ISOLASI DAN IDENTIFIKASI TRITERPENOID DARI BIJI MOMORDICA CHARANTIA L. Repository - UNAIR REPOSITORY

SKRIPSI

  AD I H I D AYAT

I S O LA S I D A N I D E N TI F I KAS I TR I TE R P E N O I D D AR I B IJ I M O M O R D I CA CH A R AN TI A L

  F A K U U TA S FAR M AS I U N I V ER S I TA S AI R LAN GGA S U R A B A Y A

  1

9 9 0

ADLN – PERPUSTAKAAN UNIVERSITAS AIRLANGGA

  

ADLN – PERPUSTAKAAN UNIVERSITAS AIRLANGGA

  I SOLASI DAN I DENI I FI KASI TRI TERPENOI D DARI BI J I . MOMORDI OA CHARAHTI A I,.

  SKRI PSI DI BUAT UNTUK MEMENUHI TUGAS AKHI R MBNCAPAI GELAR SARJ ANA P ARMAS I PADA *' AKUL2AS F ARMAS I UNI V2 RSI TAS AI RLANGGA

  1990 o l e h ADI HI DAYAT 0 5 8 3 1 0 5 4 8

  Di s e t u j u i o l e h p e mb i mb i n g Dr a. RAKHMAW ATI

  Dr . NQOR ' CHOLXES- ZAIft I

  

ADLN – PERPUSTAKAAN UNIVERSITAS AIRLANGGA

  KATA PENGANTAR Se g a l a p u j a da n puj i h a n y a l a h mi l i k Al l o h S. W. T da n a t a s l i mp a h a n r a h ma t s e r t a h i d a y a t Ny a s a y a da pa t me n y e l e a a i k a n t uga a a k h i r g u n a me me n u h i p e r a y a r a t a n me n c a pa l g e l a r a a r j a n a Fa r ma s i p a d a Fa kul t a s Fa r ma s i Un i v e r s i t a a Ai r l a ngga .

  Tuga s a khi r i ni s a n g a t l a h s e d e r h a n a d a n j a u h da r i s e mp u r n a d i k a r e n a k a n k e k u r a n g a n . s a ya s e l a k u r aanus i a y a n g me mp u n y a i b a n y a k k e t e r b a t a s a n . Na mu n b e s a r ha r a - pa n s a ya , s e mo g a a ur a ba nga n y a n g k u r a n g be r a r t i i ni me m- b a wa ma nf a a t y a n g b e a a r ba gi pe r ke r a ba nga n i l mu p e n g e t a h u a n p a d a u mu mn y a da n ba gi a e mu a pi ha k y a n g r a e mbut uh- k a n p a d a khi i s us nya

  Pa d a k e s e mp a t a n i ni , s a y a me n g u c a p k a n t e r i ma ka - s i h y a n g s e b e s a r - b e s a r n y a k e p a d a : Ba pa k Dr . No o r Chol i e s Za i ni da n Dr a , Ra khma wa t i , y a n g t e l a h b e r k e n a n r ne l ua ngka n wa k t u r g u n a me mb e r i k a n b i mb i n g a n s e h i n g g a t uga s s kr i pa i i ni da pa t s a y a a e l e s a i ka n.

  Ba pa k Dr # No o r i f a ns ya h, Ba p a k Dr . Mu l y a Ha di S, Dr s , Ahma d Fua d MS, Dr a. Abdul Ra hma n, a t a a b a n t u a n da l a m i ne ngope r a s i ka n p e r a l a t a n , g u n a me n g i d e n t i f i k a s i k a n ha s i l p e n e l i t i a n i ni .

  Se mu a pi ha k y a n g t i da k da pa t s a ya s e but a a t u pe r - a a t u ya ng t e l a h me mb e r i k a n ba nt ua n s e l a ma a a ya r aenger j a ka n s kr i pa i i ni . i

  ADLN – PERPUSTAKAAN UNIVERSITAS AIRLANGGA

  ■ Ke p a d a I bu- Aya h t e r c i n t a y a n g ba nya k me mb e r i k a n d o r o n g a n mor i l . da n b a n t u a n ma t e r i i l . s e h i n g g a t uga s a kr i pBi i ni t e r s e l e s a i k a n .

  Mu d a h - mu d a h a n Al l o h S. W. T me mb e r i k a n ba l a s a n s e s ua i d e n g a n oma l k e b a i k a n y a n g d i b e r i k a n k e p a d a s a ya , Ami n.

  Sur a ba ya , J a n u a r i 1990*

  

ADLN – PERPUSTAKAAN UNIVERSITAS AIRLANGGA

  DAFTAR I SI Hal ar aan

  KATA P ENGANTAR. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i DAFTAR I SI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i i i DAFTAR TAB3 L . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . vi DAFTAR GAMBAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . vi i BAB I . PENDAHULUAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

  1 BAB I I . TI NJ AUAN PUSTAKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

  5 1. Ti n. j auan t e nt a ng t a n a m a n ma r g a Mo mo r d i c a .

  5 1. 1 Ur a i a n t e n t a n g Mo mo r d i c a . . . . . . . . . . . . . . . .

  5 1. 2 Ur a i a n t e n t a n g Mo mo r d i c a c h a r a n t i a L. .

  5 1. 2. 1 Mo r f o l o g i t a n a ma n .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

  5 1. 2. 2 Kl a s i f i k a s i t a n a ma n . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

  6

  1

  2

  3 6 . . - Na ma da e r a h . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

  6 1. 2. 4 Ka n d u n g a n da n p e n g g u n a a n t a n a ma n . . . .

  8 2. Zat k a n d u n g a n t e r pe noi d . . . . . . . . . . . . . . . . . .

  2. 1 Ba t as a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

  8 2. 2 Rumus b a n g u n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

  8 2. 3 St r u k t u r t e r p e n o i d . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

  8

  8 2. 4 i vl acam t e r pe noi d . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

  2. 5 Ti n j a u a n t e n t a n g t r i t e r p e n o i d . . . . . . . . . .

  10 2. 6 Ca r a - c a r a i s ol a s i t r i t e r p e n o i d . . . . . . . .

  13 3. Ti n. j auan t e nt a ng Kr o ma t o g r a f i . . . . . . . . . . .

  18

  19 3. 1 Kr o ma t o g r a f i k o l o m . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

  3. 2 Kr o ma t o g r a f i l a p i s a n t i pi a . . . . . . . . . . . . .

  21

  4. Ti n. j auan t e n t a n g s p e k t r o f o t o me t r i l e mb a - yung u l t r a da n i n f r a me r a h . . . . . . . . . . . . . . .

  24 i i i

  4. 1 Sp e k t r o f o t o me t r i l e mb a y u n g u l t r a . . . . . . . . 24 4. 2 Sp e k t r o f o t o me t r i I n f r a me r a h . . . . . . . . . . . . .

  5. Ga mb a r bi j i t a n a ma n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 BAB

  7. 2 Kr o ma t o g r a f i l a p i s a n t i pi s . . . . . . . . . . . . . . . 45 i v

  7. I d e n t i f i ka s i kr i s t a l h a s i l i s o l a a i . . . . . . . 45 7. 1 Re a ks i wa r n a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

  6 . Re k r i s t a l i s a s i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

  5. Po mu r n i a n de nga n KLT Pr e p a r a t i f . . . . . . . . . . 44

  4. Pe mi s a h a n d e n g a n k o l o m k r o ma t o g r a f i . . . . . . . 43

  3. I d e n t i f i k a s i e ka t r a k d e n g a n KLT . . . . . . . . . . . 43

  2. Ek s t r a k s i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

  1. De t e r mi n a s i t a n a ma n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 3

  I V. HASI L PENELI TI AN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

  4. Me t ode p e n e l i t i a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 4. 1 I s ol a s i t r i t e r p e n o i d . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 4. 2 I d e n t i f i k a s i t r i t e r p e n o i d h a a i l i s ol a s i 38

  26 5. Ti n j a u a n t e nt a ng 3 p e k t r ome t r i ma s s a . . . .

  3. Al a t - a l a t ya. ng d i g u n a k a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

  2. Ba ha n ki r ai a y a n g d i g u n a k a n . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

  3 3

  1 . Ba h a n p e n e l i t i a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

  31 BAB I I I . BAHAN, ALAT DAN METODE PENELI TI AN. . . . . . . . . . . . . 33

  , Ti n. j auan t e nt a ng s p e k t r o s k o p i r e s o n a n s i ma g n e t i k i nt i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

  6

  5. 2 Pr i n s i p a n a l i s a s p e k t r ome t r i r aas s a . . . . 29

  28 5. 1 Ma c a m- ma o e m c a r a i oni s a s i MS . . . . . . . . . . . . . . 28

  

ADLN – PERPUSTAKAAN UNIVERSITAS AIRLANGGA

  

ADLN – PERPUSTAKAAN UNIVERSITAS AIRLANGGA

  7. 3 Ti t i k l e b u r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

  45 7. 4 I d e n t i f i k a s i d e n g a n s p e k t r o f o t o me t e r l e mb a y u n g u l t r a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

  47 7. 5 I de nt i f i ka s i d e n g a n s p e k t r of ot ome t e r i n f r a me r a h . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

  47 7. 6 I de nt i f i ka s i de nga n Spe k t r o me t e r r aaasa.

  48 7. 7 I de nt i f i ka s i d e nga n s pe k t r o me t e r r e s o- na ns i ma gn e t i k i nt i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

  48 V. PEMBAHASAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

  59 VI . KESI MPULAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

  64 VI I . SARAN- SARAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

  65 VI I I . RI NGKASAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 6

  I X. DAFTAK PUSTAKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 8 v

  DAFTAR TABEL TABEL Hal ar aan

  A, p a e r a h s p e k t r u m gugus s pe c i f i k i nf r a me r a h . . . 27

  B. Ge s e r l ci mi a kha a RMI p r o t o n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 I . I d e n t i f i k a s i t r i t e r p e n o i d h a s i l i s o l a s i d e n g a n

  Kr o ma t o g r a f i l a p i s a n t i pi s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

  I I , I d e n t i f i k a s i t i t i k l ebur . . . t r i t e r p e n o i d ha s i l i s ol a s i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

  I I I . I de nt i f i ka s i t r i t e r p e n o i d ha s i l i s ol a s i de nga n s p e k t r o f o t o me t r i i n f r a me r a h . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

  

ADLN – PERPUSTAKAAN UNIVERSITAS AIRLANGGA

  • * vi

  

ADLN – PERPUSTAKAAN UNIVERSITAS AIRLANGGA

  DAFTAR GAMBAR GAMBAK Hal ai nan

  1. Bi ; Ji pa r e ( Mo mo r d i c a c h a r a n t i a L. ) . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

  2. Kr o ma t o g r a m KLT h a s i l e k s t r a ks i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

  3. Kr o ma t o g r a m KLT k r i s t a l ha s i l i s ol a s i d e n g a n f a s e g e r a k Kl o r o f o r m; Et i l a s e t a t ( 9 ; 1 ) . . . . . . 51

  4. Kr o ma t o g r a m KLT k r i s t a l ha s i l i s ol a s i d e n g a n f a s e g e r a k n - He k s a n a : Et i l a s e t a t ( 8 : 2 ) . . . . . . 52

  5. Kr o ma t o g r a m KLT k r i s t a l ha s i l i s ol a s i d e n g a n f a s e g e r a k n - He k s a n a : Et i l a s e t a t ( . 6 : 4 ) . . . . . . 53

  6

  . Kr o ma t o g r a m KLT k r i s t a l h a s i l i s ol a s i d e n g a n f a s e ge r a k n - He k s a n a : Et i l a s e t a t ( 5 ; 5 ) . . . . . . 54

  7. Sp e k t r o g r a m s p e k t r a l e mb a y u n g u l t r a k r i s t a l ha s i l i s ol a s i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

  55

  8

  # Sp e k t r o g r a m s p e k t r a i n f r a me r a h k r i s t a l h a s i l i s o l a s i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

  56

  9, Sp e k t r o g r a m s p e k t r a ma s s a k r i s t a l ha s i l i s o l a s i . . 57

  10. Sp e k t r o g r a m s p e k t r a r e s o n a n s i ma g n e t i k i nt i da r i kr i s t a l ha s i l i s ol a s i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

  58

  vi i BAB I PENDAHULUAN La t a r b e l a k a n g ma s a l a h . Ta n a ma n pa r e ( Mo mo r d i c a c h a r a n t i a L. ) t e l a h di l cenal di I ndone s i a * t ur pbuhnya d i da e r a h b e r i k l i m t r o- pi s . t a na ma n i ni j u g a t e r da pa t d i n e g a r a - n e g a r a I ndi a, Si n g a p u r a da n Ma l a ys i a . Di J a wa t a na ma n i ni l e bi h di ke na l de nga n n a ma pa r e , b u a h n y a s e r i ng d i g u n a k a n s e- ba ga i s a yur . Pa r e J u g a di pa ka i s e ba ga i oba t t r a di s i c na l unt uk «. aki t kul i t , ba t uk da n me l a n c a r k a n a i r s u s u J bu. (. , 2 7

  )

  Se ba ga i t a na ma n oba t , h a mp i r s e mu a ba gi a n dar i - t a na ma n Mo mo r d i c a c h a r a n t i a L. da pa t d i g u n a k a n s e b a ­ ga i ba ha n y a n g b a r k h a s i a t s e pe r t i a pa y a n g t e l a h di b u k t i k a n a t a u d i l a p o r k a n . o l a h b e b e r a p a . pe ne l i t i a n t a r a l a i n :

  Di xi t V. P. da n k a wa n - k a wa n ( 1978) , me mb u k t i k a n e f e k e ks t r a k bua h Mo mo r d i c a c h a r a n t i a L, p a d a f ungs i t e s t i s a nj i ng, y a i t u t e r j a d i n y a p e n g h a mb a t a n s pe r ma t oge ne s i s . J uga d i l a p o r k a n b a h wa p e mb e r i a n p e r a s a n nya me n y e b a b k a n k e g u g u r a n p a d a k e l i n c i ha mi l , (

  7

  ) Ba mb a n g Pr a yogo ( 1983) , me l a p o r k a n b a h wa per n- ba r i a n p e r a s a n bua h Mo mo r d i c a c ha r a nt i a ' L .' p a d a t i kus put i h j a h t a n dapa t . me mp e n g a r u h i s p e r ma t o g e - . ne s i s nya . ( 15) M I L I K.

  P E KF U S l a KAAN " U N I VE K S r i AS A l K L A N G G A -

  S UR A.

  B

  A Y A

  

ADLN – PERPUSTAKAAN UNIVERSITAS AIRLANGGA

  2 Tr i Wi d a y a t i ( 1383) , me l a p o r k a n b a h wa s e c a r a i n vi t r o, p e r a s a n bua h Mo mo r d i c a c h a r a n t i a L. da pa t me n g h a mb a t Mo t i l i t a s ma u p u n b e r p e n g a r u h ne ga t i f p a ­ da v i a bi l i t a s s p e r ma t o z o a ma nus i a . ( 18) .

  He r r a S. ( 1984) , me l a p o r k a n j uga b a h wa p e mbe r i - a n e ks t r a k b u a h Mo mo r d i c a c h a r a n t i a L. p a d a r aenci t j a nt a n da pa t me mp e n g a r u h i s p e r mut oge ne s i s nya . ( 13)

  Hi k a r u Oka be da n k a wa n - k a wa n ( 1980- 1984) t e l a h me mp e l a j a r i z a t k a n d u n g a n da r i bua h y a n g bel ui u ma s a k da r i Mo mo r d i c a c h a r a n t i a L. y a n g di ke na l s e ba ga i gl i - k o s i d a Cu c u r b i t a c i n ya ng di be r i n a ma Mo mo r d i c o s i d e Pg. G da n I . Se d a n g k a n y a n g pa hi t di be r i n a ma Momor - di di c os i de K da n L, ( 1 1

  ,

  12) Se da ngka n da r i b i j i n y a b e r ha s i l d i i s ol a s i dar i ; . eks t r a k me t a n o l n y a y a i t u Mo mo r d i c o s i d e A, B, C, D da n

  E. Pa d a but a ng da n da un t e l a h d i i s o l a s i z a t pa hi t y a n g di be r i n a ma Mo mo r d i c i n e I , I I da n I I I . Ke s e mu a z a t y a n g t e l a h d i i s ol a s i t e r s e but t e r ma s uk d a l a m gol o n g a n t r i t e r pe noi d. ( 1 0 )

  Tr i t e r p e n o i d a d a l a h s e n y a wa y a n g k e r a n g k a ka r b o n n y a b e r a s a l da r i e n a m s a t u a n i s o p r e n da n s e c a r a b i o s i n t e s a d i t u r u n k a n da r i h i d r o k a r b o n C^

  q

  a s i kl i k, y a i t u s kua l e n. Ya n g t e r ma s uk da l a m g o l o n g a n t r i t e r p e n oi d a n t a r a l a i n : Tr i t e r p e n y a n g s e be na z nya , s t e r oi d, s a poni n da n g l i k o s i d a j a nt ung, p a d a umur anya

  

ADLN – PERPUSTAKAAN UNIVERSITAS AIRLANGGA

  

ADLN – PERPUSTAKAAN UNIVERSITAS AIRLANGGA

  3 ba nya k d i k e t e mu k a n p a d a f a mi l i a : Eu p h o r b i a c e a e , Cuc ur bi t a c e a e , Rut a c e a e , Cr us i f e r a e . ( 14)

  Ada pun k e g u n a a n t r i t e r p e n o i d . b e g i t u ba nya k a nt a r a l a i n s e ba ga i a nt i di a be t i a , s p e r ma s i d a da n a nt i kun ke r ( a nt i t umor ) . ( *i f 5)

  Da r i ha l t e r s e but di a t a s , di n e g a r a k i t a t e l a h ba nya k p e n e l i t i a n da r i t u mb u h a n Mo mo r d i o a o h a r a n t i a L, t e r u t a ma p a d a kha a i a t a nt i f e r t i l i t a s ( Ba mba ng- Pr a yogo, Tr i Wi da ya t i , He r r a St u d i a wa n ), n a mu n pa da ur aumnya ui usi h d i g u n a k a n da l a m be nt uk e ks t r a k bua h a t a u pe r a s a nn^ a . Di n e g a r a l a i n t e l a h di c oba unt uk i s ol a s i zat k a n d u n g a n Mo mo r d i c a c h a r a n t i a L. ba i k . . dar i bua h ma u p u n bi j i , t e r u t a ma t r i t e r pe noi d,

  Da l a m p e n e l i t i a n i ni d i ma k s u d k a n u n t u k r aengi s o- l a s i z a t k a n d u n g a n t r i t e r p e n o i d da r i t u mb u h a n Mo mo r ­ di c a c h a r a n t i a L. y a n g t u mb u h di I ndone s i a . Se h i n g g a

  4

  d i h a r a p k a n ha s i l i s ol a t t e r a e but ...* a pa t d i l a n j u t k a n unt uk p e n e l i t i a n a e l a nj ut nya , k e mu n g k i n a n z a t ( i s ol a t ) i ni y a n g b e r f u n g a i s ebage. i a nt i f e r t i l i t a s .

  

ADLN – PERPUSTAKAAN UNIVERSITAS AIRLANGGA

  Tu. j uan p e n e l i t i a n .

  Pe n e l i t i a n i ni b e r t y j u a n me n g i s o l a s i s e n y a wa t r i t e r p e n o i d da r i bi j i pa r e ( Mo mo r d i c a c h a r a n t i a L. ) da n me l a k u k a n i d e n t i f i k a s i t r i t e r p e n o i d ha s i l i s ol a s i *

  

ADLN – PERPUSTAKAAN UNIVERSITAS AIRLANGGA

  5 BAB XX TI NJ AUAt f PUSTAKA 1 . Ti n. j auan t e nt a ng t a n a m a n ma r g a Mo mo r d i c a .

  1. 1. Ur a i a n t e nt a ng Mo mo r d i c a ( 5) Ta n a ma n r aar ga Mo mo r d i c a y a n g t e r ma s uk da l a m s uku Cu c u r b i t a c e a e d e n g a n j u ml a h 40 j e ni s t e r da pa t di n e g a r a t r opi s s e pe r t i As i a d a n Af r i ka , me r u p a k a n t a n a ma n s e mu s i m y a n g t u mb u h me n j a l a r a t a u mer aan- j a t , b e r u ma h s a t u a t a u dua.

  Be b e r a p a t a n a ma n y a n g t e r g o l o n g ma r g a Mo mo r d i c a a n t a r a l a i n :

  • Mo mo r d i c a b a l s a mi n a L.
  • Mo mo r d i c a c h a r a n t i a L .
  • Mo mo r d i c a c o o h i n c h i n e n s i s Spr e ng. " Mo mo r d i c a d i o i c a Roxb Ex Wi l l d.

  1. 2. Ur a i a n t e nt a ng t a na ma n Mo mo r d i c a c h a r a n t i a L . 1. 2. 1. Mo f o l o g i t a n a ma n (1 ).

  Ta n a ma n Mo mo r d i c a c h a r a n t i a L . me r u p a k a n s ua t u h e r b a y a n g t u mb u h n y a me n j a l a r a t a u r aemanj at da n t e r gol ong t a n a ma n s e mu s i m y a n g b e r u ma h s a t u a - t a u dua , me mp u n y a i s ul ur y a n g b e r c a b a n g a t a u t i da k be r c a ba ng, b a t a n g n y a b e r b e n t u k s e gi l i ma ,

  5 - 9

  d a u n n y a pal r aat us d e n ga n l obus , d i a me t e r n y a k i r a - k i r a 5 - 1 1 cm, k e l o p a k b u n g a b e r b e n t u k I on- c e ng j u ml a h n y a l i ma bua h d a n b e r wa r n a kuni ng. Be n a n g s a r i be r j uj nl a h t i ga , k e p a l a s a r i be r wa r -

  6 na j i n g g a de nga n t a ngka i s a r i pe nde k. Bu a h n y a b e r u p a k a n bua h buni me ma n j a n g b e r b e n t u k bul a t , d e n g a n 8- 9 r us uk. Ku l i t n y a k a s a r t i da k be r a t ur - a n da n b i j i n y a b e r wa r n a c okl a t . 1. 2. 2, Kl a s i f i k a s i t a n a ma n Mo mo r d i c a c h a r a n t i a L. (

  6

  ) Di vi s i

  An a k di vi s i Ke l a s

  An a k ke l a s Ba n g s a

  Suku Ma r g a

  J e ni s Sp e r ma t o p h y t a An g i o s p e r ma e

  Di c o t y l e d o n e a e Syr a pe t a l a e

  Cu c u r b i t a l e s Cu c u r b i t a c e a e

  Mo mo r d i c a Mo mo r d i c a c h a r a n t i a L.

  1. 2. 3. Na ma d a e r a h ( 3) .

  Mo mo r d i c a c h a r a n t i a L. d i b e b e r a p a d a e r a h d i s e b u t : J a wa Nu s a Te n g g a r a Su ma t r a Sul a we s i

  Pa r i a ( Sunda ) , pa r e ( J a wa ) , p a r i a p e p a r e h ( Ma dur a ) . Pa ya , p a r i a ( Ba l i ) , t r uwuk( Sa - s a k) , p a r i a ( Bi ma ) , p a n i a ( Ti ­ mor ) .

  Pr i e u ( Ga yo) , p a r i a ( Ba t a k) , p e r i a pe pa r e ( Me l a yu) , ka mba h, p e r i a ( Mi n a n g k a b a u ) . Be l e ngge de , pa r i a ne , pa pa r i

  ( Se r a m) , pa pa r i ( Bur u) , pe pa r e

  

ADLN – PERPUSTAKAAN UNIVERSITAS AIRLANGGA

  

ADLN – PERPUSTAKAAN UNIVERSITAS AIRLANGGA

  7 : ( Ha l ma he r a ) , pe pa r e ( Te r na t e ) .

  1. 2. 4. Ka n d u n g a n d a n p a n g g u n a a n t a n a ma n .

  Pa d a h a mp i r s e l u r u h b a n i a n t a na ma n me n g a n d u n g a l ka l oi da , r e s i n, g l u k o s e r e b r o s i d a , da n a. t er ol - gl ukos i da , bua h y a n g r auda me n g a n d u n g dua gl i kos i - d a Cu c u r b i t a s i n y a n g pa hi t y a i t u : Mo mo r d i c o s i d e

  K da n L, s e r t a e mpa t g l i k o s i d a ya ng t i da k pa hi t

  1

  y a i t u : Mo mo r d i c o s i d e P , F£* G * ( 10) * Bi j i bua h me n g a n d u n g Mo mo r d i c o s i d e A, B, C, D da n

  E. Pa d a ba t a ng, r a n t i n g da n d a u n me n g a n d u n g : Mo - mo r d i c i n e I , I I da n I I I y a n g r a s a n y a pa hi t ( 11) . Ha s i l p e n e l i t i a n l a i n me n e mu k a n b a h wa i s o l a s i da n s k r i n i n g f i t o k i mi a da r i t a n a ma n t e r s e but di da pa t kol e s t e r i n, ka r ot e n, s a poni n, r e s i n da n a l ka l oi d Mo mo r d i s i n ( 8 ).

  Bu a h y a n g ma s i h r auda d i g u n a k a n s e ba ga i s a yur - a n , s e r b u k k e s e l u r u h a n t a n a ma n d i g u n a k a n s e ba ga i oba t s a ki t kul i t , s e r buk b u a h d i g u n a k a n s e ba ga i oba t g o s o k d a n l u k a y a n g b e ma n a h (

  8 ). Da u n n y a un

  t uk oba t c uc i da r a h, oba t s a ki t l i ve r , oba t s a ki t er npedu, oba t c a c i n g (

  8 , 1 1 ). s e d a n g r a n t i n g da n da

  u n n y a unt uk d e ma m da n s e ba ga i t o n i k u m ( 1 1 ), a ka r - n y a unt uk oba t ba t uk. ( 8, 27)

  

ADLN – PERPUSTAKAAN UNIVERSITAS AIRLANGGA

  8

  2. Za t k a n d u n g a n t e r p e n o i d , 2. 1. Ba t a a a n . ( 14, 15)

  Te r p e n o i d a d a l a h s u a t u s e n y a wa y a n g mi r i p d e n g a n t e r pe na , y a i t u a u a t u p e r s e n y a wa a n h i d r o k a r b o n - t a k j e nuh , s a t u a n t e r ke c i l da r i mo l e k u l n y a di s e

  2

  2 but i e o p r e n a ' ( CH * C( CH^ ) - CH* GH ).

  2. 2. Rumus b a n ^ u n ( 15) s a t u - s a t u a n i a o p r e n a me mp u n y a i b a n g u n r aol ekul s e ba ga i be r i kut :

  CH- CH- CH- i 3 i 3 / 2 C CH0 — • - * C . . . . . * CH

  / / 2 / \

  ✓ \

  I CH„ CH CH CH. C

  2 #

  CH2 c h

  2 CH3 a t a u d e n g a n r ur aus : ( C^ Hg) n 2. 3. St r u k t u r t e r p e n o i d .

  Ada dua b e n t u k t e r p e n o i d d i t i n j a u da r i s t r u k t u r r a nt a i mo l e kul nya , y a i t u be nt uk a l i f a t i s mi s a l - n y a g e r a n i o l da n be nt uk s i kl i s da r i l i mone na . Te r p e n o i d y a n g t e r k a n d u n g dal ar n t a n a ma n umui unya da l a m be nt uk s i kl i s ( 14) .

  2. 4. Ma c a m t e r p e n o i d ( 14) .

  Ber agar a j e ni s t e r p e n o i d d i t i n j a u da r i j uml a h s a t u a n i s o p r e n a y a n g di i ka t nya , a n t a r a l a i n :

  

ADLN – PERPUSTAKAAN UNIVERSITAS AIRLANGGA

  9 Na ma Ke t e r a n g a n / c o n t o h J uml a h s a t u- a n i s o p r e n a

  1

  d i k e t e mu k a n pa da I s opr e na / t a na ma n He ma me l i s h e mi t e r p e n o i d ( 5 a t o m C ) j a poni ka .

  2 mo n o t e r p e n o i d r aent ol , ge r a ni ol ,

  ( 10 a t om C ) or s i me n, s i t r one - l ol , s i t r a l , l i nu l e ol , i r i doi d. s e s k u i t e r p e n - a s a m a b s i k a t #£a r -

  3 ne s ol , ne r ol i dol , o i d

  ( 15 a t om C ) z i ngi be r e n, s a nt o ni n. d i t e r p e n o i d

  4 f i t ol , a s . a bi a t a t ,

  ( 2 0

  a t o m G ) a s . a gi a t a t , gr a ya not oks i n, a s . gi be r a l a t , v i t a mi n A.

  6

  t r i t e r p e n o i d s kua l e n, a mi r i n , ( 30 a t om C ) s i t o s t e r o l , s t i g- ma s t e r ol , c uour bi t a s i n, s a p o n i n , g l i k o s i d a j a nt ung.

  3 t e t r a t e r p e n - oi d. k a r o t e n

  ( 40 a t o m C ) n p o l i t e r p e n o i d j e ni s - j e ni s ka r e t d i k e t e mu k a n pa da t a na ma n He v e a br a s i l i e n s i s .

  

ADLN – PERPUSTAKAAN UNIVERSITAS AIRLANGGA

  10 2. 5. Tl n. j auan t e nt a ng t r i t e r p e n o i d . ( 14, 15) -

  Tr i t e r p e n o i d a d a l a h s e n y a wa y a n g t e r s u s u n da r i e na m uni t i s o p r e n a d e n g a n p e n g g a b u n g a n k e p a l a ke e kor . Se n y a wa i ni ba nya k d a l a m t u mb u h - t u mb u h a n ba i k d a l a m b e n t u k be ba s r aaupun be nt uk gl i kos i da .

  2. 5*1. Ma c a m- ma o a m t r i t e r p e n o i d . ( 14, 16) d i t i n j a u da r i s t r u k t u r ki mi a nya , t r i t e r p e n di go l o n g k a n me n j a d i b e b e r a p a b a g i a n a n t a r a l a i n : 2. 5. 3. 1. Tr i t e r p e n o i d a s i k l i s . c ont oh : s kua l e na , t e r da pa t p a d a mi n y a k i ka n, mi n y a k t u mb u h a n s e pe r t i mi n y a k ka c a ng. St r u k t u r k i mi a n y a s e ba ga i be r i kut :

  M r umus mo l e k u l : 2. 5. 1*2. Tr i t e r p e n o i d s i k l i s . r ael i put i : 2. 5. 1. 2. 1. Tr i t e r p e n o i d t r i s i kl i s . c o n t o h : a mbr e i n, t e r da pa t p a d a a mbe r gr i s . St r u k t u r k i mi a n y a s e ba ga i be r i kut : r umus mo l e k u l :

  2. 5. 1. 2. 2. Tr i t e r p e n o i d t e t r a s i kl i s . c o n t o h : l a nos t e r ol , g o l o n g a n i ni me r u p a k a n s u a t u s e n y a wa d e n g a n i nt i s t e r oi d, s e h i n g g a da pa t d i k e l o mp o k k a n d a l a m g o l o n g a n s t e r oi d. Se n y a wa i ni t e r da pa t d a l a m l a nol i n. St r u k t u r k i mi a n y a s e ba ga i be r i kut :

  11 r umus mo l e k u l : C^

  q H^ q O £. 5. 1. 2. 3* Tr i t e r p e n o i d pe nt a a i kl i s .

  t r i t e r p e n o i d g o l o n g a n i ni ba nya k t e r da pa t da l a m t u mb u h - t u mb u h a n t e r u t a ma t u mb u h a n di - kot i l , ba i k dal ai n be nt uk be ba s ma u p u n b e n ­ t uk gl i kos i da nya . Be b e r a p a c o n t o h da r i g o l o n g a n i ni al :

  a) X- a my r i n St r u k t u r k i mi a n y a s e ba ga i be r i kut : r umus mo l e k u l n y a : C^

  q H^ q O

ADLN – PERPUSTAKAAN UNIVERSITAS AIRLANGGA

  

ADLN – PERPUSTAKAAN UNIVERSITAS AIRLANGGA

  12

  b) {)- a my r i n St r u k t u r ki r ai a s e ba ga i be r i kut :

  q q

  r umus mo l e k u l : C^ H^ O

  c) Xupe ol St r u k t u r k i mi a s e b a g a i be r i kut s r umus mo l e k u l : C^ q H^ q O d) a s a m ur s ol a t . t e r da pa t p a d a bua h a pe l , b u a h c he r r i . St r u k t u r k i mi a s e ba ga i be r i kut :

  q H^ q O

  r umus mo l e k u l : C^

  

ADLN – PERPUSTAKAAN UNIVERSITAS AIRLANGGA

  13 2. 6. Ca r a - c a r a i a ol a s i t r i t e r p e n o i d .

  a. Se r buk ha l us da n k e r i n g d i ma s u k k a n d a l a m a l a t s oxhl e t , r e n d a m s a t u mal ar a d e n g a n r a e ngguna ka n pe l a r ut n - h e k s a n k e mu d i a n di t ar abah l a gi n- h e k s a n a s a mpa i s e j u ml a h t e r t e nt u, d i p a n a s k a n s ar apai n - h e k s a n a d a l a m s oxhl e t t i da k mer aber i - k a n r e a k s i p o s i t i f t e r h a d a p p e r e a k s i Li e be r - ma n- Bur c ha r d. . Sa r i n - h e k s a n d i u a p k a n pa da t e ka na n r e nda h, a k a n d i p e r o l e h s ar i . ke nt a l y a n g me n g a n d u n g t r i t e r p e n ( 18) .

  b. Se r buk k e r i n g d i e k s t r a k s i dua ka l i de nga n

  30

  ml p e t r o l e u m e t e r , d e n g a n me r e f l u k s e l a ma 30 me ni t , k e mu d i a n d i s a r i n g pa na s . Sa r i pe t r o l e um e t e r d i t a mp u n g k e mu d i a n d i u a p k a n s a mpa i ke nt a l , e k s t r a k ke nt a l t e r s e but d i s a b u n k a n me ma k a i KOH 10 % d a l a m me t a n o l r e f l uk s e l a ma s a t u j a m, k e mu d i a n d i e nc e r k a n / de nga n ai r .

  Se d a n g k a n y a n g t a k t e r s a b u n k a n d i e k s t r a k s i l a gi d e n g a n me n g g u n a k a n car apur an a i r : e t a na l = 5 .* 4 , f r a ke i e t a nol d i k u mp u l k a n b e b a s k a n da r i a i r d e n g a n Na

  c. Se r b u k ha l ua d i p e r kol a s i de nga n me n g g u n a k a n me t a n o l da n me t a n o l - a i r (

  1 : 1 ) , l a r u t a n me t a -

  nol di pe ka t ka n, k e mu d i a n d i e k s t r a k s i u l a n g de

  • u n g a n n - h e k s a n unt uk me mb e b a s k a n l e ma knya , l a - r u t a n me t a n o l d i p e k a t k a n h i n g g a ke r i ng ( s us - p e n s i k a n d a l a m a± r da n e kt r a ke i d e n g a n but a nol , f r a ks i b ut a na ol d i p e k a t k a n da n k e r i n g k a n k e mu d i a n uj i KLT ( 10) .

  d. 2 0 g r a m s e r b u k ha l us , e k s t r a k s i d e n g a n me n g g u n o k a n 15 0 ml ( k l o r o f o r m : Me t a n a l ) da l &n s oxhl e t s e l a ma 24 j am. Ha s i l e ks t r a ks i di pe - ka t ka n, r e s i d u d i l a r u t k a n l a gi d e n g a n kl or o- f or m, l a k u k a n p e n y a r i n g a n . Pa s e k l o r o f o r m di t a mp u n g da n d i u a p k a n de nga n r ot a va pour , s e t e l oh i t u d i s a b u n k a n d e n g a n KOH 2 0 % da l a m me t a ­ nol 6 Pa s e y a n g t a k t e r s a b u n k a n d i e ks t r a k- s i d e n g a n e t a nol , da r i f a s e e t a nol d i d a p a t k a n s t e r ol . ( 34)

  

ADLN – PERPUSTAKAAN UNIVERSITAS AIRLANGGA SKRIPSI 2 8 Beber apa car a i s ol as i s l mpl i ai a nabat i s ecar a umum ( ).

  Unt uk me udapat kan t r i t e r pe noi d dar i ber bagai t umbuh- t umbuha n, dapat di l a ku- kan dengan banyak car a t er gant ung pada i kat an t r i t e r pe nnya , dal am bent uk be bas, est er at au gl i kos l da , s eper t i t er l i i i at pada SKEHA di bawah ini :

  Isolasi ADLN Dan

  Identifikasi

  • – PERPUSTAKAAN Triterpenoid

  UNIVERSITAS Dari Biji momordica

  AIRLANGGA Charantia L Cim in i iK' f i iti ( u u u u j Min i m c n j a d i u wr :ih « I I l i - M i i i m . ' l ' Adi

  Hidayat

  15

  16 ADLN – PERPUSTAKAAN UNIVERSITAS AIRLANGGA

  

ADLN – PERPUSTAKAAN UNIVERSITAS AIRLANGGA

  ■17. a n e ia n o l- a ir r e g n n a d a m p u c y r a n ia d is n r i a r u b k si sa p e e S S K E M A II I

  

ADLN – PERPUSTAKAAN UNIVERSITAS AIRLANGGA

1 8

  3. Ti n. l auan t e n t a n g Kr o ma t o g r a f i Kr o ma t o g r a f i a da l a h s u a t u me t o d e a n a l i s a p e mi s a ha n k o mp o n e n z a t da r i c a mp u r a n n y a me l a l u i s i s t i r a dua f a s e , y a i t u f a s e di a m d a n f a s e ge r a k. Be r d a s a r k a n a i f a t da r i k e d u a f a s e i ni , r aaka k r o ma t o - gr a f i da pa t d i b a g i me nj a di :

  • Fa s e g e r a k c a i r , f a s e d i a m pa da t s e pe r t i pa da : TLC, Kol om, I on e xc ha nge s .
    • Pa s e g e r a k c a i r , f a s e d i a m c a i r : Kr o ma t o g r a f i ke r t as , Pa r t i s i .
      • Fa s e ge r a k ga s , f a s e d i a m pa da t : GSC.

    • Pa s e ge r a k ga s , f a s e d i a m c a i r : GLC. Be r d a s a r k a n me k a n i s me t e r j a d i n y a pe i ni s a ha n kor nponen- k o mp o n e n d i b e d a k a n : (

  19 ) - Ads or bs ! .

  • Pa r t i s i .
  • Pe r t ul c a r a n i on* - Fi l t r a s i . Be r d a s a r k a n a t a s t e kni k p e l a k s a n a a n n y a , d i b e d a k a n

  19

  me nj a di ( ) : - Kr o ma t o g r a f i kol om.

  • Kr o ma t o g r a f i ke r t a s .
  • Kr o ma t o g r a f i l a p i s a n t i pi s .
  • Kr o ma t o g r a f i ga s .

  Kr o ma t o g r a f i Kol om.

  

ADLN – PERPUSTAKAAN UNIVERSITAS AIRLANGGA

  19 3, 1. Kr o ma t o g r a f i k o l o m .

  Kr o ma t o g r a f i k o l o m r ae^r upakan s a l a h s a t u me t o d e ya ng e f e kt i f da n e f i s i e n unt uk me mi s a h k a n c a mp u r a n da l a m j uml a h r e l a t i f ba nya k. Pe n g e r j a a n me t o d e i ni c ukup me n y l t a wa k t u da n a ul l t unt uk r a e mpe r t a ha nka n k o n d i s i k o l o m t e- t a p ba i k s e l a ma p e mi s a h a n d a n pe mur ni a n, n a mu n da pa t mem- be r i ka n ha a i l y a n g o u k u p me mua s ka n.

  Te k n i k k r o ma t o g r a f i k o l o m p a l i n g s e s ua i u n t u k p e ­ mi s a h a n y a n g b e r s i f a t pr e pa r a t i f . Ko l o m y a n g ' .di g u n a k a n b e r u p a p i p a ge l a s y a n g d i l e n g k a p i d e n g a n k r a n d a n ge l a s p e n y a r i n g di da l a mnya . Uk u r a n k o l o m t e r g a n t u n g b a n y a k n y a z a t y a n g a ka n di pi s a hka n. Un t u k me n a h a n p e n y e r a p y a n g di * l e t a kka n d i d a l a m k o l o m d i g u n a k a n ’’gl a s s wo o l "

  Me k a n i s me pr os e s p e mi s a h a n k o mp o n e n - k o mp o n e n zat p a d a k r o ma t o g r a f i k o l o m da pa t d i d a s a r k a n p r i n s i p pa r t i s i ,

  1 9 2 6 a ds or bs i , p e n u k a r i on, f i l t r a s i ge l ( , ).

  Pa d a pr os e s a ds or bs ! , f a s e di a m d i ma s u k k a n k e d a l a m ko l o m k a c a y a n g t e l a h di i s i d e n g a n p e l a r u t . yang d i g u n a ­ ka n u n t u k me l a r u t k a n c a mp u r a n z a t y a n g a k a n di a na l i e a . 3i l a s e mu a k e a d a a n s u d a h me mu n gki nka n, l a r u t a n z a t y a n g d i a n a l i s a d i ma s u k k a n di a t a s f a s e di a m, k e mu d i a n pe l a r ut d i a l i r k a n me l a l u i kol om. s e l a ma p e n g a l i r a n i ni k o mp o n e n k o mp o n e n caj npur an z a t a k a n t e r e l u s i d e n g a n k e c e p a t a n y a ­ ng t e r g a n t u n g p a d a a v i n i t a s n y a t e r ha da p f a s e . di aa da n k e l a r u t a n n y a p a d a f a s e ge r a k.

  20 Ko mp o n e n - k o mp o n e n y a n g b e r wa r n a mu d a h di a ma t i h a s i l e* l us i nya , t e t a pi k o mp o n e n - k o mp o n e n c a mp u r a n z a t y a n g t i - da k b e r wa r n a ha s i l e l u s i n y a s uka r di a ma t i s e h i n g g a h a ­ s i l e l us i y a n g k e l u a r d i t a mp u n g d a l a m v o l u me ke c i l . Ad s o r b e n y a n g s e r i n g d i g u n a k a n a d a l a h : a l umi na , s i l i c a ge l , ma g n e s i u m k a r b o n a t , da n k a l s i u m k a r b o n a t ( 2 6 )

  Pe mi s a h a n b e r d a s a r k a n p r i n s i p p a r t i a l h a mp i r s a - ma d e n g a n p r i n s i p a ds or bs ! . Pe r b e d a a n n y a t e r l e t a k pa da s i f a t a d s o r b e n y a n g me r u p a k a n b e r p o r i d e n g a n l a p i s a n z a t c a i r . La p i s a n z a t c a i r b e r f u n g s i s e b a g a i f a s e di a m- nya , s e d a n g k a n z a t pa da t b e r f u n g s i s e ba ga i p e n y a n g g a da r i zat c a i r . Pa da pr os e s i ni p e mi s a h a n d i c a p a i d e n ga n c a r a me n d i s t r i b u s i k a n k o mp o n e n - k o mp o n e n c a mp u r a n z a t di a n t a r a

  2 c a i r a n y a n g b e r c a mp u r s e c a r a p a r s i a l s e h i n g g a

  p e mi s a h a n t e r j a di k a r e n a p e r b e d a a n d a l a m k o e f i s i e n pa r - t i s i (

  1 9

  ,

  2 6 ) .

  Pa d a pr i ns i p p e n u k a r i on, f a s e d i a m m. e nga ndung gugus i oni k s e h i n g g a k o mp o n e n i o n i k y a n g d i p i s a h k a n a - ka n be r i nt e r a ks i * Ba h a n p e n u k a r i o n y a n g d i g u n a k a n a d a ­ l a h s e n y a wa t a k l a r ut y a n g me n g a n d u n g i o n - i o n l a b i l y a n g da pa t d i p e r t u k a r k a n d e n g a n i o n - i o n ya ng t e r da pa t da l a m l a r u t a n d i s e k e l i l i n g n y a , t a n p a t e r j a di p e r u b a h a n f i s i k t e r ha da p s t r ukt ur b a h a n p e n u k a r i on t e r s e but ( 19, 26) ,

  Pi l t r a s i ge l , p a d a p r i n s i p n y a me mi s a h k a n mo l e k u l mo l e k u l b e r d a s a r k a n p e r b e d a a n b e n t u k da n u k u r a n mol e kul . Pr os e s i ni t e r u t a ma d i g u n a k a n u n t u k me mi s a h k a n ba ha n -

  

ADLN – PERPUSTAKAAN UNIVERSITAS AIRLANGGA

  21 ba ha n y a n g me mp u n y a i be r a t mo l e k u l t i nggi . Bi l a e u a t u l a r u t a n y a n g u k u r a n mo l e k u l n y a b e r b e d a - b e d a d i l e wa t k a n me l a l u i k o l o m ge l , ma k a r aol ' ekul - mol ekul y a n g u k u r a n n y a l e b i h b e e a r da r i p o r i - p o r i t a kda pa t a e l e wa t i p o r i - p o r i t e r s e but , s e h i n g g a mu d a h t e r e l us i . Mo l e k u l - mo l e k u l y a ­ ng b e r u k u r a n l e b i h k e c i l a k a n r aas uk k e d a l a m por i - por i da n t e r t a ha n. Be s a r n y a t a h a n a n i ni t e r g a n t u n g p a d a ke - r aampuan mo l e k u l b e r d i f u s i k e d a l a m p a r t i k e l ge l . Mol e - k u l - mo l e k u l i ni a k a n b e r a n g s u r - a n g s u r t u r u n . me l a l u i k o l o m b i l a t e r e l us i d e n g a n f a s e ge r a k Cl 9*26 ) • 3. 2. Kr o ma t o g r a f i l a p i s a n t i p i s .

  Kr o ma t o g r a f i l a p i s a n t i pi s a d a l a h s a l a h s a t u t e k n i k k r o ma t o g r a f i d i ma n a f a s e d i a m y a n g d i p a k a i a d a l a h s ua t u l a p i s a n t i pi s a d s o r b e n y a n g d i t a b u r k a n di a t a s ba h a n i ne r t ( pl a s t i k, a l umi ni um, ka c a ) Cl 9 , 2 1 )•

  Pe n g g u n a a n KLT s e c a r a u mu m a d a l a h u n t u k a n a l i s a kua l i t a t i f , k u &n t i t a t i f da n i s o l a s i k a n d u n g a n k i mi a s ua t u c a mp u r a n zat .

  Me k a n i s me p e mi s a h a n p a d a KLT da pa t ' b e r d a s a r k a n a ds or bs i , pa r t i s i , p e r t u k a r a n i on, da n f i l t r a s i . Da r i me ka ni s me - me ka ni s r a e t e r s e but y a n g p a l i n g u mu m di guna - ka n a d a l a h p e mi s a h a n d e n g a n p r i n s i p a d s o r b s i da n pa r t i s i . ( 19)

  Fr i ns i p a d s o r b s i me r u p a k a n ha s i l k e k u a t a n t a r i k r aenar i k a n t a r a mo l e k u l a d s o r b e n d e n g a n mo l e k u l z a t f

  

ADLN – PERPUSTAKAAN UNIVERSITAS AIRLANGGA

  

ADLN – PERPUSTAKAAN UNIVERSITAS AIRLANGGA

  22 y a n g a ka n di a ds or bs i . Ke k u a t a n i ni t e r g a n t u n g da r i ke a - d a a n a d s o r b e n da n s u s u n a n mo l e k u l y a n g d i l e wa t k a n p a d a nya .

  Pa d a p r i n s i p pa r t i s i , k o mp o n e n - k o mp o n e n c a mp u r a n y a n g d i p i s a h k a n ( s ol ut ) d i d i s t r i b u s i k a n a n t a r a d u a ma - car a f a s e ya ng t i da k s a l i n g ca- npur , y a i t u f a s e d i a m da n f a s e ge r a k. Se l a ma p e r g e r a k a n n y a b e r s a ma f a s e g e r a k s o l ut a ka n di ha mba t o l e h f a s e di a m, s e ba b . s ol ut . / t i d a k b e r a d a da l a m f a s e g^ r a k, t e t a pi j u g a da l a m f a s e d i a m .

  Be s a r n y a h a mb a t a n t e r s e but d i n y a t a k a n d e n g a n s u a t u h a r g a ya ng di s e but Re t a r d a t i o n f a k t o r ( Rf ) , di ma na

  • * R f - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - j a r a k y a n g d i t e mp u h s ol ut j a r a k y a n g d i t e mp u h s ol ve n

  Fa k t o r - f a k t o r y a n g me mp e n g a r u h i h a r g a Rf a d a l a h :

  • Si f a t da r i p e n y e r a p da n de r a j a t a kt i f i t a s nya ,

  ( di c a pa i d e n g a n pe ma na s a n, ha l i ni unt uk me n g u r a n g i - mo l e k u l - mo l e k u l a i r d a l a m p u s a t - p u s a t s e r a p a n da r i a ds or be n) .