SAJAK FII SYIRI AHMAD BIN MUHAMMAD ALI KHOLIFAH.

‫السجع في شعر أحمد بن محمد آل خليـ ــفة‬
‫( دراسة باغية )‬
‫بحث تكميلي‬

‫ُم َق َد ٌم استيفاء الشروط لنيل الدرجة الجامعية اأولى‬

‫)‪(S.Hum‬‬

‫في اللغة العربية وأدبها‬
‫إعداد ‪:‬‬
‫برموي‬
‫رقم التسجيل ‪8 :‬‬

‫‪A9 1 1‬‬

‫شعبة اللغة العربية وأدبها‬
‫قسم اللغة واأدب‬
‫كلية اآداب والعلوم اإنسانية‬
‫جامعة سونن أمبيل اإسامية الحكومية سورابايا‬
‫‪417‬‬


‫ـ ‪ 102 /‬م‬

‫‪i‬‬

‫المستخلص‬
ABSTRAK
‫السجع في شعر أحمد بن محمد آل خليـ ــفة‬
(Sajak dalam Puisi Karya Ahmad bin
Muhammad Ali Khalifah)
Sajak adalah persesuaian dua akhir kata pada huruf akhir Fashilah atau lebih
(persamaan wazan dan qofiyah). Sajak terdapat tiga macamnya yaitu: ( ) Sajak

Mutharraf adalah dua kalimat atau lebih yang wazan fashilahnya berbeda namun
bunyi akhiranya sama, (1) sajak Mutawazi adalah dua faqrah yang sama dalam

wazan dan qofiyahnya, (1) Sajak Murosho’ adalah dua kalimat atau lebih yang mana
lafadz pada setiap faqrohnya memiliki wazan dan qofiyah yang sama.
Skripsi ini mempunyai satu rumusan masalah, yaitu sajak apa saja yang
terdapat dalam puisi karya Ahmad bin Muhammad Ali Khalifah.
Adapun tujuannya adalah untuk mengetahui sajak apa saja yang terdapat

dalam puisi karya Ahmad bin Muhammad Ali Khalifah, serta untuk menambah
khazanah keilmuan khususnya tentang kajian sastra yang berfokus pada analisis syiir
dalam puisi.
Peneliti menggunakan metode deskriptif analitis yaitu: prosedur pemecahan
masalah yang dilakukan dengan cara mengumpulkan dan menganalisis serta
memberikan deskripsi atau gambaran pada data yang diteliti. Adapun pendekatan
dalam penelitian ini adalah pendekatan sastra.
Hasil dari penelitian yang dilakukan oleh penulis dalam penelitian ini adalah
macam sajak yang terdapat dalam puisi karya Ahmad bin Muhammad Ali Khalifah
yaitu sajak Mutharraf dan sajak Mutawazi. Sajak Mutharraf adalah kedua huruf
terakhirnya sama tetapi berbeda wazannya yang berjumlah

sajak, sedangkan

Sajak Mutawazi adalah kedua huruf terakhirnya dan wazann
ya sama dengan jumlah

1 sajak. Adapun Sajak Murasha’ tidak ditemukan

dalam penelitian ini.

Kata kunci: Saja’ dan Puisi karya Ahmad bin Muhammad Ali Khalifah.

xiii

digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id

‫محتويات الرسالة‬
‫صفحة الموضوع ‪............................................................‬‬

‫أ‬

‫تقرير المشرف ‪..............................................................‬‬

‫ب‬

‫اعتماد لجنة المناقشة ‪.......................................................‬‬

‫ج‬

‫ااعتراف بأصالة البحث ‪....................................................‬‬


‫د‬

‫اإ داء ‪....................................................................‬‬

‫ـ‬

‫كلمة الشكر والتقدير ‪.......................................................‬‬

‫و‬

‫الحكمة ‪....................................................................‬‬

‫ح‬

‫محتويات البحث ‪...........................................................‬‬

‫ط‬

‫المستخلص ‪..............................................................‬‬


‫م‬

‫الفصل اأول‪ :‬ﺃساسيات البحث‬
‫ﺃ‪ .‬مقدمة ‪....................................................‬‬

‫‪1‬‬

‫ب‪ .‬أسئلة البحث ‪.............................................‬‬

‫‪1‬‬

‫ج‪ .‬ﺃ داف البحث ‪............................................‬‬

‫‪1‬‬

‫د‪ .‬ﺃ ّـم ــيّة البحث ‪.............................................‬‬

‫‪1‬‬


‫ه‪ .‬توضيح المصطلحا ‪.......................................‬‬

‫‪1‬‬

‫و‪ .‬حدود البحث ‪..............................................‬‬
‫‪ix‬‬

‫‪digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id‬‬

‫ز‪ .‬الدراسا السابقة ‪..........................................‬‬

‫‪5‬‬

‫الفصل الثاني‪ :‬اإطار النظري‬
‫المبحث اأول‪ :‬السجع‬
‫ﺃ‪ .‬مفهوم السجع ‪...........................................‬‬

‫‪5‬‬

‫ب‪ .‬أنواع السجع ‪................... ................................‬‬


‫‪0‬‬

‫ج‪ .‬شرط حسن السجع ‪.......................................‬‬

‫‪7‬‬

‫المبحث الثاني‪ :‬الشعر وأنواعه أحمد بن محمد آل خليفة‬
‫ﺃ‪ .‬مفهوم الشعر ‪..................... ................................‬‬

‫‪9‬‬

‫ب‪ .‬أقسام الشعر ‪..................... ................................‬‬

‫‪0‬‬

‫ج‪ .‬أغراضه ‪.......................... ................................‬‬

‫‪0‬‬


‫المبحث الثالث‪ :‬لمحة عن ترجمة أحمد بن محمد آل خليفة‬
‫ﺃ‪ .‬ترجمة أحمد بن محمد آل خليفة‪.................................‬‬
‫‪1‬‬
‫ب‪.‬‬

‫شعر ‪18 ...................................................‬‬

‫الفصل الثالث‪ :‬منهجيّة البحث‬
‫ﺃ‪ .‬مدخا البحث ‪11 .............................................‬‬
‫ب‪ .‬بيانا البحث ومصادر ا‪11....................................‬‬

‫‪x‬‬

‫‪digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id‬‬

‫ج‪ .‬ﺃدوا‬

‫جمع‬

‫البيانا ‪11 .......... .......................................‬‬

‫د‪ .‬طريقة‬

‫جمع‬

‫البيانا ‪.........................................‬‬
‫‪................................ ................................‬‬
‫‪11‬‬
‫ه‪ .‬طريقة‬

‫تحليا‬

‫البيانا ‪........................................‬‬
‫‪................................ ................................‬‬
‫‪11‬‬
‫و‪ .‬تصديق البيانا ‪31 ............................................‬‬
‫ز‪ .‬إجراءا البحث‪...........................................‬‬

‫‪1‬‬

‫الفصل الرابع‪ :‬عرض البيانات وتحليلها‬

‫أنواع السجع في شعر أحمد بن محمد آل خليـ ــفة‬
‫‪ .‬السجع المطرف و تحليله‪11 .............. ...................‬‬
‫‪ .‬السجع المتوازى و تحليله‪............... ..................‬‬

‫‪1‬‬

‫الفصل الخامس‪ :‬الخاتمة‬
‫أ‪ .‬ال تائج ‪.....................................................‬‬

‫‪6‬‬

‫‪xi‬‬

‫‪digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id‬‬

0 .................... ................................ ‫ ااقتراحا‬.‫ب‬
‫المراجع‬
‫الماحق‬

xii


digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id

‫ا‬
‫أ‬
‫أ‪.‬‬

‫اﻷول‬
‫ﺎ‬

‫ﯿﺎت ا‬

‫ﺪ ﺔ‬

‫ﺮ‬
‫ﻰ ا‬
‫ﯿ ا ﻮزون ا‬
‫م ا‬
‫ﺮ ھﻮ ا‬
‫ا‬
‫ﺎد ﻪ‬
‫ﻮر ا ﯿﺎل ا ﺪ ‪ .‬وإذا ﺎن ا ﯿﺎل أ‬
‫ﺎ ﺎ‬
‫م‬
‫ﺮ ﻰ‬
‫ا ﺮب ﻮزا ﻆ ا‬
‫أط‬
‫أر ﺔ أ ﯿﺎء‬
‫ﯿﺎ ‪ .‬إ ﻪ ﻮن‬
‫ﻮزو ﺎ‬
‫ﯿﺎل و ﻮ‬
‫ﻰ وا ﺎ ﯿﺔ ‪. 1‬‬
‫وھ ا ﻆ وا ﻮزن وا‬
‫و ﺎل‬
‫ﻮزون‬
‫ﻂ ﮭﺎ‬
‫ﯿﺔ‪.‬‬
‫وا‬
‫ﻰ أن ا‬
‫ﺪون‬
‫ا‬
‫أوزا ﻪ ﮭﺎ‬

‫ﻮل‬

‫ﺮ إﻪ‬
‫ا‬
‫ﺮ‬
‫ﺮ‬
‫ﺪا ﺔ‬
‫ﻰ‪ ،‬وأ ﺎب ا ﺮدات ا‬
‫ﺪل ﻰ‬
‫ﻰ وا ﻮزن‬
‫ا ﻆ وا‬
‫ﺮ‪ ،‬وھ‬
‫ﺪ ا‬
‫ﯿ ﺎ و ﻮزو ﺎ‬
‫م ﻮن‬
‫ﺎ أن ا‬
‫ﯿﺎ‪ ،‬وھﺬا‬
‫ﺮ ﺪ‬
‫ا ﻮزن وا ﺎ ﯿﺔ‪ .‬وا‬
‫م ﻈﻮم‬
‫و ﺎه ا ﺬي ﻮن‬
‫م ا ﻮزون ا‬
‫ھﻮ ا‬
‫ﻰ راوي وا ﺪ وھﻮ ا ﺎ ﯿﺔ ‪. 2‬‬

‫ا د ﻰ‪.‬‬
‫ﺔ ﮭﺎ ﺎ ﺔ ﻈﯿ ﺔ ر ﯿ ﺔ ﻰ ا‬
‫إن ا‬
‫ﺔ‬
‫ﺔ ھ أ ﺪ ﻮم ا ﺔ ا ﺮ ﯿﺔ‪ ،‬و أ ﺎ ﺎ ﺮ ا‬
‫ا‬
‫و ا ﯿﺎن و ا ﺪ ‪.‬‬
‫ﺔ أ ﺎم ‪ :‬ا ﺎ‬
‫ﻮن ﻰ‬
‫ھﻮ ا ﺎق‬
‫ا ﺪ ‪.‬ا‬
‫ھﻮ أ ﺪ ا ﺎ ﺮ‬
‫ا‬
‫‪3‬‬
‫ا ﺮف ا ﺮ ‪ .‬و ﺎ ﻮل اﻵ ﺮ أن‬
‫ﺎ ﯿ أو أ ﺮ‬
‫ا ﺮ ﯿﺔ وأ ﺮارھﺎ‬
‫ﺄ ﻮل ﺮف ﮭﺎ د ﺎ‬
‫ﺔ ھﻮ‬
‫ا‬
‫ﺎ‬

‫‪ ،‬أ ﻮل ا‬

‫‪1‬أ ﺪ ا‬
‫‪2‬‬
‫ا ﺮ ‪. 295 ،‬‬
‫‪ 3‬ﮭﺎد ﺮ ﺎ ‪ ،‬ا ﺮ ا ﺎ‬
‫ص‪. 392 .‬‬

‫ﺪا د‬
‫‪) ،‬‬

‫‪)،‬‬

‫ﻪا ﮭ ﺔا‬

‫ﺮ‪:‬‬

‫ﻮاد ا‬

‫ﺮ ‪:‬دار‬

‫ﺮ ﺔ‪ ،(1964 ،‬ص‪. 295 .‬‬

‫ﺔ ا ﺮ ﯿﺔ و ﻮاھﺪھﺎ‪،( 1989 ،‬‬

‫‪1‬‬

‫‪digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id‬‬

‫و‬
‫ا‬

‫ﻪ و ﻮه ا‬
‫ﻰ‬
‫ﻮن‬
‫ﺔ‬
‫ا ﺪ ‪.‬‬
‫ا ﯿﺎن‪ ،‬و‬
‫ﺔ‬
‫ا ﺪ‬

‫ﺎز‬
‫ﺔ‬

‫و‬
‫وھﻮ‬
‫ا‬
‫ا ﺎ‬
‫ﻰ ا‬
‫ا ﺎ ﯿ‬
‫ﯿﮭﺎ‬
‫ا د ﯿﺔ ا‬
‫ﯿــــ ﺔ ‪.‬‬
‫ﺎھﯿﺔ‬
‫أن‬
‫أراد ا ﺎ‬
‫ﺬ‬
‫ﺪ آل ﯿــــ‬
‫ﺮ أ ﺪ‬
‫وأ ﻮا ﻪ‬
‫ﻪ أو ﻄ ب ا ﺮ ‪ .‬و‬
‫ا ﺎرف ﺎ‬
‫ﯿ‬
‫ا‬
‫ﺎﺔ ا‬
‫ﻮان‬
‫ا ﺎر ا ﺎ‬
‫ﺪ آل‬
‫ﺮأ ﺪ‬
‫"ا‬
‫ﯿﺔ ( ‪.‬‬
‫)درا ﺔ‬
‫ب‪ .‬أ‬

‫ﺎ‬

‫ﻈﺮ ا ﺮآن ا ﻈﯿ ‪ .‬أ ﺎ‬
‫ا ﺎ ‪،‬‬
‫ﺎ ﺮ ھ ‪:‬‬
‫ﯿﺔ ا‬

‫ﺮا‬
‫ﯿ ﻮن ا‬
‫ا‬
‫ﺪ‬
‫ﺮف ا ﯿﺮ‬
‫ھ‬
‫ا‬

‫أ ﺪ ﺎ ﺮھﺎ‬
‫ﺎر ا ﺎ‬
‫ﯿ ﺎ ﯿﻪ‪ ،‬وا ﺎر‬
‫ﺎ‬
‫ھﻮ ﻮا‬
‫‪ .‬وا‬
‫ﺎل‬
‫ا‬
‫ﺮ‪ .‬و‬
‫ا‬
‫ﺪ آل‬
‫ﺮ أ ﺪ‬
‫ا‬
‫ﺔ ﺰ ﺎدة‬
‫ﻰ ھﺬا‬
‫ﯿــــ ﺔ"‬

‫ﺔا‬
‫ﺮ ﺰا ﺎ‬

‫ﻮ‬

‫ﺎ أ ﻮاع ا‬
‫ج ‪ .‬أھﺪاف ا‬
‫أ ﺎ ا ﮭﺪف ا ﺬي‬
‫‪:‬‬
‫ﮭﻮ ﺎ‬
‫ﺮ ﺔ أ ﻮاع ا‬
‫ﯿــــ ﺔ ‪.‬‬
‫د ‪ .‬أھ ﯿﺔ ا‬

‫ﺆال ﺎ‬

‫ا‬

‫ﺪ‬

‫ﺮأ‬

‫ﯿــــ ﺔ ؟‬

‫ﺪ آل‬

‫ﻰ ھﺬا ا‬
‫ﺮأ‬

‫‪:‬‬

‫ﺪ‬

‫إﻰ‬

‫ﯿ ﻪ‬

‫ﺪ آل‬

‫‪2‬‬

‫‪digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id‬‬

‫‪:‬‬
‫ﺎ‬
‫أھ ﯿﺔ ھﺬا ا‬
‫ﺄ‬
‫ا دب‬
‫‪ . 1‬ا ھ ﯿﺔ ا ﻈﺮ ﺔ ‪ :‬ﺰ ﺎدة ﺮ ﺔ ا ﺎ‬
‫ا ﺬي و ﺪ‬
‫ﺎ‬
‫ﺎ ﺔ ﺎ‬
‫ا ﺮ‬
‫ﺪ آل ﯿــــ ﺔ ‪.‬‬
‫ﺮأ ﺪ‬
‫ﯿﺔ‬
‫ﺎدر ا‬
‫‪ . 2‬ا ھ ﯿﺔ ا ﻄ ﯿ ﯿﺔ ‪ :‬ﺰ ﺎدة ا‬
‫ا ﺔ ا ﺮ ﯿﺔ‬
‫ﺎ ﯿﺔ‬
‫ﯿﺔ اﻵداب وا ﻮم ا‬
‫ﺎ‬
‫ﺎ ﺔ ﺎ‬
‫ا دب ا ﺮ‬
‫وأد ﮭﺎ‬
‫ﺪ آل ﯿــــ ﺔ ‪.‬‬
‫ﺮأ ﺪ‬
‫ا ﺬي و ﺪ‬
‫ﻄ ﺎت‬
‫ه‪ .‬ﻮ ﯿ ا‬
‫ﻄ‬
‫ا‬
‫‪ ،‬وھ ‪:‬‬

‫ﯿ ﺎ‬
‫ا ﺎ‬
‫ﻮ‬
‫ﮭﺎ ﯿﺎ ﺔ ﻮان ھﺬا ا‬

‫ﻮن‬

‫ﺎت ا‬

‫ﺔ ا‬
‫‪ :‬إن‬
‫‪ .1‬ا‬
‫ﻪ‬
‫ﺎم وأ ﻪ‬
‫ﺎ ‪ :‬ا ﻮى وا‬
‫ﻮا ﻪ‪.‬‬
‫ﺎه أو أ ﺮه و ﺎ‬
‫ﺎ‬
‫ﻰ‬
‫و‬
‫ﺔ ا‬
‫ﻮف‬
‫ﺎل ا ﯿﺪ ﻮ‬
‫ﻰ ﻪ‬
‫م‬
‫ﺎ ا ﻄﯿ ‪ :‬ﻄ‬
‫–‬
‫–‬
‫ھﻮ ﻮا‬
‫ﻮا ﻪ ‪ . 5‬و ﺎ ﻮل اﻵ ﺮ أن ا‬
‫ﺎوت‬
‫ﻪ ﺎ‬
‫ﻰ ا ﺮف ا ﯿﺮ‪ ،‬و أ‬
‫ا ﺎ ﯿ‬
‫‪6‬‬
‫ﻮرة ا ﺎم ‪.‬‬
‫ﺮه‬

‫ﻰ‬

‫‪4‬‬

‫ص‪204. .‬‬

‫ﻮ‬

‫‪5‬‬

‫‪. 321- 322‬‬

‫‪6‬‬

‫أ‬

‫ﺪ ا ﮭﺎ‬

‫ﺪ‬

‫ﺮف‪ ،‬ا‬

‫ﻮف‪ ،‬ا‬

‫ﻮر ا ﺪ ﯿﺔ‪) ،‬‬

‫ﺪ‬

‫‪ ،‬ﻮاھﺮ ا‬

‫ا‬

‫ﺔ وا‬

‫‪-‬‬

‫–‬
‫ﺎ‪.4‬‬

‫ﮭﻮل ا ﺪ ﺔ‪ :‬ا ﻄ ﺔ ا ول‪ ،‬ا‬

‫ﺔ ‪1944‬م(‪،‬‬

‫م‪ ) ،‬ﯿﺮوت ‪ -‬ﺎن‪ :‬دار ا‬

‫ﺔ‪ ) ،‬ﯿﺮوت ‪ -‬ﺎن ‪ :‬دار ا‬

‫ا‬

‫ﺮق‪ ،( 1988 ،‬ص‪.‬‬
‫ﯿﺔ(‪ ،‬ص‪. 326.‬‬

‫‪3‬‬

‫‪digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id‬‬

‫ﻈﻪ‬
‫ﻪ‬

‫ﺪ‬
‫م ا ﺬي‬
‫ﺮ ھﻮ ا‬
‫‪ .2‬ا‬
‫أ ﺰاء‬
‫وا ﻮزن ﯿ ﺄ‬
‫ا ﻮ ﯿ‬
‫ﺮ وا ﺮ ﺔ ‪. 7‬‬
‫ا ﻄﻮل وا‬
‫ﺎ‬
‫ﺪ آل ﯿ ﺔ ‪ :‬ھﻮ ا ﺎ ﺮ‪ ،‬و ﺪ أ ﺪ‬
‫‪ .3‬أ ﺪ‬
‫ﺮة ﺎم ‪1929‬م‪،‬‬
‫ﺪ آل ﯿ ﺔ ﺮ ﺔ ا‬
‫ﻮات ﯿ ﺄ‬
‫إ ﻰ ﺮ ﺔ ا ﺰ ق و ﺮه ث‬
‫ا‬
‫ﻰ ﺎم ‪1951‬م‪.‬‬
‫ط ﻮ ﻪ و ﺎه ھ ﺎك‬
‫و ﯿ‬
‫ﺪ ا ﯿﺪ آل‬
‫أ ﺎر ﯿﺮة‪ ،‬ﮭﺎ د ﻮان‬
‫وھﻮ ﺆ‬
‫ﯿ ﺔ‪.‬‬
‫و‪.‬‬

‫ﻰ‬
‫ﮭﺎ‬

‫ﺪﺪا‬
‫ﺮج ا‬
‫ﻮء ﺎ‬

‫ا ﺎ‬

‫دا ﺮ ﻪ ا‬

‫‪:‬‬

‫ﺪده‬

‫ﻮدة‬

‫ھﻮ ا‬
‫ھﺬا ا‬
‫‪ . 1‬إن ﻮان ا ﺪرا ﺔ‬
‫ﯿــــ ﺔ‪ ،‬و ﺎ ﺔ‬
‫ﺪ آل‬
‫ﺮ أ ﺪ‬
‫ﺮ ﺔ ﺎ ﻮ ﻮع " ﺎ دار "‪.‬‬
‫أ ﯿﺎ ﻪ ا‬
‫درا ﺔ أ ﻮاع ا‬
‫ﺮ ﺰ‬
‫‪ . 2‬إن ھﺬا ا‬
‫ا‬
‫ﯿــــ ﺔ‬
‫ﺪ آل‬
‫ﺮ أ ﺪ‬
‫ا ﻄﺮف وا ﻮازي وا ﺮ ‪.‬‬
‫ز ‪ .‬ا ﺪرا ﺎت ا ﺎ ﺔ‬
‫ھﺬا ا‬
‫ﺪ ﺎ‬

‫درا ﺔ‬
‫أن ﺪرس ا‬

‫ﻄ ﻰ‬
‫ﺎ ﺪري و‬
‫‪7‬أ ﺪا‬
‫دار ا ﺎرف‪ ،( 1992 ،‬ص‪. 42 .‬‬

‫ﺎ‬

‫‪ ،‬ا ﻮ ﯿﻂ‬

‫ﯿﺔ‪ .‬ﺎ‬
‫أو ا ﺮا‬

‫ا دب ا ﺮ‬

‫ﺔ إﻰ ذ‬

‫وا ﺎر‬

‫‪.‬‬

‫‪) ،‬ا ﺎھﺮة‪:‬‬

‫‪4‬‬

‫‪digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id‬‬

‫ﻮث ا‬

‫ﺎ ﺔ ا‬

‫ﺪ رأى ا‬
‫و ﺎن ا ﺎ‬
‫‪:‬‬
‫ﻪ ﺎ‬
‫ﻮرة ا ﺮة"‬
‫ﯿﺪة "ا‬
‫‪ .1‬ار ﺎ‬
‫ﺔ‬
‫ﮭﺎدة ا ﺎ ﻮر‬
‫ﺪ ﻪ ﯿ‬
‫ﯿ‬
‫ﯿﺔ اﻵداب وا ﻮم‬
‫ا ﺔ ا ﺮ ﯿﺔ وأد ﮭﺎ‬
‫ﯿﺔ ا ﻮ ﯿﺔ‬
‫ﺎ ﯿﺔ ﺎ ﺔ ﻮ أ ﯿ ا‬
‫ا‬
‫ﻮرا ﺎ ﺎ – إ ﺪو ﯿ ﯿﺎ ‪ 2012‬م‪.‬‬
‫ﺎ‬
‫ﯿﺪة و ﯿ‬
‫ﻪ ار ﺎ‬
‫ﺎ‬
‫ﺎواة ﯿ‬
‫ا‬
‫ﺎ ﯿﺔ ا ﻈﺮ ﺔ ) ﻈﺮ ﺔ‬
‫ھ‬
‫ﻪ ا ﺎ‬
‫ﺎ ﯿﺔ ا ﻮ ‪ ،‬ار ﺎ‬
‫(‪ .‬وا ﺮق ﯿ ﮭ ﺎ ھﻮ‬
‫ا‬
‫ﮭﺎ‪ ،‬وأ ﺎ‬
‫ﻮ‬
‫ﺪم ﻮرة ا ﺮة‬
‫ﯿﺪة‬
‫ﺪ آل‬
‫ﺮ أ ﺪ‬
‫ﺪم‬
‫ﯿ‬
‫ا ﺎ‬
‫ﻪ‪.‬‬
‫ﯿــــ ﺔ ﻮ‬
‫"‬
‫ﻈ ا ﺮز‬
‫ﯿﺔ ا ﺮ ﺔ "ا‬
‫‪.2‬‬
‫ﮭﺎدة ا ﺎ ﻮر ﻮس‬
‫ﺪ ﻪ ﯿ‬
‫ﯿ‬
‫ﯿﺔ اﻵداب وا ﻮم‬
‫ﺔ ا ﺔ ا ﺮ ﯿﺔ وأد ﮭﺎ‬
‫ﯿﺔ ا ﻮ ﯿﺔ‬
‫ﺎ ﯿﺔ ﺎ ﺔ ﻮ أ ﯿ ا‬
‫ا‬
‫ﺔ ‪ 2012‬م‪.‬‬
‫ﻮرا ﺎ ﺎ إ ﺪو ﯿ ﯿﺎ‪،‬‬
‫ﯿﺔ ا ﺮ ﺔ و ﯿ‬
‫ﻪ‬
‫ﺎ‬
‫ﺎواة ﯿ‬
‫ا‬
‫ﺎ ﯿﺔ ا ﻈﺮ ﺔ ) ﻈﺮ ﺔ‬
‫ھ‬
‫ﻪ ا ﺎ‬
‫ﺎ‬
‫ﺎ ﯿﺔ ا ﻮ ‪،‬‬
‫(‪ .‬وا ﺮق ﯿ ﮭ ﺎ ھﻮ‬
‫ا‬
‫ﻮ‬
‫ﺪم ﻈ ا ﺮز‬
‫ﯿﺔ ا ﺮ ﺔ‬
‫ﺮ أ ﺪ‬
‫ﺪم‬
‫ﯿ‬
‫ﮭﺎ‪ ،‬وأ ﺎ ا ﺎ‬
‫ﻪ‪.‬‬
‫ﺪ آل ﯿــــ ﺔ ﻮ‬
‫ﺔ ا ﺎر ﺔ "ا ﺎس و ا‬
‫ﺔ ا‬
‫‪ .3‬أ‬
‫ﺪ ﻪ ﯿ‬
‫ﯿ‬
‫"‬
‫ﺮ ا ﺎم ا ﺎ‬
‫ﺔ ا ﺔ ا ﺮ ﯿﺔ وأد ﮭﺎ‬
‫ﮭﺎدة ا ﺎ ﻮر ﻮس‬

‫‪5‬‬

‫‪digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id‬‬

‫ﺎ ﯿﺔ ﺎ ﺔ ﻮ‬
‫ﻮرا ﺎ ﺎ إ ﺪو ﯿ ﯿﺎ‪،‬‬

‫أ ﯿ‬

‫ﯿﺔ اﻵداب وا ﻮم ا‬
‫ﺔ‬
‫ﯿﺔ ا ﻮ ﯿﺔ‬
‫ا‬
‫‪ 2010‬م‪.‬‬
‫ﺔ ا ﺎر ﺔ و‬
‫ﺔا‬
‫ﻪأ‬
‫ﺎ‬
‫ﺎواة ﯿ‬
‫ا‬
‫ﺎ ﯿﺔ ا ﻈﺮ ﺔ‬
‫ھ‬
‫ﻪ ا ﺎ‬
‫ﺎ‬
‫ﯿ‬
‫ﺎ ﯿﺔ‬
‫(‪ .‬وا ﺮق ﯿ ﮭ ﺎ ھﻮ‬
‫) ﻈﺮ ﺔ ا‬
‫ﺮ‬
‫ﺪم‬
‫ﺔ ا ﺎر ﺔ‬
‫ﺔ ا‬
‫ا ﻮ ‪ ،‬أ‬
‫ﮭﺎ‪ ،‬وأ ﺎ ا ﺎ‬
‫ﻮ‬
‫ا ﺎم ا ﺎ‬
‫ﯿــــ ﺔ‬
‫ﺪ آل‬
‫ﺮ أ ﺪ‬
‫ﺪم‬
‫ﯿ‬
‫ﺔ ا ﺎر ﺔ‬
‫ﺔا‬
‫ذ ‪،‬أ‬
‫ﻪ‪ .‬ﺎ‬
‫ﻮ‬
‫ﮭﺎ ‪.‬‬
‫ﯿ‬
‫ﺪم ﻈﺮ ﺔ ا ﺎس أ ﺎ‬
‫ﻮرة ا ﻄﻮر"‬
‫ﻰ‬
‫ﺔ ا ﻮرة "ا‬
‫‪.4‬‬
‫ﮭﺎدة ا ﺎ ﻮر ﻮس‬
‫ﺪ ﻪ ﯿ‬
‫ﯿ‬
‫ﯿﺔ اﻵداب وا ﻮم‬
‫ﺔ ا ﺔ ا ﺮ ﯿﺔ وأد ﮭﺎ‬
‫ﯿﺔ ا ﻮ ﯿﺔ‬
‫ﺎ ﯿﺔ ﺎ ﺔ ﻮ أ ﯿ ا‬
‫ا‬
‫ﺔ ‪ 2012‬م‪.‬‬
‫ﻮرا ﺎ ﺎ إ ﺪو ﯿ ﯿﺎ‪،‬‬
‫ﺎ‬
‫ﺔ ا ﻮرة و ﯿ‬
‫ﻪ‬
‫ﺎ‬
‫ﺎواة ﯿ‬
‫ا‬
‫ﺎ ﯿﺔ ا ﻈﺮ ﺔ ) ﻈﺮ ﺔ‬
‫ھ‬
‫ﻪ ا ﺎ‬
‫ﺎ ﯿﺔ ا ﻮ ‪،‬‬
‫(‪ .‬وا ﺮق ﯿ ﮭ ﺎ ھﻮ‬
‫ا‬
‫ﻮ‬
‫ﻮرة ا ﻄﻮر‬
‫ﺪم‬
‫ﺔ ا ﻮرة‬
‫ﺮ أ ﺪ‬
‫ﺪم‬
‫ﯿ‬
‫ﮭﺎ‪ ،‬وأ ﺎ ا ﺎ‬
‫ﻪ‪.‬‬
‫ﺪ آل ﯿــــ ﺔ ﻮ‬
‫ﺮ را ﺔ‬
‫ﺮ ﺎ ﻰ "ا‬
‫إﺮ ﺎ‬
‫‪ .5‬ﻮ‬
‫ﮭﺎدة‬
‫ﺪ ﻪ ﯿ‬
‫ﯿ‬
‫ا ﺪو ﺔ "‬
‫ﺔ ا ﺔ ا ﺮ ﯿﺔ وأد ﮭﺎ‬
‫ا ﺎ ﻮر ﻮس‬
‫ﺎ ﯿﺔ ﺎ ﺔ ﻮ أ ﯿ‬
‫ﯿﺔ اﻵداب وا ﻮم ا‬

‫‪6‬‬

‫‪digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id‬‬

‫ﻮ ﯿﺔ‬

‫ﻮرا ﺎ ﺎ إ ﺪو ﯿ‬

‫ﯿﺎ‪،‬‬

‫ﺔ‬

‫ﯿﺔ ا‬
‫ا‬
‫‪2012‬م‪.‬‬
‫ﺮﺎﻰ و‬
‫إﺮ ﺎ‬
‫ﻪ ﻮ‬
‫ﺎ‬
‫ﺎواة ﯿ‬
‫ا‬
‫ﺎ ﯿﺔ ا ﻈﺮ ﺔ‬
‫ھ‬
‫ﻪ ا ﺎ‬
‫ﺎ‬
‫ﯿ‬
‫ﺎ ﯿﺔ‬
‫(‪ .‬وا ﺮق ﯿ ﮭ ﺎ ھﻮ‬
‫) ﻈﺮ ﺔ ا‬
‫ﺮ را ﺔ‬
‫ﺪم‬
‫ﺔ ا ﻮرة‬
‫ا ﻮ ‪،‬‬
‫ﺪم‬
‫ﯿ‬
‫ﮭﺎ‪ ،‬وأ ﺎ ا ﺎ‬
‫ﻮ‬
‫ا ﺪو ﺔ‬
‫ﻪ‪.‬‬
‫ﺪ آل ﯿــــ ﺔ ﻮ‬
‫ﺮأ ﺪ‬
‫ا ﺎھﯿﺔ"‬
‫ﺮ ا‬
‫ﯿ ﺔ "ا‬
‫‪.6‬‬
‫ﮭﺎدة ا ﺎ ﻮر ﻮس‬
‫ﺪ ﻪ ﯿ‬
‫ﯿ‬
‫ﯿﺔ اﻵداب وا ﻮم‬
‫ﺔ ا ﺔ ا ﺮ ﯿﺔ وأد ﮭﺎ‬
‫ﯿﺔ ا ﻮ ﯿﺔ‬
‫ﺎ ﯿﺔ ﺎ ﺔ ﻮ أ ﯿ ا‬
‫ا‬
‫ﺔ ‪ 2010‬م‪.‬‬
‫ﻮرا ﺎ ﺎ إ ﺪو ﯿ ﯿﺎ‪،‬‬
‫ﺎ‬
‫ﯿﺔ و ﯿ‬
‫ﻪ‬
‫ﺎ‬
‫ﺎواة ﯿ‬
‫ا‬
‫ﺎ ﯿﺔ ا ﻈﺮ ﺔ ) ﻈﺮ ﺔ‬
‫ھ‬
‫ﻪ ا ﺎ‬
‫ﺎ ﯿﺔ ا ﻮ ‪،‬‬
‫(‪ .‬وا ﺮق ﯿ ﮭ ﺎ ھﻮ‬
‫ا‬
‫ا ﺎھﯿﺔ ﻮ‬
‫ﺮا‬
‫ﺪم‬
‫ﺔ ا ﻮرة‬
‫ﺮ أ ﺪ‬
‫ﺪم‬
‫ﯿ‬
‫ﮭﺎ‪ ،‬وأ ﺎ ا ﺎ‬
‫ﻪ‪.‬‬
‫ﺪ آل ﯿــــ ﺔ ﻮ‬

‫‪7‬‬

‫‪digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id‬‬

‫ا ﺎ‬

‫ا‬

‫اﻹطﺎر ا ﻈﺮي‬
‫ﺔ‬

‫ا‬
‫أ‪.‬‬

‫إﻰ‬
‫ھﺬا ا‬
‫وأ ﻮا ﻪ و ﺮط‬
‫ا‬
‫ﺮ وأ ﻮا ﻪ وأ ﺮا ﻪ‪ ،‬وا‬
‫ا‬
‫ﺪ آل‬
‫ﺮ ﺔأ ﺪ‬
‫ﺔ‬
‫اﻷول ‪ :‬ا‬

‫ا ول‬
‫ا ﺎ‬

‫‪.‬ا‬
‫ﺎ‬
‫ﻪ‪ ،‬وا‬

‫ا ﺎ‬
‫ﯿ ﺔ‪.‬‬

‫ﮭﻮم ا‬
‫ﯿ‬

‫ا ﺎ‬
‫ھﻮ ﻮا‬
‫ا‬
‫ﮭﻮ ﻮاطﺆ ا ﺎ ﯿ‬
‫وأ ﺎ ا‬
‫ﺎر ﯿ‬
‫ﺮف وا ﺪ أو ﻰ ﺮ ﯿ‬
‫ا ﺮ‪.2‬‬
‫ﺮ ﺎ‬
‫ا‬
‫و‬

‫ﯿﺮ ‪. 1‬‬

‫ا ﺮف ا‬
‫ﻰ‬
‫أو ا ﻮا‬
‫ﺎر ﺔ‪،‬‬
‫أو ﺮوف‬

‫ﻮ ﻪ و ﺪ‬
‫ﺔ‬
‫أو ﺎف ا‬
‫ا‬
‫م‬
‫ا‬
‫ﺎ ﺔ ا ﻮل ﯿﻪ وأن ﻮن‬
‫ﺮ‪ ،‬وإن‬
‫ا ﺎ ﯿﺔ‬
‫م‬
‫ا‬
‫ﯿ ﻪ‪ .‬ﺈ ﻪ‬
‫ﺮ ا ﺪ‬
‫ﮭﺎ‬
‫ﻰ‬
‫ا ﺎ ﯿﺔ ﯿﺮ‬
‫ﺎ‬
‫ﻰ ﻪ‪ .‬ﺎل ا وھ ‪ " :‬ﺄ ﺎ أن ﺰ ﻪ‬
‫وا‬
‫ﻪ و ﻄﻪ و ﺎ ﻪ‬
‫ﻮ ﻪ ور‬
‫ﯿ‬
‫ﺎن‬
‫ا‬
‫ﺎ ﻪ‪.3‬‬
‫ﺎ ﻪو‬
‫ﮭ‬
‫ﺬ‬
‫‪1‬‬

‫ا ﺎر ﻰ‪ ،‬ا‬

‫ﯿﻮ ﻰ‬
‫‪.‬‬
‫‪ ،(2011‬ص‪.‬‬
‫‪3‬أ ﺪ ﻄ ﻮب‪ ،‬ﻮن ا‬

‫‪2‬‬

‫ﺪا‬

‫ﺔ ا ﻮا‬

‫ﺎح ﯿﻮد‪،‬‬

‫ﺔ‪ ) ،‬ا ﺎھﺮة ‪ :‬دار ا‬
‫ا ﺪ ‪) ،‬ا ﺎھﺮة ‪:‬‬

‫ﺔ‪) ،‬ا ﻮ‬

‫‪ :‬دار ا‬

‫ﻮث ا‬

‫(‪ ،‬ص‪.‬‬
‫ﺎرف‪٤ ،‬‬
‫ﻮق ا ﻄ‬
‫ﯿ‬
‫ﯿﺔ‪۵ ،‬‬

‫‪.‬‬

‫ﻮظﺔ‬

‫ﺮ‪،‬‬

‫(‪ ،‬ص‪. ٤٤ .‬‬

‫‪7‬‬

‫‪digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id‬‬

‫ﺎء ﺎرت ﺪ ا ﺪ‬
‫ا‬
‫طﺮ ﺔ‬
‫ا‬
‫ﺎراج‬
‫ﯿ‬
‫ﻮر ا‬
‫ﯿﺮا‬
‫ورا‬
‫ا ﺮا ﺮ‬
‫ﻮم ﻰ ا ﺎق ﺎ‬
‫ﺎت ﺪ ﯿﺔ‪ .‬وھ‬
‫ﻮ ﺎ‬
‫ﯿﺔ‪ 4 .‬وأ ﺎ‬
‫ا‬
‫ﺮف وا ﺪ‬
‫م‬
‫ا‬
‫أ ﻮب ا‬
‫ﺎء‬
‫ﺎرة ﺈ ﺎز إ ﻰ آراء ا‬
‫ا‬
‫ﻮاز إط ﻪ ﻰ ﺎ‬
‫ﯿ‬
‫ﯿ ا ﺎ ﺔ وا ﻈﺮ و‬
‫و ﺪم ا ﻮاز ﺪ إ‬
‫ﻮا‬
‫ا ﺮآن ا ﺮ‬
‫ﺎب أ ﻮب ا‬
‫ﮭ‬
‫ذ ‪،‬‬
‫ﺎء‬
‫آراء ا‬
‫ﻰ‬
‫ﻮم أ ﺮ ﺎ ﻮم‬
‫ا‬
‫ﺎﯿ‬
‫ا‬
‫و ﺪه‬
‫ﺪ ﻮن ﻰ‬
‫وھ‬
‫وا‬
‫ﺔ و ﻰ ا‬
‫ا‬
‫و ﮭﺔ ﻈﺮھ ھﺬه ﺎ آل إ ﯿﻪ ﺎل ا ﯿﺎن ا ﺮ‬
‫ﺎل‬
‫ﺎع ﯿﮭﺎ ا‬
‫ﻮر ا‬
‫ا‬
‫ﺪھﻮر وا ﻄﺎط‬
‫‪.5‬‬
‫ا‬
‫ا ﺮآن ‪ :‬أ ﻮ ھ ل‬
‫أ ﺎزوا ا‬
‫و‬
‫‪ ،‬وا ا ﯿﺮ ﻮل ‪) :‬‬
‫ﺎن‪ ،‬وا ﻮ‬
‫ﺮي وا‬
‫ا‬
‫م ﻰ‬
‫أ ﻰ در ﺎت ا‬
‫ﺈن ﯿ ‪ :‬ﺈذا ﺎن ا‬
‫ﻪ‬
‫ا ﺮآن‬
‫أن ﺄ‬
‫ﺎن‬
‫إ ﯿﻪ‪،‬‬
‫ﺎ ذھ‬
‫ﻮع و ﻪ‬
‫ﻪ ا‬
‫ا ﺮ ﺬ ‪،‬‬
‫ﻮ ﺎ وﯿ‬
‫ﯿﺮ ا ﺮآن‬
‫ا ﻮاب‪ :‬إن‬
‫ﻮع‪.‬‬
‫ﯿﺮ ا‬
‫ﻮ ﺔ‪ ،‬و ﺎ‬
‫ﮭﺎ‬
‫ﻮع ﻰ أن ا ﻮرة ﺄ‬
‫ﻮ ﺎ إ أﻪ‬
‫ا ﺮآن ﻪ‬
‫أن ﺄ‬
‫ﺎري‪،‬‬
‫‪4‬إ ﺎم ﻮال‬
‫ﯿﺔ‪,‬‬
‫ا‬
‫ﺎن‪ :‬دار ا‬
‫‪ 5‬ﯿﻮ ﻰ ﺪ ا ﺎح ﯿﻮد‪،‬‬

‫ا‬

‫ﻮم ا‬

‫ﺔا ﺪ‬

‫و ا ﯿﺎن و ا‬

‫‪.۵‬‬
‫(‪ ،‬ص‪.‬‬
‫ا ﺪ ‪................ ،‬ص‪. 3011 .‬‬

‫ﺎن ) ﯿﺮت ‪-‬‬

‫‪8‬‬

‫‪digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id‬‬

‫ﺎﻪ‬

‫ﺎر‪ ،‬ﺮك ا‬
‫ﺎز وا‬
‫ا‬
‫ﯿﺰون‬
‫ﺪ ا‬
‫(‪ .6‬و ﺪ ا‬
‫ﮭﺬا ا‬
‫ا ذن‪ ،‬و ﺄ ﯿﺮه‬
‫ﻮ ﻪ‬
‫ا ﺮآن إ ﻰ أن ا‬
‫ا ﻆ‪.‬‬
‫‪ ،‬و ﮭﻮ ﻪ‬
‫ﺮه‬
‫‪،‬و‬
‫ﻰا‬
‫ب‪.‬‬

‫ﯿ‬

‫ا ﺮآن‬

‫أ ﻮاع ا‬

‫ﻰ ﺮف وا ﺪ‬
‫ا ﺎ ﯿ‬
‫ھﻮ ﻮا‬
‫ا‬
‫ﺔ ﺎر ﺔ‬
‫ﺔ ا ﯿﺮة‬
‫اﻵ ﺮ‪ .‬وا ﺎ ﺔ ھ ا‬
‫ﺮ ﺔ‪،‬‬
‫ﯿ‬
‫ھﺎ ﯿ ا‬
‫وا ﺪة‬
‫ﻰ‬
‫أ ﺮى‪ ،‬و‬
‫ﺔ‬
‫ﻰ ) ﺮة( وھﻮ ﻰ‬
‫ﺎ‬
‫ﺮى‬
‫ﺎر ﮭﺎ‬
‫أ ﻮاع‪:‬‬
‫ﺎن‬

‫ﯿﻪ ا ﺎ‬
‫‪ . 1‬ا ﻄﺮف ‪ :‬ﺎ ا‬
‫ﻮﻪ‬
‫ﺎ‬
‫ﯿﺔ ‪.‬‬
‫ا‬
‫ا ﺎق‬
‫ا ﻮزن‬
‫ﺮ ﻮن � و ﺎرا‪ ،‬و ﺪ‬
‫ﺎ ﻰ‪ " :‬ﺎ‬
‫أطﻮارا" ‪ ) 7‬ﻮ ﺎرا( ﺎ ﺔ ا ﺮ ﺔ‬
‫ﮭﺎ )وأطﻮارا(‬
‫ﺔ ا ﯿﺮة‬
‫ﻪ ا‬
‫ا وﻰ‬
‫ا ﻮزن‬
‫ﺎ‬
‫ﺎ ﺔ ا ﺮ ﺔ ا ﺎ ﯿﺔ‪ ،‬و ﺪ ا‬
‫)أطﻮارا(‬
‫ﺮك‪ ,‬و ﺎ‬
‫)و ﺎرا(‬
‫ن ﺎ‬
‫‪8‬‬
‫ﺎ ‪ ،‬و ﺎ ا ﺎ ﯿ ﯿ ا ﺮاء‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫ﻮد أ‬

‫ﺪ‬

‫ﯿ‬

‫ص‪.‬‬
‫‪٤‬‬‫‪ 7‬ﻮرة ﻮح ‪:‬‬
‫‪ 8‬ﺎ ﺪ ﻮ ‪ ،‬ﺬ ﺮة‬

‫ا ﺮا‬

‫‪،‬‬

‫ا ﺪ ‪ ) ،‬ﯿﺮوت ‪-‬‬

‫ﺎن‪ :‬دار ا‬

‫(‪،‬‬

‫ﻮم ا ﺮ ﯿﺔ‪،‬‬

‫‪.‬‬

‫ا‬

‫ﺔ‪) ،‬‬

‫ﺮ ‪ :‬دار ا‬

‫ا ﺮ‬

‫‪ ،( 1952 ،‬ص‪.‬‬

‫‪٤-‬‬

‫‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫‪digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id‬‬

‫ﮭﺎ أو‬

‫‪ :‬ﺎ ﺎن ﯿﻪ إ ﺪى ا ﺮ ﯿ‬
‫‪ . 2‬وا ﺮ‬
‫ا ﺮة ا ﺮى‬
‫ﺎ ﺎ ﮭﺎ‬
‫ﮭﺎ‬
‫ﻮل ا ﺮ ﺮى ‪ " :‬ﮭﻮ‬
‫ﺎ‬
‫ﯿﺔ‬
‫ا ﻮزن وا‬
‫ﺎع‬
‫ﺎع ﻮاھﺮ ﻈﻪ‪ ،‬و ﺮع ا‬
‫ﻄ ا‬
‫ا ﺮ ﺔ ا ﺎ ﯿﺔ‬
‫ﺎ‬
‫ﯿ‬
‫ﺰوا ﺮ و ﻈﻪ"‪.‬‬
‫ا و ﻰ وز ﺎ و ﯿﺔ‬
‫ﺎ ﺎ ﻪ‬
‫ﻮا‬
‫ﻮازن ) ﯿ ﺮع( وا ﺎ ﯿﺔ ﯿﮭ ﺎ ا ﯿ ‪،‬‬
‫ﯿﻄ‬
‫ﺎع( وا ﺎ ﯿﺔ ﯿﮭ ﺎ‬
‫ﺎع( ﻮازن )‬
‫)وا‬
‫ا ﯿ أ ﺎ‪) ،‬و ﻮاھﺮ( ﻮازن ) ﺰوا ﺮ( وا ﺎ ﯿﺔ‬
‫ﻮازن ) ﻮ ﻈﻪ(‪،‬‬
‫ﯿﮭ ﺎ ا ﺮاء‪) ،‬و ﻈﻪ(‬
‫ﺎع‬
‫وا ﺎ ﯿﺔ ﯿﮭ ﺎ ا ﻈﺎء و ﻮ أ ﺪل ﻆ ا‬
‫ا ﺮ ﯿﺔ‬
‫ﺎ ﻮن أ ﺮ ﺎ‬
‫ﺎﻵذان ﺎن ﺎ‬
‫ا و ﻰ‪ .‬و ﻪ‬
‫ا ﺎ ﯿﺔ ﻮا ﺎ ﺎ ﺎ ﻪ‬
‫‪ :‬إن ﺪ ا ﺪر‬
‫ا ﮭ ﺬا‬
‫ﻮل أ ﻰ ا‬
‫ﻮا و ﻮل أ ﻰ ا‬
‫ﻮا‪ ،‬و ﺪ ا ﻄﺮ‬
‫ﻮ ‪ ،‬وإ ﺎ‬
‫إ ﺪا‬
‫ﻰ ‪) :‬ﯿ‬
‫ا‬
‫‪9‬‬
‫ﺄ (‪.‬‬
‫ﺎ‬
‫ﯿ‬
‫ﻮن‬
‫‪ . 3‬ا ﻮازي ‪ :‬ھﻮ ﺎ‬
‫ا ﺮى‪،‬‬
‫ﺎ ﺎ ﻪ‬
‫ا ﺮ ﺔ‪ ،‬و أ ﺮه‬
‫ﻮن‬
‫أن‬
‫ﺔ‪،‬‬
‫ﺎدق ﺄ ﻮر‬
‫وھﺬا‬
‫ﺎ‪ ،‬وأن ﻮن‬
‫ﯿﺔ‬
‫ا ﻮزن وا‬
‫ف‬
‫ا‬
‫ﯿﺔ‪ ،‬وأن ﻮن‬
‫ا ﻮزن دون ا‬
‫ف‬
‫ا‬
‫‪9‬‬

‫ا ﺮ‬

‫‪ ،‬ص‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫‪digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id‬‬

‫ﺎ ﻰ ) ﯿﮭﺎ‬
‫ﻮﻪ‬
‫ﻮ ﺎ ‪. 10‬‬
‫ف‬
‫ا‬
‫ﺮر ﺮ ﻮ ﺔ‪ ،‬وأ ﻮاب ﻮ ﻮ ﺔ ( ‪. 11‬‬
‫ھﻮ‬
‫ﺎح( ا‬
‫) ﯿﺔ ا‬
‫وذ ﺮ‬
‫ا ﺮ ﻰ ﺮف وا ﺪ‪،‬‬
‫ﻮاطﺆ ا ﺎ ﯿ‬
‫ا ﺮ‬
‫ﺎع‬
‫ﺎ ﻰا‬
‫ﻰ ﻮل ا‬
‫وھﺬا‬
‫ﺔ أ ﺮاب‪:‬‬
‫ﺮ‪ .‬وھﻮ‬
‫ا‬
‫ﺎ ﻮا‬
‫ﺎ‬
‫ا ﻄﺮف ھﻮ ا ﺎ ﺎن ان ا‬
‫‪ .1‬ا‬
‫ا ﻄﺮف ﻮ ﻪ ﺎ ﻰ " ﺎ‬
‫ا ﻮزن ﮭﻮ ا‬
‫ﺮ ﻮن � و ﺎرا ‪ ،‬و ﺪ‬
‫‪12‬‬
‫أطﻮارا "‬
‫ا ﺪى‬
‫ﺎن‬
‫ا ﺮ ﯿ ‪ :‬ﺈن‬
‫‪ .2‬ا‬
‫ﺎ‬
‫ا ﺎظ أو أ ﺮ ﺎ ﯿﮭﺎ‬
‫ا ﺮ ﯿ‬
‫ﯿﺔ ﮭﻮ‬
‫ا ﻮزن وا‬
‫ا ﺮى‬
‫ﺎ ﻪ‬
‫ﺎع‬
‫ﻮ ﻪ ا ﺮ ﺮى‪ :‬ﮭﻮ ﻄ ا‬
‫ا ﺮ ﯿ‬
‫ﺎع ﺰوا ﺮ و ﻈﻪ‪.‬‬
‫ﻮاھﺮ ﻈﻪ‪ ،‬و ﺮع ا‬
‫ا ﮭ ﺬا ﻰ‪ :‬ان ﺪ ا ﺪر‬
‫ا‬
‫و ﻮل أ‬
‫ا‬
‫ﻮا‪ .‬و ﻮل أ‬
‫ﻮا و ﺪ ا ﻄﺮ‬
‫ﺄ ‪.‬‬
‫وا ﺎ‬
‫ﻮ‬
‫ا ﺪا‬
‫ﻰ‪ :‬ﯿ‬
‫ا‬
‫ﯿﻪ ا ﺮ ﺎن‬
‫ا ﻮازي‪ :‬وھﻮ ﺎ ا‬
‫‪ .3‬ا‬
‫ﻮ ﻪ ﺎ ﻰ ) ﯿﮭﺎ‬
‫ﯿﺔ ‪،‬‬
‫ا ﻮزن وا‬
‫‪10‬‬
‫‪11‬‬
‫‪12‬‬

‫ا ﺮ ‪ ،‬ص‪٤ .‬‬
‫‪٤‬‬‫ﻮرة ا ﺎ ﯿﺔ ‪:‬‬
‫‪٤‬‬‫ﻮرة ﻮح ‪:‬‬

‫‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫‪digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id‬‬

‫ﺮر ﺮ ﻮ ﺔ ‪ ,‬وأ ﻮاب ﻮ ﻮ ﺔ ( ‪ 13‬و‬
‫"ا ﮭ إ‬
‫ﻰ ﷲ ﯿﻪ و‬
‫د ﺎء ا‬
‫ﺮورھ "‪.‬‬
‫ﻮرھ ‪ ,‬وأ ﻮذ‬
‫أدر أ‬
‫ﻰ‬
‫ا‬
‫ف ﺮ ﻪ‬
‫ا‬
‫ا‬
‫و ﺮط‬
‫ﮭﺰو ﯿ ‪ :‬طﺎروا وا ﯿ ﻈﮭﻮرھ‬
‫ﺎد‬
‫ﺎ ﺎﻪا‬
‫ﺎ‬
‫ا‬
‫ﻮرھ ‪ .‬ﯿ ‪ :‬وأ‬
‫ﮭ‬
‫ﺪورھ و ﺄ‬
‫ﻮد‪،‬‬
‫ﺪر‬
‫ﻮﻪ ﺎﻰ )‬
‫ﺎوت ﺮا ﻪ‬
‫‪14‬‬
‫ﺮ ﻪ‬
‫ﺎ طﺎ‬
‫وط‬
‫ﺪود (‬
‫ﻮ د ‪ ،‬وظ‬
‫ﺎ‬
‫إذا ھﻮى‪ ،‬ﺎ‬
‫ا ﺎ ﯿﺔ‪ ،‬ﻮ ﻪ )وا‬
‫ﻮه‬
‫ﻮ ﻪ ﺎ ﻰ ) ﺬوه‬
‫و ﺎ ﻮى ( ‪ 15‬أو ا ﺎ ﺔ‬
‫ﯿ ﺎ ﻰ‪ :‬ﻪ‬
‫ا‬
‫ﻮه ( ‪ 16‬و ﻮل أ‬
‫ﯿ‬
‫ا‬
‫‪,‬‬
‫ﻮن‪،‬‬
‫ا ﺮ ا ﻄﺎع‪ ،‬وا ﺮف ا ﺎع‪ ،‬وا ﺮض ا‬
‫ﺮ‪،‬‬
‫ﻮ ﻪ ﺎ ﻰ ) وا‬
‫ﺎ‬
‫ﺎع‪ ،‬و ﺪ ا‬
‫وا ﺎل ا‬
‫إن اﻹ ﺎن‬
‫ﻮا‬
‫آ ﻮا و‬
‫ﺮ‪ ،‬إ ا ﺬ‬
‫ﺮ ( ‪ 17‬و‬
‫و ﻮا ﻮا ﺎ‬
‫ا ﺎ ﺎت و ﻮا ﻮا ﺎ‬
‫اذا‬
‫أن ﻮ ﻰ ﺮ ﺔ أ ﺮ ﮭﺎ ﯿﺮا ن ا‬
‫ﺎءت ا ﺎ ﯿﺔ‬
‫ا و ﻰ ﻄﻮ ﮭﺎ‪،‬‬
‫ا ﺰ ﻰ أ ﺪه‬
‫ﻮر و ﻰ ا ﺎ‬
‫ءا‬
‫أ ﺮ ﮭﺎ ﯿﺮا ﻮن ﺎ‬

‫‪13‬‬
‫‪14‬‬
‫‪15‬‬
‫‪16‬‬
‫‪17‬‬

‫ﻮرة‬
‫ﻮرة‬
‫ﻮرة‬
‫ﻮرة‬
‫ﻮرة‬

‫ا ﺎ ﯿﺔ ‪:‬‬
‫‬‫ا ﻮا ﺔ ‪:‬‬
‫‪- :‬‬
‫ا‬
‫‬‫ا ﺎ ﺔ‪:‬‬
‫ﺮ‪- :‬‬
‫ا‬

‫‪٤-‬‬

‫‪12‬‬

‫‪digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id‬‬

‫ﺮ ﺪ ا ﮭﺎء ا ﻰ ﺎ ﺔ ﯿ ﺮ دو ﮭﺎ‪ ،‬وا ﺬوق‬
‫ﻪ ‪. 18‬‬
‫ﻰ‬
‫و‬

‫ﺬ‬

‫ﺎل أ ﺪ ا ﮭﺎ‬
‫ا‬
‫ا ﺮف ا ﯿﺮ‬
‫ﺎم ‪: 19‬‬
‫ﺔأ‬
‫ﺮه‪ ،‬وھﻮ‬

‫ا‬

‫ھﻮ ﻮا‬
‫ﻪ‬
‫ﺮ‪ .‬وأ‬

‫ﮭﺪ‬

‫ا ﺎ ﯿ‬
‫ﺎورت‬
‫ﺎ‬

‫ﺎ ﺎه‬
‫ا ﻄﺮف‪ ،‬وھﻮ ﺎ ا‬
‫‪ .1‬ا‬
‫ﯿﺔ‪ ،‬ﻮ ﻮ ﻪ ﺎ ﻰ‪:‬‬
‫ا‬
‫ﺎ‬
‫ا ﻮزن‪ ،‬وا‬
‫ﺮ ﻮن � و ﺎرا‪ ،‬و ﺪ‬
‫" ﺎ‬
‫‪( ٤‬‬‫أطﻮارا" ‪ ) .‬ﻮح‪:‬‬
‫ﯿﻪ أ ﺎظ‬
‫ا ﺮ ‪ ،‬وھﻮ ﺎ ا‬
‫‪ .2‬ا‬
‫ﯿﺔ‪،‬‬
‫ا ﻮزن وا‬
‫إ ﺪى ا ﺮ ﯿ أو أ ﺮھﺎ‬
‫ﺎع ﻮاھﺮ‬
‫ﻮ ﻪ ا ﺮ ﺮي‪ :‬ھﻮ ﻄ ا‬
‫ﻮل‬
‫ﺎع ﺰوا ﺮ و ﻈﻪ‪.‬‬
‫ﻈﻪ‪ ،‬و ﺮع ا‬
‫ﻮا و ﺪ ا ﻄﺮ‬
‫ا ﮭ ﺬا ﻰ‪ :‬إن ﺪ ا ﺪر‬
‫ﻮا‪.‬‬
‫ﯿﻪ ا ﺮ ﺎن‬
‫ا ﻮازي‪ ،‬وھﻮ ﺎ ا‬
‫‪ .3‬ا‬
‫ﯿﺔ‪ ،‬ﻮ ﻮ ﻪ ﺎ ﻰ‪ " :‬ﯿﮭﺎ‬
‫ا ﻮزن وا‬
‫ﻮ ﻮ ﺔ"‬
‫ﺮ ﻮ ﺔ‪ ،‬وأ ﻮاب‬
‫ﺮر‬
‫ﺮر‪ ،‬وأ ﻮاب‪،‬‬
‫ف‬
‫‪( ٤‬‬‫)ا ﺎ ﯿﺔ‪:‬‬
‫ﺎ ﻰ‪:‬‬
‫ﻮﻪ‬
‫و ﻮ‬
‫و ﯿﺔ‪،‬‬
‫ووزن‬
‫ﺎ"‬
‫ﺎت‬
‫ت ﺮ ﺎ‪ ،‬ﺎ ﺎ‬
‫" وا ﺮ‬
‫‪18‬‬
‫‪19‬‬

‫ﺪا‬
‫أ ﺪ ا ﮭﺎ‬

‫ﺎل ا‬

‫ﯿﺪي‪،‬‬

‫‪ ،‬ﻮاھﺮ ا‬

‫ﯿﺔ ا‬

‫ﺔ‬

‫ﺎح )ا ﺎھﺮة‪:‬‬

‫ا‬

‫ﺎ‬

‫ﺔ اﻵداب‪،‬‬

‫وا ﯿﺎن وا ﺪ ‪ ،‬ص‪.‬‬

‫(‪ ،‬ص‪.‬‬
‫‪-‬‬

‫‪-‬‬

‫‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫‪13‬‬

‫‪digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id‬‬

‫ف‬
‫ﺎع ا‬

‫ت‪:‬‬
‫)ا ﺮ‬
‫وا ﺎ ﺎت وز ﺎ ﻂ‪ .‬وا‬
‫ﺎ‬
‫ا‬
‫ﻮن أوا ﺮھﺎ‪ ،‬وأ‬
‫ﺪر‬
‫ﺮه‪ ،‬ﻮ ﻮ ﻪ ﺎ ﻰ‪" :‬‬
‫وط‬
‫ﺪود" )ا ﻮا‬
‫ﻮ د ‪ ،‬وظ‬
‫‪( -‬‬

‫ا‬

‫ت‪،‬‬
‫ﺮ‬
‫ﯿﺔ ﻰ‬
‫ﺎورت‬
‫ﻮد‪،‬‬
‫‬‫ﺔ‪:‬‬

‫(‪.‬‬

‫ا‬

‫ﺎ‬

‫ﯿ‬

‫إﻰ‬

‫ا‬

‫ﺔأ‬

‫ﺎم ‪:‬‬

‫ﯿﺔ‬
‫ف ا ﻮزن وا ﺎق ا‬
‫ا ﻄﺮف ‪ :‬ا‬
‫‪ .1‬ا‬
‫ﯿﺔ )‬
‫‪ :‬ا ﺎق ا ﻮزن وا‬
‫ا ﺮ‬
‫‪ .2‬ا‬
‫ا ﺮة(‬
‫ﺔ‬
‫ﯿﺔ ) ﺔ‬
‫ا ﻮازي ‪ :‬ا ﺎق ا ﻮزن وا‬
‫‪ .3‬ا‬
‫ا ﺮة( ‪.‬‬
‫وا ﺪة‬
‫ا‬
‫ﺮط‬
‫ج‪.‬‬
‫‪: 20‬‬
‫ﺎ‬
‫ا‬
‫ﺮط‬
‫ﺎوى ﯿﻪ ا ﺮا‬
‫ھﻮ ا ﺬى‬
‫ا‬
‫‪.1‬‬
‫ﺪر‬
‫ﺎ ﻰ‪":‬‬
‫ﻮﻪ‬
‫)أي ا ﺮات(‬
‫ﻮد " ‪.‬‬
‫ﻮد‪ ،‬وظ‬
‫ﻮد‪ ،‬وط‬
‫ا ول‪،‬‬
‫‪ . 2‬أن ﻄﻮل ا ﺮ ﺔ ) ا ﺮة( ا ﺎ ﯿﺔ‬
‫ﺪ طﻮ ﮭﺎ ﯿﺮا ﻰ‬
‫ﻰ ا ول‪ ،‬ﻰ ا‬
‫و ﻮد ا ﺎ ﯿﺔ ‪ ،‬ﯿ ﻮل‬
‫ﺪ ﻰ ا ﺎ‬
‫ﻮﻪ‬
‫و ﻪ‪ .‬وذ‬
‫‪ ،‬و ﯿ‬
‫ﺄ ﯿﺮ ا‬
‫‪20‬‬

‫ﻮد أ‬

‫ﺪ‬

‫ﯿ‬

‫ا ﺮا‬

‫‪،‬‬

‫ا ﺪ ‪................... ....‬‬

‫‪14‬‬

‫‪digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id‬‬

‫و ﺎ‬
‫ﺎ‬
‫ﺎت‪ ،‬وا ﺎ ﯿﺔ‬
‫ا ول وطﻮ ﮭﺎ‬

‫إذا ھﻮى‪ ،‬ﺎ‬
‫ﺎ ﻰ‪" :‬وا‬
‫ث‬
‫ﻮى" ﺎﻵ ﺔ ا ول‬
‫ﺎت وھ أطﻮل‬
‫ا ﺎ ﺔ‪.‬‬
‫ﺪ ﺎ ﺎ‬
‫ذ‬
‫ﺮﻪا ﺎ ﺔ‪.‬و‬
‫ا‬
‫‪ . 3‬أن ﻄﻮل‬
‫ﯿ‬
‫ا‬
‫ﻮه‪،‬‬
‫ﻮ ﻪ ﺎ ﻰ‪ ) :‬ﺬوه‪،‬‬
‫ﻮه( ‪.‬‬
‫أن ﻰ ﺮ ﺔ ﺮ ﺔ أ ﺮ ﮭﺎ‬
‫‪ .4‬و‬
‫أ ﺪه‬
‫إذا ا ﻮ‬
‫ﯿﺮا‪ ،‬ن ا‬
‫ﺎءت ا ﺎ ﯿﺔ أ ﺮ‬
‫ا ﺮ ﺔ ا و ﻰ ﻄﻮ ﮭﺎ‪،‬‬
‫ﻮر ‪،‬و‬
‫ا‬
‫ﮭﺎ ﯿﺮا‪ ،‬ﻮن ﺎ ﯿ‬
‫ﺮ ﺪ ا ﮭﺎء إ ﻰ ﺎ ﺔ ﯿ ﺮ‬
‫ا ﺎ‬
‫ﻪ‪.‬‬
‫دو ﮭﺎ‪ ،‬و ﮭﺪ ا ﺬوق ﺬ ‪ ،‬و‬

‫ف ﺮ ﻪ‬
‫ا‬
‫ا‬
‫و ﺮط‬
‫ﮭﺰو ﯿ ‪:‬‬
‫ﺎد‬
‫ﺎ ﺎﻪ ا‬
‫ﻰ‬
‫ا‬
‫ﮭ‬
‫ﺪورھ و ﺄ‬
‫ﻈﮭﻮرھ‬
‫طﺎروا وا ﯿ‬
‫ﺎوت‬
‫ﺎ‬
‫ا‬
‫ﻮرھ ‪ .‬ﯿ ‪ :‬وأ‬
‫ﺪر‬
‫ﻮﻪ ﺎﻰ )‬
‫ﺮا ﺔ‬
‫ﻮد‪،‬‬
‫‪21‬‬
‫ﺎ طﺎ‬
‫وط‬
‫ﺪود (‬
‫ﻮ د ‪ ،‬وظ‬
‫إذا ھﻮى‪ ،‬ﺎ‬
‫ﺮ ﻪ ا ﺎ ﯿﺔ‪ ،‬ﻮ ﻪ )وا‬
‫و ﺎ ﻮى ( ‪ 22‬أو ا ﺎ ﺔ ﻮ ﻪ‬
‫ﺎ‬
‫‪21‬‬
‫‪22‬‬

‫ﻮرة ا ﻮا ﺔ ‪:‬‬
‫‪- :‬‬
‫ﻮرة ا‬

‫‪-‬‬

‫‪15‬‬

‫‪digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id‬‬

‫ﯿ‬

‫ا‬
‫ﻮه‪،‬‬
‫ﺎ ﻰ ) ﺬوه‬
‫ﯿ ﺎ ﻰ‪ :‬ﻪ ا ﺮ ا ﻄﺎع‪،‬‬
‫ا‬
‫و ﻮل أ‬
‫ﻮن‪ ،‬وا ﺎل‬
‫وا ﺮف ا ﺎع‪ ،‬وا ﺮض ا‬
‫ﺎﻰ‬
‫ﻮﻪ‬
‫ﺎ‬
‫ﺎع‪ ،‬و ﺪ ا‬
‫ا‬
‫ﺮ‪ ،‬إن اﻹ ﺎن‬
‫)وا‬
‫ﺮ‪ ،‬إ‬
‫اﺬ‬
‫ﻮا ا ﺎ ﺎت و ﻮا ﻮا‬
‫آ ﻮا و‬
‫أن‬
‫ﺮ ( ‪ 24‬و‬
‫و ﻮا ﻮ ا ﺎ‬
‫ﺎ‬
‫اذا‬
‫ﻮ ﻰ ﺮ ﺔ أ ﺮ ﮭﺎ ﯿﺮا ن ا‬
‫ﺎءت‬
‫ا و ﻰ ﻄﻮ ﮭﺎ‪،‬‬
‫ا ﺰ ﻰ أ ﺪه‬
‫ﻮر‬
‫ءا‬
‫ا ﺎ ﯿﺔ أ ﺮ ﮭﺎ ﯿﺮا ﻮن ﺎ‬
‫ﺮ ﺪ ا ﮭﺎء ا ﻰ ﺎ ﺔ‬
‫و ﻰ ا ﺎ‬
‫ﻰ‬
‫و‬
‫ﮭﺪ ﺬ‬
‫ﯿ ﺮ دو ﮭﺎ‪ ،‬وا ﺬوق‬
‫ﻪ ‪. 25‬‬
‫‪:‬ا‬

‫ا ﺎ‬
‫ا‬
‫ﺮ‬
‫‪ .1‬ﮭﻮم ا‬
‫ﺮ ھﻮ ا‬
‫ا‬
‫ﻮر ا‬
‫ﺎ ﺎ‬
‫ﺎد ﻪ أط‬
‫ﯿﺎل‬
‫م‬

‫‪ 23‬ﻮرة ا ﺎ ﺔ ‪:‬‬
‫ﺮ‪- :‬‬
‫‪ 24‬ﻮرة ا‬
‫‪ 25‬ﺪ ا‬
‫ﺎل ا ﯿﺪي‪ ،‬ﯿﺔ ا‬
‫‪26‬أ ﺪ ا ﮭﺎ‬
‫ﻰ‪ ،‬ﻮاھﺮ ا دب‬
‫ﺔ( ‪ ،‬ص‪. 34 .‬‬
‫ﮭﻮل ا‬

‫ﻮه (‬

‫‪23‬‬

‫ﺮ وأ ﻮا ﻪ‬
‫ﺮ‬

‫ﻰ ا‬
‫ﯿ ا ﻮزون ا‬
‫م ا‬
‫ﯿﺎل ا ﺪ ‪ .‬وإذا ﺎن ا ﯿﺎل أ‬
‫ﺮ ﻰ‬
‫ا ﺮب ﻮزا ﻆ ا‬
‫‪26‬‬
‫ﻰ ‪.‬‬
‫ﻮزو ﺎ و‬
‫وﻮ‬

‫‪-‬‬

‫ﺎح‪) ،‬ا ﺎھﺮة‪:‬‬

‫أد ﯿﺎت وإ‬

‫(‪ ،‬ص‪.‬‬
‫ﺔ اﻵداب‪،‬‬
‫ﺎء ﺔ ا ﺮب‪ ) ،‬ﺮ ‪ :‬دار ا‬
‫‪-‬‬

‫‪.‬‬

‫ﺮ‪،‬‬

‫‪16‬‬

‫‪digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id‬‬

‫ﺮ‪" :‬إ ﻪ ﻮل‬
‫ا‬
‫ﺮ‬
‫ﺮ‬
‫و ﺎل ﺪا ﺔ‬
‫ﻰ‪ ,‬وأ ﺎب ا ﺮداب‬
‫ﻰ‬
‫ﻰ ﺪل‬
‫ﻮزون‬
‫ﻰ‬
‫ا ﻆ وا‬
‫ﺮ‪ ،‬وھ‬
‫ﻂ ﮭﺎ ﺪ ا‬
‫ا‬
‫ﯿ ﺎ و‬
‫م ﻮن‬
‫ﺎ أن ا‬
‫ﯿﺔ"‪.‬‬
‫وا ﻮزن وا‬
‫ا ﻮزن‬
‫م ﻈﻮم‬
‫ﻰ أن ا‬
‫ﯿﺎ وھﺬا‬
‫ﻮزو ﺎ‬
‫م ا ﻮزون‬
‫ﺪون ھﻮ ا‬
‫ﺮ ﺪا‬
‫وا ﺎ ﯿﺔ‪ .‬وا‬
‫ﻰ و ﺎه ا ﺬي ﻮن أوزا ﻪ ﮭﺎ ﻰ دور وا ﺪ‬
‫ا‬
‫وھﻮ ا ﺎ ﯿﺔ ‪. 27‬‬
‫ا ﺔ ا ﺮ ﯿﺔ‬
‫ﺮ‬
‫ھﻮ ﻈ ا‬
‫ﺮ ا ﺮ‬
‫ا‬
‫ﺮ‬
‫ا‬
‫ﺮ‬
‫ﺬا ﻪ ﯿ ا ﻮن ا‬
‫ﺰ ﺔ ﺎدرة ﺪا‬
‫ﯿ ﺔ‪ ،‬و‬
‫ا ﻮن ا‬
‫ﺎ‬
‫ا ﺪ‬
‫ﺎ ﺎ ﺪر‬
‫ا ﺮ ﯿﺔ وا ﺮ ﯿﺔ‪،‬‬
‫ﯿ أ ﺎر ا‬
‫أ ﺎر ا‬
‫إ ﻰ ا ﺎطﺮ ول وھ ﺔ‪ .‬ﺈن ﯿﺮا‬
‫آ ﺮ‪ ،‬ﺎ ﺎء أو‬
‫ﺎ ﺔ‬
‫ﮭﺎ ا ﯿﺔ‬
‫ا ﻈ ا ﺮ‬
‫أو ا ﺮ ﺔ ﻰ ا ﺎع‪ .‬و‬
‫اﺮ‬
‫ﻪ‬
‫ﺎم ﺪ إ‬
‫وا‬
‫ﺮوف ا ﺎ ﯿ‬
‫ﯿﯿﺰه‬
‫وا ﺮ ﺔ ا ﻮ ﺔ‪،‬‬
‫ا ﺎء وا ﺮ‬
‫إﻰ‬
‫ا ﻮر وا ﺎر‬
‫ﯿﺎ ﺔ ا ﻰ‬
‫ﻄﺮة‬
‫‪28‬‬
‫‪.‬‬
‫ﺎﯿ‬
‫ا و ﺎد وا‬
‫ﺎت‬
‫ﺔ‬
‫ﺮ ا ﺮﻰ ﻮﺔ‬
‫ا‬
‫ا ﯿﻮب ا ﻰ‬
‫ﯿ‬
‫ا ﺮوءة وا ﻮة‪ .‬وإزراء‬
‫ق ا ﻰ‬
‫ﻮ ﻪ‪ ،‬و ﯿﺎن واف‬
‫ﺎ ﮭﺎ ﯿ‬
‫ﯿ‬

‫ﺪ ا‬

‫‪27‬أ‬
‫‪. 295‬‬
‫‪28‬‬

‫‪:‬‬

‫ﺎس‬
‫ﺔ ﺮ‬

‫ﺎ‬

‫‪ ،‬أا ﻮل ا‬
‫ﺎد‪ ،‬ا‬

‫ﻮد ا‬
‫ﮭﻮل ا‬
‫‪،‬‬

‫ﺪ ا د‬
‫ﺔا‬

‫‪) ،‬‬

‫ﺮ ‪:‬‬

‫ﺎ ﺮة ﺰا ﺎ ا‬

‫ﺔ (‪ ،‬ص‪. 142 .‬‬

‫ﺔ ا ﮭ ﺔ ا‬

‫وا‬

‫ﯿﺮ‬

‫ا‬

‫ﺮ ﺔ‪ ،( 1964 ،‬ص‪.‬‬

‫ﺔا ﺮ‬

‫‪) ،‬ا‬

‫ﺎﺔ‬

‫‪17‬‬

‫‪digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id‬‬

‫ﺎ و ﺮاءى ﯿﮭﺎ‬

‫ﻰ أن‬
‫أو‬
‫ا ﯿﺎة‬
‫ق ‪. 29‬‬
‫ﺎﺮا‬
‫ﺮ ﺔ ﯿ‬
‫ﺮ ﻪ‬
‫ﯿﮭﺎ ا ﺮب‬
‫ﯿﺔ ا‬
‫ا ﻮن ا‬
‫ﺮ‬
‫ا‬
‫وا ﻮ ﯿ ﻰ‬
‫ا ﺮ وا ﺮ‬
‫اﻵداب ا ﺮ ﯿ ﺔ‪ ،‬وھ‬
‫ﺎل ا ﻄ ﯿ ﺔ‪ ,‬ﺎ ﺮ‬
‫ﺮ‪ .‬و ﺮ ﮭﺎ إ ﻰ ﻮ ﺮ‬
‫وا‬
‫ﺎل‬
‫ﻄ ﺔ ﺎ‬
‫ﻮرھﺎ‬
‫ﻮرھﺎ ﺎرزة‪ .‬وا ﺮ‬
‫ﻮرھﺎ ﺎ ﯿﺎل و ﺮ‬
‫ﺮ‬
‫وا ﻄﻮط وا ﻮان وا‬
‫أو‬
‫إ ﺎ ﺎ ﮭﺎ إر ﯿﺎ ﺎ إ ﯿﮭﺎ ﺎ ﺎظ‪ .‬ﮭﻮ ﺔ ا‬
‫ﯿﺮ ظﺎھﺮة‪ .‬وا ﻮ ﯿ ﻰ‬
‫ﺎ‬
‫ھﻮ ﻮر ظﺎھﺮة‬
‫ﺎل ا ﻄ ﯿ ﺔ ﺎ ﺎظ‬
‫ﺮ‬
‫ﺮ ‪ .‬وھﻮ‬
‫ﺎ‬
‫ﺎن‪ ،‬و ھ ﺎ‬
‫ﺮ ﻪ ﺎ ﺎم وا‬
‫وا ﺎ ‪ ،‬وھ‬
‫‪30‬‬
‫ء وا ﺪ‪.‬‬
‫ا‬
‫ﺎء‬
‫ا ﯿ ﺔ‪ ،‬و‬
‫ﺮ‬
‫ا‬
‫ھﺬا ھﻮ ﺮ‬
‫ﻰ‬
‫م ا‬
‫ﺮ ا‬
‫ا ﺮب ﺮ ﺪون ﺎ‬
‫ا ﺮوض‬
‫ﻈ‬
‫ا ﻮزون ﯿ ﺮون ﺪوده ﺎ ﺎظ‪ ،‬وھﻮ ﺮ‬
‫ﺮ ‪ .‬و ﯿ ﮭ ﺎ ﺮق ﯿﺮ‪ .‬إذا ﺪ ﻮن ا ﺮ‬
‫ا ﻈ ‪ ،‬و ﺪ ﻮن ﺎظ ﺎ و ﯿ‬
‫ﺎ ﺮا و‬
‫ﺮ‬
‫ﺮ‪ ،‬وإن ﺎن ا ﻮزن وا ﺎ ﯿﺔ ﺰ ﺪان ا‬
‫ﻈ ﺔ‬
‫ا ﺬي‬
‫‪ ،‬ﺎ ﻈ ھﻮ ا ﺎ‬
‫ا‬
‫ط وة وو ﺎ‬
‫ا ﺮ‪ .‬و ﺪ ﺪم‬
‫ﺔ‬
‫ﺮ‪ ,‬و ﻮز‬
‫ﯿﻪ ا‬
‫ﺮ‬
‫ﺮ‪ ،‬ﺎل‪" :‬ا‬
‫ا‬
‫ﺮ‬
‫ﺪون ﻄﻮة‬
‫ا‬
‫ﺎرة وا و ﺎف‪،‬‬
‫ﻰ ا‬
‫م ا‬
‫ھﻮ ا‬
‫ا ﻮزن وا ﺮوي‬
‫ﺔ‬
‫ﺄ ﺰاء‬
‫ا‬
‫ﻪ و ﺪه‪،‬‬
‫ﺎ‬
‫ﺪه‬
‫ﺮ ﻪ و‬
‫ﮭﺎ‬
‫ﺰء‬
‫ﻮ ﺔ ﻪ"‪ .‬ﮭﻮ‬
‫ا ﺮب ا‬
‫ﻰ أ ﺎﯿ‬
‫ا ﺎري‬
‫‪29‬‬
‫‪30‬‬

‫ﺮ‬

‫‪ ،‬ص‪. 90 .‬‬

‫ا ﺮ‬
‫ز ﺪان‪ ،‬ﺎر‬

‫آداب ا‬

‫ﺔ ا ﺮ ﯿﺔ‪ ) ،‬ﯿﺮوت ‪ -‬ﺎن ‪ :‬دار ا‬

‫ﺮ(‪ ،‬ص‪. 52 .‬‬

‫‪18‬‬

‫‪digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id‬‬

‫ﺮط ا ﺎ‬
‫ﻪ‬
‫ﺎ‬

‫ﺮ‪ ،‬و‬
‫ﺮوط ا‬
‫ﯿﺔ وا ﻮزن‬
‫ا‬
‫ﮭﺎ ﺮ ﻪ‪ .‬وھﻮ ﯿﯿﺪ‬
‫ﯿ‬
‫ل‬
‫ا‬
‫ﺆﺮ‬
‫ﻮر ﺎ‬
‫ما‬
‫ا‬
‫إذا ﺪ ﺮى‬
‫ﯿﻪ‬
‫ﮭ وا‬
‫ﯿﺮ‬
‫ﺮ‪ ،‬وذ‬
‫ﺄ ﯿﺮ ا‬
‫‪31‬‬
‫ﺬوق ‪.‬‬
‫ﺮ‬
‫ا‬
‫م‬
‫ﺎ ا ﻮل أن ا‬
‫ھﺎ‬
‫و‬
‫ﺮا ﺔ ﯿ ﺎ إذا ﺎن ھ ﺎك‬
‫ﻮن ﻈﻮ ﺎ ﯿﻪ و ﺬ‬
‫ا ﻮزن‬
‫م ا ﻈﻮم‬
‫ﺮ ھﻮ ا‬
‫ﺮى أن ا‬
‫ﻰ‬
‫ﻰ‬
‫م ا ﯿ ا‬
‫ﺮ ھﻮ ا‬
‫وا ﺎ ﯿﺔ‪ .‬ا‬
‫ﯿﺔ‬
‫ﺄ ﺰاء‬
‫ﺎرة وا و ﺎف‪ ،‬ا‬
‫ا‬
‫ﺮ ﻪ‬
‫ﺰء ﮭﺎ‬
‫(‬
‫ا ﻮزن وا ﺮوى )‬
‫ﻰ أ ﺎﯿ‬
‫ﻪ و ﺪه وا ﺎري‬
‫ﺎ‬
‫ﺪه‬
‫و‬
‫ﺎﯿ‬
‫ﻮ ﺔ ﻪ‪ .‬و ﻮ ﺎ ا ﺎري ﻰ ا‬
‫ا ﺮب ا‬
‫ﻮ‬
‫ﻪ‬
‫ﻪ‬
‫ﻪ )أي‬
‫ﻮ ﺔ ﻪ‬
‫ا‬
‫ﺮ‬
‫ا‬
‫ﻰ أ ﺎﯿ‬
‫ﻪ‬
‫ﺮ‬
‫ﺎ‬
‫ﺎ(‬
‫م‬
‫ﺮا‪ ،‬إ ﺎ ھﻮ‬
‫ﻮن‬
‫ا ﺮو ﺔ‪ ،‬ﺈ ﻪ ﯿ ﺬ‬
‫ﻮر‪.‬‬
‫ﻮن‬
‫ﻪ‬
‫ﺮ ﻪأ ﺎﯿ‬
‫ﻈﻮم ن ا‬
‫ﺎ ﺎن‬
‫ﺮ‪.‬‬
‫ﻮن ا‬
‫ﻮر‬
‫و ﺬا أ ﺎ ﯿ ا‬
‫ﻰ‬
‫ﺎﯿ‬
‫ا‬
‫ﻰ‬
‫م ﻈﻮ ﺎ و ﯿ‬
‫ا‬
‫ﯿ ﺎه‬
‫ﺎر ﺎن ا ﯿﺮ‬
‫ﺮا‪ .‬و ﮭﺬا ا‬
‫ھﺬه ا ﺎ ﺔ ا د ﯿﺔ ﺮون أن ﻈ‬
‫ﯿﻮ ﺎ‬
‫ء‪،‬‬
‫ﺮ‬
‫ا‬
‫ھﻮ‬
‫وا ﺮي ﯿ‬
‫ا‬
‫‪32‬‬
‫ﺮ ﺎ ﻰ أ ﺎ ﯿ ا ﺮب ﯿﻪ‪.‬‬
‫ﮭ ﺎ‬

‫‪ ،‬ص‪. 52 .‬‬

‫‪31‬‬
‫ا ﺮا‬
‫‪32‬‬
‫ﺮ ﺮوغ‪ ،‬ﺎر‬
‫‪ ،( 1983‬ص‪. 598 .‬‬

‫ا دب ا ﺮ‬

‫ﺎدس‪ ) ،‬ﯿﺮوت ‪-‬‬

‫ا ﺰء ا‬

‫ﺎن ‪ :‬دار ا‬

‫ا‬

‫ﯿ ‪:‬‬

‫‪19‬‬

‫‪digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id digilib.uinsby.ac.id‬‬

‫ا ﺮ‬

‫ﯿﺰ ا ﻄ ﯿ ﺔ‬
‫ا دب ا ﺮ‬
‫ﺮ‬
‫وا‬
‫‪ ،‬و‬
‫ا‬
‫ظﮭﻮر ا ﺎع ا ﻮ‬
‫ا ﺎع ا ﺬى‬
‫ﻮ ا ﺮ ا ﻰ‬
‫ا ﺎ ﯿﺔ‪ .‬و‬
‫ﺔ ا ﻰ ﺮت‬
‫ﺎق أ ﯿﺎ ﺎ ‪ -‬ﺎ‬
‫ﺪ ا ﺎل وا‬
‫ﻮع آ ﺮ ﯿﺮ ا ﻮع‬
‫ا ﺎ ‪ -‬و ﻪ إ ﺎع‬
‫ا‬
‫ﻮ ا ﺮ ا ﻰ‬
‫ﻮﺔ ا ﻈ ‪ .‬و ﺬ‬
‫ا ﺬى‬
‫ﻮﻪ ﺎ‬
‫ﺎر ﺔ‬
‫ﺪة أو ا‬
‫ا ﺎ ﯿﺔ ا‬
‫ﻮ ﻪ ا ﺮى ا ﻄ ﯿ ﺔ‪.‬‬
‫ﻰ‬
‫وا زدواج‪ ،‬و ﮭﺎ‬
‫ﺎ ﺔ‬
‫ﻪ‬
‫ﺎن‬
‫ﻈﺔ ﺪ ا‬
‫ﯿ‬
‫ا ﺪا إ ﯿﻪ‪.‬‬
‫ﺎﺔ‬
‫ﺮ‪ ،‬و‬
‫ن ﻮل ا‬
‫ﻮر ﺔ‬
‫ﯿ ﺔ ﯿﺮ إ ﺎ ت‬
‫ﻮر ﺔ‬
‫ﺎرب‬
‫ھ ﺎك‬
‫ﻮن‬
‫ﺮى‪ .‬و ﺪ‬
‫ﺪھﺎ إ ا ﯿﺮ ا‬
‫ﺎ ﺔ‪،‬‬
‫ﯿ ﺮ ﺮا‪ ,‬و ﻪ‬
‫ﻰ ا ﻈ‬
‫ا ﺎدر‬
‫ﺎ ﮭﺎ‬
‫ﻮن ﺎ ﻮر‬
‫ﺎ ﯿﺔ ا ﺎع‪ ,‬و‬
‫ﻪ ﻮزون‬
‫ﺮ ا ﺮى ‪. 33‬‬