujare kinen ngempali saraseyan abawara warane kawruh kakiki.
De jengandika sadarum, teka taksih mindho kardi paran anane sanyata,
teka tansah aling-aling, kalingan sunar papadhang, padhang ingkang
ngapirani.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
7
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Niru kalestu tan ayun kayungyun sipat kawadis, lair batin kula ngadam, lah
piyarsakna suwawi Siti Jenar iya Allah, Allah sayekti Seh Lemahbrit.
Karo karone wus jumbuh, jumbuh rasa rupa warni, lire rupa: urup nyata,
urup: sing urip sajati, de warna: yeku warana jisim warananing Widdhi.
Kang ran mukamad yeku nur, cahya kang mirdaweng dhiri, rasul: rasaning
dat mutlak kadim ngalam kabir sahir kurub dwi astha isthanya punika kang
kang kula cupi.
Sunan Giri tan pamuwus, wit wose sampun kapusthi, Siti Jenar tuhu lebda
wasana lon denirangling, tan sisip mapan mangkono tan kenil.
Kena laranganing ratu tundon ngrusak yuda nagri, gering masjidira
komplang kamplung tataning agami, agama busaneng praja, jamak
wruhala lan becik.
Seh Maulana sumambung, lah Siti Jenar sireki lamun yekti ngaku Allah, pa
gene ya sira maksih katon lumprah ing manusa neng donya paran kinardi.
Seh Jenar mesem sumaur, alah sira mindho kardi donya kerat,
darbekingwang awal akir duwek mami, mapan ingsun tan babakal lan
kariya para wali.
10. Lulusna agamanipun, sarengat mukamad nabi ingsun nuli arsa mulya,
mulih: mulih - ya: sayekti temen mulih asalingwang yeku ngalam nukhat
gaib.
11. Marma bango ya sireku, kukuh uger solat mahrib subuh: luhur: ngasar:
ngisa lan catur rukune sami wekanana jro sarengat saringane mengku
Wadi.
12. Dulunen duk sira wulu, niyat tumandanging dhiri, rukuk: sujud: lungguh
ekram, ngadeg tepungna kang yekti, yektekna lan ananira rarasing rasa
sajati.
13. Bango anauri wuwus, wuwusmu teka lir kyai, nganggo lapal murad makna,
narik jamaning pra wali, jaman mangkya yekti beda, dadalaning ngolah
ngelmi.
14. Wit kadheseg ngupa butuh, kudu betah anglelantih, ngidak tatanan
rekasa, sanityasa tyas kumitir, gumeter yen tan kaduman, melik atemah
ngalikik.
15. Titirah rawa sinerung, memet mina dipunmeniti kali blumbang jinaganan,
nanithik rinuji wesi, sisikune wus liniga, yen kasep ginusah wani.
16. Parandennya bangkit tuwuk, kadhang durung tuk sawiji, kasusu selakke
jaman, mundur sarwi brebes mili, milang miling melang-melang, tan
kapethuk wader bungkik.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
8
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
17. Temah ngelih ngelak ngelu, ngeluh padharan ngalikik, kang mangkana
paran baya, bangkit tungkul mungkul ngelmi, srengat bae kerep gothang,
nyethanthung sing pegat bukti.
18. Beda lan dhek jaman mau, gampange ngupaya melik tan ana peksi
ngresula, inguja tan denwaleri, kukila lit sami suka, ayem tentrem tyas
basuki.
19. Cangak mlengak sarwi muwus, bango pa gene sireki, sira teka bangkit
ngucap, met darsana myang palupi, lupiyan lelabetannya, Sri Bupati
Matawis.
20. Betah lapa budya tulus, mantep ing karsa tan wigih, panggah rila myang
legawa, rila: pasrah lega: sepi, wa: napsu hawa lirira, pasrah tan adarbe
runtik.
21. Pa gene tabangkit tiru, grenengan kacuwan bukti, bango mangsuli lah
cangak yeku mung karya palupi kang yogya sinudarsana, nging aku moral
bangkit.
22. Bangkat ngangkt mikat wahyu, jer dudu trahing mertapi, jamak akeh
bangkit kandhan, abote yen anglakoni, de niyatku mono iya arsa macung
mring Hyang Widdhi.
23. Widadangreh mring sedyayu, rahayu ing lairbatin nanging gek kepriye
mara, teka akeh kang malangi, papalang dadya rencana, nanangi manah
tan yukti.
24. Tiwas pamawasing butuh katutuh anak rabi, bingung bungleng tyas
ruhara, de uru arebut melik, lalu langlang salang tunjang, nunjang palang
ngreregoni.
25. Cacak kang tinitah manus, jaman iki arang bangkit, tandhane dhek wingi
ana, aku krungu rerasaning janma mlaku bayak-bayak, wurine resi
singngiring.
26. Sajake kaya wong dhusun , ingirit marang nagari, ririh denira rerasan, risi
rinoda bab dhuwit, geya pakaryan omahan, pananggalan tegil sabin.
27. Samarga-marga gumrumung weneh nyebut priye iki uripku teka nelangsa,
saben ari denring-uring, anak semah myang parentah dupara bangkita
mikir.
28. Kawusananing uripku kudu-kudu aprang tandhing, dahuru reh aruhara,
saben jam pikiran salin, ngrembug iki kono kurang, kana meksa: kene
nangis.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
9
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
29. Rewange nyambungi sendhu, alah sih begja sireki, nadyan kurang jer wus
garan, balik aku sepa-sepi, kana durung kene boya, mokal yen antuk
kamanis.
PUPUH IV
DHANDHANGGULA
1.
2.
3.
Resi Kadhal megat wacanaris, lah ta sanak semono kendela, genira
rerasan kuwe, bok jugar kang katuju, balik mara dugekna sami mardawa
mardi rasa, ngrarasyuning layu, bango: cangak: walang kadhak, pareng
nembah katrinya umatur aris, dhuh dhuh adhuh sang dwija.
Amba katri pan wus tan kadugi, gayuh gothek geyonganing rasa, sing
pepet cupet pikirane, tar yen amba tri nyuwun sih padhuka mareng namuli,
amba tri muruhita, ing pada sang wiku, srah jiwangga prapteng lena,tan
garantes mring reh kang mamrih utami, tama prapteng delahan.
Resi Kadhal mesem anauri, lah ta iya sanak-sanak ing wang, yen dhasar
dadi karepe, bagya lamun sarujuk, jroning urip winenang samimarmakrup
nai mungkar, lah pa yo sireku, lungguh cerak kene padha sun jateni jatine
ingkang kakiki, kikisane kasidan.
4.
Sun tan wani wanuh memanceni, myang memancah pamanggihmu iya,
wit kabeh padha benere mung gumantung ing kayun, pundi paran kang
denantepi nging mungguh prayoganya, ywa kongsi kalimput, luputmlumpat
paugeran, catur warga yeku dalil lawan kadis tanapi ijmak kiyas.
5.
Lyan kadyeku ywa kleru panampi, pipintaning ngelmu pangancasnya,
yeku iku dhewe-dhewe, lire ngan ngelmu sepuh, ngelmu rasa
ngelmusejati, ngemu gaib tan beda, de kang ngelmu sepuh, dunung
wajibing pra wreda, wit taruna arang, kabangkat nanggapi pijer kaduwa
hawa.
Basa sepuh kang dhingin, dihin nyata datan kadhinginan, anane kang
6.
7.
gumlar kabeh iyeku Hyang Maha agug, marma wajib kudu meruhi dat:
sipat: asma: Apngal denkongsi kapangguh, panggubah rarisikanya, nyata
kena ananing sakalir yeku ran ngelmu tuwa.
Ngelmu rasa: pambobot sayekti, putusing reh sagung lelungidan, datan
samar pamawasem wiji sing marga catur manrus marang
betalmakmuri,lumarap graning jaja, rahsa tanggap tangguh, agal lembat
datan samar, yamarmane tri bawana denbawani, tuhu ta jalining hyang.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
10
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
8.
Dene ingkang ngran ngelmu sajati, sajatine murni tan kaworan, kalawan
langgeng anane, ing nguni prapteng besuk, beda lawan jatining lair, pan
maksih ebah ewah mangkana liripun, samangke mulya wibawa, mulya
yekti: nanging durung temtu lestari, terkadhang binjang papa.
9. Ngelmu gaib: samar jarwanireki, nanging dudu samaring sumelang nging
samar kurang apane, ananira Hyang Agung yen dinayan dayaning
ngati,pan durung bangkit bangkat liyan manahenkung kongasing sudira
brata, marma gaib tuhu dutaning Hyang Widdhi sing sapa bangkit tampa.
10. Sasat bangkit patemon lan Gusti, lah ta sanak padha rasakena, bedabeda trap lungguhe, yen sireku wus nyakup kukubane wajib meruhi, mujah
lawan mudarah, mungguh bedanipun paran kang kadim kang anyar, de
samengko wus jumbuh dadi sawiji, jumeneng kamil insane.
11. Pa karane sira bangkit urip, mobah: molah mabur lan lumampah, sing endi
iku purwane kawruhana puniku, kayat kadim mong kata jali sipat jalal
myang jamal, kahar kamal iku iyeku dating pangeran kang gung elik
misesa sampurna yekti langgeng ing kene kana.
12. Jisimira asal sing nganasir, catur warna marma tan bodaya, yen tan
kalawan khayune, yen sinar tan dening nur rahsa: Atma: nepsu lan budi:
yeku mangla sarana jumenengt Hyang Ngagungm marma ywa semang
sumelang ananira yekti sing kodrating Widdhi nglairken sipat nyata.
13. Nyata lamun kawula lan Gusti, liru lambang surup-sinurupan pamoring
rupa: warnane marma denawas enut, met sangkaning durung dumadi,
dumadya bangkit wruha wenang wijibipun kang nyembah lan kang
sinembah, dikir solat: beda tan kena sinami nut nenang papangkatan.
14. Sembah catur jro kitab wawarti kaji: kusta: daim: mualimnya, puji satari
ahmade satari alapipun, barjah tuwin jalalah raning iyeku puji pana,
epakna kang mathuk thuthukane ywa sulaya, yakin nyata-nyatane ingkag
amuji, muji dhiri priyangga.
15. Mangkya kocapa pangkating pati, panca warna juga mati, mrayang mor
amun-amun suksmane, saparan-paran nglangut lir himawan katiyup angin,
kandhela tanpa soca, cadhok numbuk bentus, dwi ngaran pati duraka,
dura: ala, ka: panggonan kang dengoni, manggen ing papan cacat.
16. Upamane asal sing sujanmi, murut manjing uriping mahesa, yeku papan
cacad rane, tri pati narakeku nara: manus ka: papan yekti, titising urip
marang pulih manjing manus dadi banyu nuting wadhag, bagya lamun
dumadi dadi jalma lwih kadhang kaplorot ngandhap.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
11
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
17. Caturira patining sawargi, de sawarga yeku tegesira kasasira sarwa gedhe
dadyan wangsul mring manusa, yekti dadi pandhita luwih tanapi madeg
nata panca patining sampurna, yeku pulih mulih asalira nguni mengkoni tri
bawana.
18. Karanane papangkating pati beda-beda: nuting lelabetan kang kalakon
duk uripe dene Hyang Kang Mahagung wus sumarah tan darbe kapti ala
becik ginelar mrih utamanipun, banggan kang dhemen kasasar, de Hyang
Suksma tan lingsem manjing mring alit, nistha tanapi kewala.
19. Marma sira mumpung taksih urip, rektenana dalaning kasidan, dumadya
lanyahing tembe jro dalil wus kasebut, ida jaa ajalluhummi la yaktakkirisaat
mangkana liripun, binjang praptanira mangsa nadyan amung sanapas tan
ana wanci yen arsa semoyoa.
20. Ya mulane pundhuhna samangkin, kala mangsa sasadoning gesang,
adunen lawan uripe panengeran kang tuhu, tuhu datan kena sinalin lawan
anggawe setan, yen sira durung wruh lah mara padha nyeraka tampanana
karna kering kang permati yaiku sajatinya.
21. Poma-poma simpen dene gemi, gemetana andharan gelaran, yeku
mangka parabote lan mangka saksinipun kanyatahan ingkang kakiki,
upama ananira lan donya puniku lan samono wus prayoga sabobote
kukulia pan wus nyukupi, beda mungguhing janma.
22. Wus tinampan wulanging Sang Resi, bango cngak lawan walang kadhak,
byar tarawangan pikire narawang lir kadulu, dadalaning kamuksan jati,
katon doning wiwara, rarasing swargagung, tri kaga dahat karenan sing
sangeting suka atemahan nangis, dhuh dhuh Sang Yogiswara.
23. Raos amba pan kadya angimpi, de makaten pupuntoning gesang, yen
mangkono donya kiye yektine aru biru, gung rubeda angriribedi, lah
mangke pinarenga mugi sang Ngawiku paring sarananing marga,
andhingini pulih mulih papan nguni neng donya natan krosan.
24. Mumpung wonten ngarsaning Sang Resi, sasampurnakna ywan mantuk
mring wisma, mindhak kabesturon dene tangising semah sunu nagih
nipkah sarana bukti, Resi Kadhal wacana, lah sanak katelu, lumprah
kaprah pra kukila, lamun lagi katemben miyat miarsi, sagunging barang
anyar.
25. Kumacelu kudu andarbeni, balik iki ginege tan kena, yogya nut kala
mangsane, ya marmane sireku, sanityasa nanetah teki, kang supadya
kalisa, sing sedya tanayu, lawan malih kawruhana, binjang lamun
praptane ing dina pati, ing kna keh rencana.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
12
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
26. Mapan iku wajib den kawruhi, ilangena begalaning marga, margayun jarah
imane, binjang bae sireku, sun tuturi pra pangolahi ing mangko sampun
mangsa, Sang Hyang Rawi surup, lah payo padha bubaran, katri kaga
ngaras pada nyuwun pamit, byar miber sowang-sowang.
PUPUH V
MASKUMAMBANG
1.
Rarasing rasa mengeti rerasan duk nguni arsa, mara marak mring gurune
kang subrata ing ngasrama, erong tepi narmada, pereng soring
mandiragung, kasusra Sang Resi Kadhal.
2.
Wit ing nguni wus wineling, ing tembe arsa winarah, rasa rahayuning
layon, marmarira tri ginagas ge-age anyakupa, tyasnya dahat kelu kenyut,
kasor langening dyah tama.
Samana ing sajuga ri ri sedhengireng papanggyan, walang kadhak,
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
cangak, bango, neng pasaban saben saba, ya ta bango ris nabda, lah ta
dwi sanak sireku, paran supe patembayan.
Tembayaning guru nguni tanggap cangak walang kadhak, yen aku kadwi
ta supe, sarira tri ngarsa-arsa, wahyaning gyanta marak, sayekti aku
tumutur, dupara purun kantuna.
Sayektine ngong tut wuri, teken janggut suku jaja, janji maksih urip bae,
lah samengko kadi paran yogyane linaksanan, sareng sowan mring Sang
Wiku, sokur panuju ri sukra.
Menyan sekar ngong wus cawis, kari mori pisang sanggan suruh ayu
jambe wangen, gampil mengko angupaya, padesan datan kurang, de rasul
lan sekul wuduk, opor sawung bulu seta.
Iku kalebu tan gampil, pangupaya myang pangolah, marma yen dhangan
yogyane, pinasrahna mring sang tapa, harta tri semat sewang, mangka
saratrebut cukup cakep jangkeping mruwita.
Bango tanggap lonnauri, mangkono ya wus prayoga, binobot lawan
perlune, lah ta iki mumpung injang payo nuli budhalan, menek pasar selak
kukut, koncatan tan tuk perlunya.
Tandya budhal kukila tri, sesarengan jumantara, sereng sineru ibere,
reyongan samarga-marga, kandheg kampir ngupaya mamrih kacakuping
butuh, cacawis sarat sarana.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
13
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
10. Tebih-tebih den ayahi, saha wrat-awrat sinangga sing dereng kadereng
karepe,pakantuk kawruh kang nyata, nyatane gesangira, mestuti kadis
kasebut jaetun samanuljanah.
11. Laku dadi pitukuning pancadan anggayuh swarga, mangkana dungkap
praptane, ngasrama gya ngiyup sigra, anjog soring mandira milang miling
mingak-minguk, ngungkak-ungkak don gothak.
12. Samana Sang Kadhal Resi wosing paningal wus wikan, yen arsa tamuwan
mangke marma wit injang sanega, ngaglah neng pamidikan, kukusing
dupa kumelun, kongas gayuh ngantariksa.
13. Praptane wiwara sami, tri kaga gya uluk salam, dhekem nalosor janggane,
mring Sang Resi sinauran wangalaekum salam, lah padha manjinga
gupuh katri kaga dharakalan.
14. Nusup manjing wiwara glis, prapteng ngarsa ngaras pada, Sang Resi
Kadhal delinge bageya sanak katiga, ing laku praptanira, myang wuri
padha rahayu, manembah tri kaga turnya.
15. Sing pangastawa Sang Resi sadaya sami raharja, semah atanapi
makaten ugi ang tapa tetep basuki suka,Sang Resi mesem nabda
sayekstine ya mangkana.
16. Parandarunane sami kongsi lama lagi prapta wus dahat kangen
ingong, tri kaga nembah turira, dhuh dhuh sang dwijawara mugi
rare,
rum,
tyas
ywa
kirang pamengku kuciwa kiranging setya.
17. Amba tan bangkit atur wrin raribed witing daruna, nanging sang tapa
yektine dupara yen kasmaran, mesem sang Resi Kadhal, iya sayektine
ngong wus wikan witing kang daruna.
18. Nanging yogya karya lamis tembung tan dingini karsa meneke siku
dadine, andheku kang katri kaga leres sabda sang tapa marma mba tri
kongsi dangu, dereng marak sang pandhita.
19. Wit saking lam ngupadi linturing sarat sarana, lagya punika antuke kirang
langkepe sumangga srah paduka sang tapa, mung sapala rebut cukup,
cekape gathuk tan gothang.
20. Gya gelaran sekar mori tanapyar nawa semat, sinrahken aneng ngarsane
Sang Pandhita kagyat jola, lah iju paran baya raruba dadining dudu rerged
temah rubeda.
21. Sira kabesturon dening di adining muruhita, tinata tata sarate, saloka
denwurudena, wus jamak kewankathah, napak tilas kapi yuyu, wahyu
ginayuh lan arta.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
14
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
22. Piyarsakna ngong tuturi, tuture para sarjana, keh guru: dhukun paguron
paring wawarah wasita, sarat sarana bandha, yeku saka salang surup, ki
murid kang tan grahita.
23. Salang-salang den surupi, nlusup kacanthel kantongnya, garegel gigal
semate, sing tn wikan wosing karsa, cipta uger antuka,wawarah wadining
kawruh, wekasan dadi durhaka.
24. Keh kyai guru kapipit kapepet keneng pidana, saka murid jalarane, marma
padha kawruhana kang kocap sarat srana, nisbat budi labetipun, pupunton
tekat utama.
25. Srana: prabot, sarat: kanthi ngelmu laku gegandhengan mangkene
mungguh jatine klasa: iyeku gelaran, gelaring kawruh nyata, nyatakna den
kongsi bentus, nglenggahi liring wasita.
26. Sarat siriking kag ngelmi dinugi saprayoganya wenang wajibe linakon,
mori: pamoring kang rasa ki guru lan muridnya, ing lair batine jumbuh jejeg
jodho jero-jaba.
27. Yayah rupa jroning carmin, de kang sekul wuduk miwah, ulam sawung
seta lire, wuduk pan gurih mirasa rasane rasakena, sawung: sawangen lan
kalbu, mulus: suci pethak memplak.
28. Suruh ayu temu rosing weruhana becik myang ala mrih temu wose kang
ros jambe: mapan yeku wohan, wohe wasita tama, nrus narawang tan
kawaranan.
29. Ana maneh aran tindhih, semat loro dhep adhepan, tindhih: pikukuh
wredine pikukuh ing kawruh nyata, semat: sengseming prana ematna
aywa kaliru.
30. Mangkono ingkang kawarti, wasitane guru kuna, ngong cakep sapakolehe,
marma ywa dadi tyasira sagunging kang ruruba, sawise ngong tampa laju
gawanen bali sinungna.
31. Rabia tanapi siwi, ngong wus bungah lamun sira bangkit nyakup
sarahsane, ya ta kang katri kukila anembah anuraga, wali-wali ngaras
suku, dhuh dewaning dwijawara.
32. Mugi ywa kirang aksami, sing copet cupet tyas amba, tan wikan wosing
oasemon, katetah duk muruhita, tataning ngolah rasa, sarat saranan
kantun, tan wikan lamun mangkana.
33. Resi nabda lah ta katri malih den oadha weweka, guru muri samya bote,
lire yen guru tan nyata, kawruhe mung kinarya waton muluk mlarati dadi
mamala.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
15
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
34. Malah dadya daru beksi, mring murid kang setya tama, temahan manggih
kadudon, dudukane yekti bakal, ki guru kang anyandhang, marma guru
aywa limut, mengeti wawarah kuna.
35. Ugering guruginusthi, gagaran astha prakara, kang kontap kotamane,
juga: tedhaking ngawirya, kadwi: bangsa agama, tri: terahing tapa wiku,
catur: turasing sarjana.
36. Panca: paramagunasti, sad: golongan wirotama, sapta: sugih kabegyane,
astha: terahing supatya, yeku tani temenan, de wajib gen-anggen guru,
ugere uga tan beda.
37. Dadalan astha prakawis, sajuga: paramasastra, limpat ing kasusastrane,
dwi: paramakawi basa, katri: ulah ukara, catur: kang mardawa lagu,
kapanca: awicarita.
38. Sad: lebda lagoning lungid, sapta: para nawung krida, astha: sambegana
lire, lantip pasanging grahita, de pambeging kang dwija, jejeg ugere
ginelung, gelengan astha prakara.
39. Juga tresna asihmring murid, inganggep putra sewala, dwi: titi atul talaten,
tri: sungkang pamrih pasung lyan, catur: sasmita tanggap wikan
pasemoning semu, panca: sepen panggrayangan.
40. Sad: lebda barang saliring kagunan len pangawikan, sapta: tan ngendhak
gunane, nyamah nyeda ngesorken lyan, astha: datan aleman, mire
merang yen ginunggung, anggung anor anuraga.
41. Jatmika solah marak ati, mantep ing sabarang karya, alus luwes wicarane,
ambeg rila paramarta, tama traping susila, yen sepi saking kadyeku,
babasan guru ugungan.
42. Murid den taberi mardi, mardawa laku myang jakat, yeku mangka
dhadhasare wit iku dadi busana, gon-anggon kawruh nyata, laku pan dadi
panuku. Lah mangkene piyarsakna.
43. Murid den taberi mardi, mardawa laku myang jakat, yeku mangka
dhadhasare, wit iku dadi busana, gon-anggon kawruh nyata, laku pan dadi
panuku, lah mangkene piyarsakna.
44. Ngingirangi ngunjuk bukti, cegah yen tan ngelih ngelak, dene angirangi
sare, ywa nendra yen tan karipan, acegah pangandika, mangsakala lamun
muwus, kawawas wosing perlunya.
45. Ngingirangi langen estri, ywa karem karamat sahwat, lamun tan banget
kangene, anyunyuda napsu hawa, lire ywa ngumbar karsa, sabar sareh
den kaemut, de jakate kawruhana.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
16
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
46. Wajib jakating kang jisim, den wani ngesorken raga, budi: narima jakate,
napsu: rila myang legawa, den eroh: jakatira, tepa samaning tumuwuh,
ywa dahwen lan munasika.
47. De jakate rahsa: yekti eling kalawan waspada, cahya: trang wening jakate,
uripe: langgeng kacipta, lah iku lakonana, kalkone gayuh wahyu wahya
sing pamesu brata.
48. Mangkan kang kukila tri sakaman tyas trusthanira, katresan dening
sabdane, sang pinundhi pinandhita bango alon turira, dhuh dhuh sang
dewaning wiku, kukuwunging pra nastapa.
49. Don papan panembah yekti, sayekti amba nyenyet panyana tan darbe
sing dahat gung punggung mudha, katunan saniskara, marma tan lyan
ngebun-ebun, wahyaning kang sabda tama.
PUPUH VI
M I J I L
1.
Dhuh Sang Resi paran amba katri, yen temah kadudon dahat we ya tan
wikan wekase, wasananing urip prapteng pati, pati kang patitis,tetes tatas
putus.
2.
Titis: leres lepasing pangesthi, kang kesthi mulyeng don tetes: mulya
pancering tujune, tata suci sampurna ing pati, putus: wangsul pulih, mulih
malih rampung.
Lah tuntunentuduhna margi, marganing kang anjaga kasampurnan jati,
3.
4.
5.
6.
7.
satuhune aywa kongsi kalimput ing binjing, jala jajil jail ngajak manjing
limut.
Lumut-lumut limit dening dhemit, dhedhet aneng panon, yen kadhadha
temahan maleset, mesem alon ngandhika Sang Resi, luwih sihing Gusti,
purbane mring makluk.
Darunane wikanana dhingin, parang kag dadya wus pikir kesit hur
angenangene, kang kalumprah jamaking keh urip, wit kadhesek saking
kikirangan butuh.
Kurang betah duwa ngamal lair, sagung katon melok tur ta iku rencana
yektine, lamun datan kawawa nyelaki, nyelak-nyelak yekti, dadi aru biru.
Kang mangkono yogya denrekteni, paran kang binobot madhep atanapi
ngungkurake, lamun sira yun bangkit nambahi, reregeding lair den
santosengkalbu.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
17
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
8.
Bubukane sabar nrimeng batin, tan penginan aron barang pelag elok
suwarnane, rila donya tega marang pati, sisip densinggahi cipta
maharjayu.
9.
Nanging iku pan kuciwa maksih, mamrih karahayon, wit mung nyipta
mulyaning dheweke mungkur mikir marang anak rabi, gothang
rumeksaning wajib lairipun.
10. Marmanira kang luwih prayogi. Kacakupa karo lair suka tentrem ing batine,
butuh anak rabi tan ngregoni, cipta temah wening wenang gayuh wahyu.
11. Bango matur dhuh Sang Maha Resi,ing sabda tan linyok, nanging paran
dadya jalarane, andupara lamun amba katri, tuk rijeki luwih tumrap semah
sunu.
12. Sang sangsaya pangupayeng melik, keblat catur padon pan jinagan ing ari
ratrine, pager kala rinakit narithik rawa kalen kali, samodra sinerung.
13. Ngupa boga tyas asangga runggi, dalan jenak neng don kadhang dereng
pethuk wader pece, wus ginusah binalang ing janji, janji yen tuk melik
melok minta pandum.
14. Jele bosen tiwas wira-wiri, turut galeng blethok, Resi Kadhal mesem lon
delinge, kang mangkono wus jamaking urip, rebut met pakolih, liru asor
unggul.
15. Tur yektinekeh kahanan iki, nemu sarwa dados pepak gumelar Yang
Widdhi karsane, gunging ngumat anggandhuha sami tan wenang ngebeki
liya Hyang Mahagung.
16. Nging reh mengko tataning pra peksi, remen apadudon, dhaku wenang
ngecupi adarbe, sengguh kaya yasane pribadi sing ngaringkih kandhih
kang santosa ngukup.
17. Ya marmane sayoga sireki, padha nrimeng batos,eklas pasrah nyuwun
mring kang darbe, papanduman kanthi masuh dhiri, nyadhang sihing
Gusti, wahyaning wahyugung.
18. Lamun mantep pangidhepireki, yekti sido dados, Hyang Wisesa tan nisih
adile, sapa nrima katarima yekti, weruh denweruhi, jrih sinihan tamtu.
19. Nanging kudu sinartan ing teki, mrih tekan kalakon, puja iku lan brata
kanthine, walang adhak majeng nyela aris, inggih kyai mugi keparenga
uluk.
20. Nyuwun wulang rehing laku brangti, kang kedah linakon, amba dahat
kumacelu mangke, tampi sih nugrahaning Hyang Widdhi, tuwuk tirah bukti
mleber semah sunu.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
18
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
21. Sing salama cingkrang sarwa sarwi, ri ari angloyong mung lumayan antuk
jampi luwe, marma angga lalu alum agring, wulu elar brindhil brondhol
lesah lesu.
22. Beda lawan bango cangak sami lema seger tinom, wit nariah pangan
saantuke, keyong kraca besusul binukti, yen amba tan sudi apes kedah
welut.
23. Bango nambung alah sira iki, bisa angacemong lawan guru matur tanpa
gawe wirang ngesorken sasami, nung murih densihi, mangkono tan patut.
24. Cinelakken ngrembug bareng kardi, ingkang cangak gawat wados, cangak
nyela banggansira dene paribasan cedhak sarpa mandi, wurung nyakut
yekti nyelah sida nyembur.
25. Yen rembugku ginusaha nuli, dimen mentar adoh yentan saguh mareni
watake, walang kadhak biyas mundhur nulu dhekem neng wurining, bango
sarwi jetung.
26. Ngucap alon lah sanak, ywa dadi ing tyasira karo aku datan nedya salah
gawe, dene mau ngong matur mring kyai, saking pikir lali ge-agea
ngundhuh.
27. Reh wewarah pangupayeng bukti, kang gampil linakon wit akbutuh
kaluwen wus suwe, ya ta Resi Kadhal nabda aris, wis kendela sami bali
kang rinembug.
28. Lamun sira yen gayh wahyaning, wahyu sing Yang Manon, wiwitana
sawatara rine ngungurangi cegah nendra bukti, nebiha mong resmi lan
eklasing kalbu.
29. Gya nglekasi ngalaya ing ratri, wit surya tan katon nuju marang kang sepi
papane, pasa: mbisu tyas kang eneng-ening ngeningken kang kesthi,
paran kang kinayun.
30. Den tatali ing cipta ywa lali, inggaling satemon, praptaning byar raine
sirage, siram marang tempuraning kali, poma saben ratri den kalakon
lamun.
31. Dungkap kawandasa ratri nuli, yan wayah sirep wong denwaspada sira
ngulatake ing wawarnan tanapi swarnaning peksi gunem pikir kang
karaseng kalbu.
32. Ngadat datan kongsi satus ratri, tinrimeng Hyang Manon paring ilham pilih
ing margane, kang cinipta luwih sihing Widdhi, de yen wus antuk sih tyas
den suka sokur.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
19
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
33. Katri kaga embah matur raris, mugi denkalakon amba bangkit ngluhurken
warahe, bangkat gayuh papasihing Widdhi, iya ngong amini den kongsi
kapangguh.
34. Mangke yogya dumugekken malih babaganing layon kang wus masthi
linakon ing tembe, sagung umat datan kena mungkir, sumingkir sing pati
ing kitap kasebut.
35. Bubukane kawruhana dhingin, trap pangulah layon, yektekena pangeran
kodrate, sing amantep tetep pan sinung wrin, wikan wahyeng wanci
wataraning layu.
36. Pra sarjana ahlul olah ngilmi, wus karya pasemon, binjang lamun wus
perak praptane, ri kiyamat Gusti Allah nuding, malekat Jabrail mring donya
tumurun.
37. Kinen mundhut drajad, dasa warni mangkene kacariyos, juga mundhut
barkating bumine, kadwi: mundhut adiling narpati, tri: tapaning resi dene
kaping catur.
38. Kinen mndhut drajading kang ngelmi, pan kinarya asor, ping nem wiku
wigar sutapane, sapta sanakkadang kang tresnani, ping astha: winarni
apan kinen mundhut.
39. Ing wirange pra peksi pawestri, kakung kadya wadon, anggepira pan wus
datan pahe, kaping nawa: kinen mundhut maning imaning para mukmin,
dene ping sepuluh.
40. Mundhut sastra rahseng kitab suci Al kuran cinoplok yen wus iku nulya
tumedhake, keh babaya bebendu nekani, nir wateking peksi kewan
saminipun.
41. Kang kadya kakawruhana yekti, yekstine wiraos yeku pralampita satuhune
kang kajarwa jarwane kakiki, kikising dumadi dene wredinipun.
42. Ri kiyamat: kiyamating dhiri, yun andungkap layon, juga: yeki ngibarat
anane owah ing rupa warna cahyeki, nguni ayu pekik temah pucet sayub.
43. Dwi: ngibarat bunaring pangeksi, bureng bawur mawo arum arus tan beda
gandane, swara sora lamat-lamat myarsi, de kedaling lathi, kithal grathulgrathul.
44. Tri ngibarat kang jatmika kontit, ngen-angen tempuh wor, kawur-kawur
kaworan marase, kaping catur: yeku ngibarating epeh ingkang budi,
budayane kukut.
45. Kaping panca: ngibarat ciptaning kekeraning batos, kang kaping nem:
yeka ngibarate mur kang karasing napsu wahyaning tandha dungkap
wanci badhe sidhemipun.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
20
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
46. Kang kasapta: ngibarat kuwuring ciptanira dhompo, supe marang ing
kahanan kabeh, kaping astha ngibaratireki pangrasa ngincati, wit roh
renggang sampun.
47. Kaping nawa: yeku ngibarating nir raos rumaos, tan pangrasa wit
ginggang rahsane, ping sadasa: yeku ngibarating pramana cahyeki surem
sirep surup.
48. Marmanira den samya marmani, dadining waspaos, wosing bengran ing
lair batine, tengran batin yen sirangsa uning, jroning eneng ening ngalelu
kadulu.
49. Dadalane sing rupa pribadi, rupa: urub yektos, urub: saking urip tan
nalyane, mung sajuga yeku pribadining jroning donya iki nadyan kathah
manuk.
50. Bango cangak walang kadhak anging warna tan adhompo, mapan iku dadi
paseksene, de patrape yen sira yan panggih, kang panggah ywa wigih
lenggah sila timpuh.
51. Datan pahe lenggah ing solati, cipta maya mawor, gumulung neng
pancering rasane, musthi rupa warna pribadining iyeku ananing uni nong
ananung.
52. Ana maneh trapsileng samadi, lenggah sing gadhodhok, dwi suwiwi
angrangkul jengkune, dhengkul rapet tapus ing dariji, sanipat mor siki,
tepung pucuk cucuk.
53. Jroning eneng-eneng awas eling, jumbuhna ywa keron, sastra cetha
luluhna rahsane, yen wus mempan ngadat bangkit panggih, de tengran
kang keksi kasat ing pandulu.
54. Jaga: lamun sira wus ningali, barang warna elok, lire: ilu-ilu ilat mele,
sabangsane ingkang wanci, pan kirang sataun.
55. Kono yogya sami amiwiti, nata traping batos, mindeng brata lan sabar
rilane, narimeng tyas mrih temen utami, pakareman pinrih sirnane
sadarum.
56. Dwi: kalamun sira wus miyarsi, swara kang kawiyos ing salama during
mirengake, kayata: kang sware setan myang jin berkasakan sami
bangsaning lelembut.
57. Yeku kirang samadya warseki, kikising kang layon, yogya sami ngegungna
kurmate, myang tilasal mrih tindak utami, titi ngati-ati marang gesangipun.
58. Kang kaping tri yen wus santun warni, wawarnen kang tinon, non ngawiyat
nuju ing wulane, sura sapar kawistara abrit ing rabingulakir, miwah wulan
mulud.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
21
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
59. Yng basonta meles cemeng keksi, de kang lamun anon Hyang Sudama
nuju ing wulane, jumadil awal jumadil akir dumeling kaeksi kresna
siratipun.
60. Wulan rejeb myang arwah yen meksi, tirta brit sumorot siyam sawal mayat
wayangane ing pribadi wus dadi kakalih sela sakban sasi langking kanang
latu.
61. Yeku kirang dwi candra kang jangji, yogya kang linakon, awasiyat riwayat
tegese paring warah wuruk myang weweling liring wasitadi dining suci
hayu.
62. Yen tinekuk panungguling driji cakarira karo, mepet rapet neng
ngepekepeke, gya ingangkat kang jajenthik manis, yen kangkata kongsi
tandha kaping catur.
63. Yeku kirang catur dasa ari dungkap prapteng layon, sedheng samya gelar
aksamane, myang aminta aksamane sisip marang kang sakserik pinrih
eklasipun.
64. Panca lamun driji cakar kalih, kawawas wus kalong, miwah pegat
ugelugelane, yeku kirang sacandra kang janji, sedheng nrapken ngelmi
kasampurnanipun.
65. Sad kalamun myat warna pribadi, temuwa patemon kirang madya candra
antarane, yogya nuli pinuja ing puji saben arsa guling, kalanireng dalu.
66. Pinrih lulut luluh dadya siki, suci sampurna mor nunggal lawan pancering
nguripe, kaping sapta sepen napsu bukti, nir wus datan pengin temah
titatudhuk.
67. Yeku amung amung kirang pendhak ari rasa sru kaleson, mangka nuli
tobata denage, gayeng saben pendhak wungu guling, nalangsa mrih suci
socaning datipun.
68. Astha lamun keketeg keduting, cakar wus tan traos netra kanakaning
pramananeng, pamiyarsa sirna garebeging, srep pucuking parji, jangli pan
wus tutug.
69. Dungkap mancat praptaning kang ari, kiyamat den tanggon, gya nucekken
sagungan sire, agal lembut kinemat mong siki, kukut sarahsaning pul lan
gesangipun.
70. Gugulungan
pikekahing
ngelmi,
kukut-ngracut-temon,
tobatngematnucekken rahsane, mbaba-pasrah-nalangsa mring Widdhi, iki
ngong wijeni wijang jatinipun.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
22
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
71. Gya tri kaga majeng ngarseng resi, manglong semu mengo, karna kiri
gung anelingake, cipta tanggap dumeling kang pyarsi, rahseng wasitadi
dining luluh layu.
72. Byar narawang kawangwang uwosi wahyu kang kawiyos, katri kaga
angles nrus diyane, tanpa krekat supe sakaliring, wawarnan kang keksi
sanak semah sunu.
73. Sing kapranan kangprana tampi sih sasihing Hyang Manon, ngaras pada
sarwilon ature, dhuh sang dwija amba ngaros yekti, terus wus asuci mulya
jatinipun.
74. Sirna sagung rarasan jro urip, sirep tan araos mapan namung nikmat
munpangate, mesem alon ngandika sang Resi, bagya sirantuksih sihing
Hyang Maha Gung.
75. Nging ywa agegancang anggagahi, agahan salah ton, mung katongton
enak kapenake, begalane tan den kawekani, binjang yen praptari sakaratil
maut.
76. Kono kathah rencana kang prapti, wit sing napsu dados neka warna
warah-pangarahe, ana katon guru-yayah-wibi sanak-semah-siwi weneh
putri ayu.
77. Ayun jarah iman pinrih lali, linglung lalu keron kang kadyeka paran
wekasane, bok kongsia tinggal awas elinh, yekti korup eblis kablusuk
mring pocung.
PUPUH VII
POCUNG
1.
2.
3.
4.
5.
Marmanipun dhihin wajib wruh sireku, pangruktining angga gayeng tepung
lan pangesthi, esthanira tan beda lan mesu puja.
Jangjinipun yen wus kraos dungkap layu, luyuting jiwangga, liyeping netra
mekasi, sira nuli met papan mapan sareyan.
Mepet napsu sidhakep tunggal kang suku, suwiwi kalihnya tumumpang
jaja, madyaning sipat grana tepung pucuk cucuk cakar.
Buntut turut cucuk mingkem den agathuk, ereming kang netra wahyaning
uswa den ririh, ngarah-arah panarike ywa rekasa.
Napas-nupus-anpas-tannapas ginelung gulung dadya juga, tinarik ambal
kaping tri, yen wus kempal kumpulna neng lintang johar.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
23
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
6.
7.
Ywa kasusu supadya tan kongsi kungsul, yen wus sareh tata tarikken
minggah manginggil, prapteng jaja jenakna ywa kongsi ura.
Tyas den emut, mating rhsa kang kinukuy ing panyidhikara, rarasing
mangulah jati.
8. Uswanipun unggahna neng baetalmakmur, mor lawan pramana,
AAK culture library I Javanese Manuscripts
SERAT SULUK KAGA KRIDHA SOPANA
ANGGITANIPUN RADEN SASTRA DARSANA
PUPUH I
PANGKUR
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Ranguringa wus kawuntat, denira yun ngayoni ngiket kehing, sasmita
tama mamayu, trajuning kasunyatan, darpa adreng kadereng berung
andarung, saru siku tan rinasa, nawung serat suluk rawi.
Pratistha dhinapur kaga jajagongan mardi, mardaweng budi ngarah rehing
wasitayu, yowana kang pinudya, gya bangkita bangkat, papangkatan layu
karti titis putus tatas tataning mangolah ngelmi.
Mangkana purwaning gita, duk ing nguni wonten kukila katri, anggepnya
sami nyadulur, lir nunggil yayah rena, wit sinangkan saking sarahsaning
kawruh, dhasare nunggal pasaban, saba warih ngupa bukti.
Yeka bango walang kadhak, katri cangak panuju sajugari, neng tepi
narmada kumpul kempal soring mandira, dhasar papan ayom ayem tur
samun, magkana bango lingira lah iya ta sanak kadwi.
Kaya paraning wekasan, yen manggunga mangkene sabenari, riwa-riwi
sabe ranu, nurut paraning mina, met lenane gya linenan tanpa luput, mung
karya sining padharan, nelek pulih ngelih malih.
Baya ta tanpa pangrasa, tindak siya cidra karya papati, wewalese tan
pinetung ketang amurang tata, urip pisan nguja harda tyas laku dur, dur
tapa karti duraka, dosa mring samaning urip.
Uripe sepisan rusak, lalu linglung pikire ting saluwir, wigar kotamaning
laku, karem keramat sepat, saya lamun yen kapethuk kuthuk ngantuk, o
ya allah kang sipat rohman lan rakim.
Mugi tuwan aparinga enget, nadyan amba tinitah peksi, bok inggih
sampun kadlarung, tan wikan wosing gesang lah tedahna dadalan
dadining ngayu, kayuwananing jiwangga, gayeng ngalam kabir sahir.
9. Walang kadhak lon delingnyo, bonggan sira ayun dumadya peksi, wus
jamak sagunging manuk, tinitah sabeng tirta pan pinanci, papancan
mamangsanipun, mina sen-isen narmada, mangkono uga sujanmi.
10. Mung patrape bae beda, dadalane kang mrih kena binukti, wit janma
sinungan, kawruh becik lan ala, bango mbengok eh walang kadhak
wuwusmu, sanadyan tinitah kaga, yen eling luwih utami.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
1
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
11. Wit sasug sipating gesang, kang tumitah winenang nampik milih, wus
ginelar ala ayu, para sarjana wewarah kang sapyarsa ngangkah ngungkih
wahyu luhung, ya tinggal catur prakara, lalabuhan kang mangka wite.
12. Juga betah tapa brata, dwi legawa rila kang nrusing batin, tri sumingkir
pakarti dur, catur mantep ing karsa, mapan ana ing nguni caritanipun,
wong ngagung ana ing ngeksiganda, Panembahan Senapati.
13. Ing lair rada dupara, yen bangkit tau madeg narapati, ing Pajang ratu
pinunjul kasub kalokeng jana, ya pa gene turune tan madeg ratu, wit sing
adiling Pangeran sing sapa nemen-nemeni.
14. Wong ngagung ing Ngeksigandha, duk lagine durung jumeneng aji kyat
tyas bratane sineru, prapteng bawani bwana, maksih maksa
paksa,mamasuh anggayuh wadyaning wahyu karamat, tumerah turuning
wuri.
15. Widodo prapteng samangkya mapan iku Yogya karya palupi, lupiya
wenang tiniru, ruruba mring Hyang Suksma, walang kadhak megat catur
wuwusipun, mbok ya wis salin salaga, mundhak gagal kang denpikir.
16. Mikir reh wus padha tuwa, wajibing laladan doningpati, mati titis ya
kalimput, pupuntoning kasidan den waskitha wawasan praptaning dunung,
lah mara aku carita rang-erangte pra winasis.
17. Silah-seleh ing palastra, darajating jisim pitung prakawis, juga mati bosok
luluh, dwi wetah dadya sela, katri sirna kang layon datan kadulu, catur
sirna dadya tirta, panca layon santun warni.
18. Dumadya manik musthika, kanem layonmalih warna memedi, kasapta
praptaning layu, dumadya sato kewan lah ta paran mungguhing
sanyatanipun, banget ribeding tyasingwang, tan gadug gayuh ambudi.
19. Wit cengkah lan dalil ira, ingkang muni kayun pidaraeni, lire langgeng
uripipun, ing kene kana gesang, teka dadak ana sirna wutuh luluh, leash
basah dadi kisma, mara pikiren kang malih.
20. Bango mesem lon delingnya, bener temen walang kadhak sireki, tan siwah
lawan dhapurmu, darbea pikir nglungka kawruhana, mungguh
peperanganipun, jro urip mengku kalih dat, dating kawula myang Gusti.
21. Dumadya dadya sajuga, keket pliket karaket mujud siji, de binjang yen
prapteng layu, lagya apipisahan dating Gusti mulya mulih pulih wangsul,
wangsul mring asaling lama, yeku jroning ngalam gaib.
22. Jumeneng lan pribadinya, dene lamun datira mesthi mati, beja bali
asalipun, nganasir catur warna, cilakane ingarad dening lelembut, dadi
dhanyang penyenyengan, anggung gawe sok nyalahi.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
2
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
23. De darajat sapta warna kang ginusthi panggih ing ngalam pati, yekti sing
labuhanipun, lalabet jroning gesang, pan mangkene warahe kang wus
amangguh, yen lena bosok kang angga, yeku pratandha duk urip.
24. Jigar-jigur ambaruwah, tebih laku nyunyuda lan sisirih, suka kasukan
linantur, de suksmane ngelambrang, ing saparan ngulandara tanpa
dunung, yen mati wetah tan omah, bebegeg nyangari siti.
25. Yeku duk kala gesangnya, nglantur brata tinggal dugu prayogi, suksmane
korup lelembut, dumadya dadya dhanyang, swara bumi tunggu pereng
jurang punthuk,yen mati sirna layonnya, yeku duk lagine urip.
26. Nglantih nglantur cegah nendra, ari ratri tan nganggo winatawis, layon mijil
saking kubur, kranjingan bekasakan, gara godha memedeni angreridu,
suksmane nitis mring kewan, de yen dadya warih.
27. Yeka duk maksih gesangnya, tinggal sahwat tan mawi dugi-dugi, layon
sirna mor mun-amun, suksmane ngumladheyan, nempel manjing sela
tanapi, wreksa gung myang dadya saleh gandarwa, caluthak sring nyidra
resmi.
28. Yen layon dadya musthika, sotya retnamaya tanapi manik, yeka duk ing
gesangipun, mahambeg paramarta, sabar rila legawa budi ayu tulus tepa
tresna mring sasama, ngadat lupiya kang uwis.
29. Rahsa jiwangga nir mala, kukut keket kempal kahanan jati, sajatine kang
amengku, kukubaning bawana, lah pikiren walang kadhak, apa mathuk
gathuk sunduk prayoganya, walang kadhal lon nauri.
30. Kaya akeh emperirara, sira bango apa iya ngecupi, aku arsa melu payu
paran kang kok piliya, prayogane milih wutuh dadi watu, mesthine bakal
pinuja sajen kembang boreh wangi.
31. Saben ri Sukra ngadhepan, den pepetri sinugun keh sujanmi, kang minta
idi pangestu, saba paran wruh sabarang, tan nana kang mamanceni.
32. Cangak nyanguk nyaru nyentak, lah ta walang kadhak teka daleming
lamun mangkono tekadmu, paran perlune pada saraseyan gulang ngelmu
medhar kawruh, bok ya pasrah kewala labuhan kadaring urip.
33. Uripmu kapulet hawa, hawa awan sing benter ring Hyang Rawi, wiji wujud
tuwuh wuwuh wimbuh ngombra rembaka, lali lamun donya donadon
nyakuthu, thikil-thukuling markada, dumadya ngudi taruni.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
3
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
PUPUH II
S I N O M
1.
2.
Lah ta bango walang kadhak, delingna carita mami, warah wasitaning
kuna, mungguh sajatining urip, urip sangkaning sepi, sayekti mulih mring
suwung, sirna rata rumangsa, de kahananing dumadi, wujudingwang
anane ana priyangga.
Sinartan pamoring hawa, sing sudama ditya kartti, lirnya sudama: Hyang
Wulan, Ditya: iyeku Hyang Rawi, kartti: karti kayekti sarining Sang Hyang
Sutengsu mahyakken tirtamaya, Hyang surya mahya kang ani, taranggana
mahya sari samirana.
3.
Pamoring sari titiga, yeku ingaran Trimurti kang mangka warananira Sang
Hyang Wisesa sayekti, marmanya Hyang Trimurti, winenang gelarangukut,
madhem lan nguripana sagunging sarwa kumelip, de yen pisah yekti
dadya panguripan.
4.
5.
Binjang lamun prapteng mangsa, yekti pulih mulih malih, ajal kamulaning
ana mor wit sangkanira nguni,marma ing dalem urip, tri lekat wajib
ginelung Purba, Wasesa, Esa lire Purba: witing nguni, wasesa, pan
wenang, esa, yekti tunggal.
Katri iktekat, yen katrima ing pangesthi binjang praptaning delahan,
6.
wenang mang nunggil lawan wit, wit wijinya dumadi dadining kahanan
sagungm gung alit inggil andhap, tan beda tembe anunggil nging reh titah
adhakan keneng rubeda.
Dadalan mekaring hawa, winantu pikir tan neling lama-lama saya ngreda,
7.
8.
9.
dadi kembanging bilai kalimput warni-warni wawarneri kang mrih kajlungub
jujurang curi carang, yen mangkono papan yekti wurung mulih sida malih
dadi kadhal.
Warnanen kang mesu brata, neng ngerong perenging kali, kakasih sang
Resi Kadhal kagyat dening ra miyarsi, gya mudhar brata mijil sing rong
arong alon wuwusipun, heh heh paran ta sanak sira dahat mejanani
ingkang aran Resi Kadhal iya ingwang.
Pa gene ta sira padha, ngremehaken sameng dumadi,sagung titahing
suksma, liyan bangsaning sujanmi, kabeh pan sami ugi, darajat
golonganipun sira, kalawan ingwang, pangkat lan darajate nunggil lah
engeta papangkatan cara Buda.
Yeku mina, sato: janma kacatur pra dewa-dewi, wijang unggah-udhunira
wus kinodrat dening Gusti, kodrat iyeku pasthi, prandene sih owah santun
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
4
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
karananing iradat, wruhanta heh sira katri pangwasanya kang sastra
jendrahayuningrat.
10. Mina bangkit dadi cangak, bango pan dadi sujanmi, manungsa awor lan
dewa, de mungguh kawruhing ngabi, yeku kalimah kalih sahadat
jatiranipun, pan niku langkung gawat, datan kena gina gampil, yen pinuja
jagad iki yekti sirna.
11. Nging aywa kaliru tampa, kinira kang jagad alit, lire alit kang gumelar,
karuwan doh pernahneki, balik kang ngong arani, jagad agung tegesipun
iyeku jagadira, kang ngalangut tanpa tepi, pinusthia pan sirna suci
sampurna.
12. Marma sira den weweka, aywa sok gegampang angling, yeku begalane
ilat, kapleset dhawah yomani, utawa den arani wot sirotalmustakimmu,
iyeku antaranya kang lambe ngisor lan nginggil, mung sakecap yen tan
bener dadi beka.
13. Apadene tingkahira kathoprakan ting bathithit, karetek nuthuk kenthongan,
kothekan tharik narit hik mathuk den othak-athik, pethuk gathuk manthukmanthuk, cekat-ceket acukat, cancut kang swara melingi lagon lagu
pasemone nut irama.
14. Peksa sagayuh gagana, akarya buwana balik, kirap elarnya binabar, lah
mangkono ngong dugi pan niku durung mathis pamanthenge datan
gathuk lan pathokaning rasa, wimbuh ulesmu mesmubrit, abang hawa
adreng kadereng driyarda.
15. Yen arsa gayuh kang nyata, nyatakna ingkang permati, titis awasing
pamawas, wosing wasana denesthi, kanthi lepasing budi, sarat sarana
kang cukup, cakep lair batinnya, dadalane mrih gunasti, andhap asor wani
ngalah myang darana.
16. Samana sang Resi Kadhal karya coba memedeni, mathak mantra
triwikrama, jleg angga sawukir agni, mubal ngebat-ebati, tutuk mangap
ngisis siyung, waja angapurancang, lir tikswaning braja lungid swara
anggreng gumarunggung lir gurnita.
17. Eh cangak sira den yitna, tontonen kadibyan mami, pan iki durung sapira,
yen sun ngetog mesu budi, sayekti jagad iki, sirna saisi katunu, de sira
teka dahat, nyenyampah si kadhal nisthip, ing tegese sira nyamah
kodrating Hyang.
18. Ya ta kocapa tri kaga, sakala kalangkung tistis, miris-maras sru katresan,
ngerpepeh dhekemne siti, matur angasih-asih, dhuh-adhuh sang
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
5
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
sudibyanung kukuten krodhanira, racuten duka sang resi, yen kalajeng
ambar tri tan wande brastha.
19. Kether kuthuk kathetheran, nyathethet miyat sang resi sen-isening tri
lokaya, langka bangkita nimbangi marma gunging aksami, mili lir robing
kang ranu, tumerah ambring amba badharing kang tulah sarik ruwet ruwat,
puwara luput sing papa.
20. Papa pantaka druhaka, karana tan wruh ing westhi, samana rinacut sigra,
pulih kadya wingi nguni cangak umatur aris dhuh adhuh Sang Maha Wiku
kula dahat tan nyipta wit salami dereng uning, ukur kewan bangkita dadya
mangkana.
21. Cangak kang tinitah janma mangsa manggiya kakalih mung nguni Sang
Prabu Kresna, jer punika Wisnumurti wangsul paduka resi, ilang
triwikramanipun, marma mbra sru narima suka sokur mring Hyang Widhi,
kalilana amba nyuwun muruhita.
22. Sang Resi Kadhal lingira, iya sira sanak katri wus ya akeh kang karasa,
balik gyan tapa dha mikir kawruh wekasing pati, patitis paraning tuju, lah ta
mara tutugna, bango tumatur wotsari, dhuh Sang Wiku kang
kadyatekading cangak.
23. Nyepenken kang pasthi ana yen amba dereng kadugi mangeran sipat
kang wadhak, kartika: baskarasasi wit punika pan maksih datan langgeng
wonenipun dene dadining ana, yekti ana kang akardi, wangsul pundi kang
langgeng tatap ananya.
24. Kalamun angukuhana, yen Allah ana sayekti, kasbut sipat kalih dasa, lan
cihna sagung dumadi, ulun dereng nate wrin, marma mangke kang
kulesthi, baya lamun tumindak tinaking kathah.
25. Ngrungkebi sarat sarengat, saingane ahlul dini, kadya gampil linampahan
tan amikir ika iki, karana jroning kadis, wus wonten wawarahipun kang
sampun kabyawara, layak jipuk makripati, minal ilmi dakai kade jarwanya.
26. Menggahing ahli sarengat, tan perlu kedah ngrawuhi, kawruh ingkang
lembat-lembat, cekap pracayeng Jeng Nabi, tur ta kenging sinambi, saba
sabin ngupa welut, wangsul saking pasaban, wus wulu ngiras ing kali,
prapteng wisma jujug langgar salat ngisa.
27. Lamun kasep kenging kala enjinge dipunsauri, makaten sampun
manpangat, de rukun kang catur warni, sahadat wus nyarengi, wedal salat
wektunipun, jakat kaji punika, yen kaleres anggadhahi, siyamipun ing
ngangkah amrih sambada.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
6
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
28. Kikisan kawruh kanyatan sawawrating peksi jawi, sarana gayuh sawarga,
gandhulan salat prayogi ginulung lamun bangkit bangkat patemonHyang
Ngagung, ngegungken kemat rukyat jro takbiratul ihrom, plenging cipta
rasa nunggal Hyang Wisesa.
29. Walang kadhak nambung sabda, lah ta bango teka gampil pangancasmu
kang mrih pana, papan kang sira parani apa sireku lali lupiyaning para
jamhur ruhuring ahli srengat, yeku mung lakuning dhiri, wulu tirta lelabet
obahing raga.
30. Gagaran jro kalairan, runtuting yuda nagari balike kekate iya, kudu
nggayuh ngelmu batin mestu kang wus kawarti, Ud uni istajiplakum bagya
lamun bangkita macung dhewe mring Hyang Widhi karan mokal jisimmu
bangkit papanggyan.
31. Wit kahananing Hyang Suksma sayekti kalangkung gaib, tontonen para
ngulama mukminin kang ahluldinni ing jero batine pasthi lan pra ahlul
ngilmi mathuk gathuk othak-athiknya, nyatane Hyang Maha Suci caritane
ngong beber sira rungokna.
32. Sun nguni praja bintara karatoning wali mukmin, mardi mardaweng
sarengat kang tumrap kawula alit, nuli mring pawarti, Siti Jenar murang
mungkur,
ngungkurken
tindak
sarak
saking
wus
padana
empaningkaweningan wanuh wani.
33. Marma sigra ing ngandikan, umarak mareg sangaji, jinanji babar
kawignyan lan sagung para wali mukmin, Sunan Giri murwani, buka
pangawikanipun tandya gantya gumantya, medhar kawruh kang pininggit,
wingit rungsit rerasane beda-beda.
34. Ana kang angesthi mring dat, ana rasa denrungkebi, cipta: Atma
pinangeran weneh anggandhuli gaib, ngen-angen sengguh Gusti,
sarenget singset kinandhut, nging mung karya warana nulya Seh Siti
Jenar gumanti kanthi miyak warana melo ngalela.
PUPUH III
KINANTHI
1.
2.
Seh Siti Jenar lon muwus, lah ta sanak para wali kula mriki ing ngandikan,
ujare kinen ngempali saraseyan abawara warane kawruh kakiki.
De jengandika sadarum, teka taksih mindho kardi paran anane sanyata,
teka tansah aling-aling, kalingan sunar papadhang, padhang ingkang
ngapirani.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
7
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Niru kalestu tan ayun kayungyun sipat kawadis, lair batin kula ngadam, lah
piyarsakna suwawi Siti Jenar iya Allah, Allah sayekti Seh Lemahbrit.
Karo karone wus jumbuh, jumbuh rasa rupa warni, lire rupa: urup nyata,
urup: sing urip sajati, de warna: yeku warana jisim warananing Widdhi.
Kang ran mukamad yeku nur, cahya kang mirdaweng dhiri, rasul: rasaning
dat mutlak kadim ngalam kabir sahir kurub dwi astha isthanya punika kang
kang kula cupi.
Sunan Giri tan pamuwus, wit wose sampun kapusthi, Siti Jenar tuhu lebda
wasana lon denirangling, tan sisip mapan mangkono tan kenil.
Kena laranganing ratu tundon ngrusak yuda nagri, gering masjidira
komplang kamplung tataning agami, agama busaneng praja, jamak
wruhala lan becik.
Seh Maulana sumambung, lah Siti Jenar sireki lamun yekti ngaku Allah, pa
gene ya sira maksih katon lumprah ing manusa neng donya paran kinardi.
Seh Jenar mesem sumaur, alah sira mindho kardi donya kerat,
darbekingwang awal akir duwek mami, mapan ingsun tan babakal lan
kariya para wali.
10. Lulusna agamanipun, sarengat mukamad nabi ingsun nuli arsa mulya,
mulih: mulih - ya: sayekti temen mulih asalingwang yeku ngalam nukhat
gaib.
11. Marma bango ya sireku, kukuh uger solat mahrib subuh: luhur: ngasar:
ngisa lan catur rukune sami wekanana jro sarengat saringane mengku
Wadi.
12. Dulunen duk sira wulu, niyat tumandanging dhiri, rukuk: sujud: lungguh
ekram, ngadeg tepungna kang yekti, yektekna lan ananira rarasing rasa
sajati.
13. Bango anauri wuwus, wuwusmu teka lir kyai, nganggo lapal murad makna,
narik jamaning pra wali, jaman mangkya yekti beda, dadalaning ngolah
ngelmi.
14. Wit kadheseg ngupa butuh, kudu betah anglelantih, ngidak tatanan
rekasa, sanityasa tyas kumitir, gumeter yen tan kaduman, melik atemah
ngalikik.
15. Titirah rawa sinerung, memet mina dipunmeniti kali blumbang jinaganan,
nanithik rinuji wesi, sisikune wus liniga, yen kasep ginusah wani.
16. Parandennya bangkit tuwuk, kadhang durung tuk sawiji, kasusu selakke
jaman, mundur sarwi brebes mili, milang miling melang-melang, tan
kapethuk wader bungkik.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
8
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
17. Temah ngelih ngelak ngelu, ngeluh padharan ngalikik, kang mangkana
paran baya, bangkit tungkul mungkul ngelmi, srengat bae kerep gothang,
nyethanthung sing pegat bukti.
18. Beda lan dhek jaman mau, gampange ngupaya melik tan ana peksi
ngresula, inguja tan denwaleri, kukila lit sami suka, ayem tentrem tyas
basuki.
19. Cangak mlengak sarwi muwus, bango pa gene sireki, sira teka bangkit
ngucap, met darsana myang palupi, lupiyan lelabetannya, Sri Bupati
Matawis.
20. Betah lapa budya tulus, mantep ing karsa tan wigih, panggah rila myang
legawa, rila: pasrah lega: sepi, wa: napsu hawa lirira, pasrah tan adarbe
runtik.
21. Pa gene tabangkit tiru, grenengan kacuwan bukti, bango mangsuli lah
cangak yeku mung karya palupi kang yogya sinudarsana, nging aku moral
bangkit.
22. Bangkat ngangkt mikat wahyu, jer dudu trahing mertapi, jamak akeh
bangkit kandhan, abote yen anglakoni, de niyatku mono iya arsa macung
mring Hyang Widdhi.
23. Widadangreh mring sedyayu, rahayu ing lairbatin nanging gek kepriye
mara, teka akeh kang malangi, papalang dadya rencana, nanangi manah
tan yukti.
24. Tiwas pamawasing butuh katutuh anak rabi, bingung bungleng tyas
ruhara, de uru arebut melik, lalu langlang salang tunjang, nunjang palang
ngreregoni.
25. Cacak kang tinitah manus, jaman iki arang bangkit, tandhane dhek wingi
ana, aku krungu rerasaning janma mlaku bayak-bayak, wurine resi
singngiring.
26. Sajake kaya wong dhusun , ingirit marang nagari, ririh denira rerasan, risi
rinoda bab dhuwit, geya pakaryan omahan, pananggalan tegil sabin.
27. Samarga-marga gumrumung weneh nyebut priye iki uripku teka nelangsa,
saben ari denring-uring, anak semah myang parentah dupara bangkita
mikir.
28. Kawusananing uripku kudu-kudu aprang tandhing, dahuru reh aruhara,
saben jam pikiran salin, ngrembug iki kono kurang, kana meksa: kene
nangis.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
9
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
29. Rewange nyambungi sendhu, alah sih begja sireki, nadyan kurang jer wus
garan, balik aku sepa-sepi, kana durung kene boya, mokal yen antuk
kamanis.
PUPUH IV
DHANDHANGGULA
1.
2.
3.
Resi Kadhal megat wacanaris, lah ta sanak semono kendela, genira
rerasan kuwe, bok jugar kang katuju, balik mara dugekna sami mardawa
mardi rasa, ngrarasyuning layu, bango: cangak: walang kadhak, pareng
nembah katrinya umatur aris, dhuh dhuh adhuh sang dwija.
Amba katri pan wus tan kadugi, gayuh gothek geyonganing rasa, sing
pepet cupet pikirane, tar yen amba tri nyuwun sih padhuka mareng namuli,
amba tri muruhita, ing pada sang wiku, srah jiwangga prapteng lena,tan
garantes mring reh kang mamrih utami, tama prapteng delahan.
Resi Kadhal mesem anauri, lah ta iya sanak-sanak ing wang, yen dhasar
dadi karepe, bagya lamun sarujuk, jroning urip winenang samimarmakrup
nai mungkar, lah pa yo sireku, lungguh cerak kene padha sun jateni jatine
ingkang kakiki, kikisane kasidan.
4.
Sun tan wani wanuh memanceni, myang memancah pamanggihmu iya,
wit kabeh padha benere mung gumantung ing kayun, pundi paran kang
denantepi nging mungguh prayoganya, ywa kongsi kalimput, luputmlumpat
paugeran, catur warga yeku dalil lawan kadis tanapi ijmak kiyas.
5.
Lyan kadyeku ywa kleru panampi, pipintaning ngelmu pangancasnya,
yeku iku dhewe-dhewe, lire ngan ngelmu sepuh, ngelmu rasa
ngelmusejati, ngemu gaib tan beda, de kang ngelmu sepuh, dunung
wajibing pra wreda, wit taruna arang, kabangkat nanggapi pijer kaduwa
hawa.
Basa sepuh kang dhingin, dihin nyata datan kadhinginan, anane kang
6.
7.
gumlar kabeh iyeku Hyang Maha agug, marma wajib kudu meruhi dat:
sipat: asma: Apngal denkongsi kapangguh, panggubah rarisikanya, nyata
kena ananing sakalir yeku ran ngelmu tuwa.
Ngelmu rasa: pambobot sayekti, putusing reh sagung lelungidan, datan
samar pamawasem wiji sing marga catur manrus marang
betalmakmuri,lumarap graning jaja, rahsa tanggap tangguh, agal lembat
datan samar, yamarmane tri bawana denbawani, tuhu ta jalining hyang.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
10
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
8.
Dene ingkang ngran ngelmu sajati, sajatine murni tan kaworan, kalawan
langgeng anane, ing nguni prapteng besuk, beda lawan jatining lair, pan
maksih ebah ewah mangkana liripun, samangke mulya wibawa, mulya
yekti: nanging durung temtu lestari, terkadhang binjang papa.
9. Ngelmu gaib: samar jarwanireki, nanging dudu samaring sumelang nging
samar kurang apane, ananira Hyang Agung yen dinayan dayaning
ngati,pan durung bangkit bangkat liyan manahenkung kongasing sudira
brata, marma gaib tuhu dutaning Hyang Widdhi sing sapa bangkit tampa.
10. Sasat bangkit patemon lan Gusti, lah ta sanak padha rasakena, bedabeda trap lungguhe, yen sireku wus nyakup kukubane wajib meruhi, mujah
lawan mudarah, mungguh bedanipun paran kang kadim kang anyar, de
samengko wus jumbuh dadi sawiji, jumeneng kamil insane.
11. Pa karane sira bangkit urip, mobah: molah mabur lan lumampah, sing endi
iku purwane kawruhana puniku, kayat kadim mong kata jali sipat jalal
myang jamal, kahar kamal iku iyeku dating pangeran kang gung elik
misesa sampurna yekti langgeng ing kene kana.
12. Jisimira asal sing nganasir, catur warna marma tan bodaya, yen tan
kalawan khayune, yen sinar tan dening nur rahsa: Atma: nepsu lan budi:
yeku mangla sarana jumenengt Hyang Ngagungm marma ywa semang
sumelang ananira yekti sing kodrating Widdhi nglairken sipat nyata.
13. Nyata lamun kawula lan Gusti, liru lambang surup-sinurupan pamoring
rupa: warnane marma denawas enut, met sangkaning durung dumadi,
dumadya bangkit wruha wenang wijibipun kang nyembah lan kang
sinembah, dikir solat: beda tan kena sinami nut nenang papangkatan.
14. Sembah catur jro kitab wawarti kaji: kusta: daim: mualimnya, puji satari
ahmade satari alapipun, barjah tuwin jalalah raning iyeku puji pana,
epakna kang mathuk thuthukane ywa sulaya, yakin nyata-nyatane ingkag
amuji, muji dhiri priyangga.
15. Mangkya kocapa pangkating pati, panca warna juga mati, mrayang mor
amun-amun suksmane, saparan-paran nglangut lir himawan katiyup angin,
kandhela tanpa soca, cadhok numbuk bentus, dwi ngaran pati duraka,
dura: ala, ka: panggonan kang dengoni, manggen ing papan cacat.
16. Upamane asal sing sujanmi, murut manjing uriping mahesa, yeku papan
cacad rane, tri pati narakeku nara: manus ka: papan yekti, titising urip
marang pulih manjing manus dadi banyu nuting wadhag, bagya lamun
dumadi dadi jalma lwih kadhang kaplorot ngandhap.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
11
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
17. Caturira patining sawargi, de sawarga yeku tegesira kasasira sarwa gedhe
dadyan wangsul mring manusa, yekti dadi pandhita luwih tanapi madeg
nata panca patining sampurna, yeku pulih mulih asalira nguni mengkoni tri
bawana.
18. Karanane papangkating pati beda-beda: nuting lelabetan kang kalakon
duk uripe dene Hyang Kang Mahagung wus sumarah tan darbe kapti ala
becik ginelar mrih utamanipun, banggan kang dhemen kasasar, de Hyang
Suksma tan lingsem manjing mring alit, nistha tanapi kewala.
19. Marma sira mumpung taksih urip, rektenana dalaning kasidan, dumadya
lanyahing tembe jro dalil wus kasebut, ida jaa ajalluhummi la yaktakkirisaat
mangkana liripun, binjang praptanira mangsa nadyan amung sanapas tan
ana wanci yen arsa semoyoa.
20. Ya mulane pundhuhna samangkin, kala mangsa sasadoning gesang,
adunen lawan uripe panengeran kang tuhu, tuhu datan kena sinalin lawan
anggawe setan, yen sira durung wruh lah mara padha nyeraka tampanana
karna kering kang permati yaiku sajatinya.
21. Poma-poma simpen dene gemi, gemetana andharan gelaran, yeku
mangka parabote lan mangka saksinipun kanyatahan ingkang kakiki,
upama ananira lan donya puniku lan samono wus prayoga sabobote
kukulia pan wus nyukupi, beda mungguhing janma.
22. Wus tinampan wulanging Sang Resi, bango cngak lawan walang kadhak,
byar tarawangan pikire narawang lir kadulu, dadalaning kamuksan jati,
katon doning wiwara, rarasing swargagung, tri kaga dahat karenan sing
sangeting suka atemahan nangis, dhuh dhuh Sang Yogiswara.
23. Raos amba pan kadya angimpi, de makaten pupuntoning gesang, yen
mangkono donya kiye yektine aru biru, gung rubeda angriribedi, lah
mangke pinarenga mugi sang Ngawiku paring sarananing marga,
andhingini pulih mulih papan nguni neng donya natan krosan.
24. Mumpung wonten ngarsaning Sang Resi, sasampurnakna ywan mantuk
mring wisma, mindhak kabesturon dene tangising semah sunu nagih
nipkah sarana bukti, Resi Kadhal wacana, lah sanak katelu, lumprah
kaprah pra kukila, lamun lagi katemben miyat miarsi, sagunging barang
anyar.
25. Kumacelu kudu andarbeni, balik iki ginege tan kena, yogya nut kala
mangsane, ya marmane sireku, sanityasa nanetah teki, kang supadya
kalisa, sing sedya tanayu, lawan malih kawruhana, binjang lamun
praptane ing dina pati, ing kna keh rencana.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
12
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
26. Mapan iku wajib den kawruhi, ilangena begalaning marga, margayun jarah
imane, binjang bae sireku, sun tuturi pra pangolahi ing mangko sampun
mangsa, Sang Hyang Rawi surup, lah payo padha bubaran, katri kaga
ngaras pada nyuwun pamit, byar miber sowang-sowang.
PUPUH V
MASKUMAMBANG
1.
Rarasing rasa mengeti rerasan duk nguni arsa, mara marak mring gurune
kang subrata ing ngasrama, erong tepi narmada, pereng soring
mandiragung, kasusra Sang Resi Kadhal.
2.
Wit ing nguni wus wineling, ing tembe arsa winarah, rasa rahayuning
layon, marmarira tri ginagas ge-age anyakupa, tyasnya dahat kelu kenyut,
kasor langening dyah tama.
Samana ing sajuga ri ri sedhengireng papanggyan, walang kadhak,
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
cangak, bango, neng pasaban saben saba, ya ta bango ris nabda, lah ta
dwi sanak sireku, paran supe patembayan.
Tembayaning guru nguni tanggap cangak walang kadhak, yen aku kadwi
ta supe, sarira tri ngarsa-arsa, wahyaning gyanta marak, sayekti aku
tumutur, dupara purun kantuna.
Sayektine ngong tut wuri, teken janggut suku jaja, janji maksih urip bae,
lah samengko kadi paran yogyane linaksanan, sareng sowan mring Sang
Wiku, sokur panuju ri sukra.
Menyan sekar ngong wus cawis, kari mori pisang sanggan suruh ayu
jambe wangen, gampil mengko angupaya, padesan datan kurang, de rasul
lan sekul wuduk, opor sawung bulu seta.
Iku kalebu tan gampil, pangupaya myang pangolah, marma yen dhangan
yogyane, pinasrahna mring sang tapa, harta tri semat sewang, mangka
saratrebut cukup cakep jangkeping mruwita.
Bango tanggap lonnauri, mangkono ya wus prayoga, binobot lawan
perlune, lah ta iki mumpung injang payo nuli budhalan, menek pasar selak
kukut, koncatan tan tuk perlunya.
Tandya budhal kukila tri, sesarengan jumantara, sereng sineru ibere,
reyongan samarga-marga, kandheg kampir ngupaya mamrih kacakuping
butuh, cacawis sarat sarana.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
13
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
10. Tebih-tebih den ayahi, saha wrat-awrat sinangga sing dereng kadereng
karepe,pakantuk kawruh kang nyata, nyatane gesangira, mestuti kadis
kasebut jaetun samanuljanah.
11. Laku dadi pitukuning pancadan anggayuh swarga, mangkana dungkap
praptane, ngasrama gya ngiyup sigra, anjog soring mandira milang miling
mingak-minguk, ngungkak-ungkak don gothak.
12. Samana Sang Kadhal Resi wosing paningal wus wikan, yen arsa tamuwan
mangke marma wit injang sanega, ngaglah neng pamidikan, kukusing
dupa kumelun, kongas gayuh ngantariksa.
13. Praptane wiwara sami, tri kaga gya uluk salam, dhekem nalosor janggane,
mring Sang Resi sinauran wangalaekum salam, lah padha manjinga
gupuh katri kaga dharakalan.
14. Nusup manjing wiwara glis, prapteng ngarsa ngaras pada, Sang Resi
Kadhal delinge bageya sanak katiga, ing laku praptanira, myang wuri
padha rahayu, manembah tri kaga turnya.
15. Sing pangastawa Sang Resi sadaya sami raharja, semah atanapi
makaten ugi ang tapa tetep basuki suka,Sang Resi mesem nabda
sayekstine ya mangkana.
16. Parandarunane sami kongsi lama lagi prapta wus dahat kangen
ingong, tri kaga nembah turira, dhuh dhuh sang dwijawara mugi
rare,
rum,
tyas
ywa
kirang pamengku kuciwa kiranging setya.
17. Amba tan bangkit atur wrin raribed witing daruna, nanging sang tapa
yektine dupara yen kasmaran, mesem sang Resi Kadhal, iya sayektine
ngong wus wikan witing kang daruna.
18. Nanging yogya karya lamis tembung tan dingini karsa meneke siku
dadine, andheku kang katri kaga leres sabda sang tapa marma mba tri
kongsi dangu, dereng marak sang pandhita.
19. Wit saking lam ngupadi linturing sarat sarana, lagya punika antuke kirang
langkepe sumangga srah paduka sang tapa, mung sapala rebut cukup,
cekape gathuk tan gothang.
20. Gya gelaran sekar mori tanapyar nawa semat, sinrahken aneng ngarsane
Sang Pandhita kagyat jola, lah iju paran baya raruba dadining dudu rerged
temah rubeda.
21. Sira kabesturon dening di adining muruhita, tinata tata sarate, saloka
denwurudena, wus jamak kewankathah, napak tilas kapi yuyu, wahyu
ginayuh lan arta.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
14
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
22. Piyarsakna ngong tuturi, tuture para sarjana, keh guru: dhukun paguron
paring wawarah wasita, sarat sarana bandha, yeku saka salang surup, ki
murid kang tan grahita.
23. Salang-salang den surupi, nlusup kacanthel kantongnya, garegel gigal
semate, sing tn wikan wosing karsa, cipta uger antuka,wawarah wadining
kawruh, wekasan dadi durhaka.
24. Keh kyai guru kapipit kapepet keneng pidana, saka murid jalarane, marma
padha kawruhana kang kocap sarat srana, nisbat budi labetipun, pupunton
tekat utama.
25. Srana: prabot, sarat: kanthi ngelmu laku gegandhengan mangkene
mungguh jatine klasa: iyeku gelaran, gelaring kawruh nyata, nyatakna den
kongsi bentus, nglenggahi liring wasita.
26. Sarat siriking kag ngelmi dinugi saprayoganya wenang wajibe linakon,
mori: pamoring kang rasa ki guru lan muridnya, ing lair batine jumbuh jejeg
jodho jero-jaba.
27. Yayah rupa jroning carmin, de kang sekul wuduk miwah, ulam sawung
seta lire, wuduk pan gurih mirasa rasane rasakena, sawung: sawangen lan
kalbu, mulus: suci pethak memplak.
28. Suruh ayu temu rosing weruhana becik myang ala mrih temu wose kang
ros jambe: mapan yeku wohan, wohe wasita tama, nrus narawang tan
kawaranan.
29. Ana maneh aran tindhih, semat loro dhep adhepan, tindhih: pikukuh
wredine pikukuh ing kawruh nyata, semat: sengseming prana ematna
aywa kaliru.
30. Mangkono ingkang kawarti, wasitane guru kuna, ngong cakep sapakolehe,
marma ywa dadi tyasira sagunging kang ruruba, sawise ngong tampa laju
gawanen bali sinungna.
31. Rabia tanapi siwi, ngong wus bungah lamun sira bangkit nyakup
sarahsane, ya ta kang katri kukila anembah anuraga, wali-wali ngaras
suku, dhuh dewaning dwijawara.
32. Mugi ywa kirang aksami, sing copet cupet tyas amba, tan wikan wosing
oasemon, katetah duk muruhita, tataning ngolah rasa, sarat saranan
kantun, tan wikan lamun mangkana.
33. Resi nabda lah ta katri malih den oadha weweka, guru muri samya bote,
lire yen guru tan nyata, kawruhe mung kinarya waton muluk mlarati dadi
mamala.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
15
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
34. Malah dadya daru beksi, mring murid kang setya tama, temahan manggih
kadudon, dudukane yekti bakal, ki guru kang anyandhang, marma guru
aywa limut, mengeti wawarah kuna.
35. Ugering guruginusthi, gagaran astha prakara, kang kontap kotamane,
juga: tedhaking ngawirya, kadwi: bangsa agama, tri: terahing tapa wiku,
catur: turasing sarjana.
36. Panca: paramagunasti, sad: golongan wirotama, sapta: sugih kabegyane,
astha: terahing supatya, yeku tani temenan, de wajib gen-anggen guru,
ugere uga tan beda.
37. Dadalan astha prakawis, sajuga: paramasastra, limpat ing kasusastrane,
dwi: paramakawi basa, katri: ulah ukara, catur: kang mardawa lagu,
kapanca: awicarita.
38. Sad: lebda lagoning lungid, sapta: para nawung krida, astha: sambegana
lire, lantip pasanging grahita, de pambeging kang dwija, jejeg ugere
ginelung, gelengan astha prakara.
39. Juga tresna asihmring murid, inganggep putra sewala, dwi: titi atul talaten,
tri: sungkang pamrih pasung lyan, catur: sasmita tanggap wikan
pasemoning semu, panca: sepen panggrayangan.
40. Sad: lebda barang saliring kagunan len pangawikan, sapta: tan ngendhak
gunane, nyamah nyeda ngesorken lyan, astha: datan aleman, mire
merang yen ginunggung, anggung anor anuraga.
41. Jatmika solah marak ati, mantep ing sabarang karya, alus luwes wicarane,
ambeg rila paramarta, tama traping susila, yen sepi saking kadyeku,
babasan guru ugungan.
42. Murid den taberi mardi, mardawa laku myang jakat, yeku mangka
dhadhasare wit iku dadi busana, gon-anggon kawruh nyata, laku pan dadi
panuku. Lah mangkene piyarsakna.
43. Murid den taberi mardi, mardawa laku myang jakat, yeku mangka
dhadhasare, wit iku dadi busana, gon-anggon kawruh nyata, laku pan dadi
panuku, lah mangkene piyarsakna.
44. Ngingirangi ngunjuk bukti, cegah yen tan ngelih ngelak, dene angirangi
sare, ywa nendra yen tan karipan, acegah pangandika, mangsakala lamun
muwus, kawawas wosing perlunya.
45. Ngingirangi langen estri, ywa karem karamat sahwat, lamun tan banget
kangene, anyunyuda napsu hawa, lire ywa ngumbar karsa, sabar sareh
den kaemut, de jakate kawruhana.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
16
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
46. Wajib jakating kang jisim, den wani ngesorken raga, budi: narima jakate,
napsu: rila myang legawa, den eroh: jakatira, tepa samaning tumuwuh,
ywa dahwen lan munasika.
47. De jakate rahsa: yekti eling kalawan waspada, cahya: trang wening jakate,
uripe: langgeng kacipta, lah iku lakonana, kalkone gayuh wahyu wahya
sing pamesu brata.
48. Mangkan kang kukila tri sakaman tyas trusthanira, katresan dening
sabdane, sang pinundhi pinandhita bango alon turira, dhuh dhuh sang
dewaning wiku, kukuwunging pra nastapa.
49. Don papan panembah yekti, sayekti amba nyenyet panyana tan darbe
sing dahat gung punggung mudha, katunan saniskara, marma tan lyan
ngebun-ebun, wahyaning kang sabda tama.
PUPUH VI
M I J I L
1.
Dhuh Sang Resi paran amba katri, yen temah kadudon dahat we ya tan
wikan wekase, wasananing urip prapteng pati, pati kang patitis,tetes tatas
putus.
2.
Titis: leres lepasing pangesthi, kang kesthi mulyeng don tetes: mulya
pancering tujune, tata suci sampurna ing pati, putus: wangsul pulih, mulih
malih rampung.
Lah tuntunentuduhna margi, marganing kang anjaga kasampurnan jati,
3.
4.
5.
6.
7.
satuhune aywa kongsi kalimput ing binjing, jala jajil jail ngajak manjing
limut.
Lumut-lumut limit dening dhemit, dhedhet aneng panon, yen kadhadha
temahan maleset, mesem alon ngandhika Sang Resi, luwih sihing Gusti,
purbane mring makluk.
Darunane wikanana dhingin, parang kag dadya wus pikir kesit hur
angenangene, kang kalumprah jamaking keh urip, wit kadhesek saking
kikirangan butuh.
Kurang betah duwa ngamal lair, sagung katon melok tur ta iku rencana
yektine, lamun datan kawawa nyelaki, nyelak-nyelak yekti, dadi aru biru.
Kang mangkono yogya denrekteni, paran kang binobot madhep atanapi
ngungkurake, lamun sira yun bangkit nambahi, reregeding lair den
santosengkalbu.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
17
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
8.
Bubukane sabar nrimeng batin, tan penginan aron barang pelag elok
suwarnane, rila donya tega marang pati, sisip densinggahi cipta
maharjayu.
9.
Nanging iku pan kuciwa maksih, mamrih karahayon, wit mung nyipta
mulyaning dheweke mungkur mikir marang anak rabi, gothang
rumeksaning wajib lairipun.
10. Marmanira kang luwih prayogi. Kacakupa karo lair suka tentrem ing batine,
butuh anak rabi tan ngregoni, cipta temah wening wenang gayuh wahyu.
11. Bango matur dhuh Sang Maha Resi,ing sabda tan linyok, nanging paran
dadya jalarane, andupara lamun amba katri, tuk rijeki luwih tumrap semah
sunu.
12. Sang sangsaya pangupayeng melik, keblat catur padon pan jinagan ing ari
ratrine, pager kala rinakit narithik rawa kalen kali, samodra sinerung.
13. Ngupa boga tyas asangga runggi, dalan jenak neng don kadhang dereng
pethuk wader pece, wus ginusah binalang ing janji, janji yen tuk melik
melok minta pandum.
14. Jele bosen tiwas wira-wiri, turut galeng blethok, Resi Kadhal mesem lon
delinge, kang mangkono wus jamaking urip, rebut met pakolih, liru asor
unggul.
15. Tur yektinekeh kahanan iki, nemu sarwa dados pepak gumelar Yang
Widdhi karsane, gunging ngumat anggandhuha sami tan wenang ngebeki
liya Hyang Mahagung.
16. Nging reh mengko tataning pra peksi, remen apadudon, dhaku wenang
ngecupi adarbe, sengguh kaya yasane pribadi sing ngaringkih kandhih
kang santosa ngukup.
17. Ya marmane sayoga sireki, padha nrimeng batos,eklas pasrah nyuwun
mring kang darbe, papanduman kanthi masuh dhiri, nyadhang sihing
Gusti, wahyaning wahyugung.
18. Lamun mantep pangidhepireki, yekti sido dados, Hyang Wisesa tan nisih
adile, sapa nrima katarima yekti, weruh denweruhi, jrih sinihan tamtu.
19. Nanging kudu sinartan ing teki, mrih tekan kalakon, puja iku lan brata
kanthine, walang adhak majeng nyela aris, inggih kyai mugi keparenga
uluk.
20. Nyuwun wulang rehing laku brangti, kang kedah linakon, amba dahat
kumacelu mangke, tampi sih nugrahaning Hyang Widdhi, tuwuk tirah bukti
mleber semah sunu.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
18
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
21. Sing salama cingkrang sarwa sarwi, ri ari angloyong mung lumayan antuk
jampi luwe, marma angga lalu alum agring, wulu elar brindhil brondhol
lesah lesu.
22. Beda lawan bango cangak sami lema seger tinom, wit nariah pangan
saantuke, keyong kraca besusul binukti, yen amba tan sudi apes kedah
welut.
23. Bango nambung alah sira iki, bisa angacemong lawan guru matur tanpa
gawe wirang ngesorken sasami, nung murih densihi, mangkono tan patut.
24. Cinelakken ngrembug bareng kardi, ingkang cangak gawat wados, cangak
nyela banggansira dene paribasan cedhak sarpa mandi, wurung nyakut
yekti nyelah sida nyembur.
25. Yen rembugku ginusaha nuli, dimen mentar adoh yentan saguh mareni
watake, walang kadhak biyas mundhur nulu dhekem neng wurining, bango
sarwi jetung.
26. Ngucap alon lah sanak, ywa dadi ing tyasira karo aku datan nedya salah
gawe, dene mau ngong matur mring kyai, saking pikir lali ge-agea
ngundhuh.
27. Reh wewarah pangupayeng bukti, kang gampil linakon wit akbutuh
kaluwen wus suwe, ya ta Resi Kadhal nabda aris, wis kendela sami bali
kang rinembug.
28. Lamun sira yen gayh wahyaning, wahyu sing Yang Manon, wiwitana
sawatara rine ngungurangi cegah nendra bukti, nebiha mong resmi lan
eklasing kalbu.
29. Gya nglekasi ngalaya ing ratri, wit surya tan katon nuju marang kang sepi
papane, pasa: mbisu tyas kang eneng-ening ngeningken kang kesthi,
paran kang kinayun.
30. Den tatali ing cipta ywa lali, inggaling satemon, praptaning byar raine
sirage, siram marang tempuraning kali, poma saben ratri den kalakon
lamun.
31. Dungkap kawandasa ratri nuli, yan wayah sirep wong denwaspada sira
ngulatake ing wawarnan tanapi swarnaning peksi gunem pikir kang
karaseng kalbu.
32. Ngadat datan kongsi satus ratri, tinrimeng Hyang Manon paring ilham pilih
ing margane, kang cinipta luwih sihing Widdhi, de yen wus antuk sih tyas
den suka sokur.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
19
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
33. Katri kaga embah matur raris, mugi denkalakon amba bangkit ngluhurken
warahe, bangkat gayuh papasihing Widdhi, iya ngong amini den kongsi
kapangguh.
34. Mangke yogya dumugekken malih babaganing layon kang wus masthi
linakon ing tembe, sagung umat datan kena mungkir, sumingkir sing pati
ing kitap kasebut.
35. Bubukane kawruhana dhingin, trap pangulah layon, yektekena pangeran
kodrate, sing amantep tetep pan sinung wrin, wikan wahyeng wanci
wataraning layu.
36. Pra sarjana ahlul olah ngilmi, wus karya pasemon, binjang lamun wus
perak praptane, ri kiyamat Gusti Allah nuding, malekat Jabrail mring donya
tumurun.
37. Kinen mundhut drajad, dasa warni mangkene kacariyos, juga mundhut
barkating bumine, kadwi: mundhut adiling narpati, tri: tapaning resi dene
kaping catur.
38. Kinen mndhut drajading kang ngelmi, pan kinarya asor, ping nem wiku
wigar sutapane, sapta sanakkadang kang tresnani, ping astha: winarni
apan kinen mundhut.
39. Ing wirange pra peksi pawestri, kakung kadya wadon, anggepira pan wus
datan pahe, kaping nawa: kinen mundhut maning imaning para mukmin,
dene ping sepuluh.
40. Mundhut sastra rahseng kitab suci Al kuran cinoplok yen wus iku nulya
tumedhake, keh babaya bebendu nekani, nir wateking peksi kewan
saminipun.
41. Kang kadya kakawruhana yekti, yekstine wiraos yeku pralampita satuhune
kang kajarwa jarwane kakiki, kikising dumadi dene wredinipun.
42. Ri kiyamat: kiyamating dhiri, yun andungkap layon, juga: yeki ngibarat
anane owah ing rupa warna cahyeki, nguni ayu pekik temah pucet sayub.
43. Dwi: ngibarat bunaring pangeksi, bureng bawur mawo arum arus tan beda
gandane, swara sora lamat-lamat myarsi, de kedaling lathi, kithal grathulgrathul.
44. Tri ngibarat kang jatmika kontit, ngen-angen tempuh wor, kawur-kawur
kaworan marase, kaping catur: yeku ngibarating epeh ingkang budi,
budayane kukut.
45. Kaping panca: ngibarat ciptaning kekeraning batos, kang kaping nem:
yeka ngibarate mur kang karasing napsu wahyaning tandha dungkap
wanci badhe sidhemipun.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
20
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
46. Kang kasapta: ngibarat kuwuring ciptanira dhompo, supe marang ing
kahanan kabeh, kaping astha ngibaratireki pangrasa ngincati, wit roh
renggang sampun.
47. Kaping nawa: yeku ngibarating nir raos rumaos, tan pangrasa wit
ginggang rahsane, ping sadasa: yeku ngibarating pramana cahyeki surem
sirep surup.
48. Marmanira den samya marmani, dadining waspaos, wosing bengran ing
lair batine, tengran batin yen sirangsa uning, jroning eneng ening ngalelu
kadulu.
49. Dadalane sing rupa pribadi, rupa: urub yektos, urub: saking urip tan
nalyane, mung sajuga yeku pribadining jroning donya iki nadyan kathah
manuk.
50. Bango cangak walang kadhak anging warna tan adhompo, mapan iku dadi
paseksene, de patrape yen sira yan panggih, kang panggah ywa wigih
lenggah sila timpuh.
51. Datan pahe lenggah ing solati, cipta maya mawor, gumulung neng
pancering rasane, musthi rupa warna pribadining iyeku ananing uni nong
ananung.
52. Ana maneh trapsileng samadi, lenggah sing gadhodhok, dwi suwiwi
angrangkul jengkune, dhengkul rapet tapus ing dariji, sanipat mor siki,
tepung pucuk cucuk.
53. Jroning eneng-eneng awas eling, jumbuhna ywa keron, sastra cetha
luluhna rahsane, yen wus mempan ngadat bangkit panggih, de tengran
kang keksi kasat ing pandulu.
54. Jaga: lamun sira wus ningali, barang warna elok, lire: ilu-ilu ilat mele,
sabangsane ingkang wanci, pan kirang sataun.
55. Kono yogya sami amiwiti, nata traping batos, mindeng brata lan sabar
rilane, narimeng tyas mrih temen utami, pakareman pinrih sirnane
sadarum.
56. Dwi: kalamun sira wus miyarsi, swara kang kawiyos ing salama during
mirengake, kayata: kang sware setan myang jin berkasakan sami
bangsaning lelembut.
57. Yeku kirang samadya warseki, kikising kang layon, yogya sami ngegungna
kurmate, myang tilasal mrih tindak utami, titi ngati-ati marang gesangipun.
58. Kang kaping tri yen wus santun warni, wawarnen kang tinon, non ngawiyat
nuju ing wulane, sura sapar kawistara abrit ing rabingulakir, miwah wulan
mulud.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
21
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
59. Yng basonta meles cemeng keksi, de kang lamun anon Hyang Sudama
nuju ing wulane, jumadil awal jumadil akir dumeling kaeksi kresna
siratipun.
60. Wulan rejeb myang arwah yen meksi, tirta brit sumorot siyam sawal mayat
wayangane ing pribadi wus dadi kakalih sela sakban sasi langking kanang
latu.
61. Yeku kirang dwi candra kang jangji, yogya kang linakon, awasiyat riwayat
tegese paring warah wuruk myang weweling liring wasitadi dining suci
hayu.
62. Yen tinekuk panungguling driji cakarira karo, mepet rapet neng
ngepekepeke, gya ingangkat kang jajenthik manis, yen kangkata kongsi
tandha kaping catur.
63. Yeku kirang catur dasa ari dungkap prapteng layon, sedheng samya gelar
aksamane, myang aminta aksamane sisip marang kang sakserik pinrih
eklasipun.
64. Panca lamun driji cakar kalih, kawawas wus kalong, miwah pegat
ugelugelane, yeku kirang sacandra kang janji, sedheng nrapken ngelmi
kasampurnanipun.
65. Sad kalamun myat warna pribadi, temuwa patemon kirang madya candra
antarane, yogya nuli pinuja ing puji saben arsa guling, kalanireng dalu.
66. Pinrih lulut luluh dadya siki, suci sampurna mor nunggal lawan pancering
nguripe, kaping sapta sepen napsu bukti, nir wus datan pengin temah
titatudhuk.
67. Yeku amung amung kirang pendhak ari rasa sru kaleson, mangka nuli
tobata denage, gayeng saben pendhak wungu guling, nalangsa mrih suci
socaning datipun.
68. Astha lamun keketeg keduting, cakar wus tan traos netra kanakaning
pramananeng, pamiyarsa sirna garebeging, srep pucuking parji, jangli pan
wus tutug.
69. Dungkap mancat praptaning kang ari, kiyamat den tanggon, gya nucekken
sagungan sire, agal lembut kinemat mong siki, kukut sarahsaning pul lan
gesangipun.
70. Gugulungan
pikekahing
ngelmi,
kukut-ngracut-temon,
tobatngematnucekken rahsane, mbaba-pasrah-nalangsa mring Widdhi, iki
ngong wijeni wijang jatinipun.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
22
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
71. Gya tri kaga majeng ngarseng resi, manglong semu mengo, karna kiri
gung anelingake, cipta tanggap dumeling kang pyarsi, rahseng wasitadi
dining luluh layu.
72. Byar narawang kawangwang uwosi wahyu kang kawiyos, katri kaga
angles nrus diyane, tanpa krekat supe sakaliring, wawarnan kang keksi
sanak semah sunu.
73. Sing kapranan kangprana tampi sih sasihing Hyang Manon, ngaras pada
sarwilon ature, dhuh sang dwija amba ngaros yekti, terus wus asuci mulya
jatinipun.
74. Sirna sagung rarasan jro urip, sirep tan araos mapan namung nikmat
munpangate, mesem alon ngandika sang Resi, bagya sirantuksih sihing
Hyang Maha Gung.
75. Nging ywa agegancang anggagahi, agahan salah ton, mung katongton
enak kapenake, begalane tan den kawekani, binjang yen praptari sakaratil
maut.
76. Kono kathah rencana kang prapti, wit sing napsu dados neka warna
warah-pangarahe, ana katon guru-yayah-wibi sanak-semah-siwi weneh
putri ayu.
77. Ayun jarah iman pinrih lali, linglung lalu keron kang kadyeka paran
wekasane, bok kongsia tinggal awas elinh, yekti korup eblis kablusuk
mring pocung.
PUPUH VII
POCUNG
1.
2.
3.
4.
5.
Marmanipun dhihin wajib wruh sireku, pangruktining angga gayeng tepung
lan pangesthi, esthanira tan beda lan mesu puja.
Jangjinipun yen wus kraos dungkap layu, luyuting jiwangga, liyeping netra
mekasi, sira nuli met papan mapan sareyan.
Mepet napsu sidhakep tunggal kang suku, suwiwi kalihnya tumumpang
jaja, madyaning sipat grana tepung pucuk cucuk cakar.
Buntut turut cucuk mingkem den agathuk, ereming kang netra wahyaning
uswa den ririh, ngarah-arah panarike ywa rekasa.
Napas-nupus-anpas-tannapas ginelung gulung dadya juga, tinarik ambal
kaping tri, yen wus kempal kumpulna neng lintang johar.
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library
23
www.alangalangkumitir.wordpress.com
AAK culture library I Javanese Manuscripts
6.
7.
Ywa kasusu supadya tan kongsi kungsul, yen wus sareh tata tarikken
minggah manginggil, prapteng jaja jenakna ywa kongsi ura.
Tyas den emut, mating rhsa kang kinukuy ing panyidhikara, rarasing
mangulah jati.
8. Uswanipun unggahna neng baetalmakmur, mor lawan pramana,