electoral system design MY
ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ ဒီဇုိင္း
နုိင္ငံတကာ IDEA လက္စြဲစာအုပ္သစ္
ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ ဒီဇုိင္း
နုိင္ငံတကာ IDEA လက္စြဲစာအုပ္သစ္
အင္ဒရူး ေရးႏုိးလ္စ္
ဘင္ရယ္လီ
အင္ဒရူး အဲလစ္
ပါဝင္ေရးသားသူမ်ား
ဂ်ဳိ႕စ္အန္တုိနီယုိခ်ီဘတ္
ကာရင္ေကာက္စ္
ဒြန္းလီရွန္
ေဂ်ာ္ဂန္အာ့ခ္လစ္
မုိက္ကယ္လ္ ေဂၚလဂၢါ
အဲလင္ဟစ္ကင္
ကားလုိ႕စ္ဟင္ႏ်ဴးစ္
ယူဂ်င္း ဟက္စကီး
စတီးနာ လာစရြတ္
ဗီေဂ်း ပတၱီဒါ
နီဂယ္လ္ အက္စ္ ေရာဘတ္
ရစ္ခ်က္ ဗင္းဂေရာ့ဖ္
ဂ်တ္ဖရီ ေအဝယ္လ္ဒြန္
လက္စြဲစာစဥ္မ်ား
ႏိုင္ငံတကာ
IDEA
အဖြဲ႕အစည္းမွ
ထုတ္ေဝသည့္
လက္စြဲစာစဥ္မ်ား၌
ဒီမုိကရက္တစ္
အဖြဲ႕အစည္းမ်ား၊ လုပ္ငန္းစဥ္ မ်ားႏွင့္ ပတ္သက္သည့္ အယူအဆႏွင့္ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ား၊
ႏႈိင္းယွဥ္ ေလ့လာမႈမ်ားကုိ ရွာေဖြတင္ျပေလ့ရွိပါသည္။ မူလအားျဖင့္ ယင္းလက္စြဲစာစဥ္မ်ားကုိ
မူဝါဒ
ခ်မွတ္သူမ်ား၊
ႏိုင္ငံေရးသမားမ်ား၊
အရပ္ဘက္
လူ႔အဖြဲ႕အစည္းမ်ားတြင္
ပါဝင္လႈပ္ရွားသူမ်ားႏွင့္ သက္ဆုိင္ရာနယ္ပယ္တြင္ လက္ေတြ႔က်င့္သုံး ေဆာင္ရြက္သူမ်ားအတြက္
ရည္ရြယ္ပါသည္။ သုိ႔ေသာ္
ယင္းစာစဥ္မ်ားသည္ ပညာသင္ၾကားေရး နယ္ပယ္ႏွင့္ ဒီမုိကေရစီ
အေရး ကူညီေပးေနသည့္ အဖြဲ႕အစည္းမ်ားႏွင့္ အျခား အဖြဲ႕အစည္းမ်ားအတြက္ပါ အက်ဳိးရွိေစ
ပါလိမ့္မည္။
ႏိုင္ငံတကာ IDEA အဖြဲ႕၏ စာစဥ္မ်ားသည္ သီးသန္႔ႏုိင္ငံ့ အက်ဳိးစီးပြား(သုိ႔) ႏိုင္ငံေရးအက်ဳိး
စီးပြားတုိ႔ေပၚတြင္ မွီခုိေန ျခင္းမရွိပါ။ ဤစာစဥ္တြင္ ေဖာ္ျပထားသည့္ ထင္ျမင္ယူဆခ်က္မ်ားသည္
ႏိုင္ငံတကာ IDEA အဖြဲ႕၏အယူအဆမ်ားကုိ ေသာ္လည္းေကာင္း (သုိ႔) IDEA ေကာင္စီဝင္မ်ား
(သုိ႔) ဘုတ္အဖြဲ႕ဝင္မ်ား၏ အယူအဆမ်ားကုိေသာ္လည္းေကာင္း၊ အၾကြင္းမဲ့ကုိယ္စားျပဳသည္ဟု
မဆုိႏုိင္ပါ။ ဤစာစဥ္တြင္ ေဖာ္ျပထားသည့္ လမ္းစဥ္ေျမပုံသည္ အဖြဲ႕အစည္းအေနျဖင့္ မည္သည့္
တုိင္းျပည္ေဒသအသီးသီး၏ တရားေရးအေျခအေနကုိ အဆုံးအျဖတ္ေပးရန္ မဟုတ္သည့္အျပင္
ဂုဏ္ေဖာ္ ခ်ီးက်ဴးရန္လည္း မဟုတ္ပါ။ ထုိ႔ျပင္ မည္သည့္တုိင္းျပည္ေဒသအသီးသီး၏ ပုံစံ
အရြယ္အစား ႏွင့္ တည္ရွိမႈကမွ် ဤအဖြဲ႕ အစည္း၏ ႏိုင္ငံေရးအယူအဆကုိ ထင္ဟပ္ေစလိမ့္မည္
မဟုတ္ပါ။ အေၾကာင္းအရာ ရွင္းလင္းျပတ္သားမႈရွိရန္အတြက္သာ အဆုိပါ လမ္းစဥ္ေျမပုံကုိ
ထည့္သြင္းရျခင္း ျဖစ္ေပသည္။
© ဒီမုိကေရစီႏွင့္ ေရြးေကာက္ပြဲ အကူအညီေပးေရး ႏုိင္ငံတကာအဖြဲ႕အစည္း (၂၀၀၅)
ထပ္မံပုံႏွိပ္ထုတ္ေဝသည့္ ခုႏွစ္ ၂၀၀၈
ဤလက္စဲြစာအုပ္သည္ ဒီမုိကေရစီႏွင့္ ေရြးေကာက္ပြဲ အကူအညီေပးေရး ႏုိင္ငံတကာအဖြဲ႕အစည္း
(International IDEA) မွ ၂၀၀၈-ခုႏွစ္တြင္ အဂၤလိပ္ဘာသာျဖင့္ ဒုတိယအၾကိမ္ ျပန္လည္
ထုတ္ေ၀ေသာ “ေရြးေကာက္ပဲြစံနစ္ဒီဇိုင္း - ႏိုင္ငံတကာ IDEA လက္စဲြစာအုပ္သစ္” အား တိုက္ရိုက္
ျမန္မာျပန္ဆိုထားျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ဤစာအုပ္အား ဘာသာျပန္ဆိုရာတြင္ International IDEA
(ျမန္မာ) မွ အတတ္ႏိုင္ဆံုး မူရင္းအဓိပၸါယ္ မထိခိုက္ေစရန္ အားထုတ္ ၾကိဳးပမ္းထားပါသည္။
သို႔ေသာ္ ဘာသာျပန္ဆိုမႈတြင္ ကဲြလဲြခ်ိဳ႕ယြင္းခ်က္ တစ္စံုတစ္ရာရိွခဲ့ပါက မူရင္း အဂၤလိပ္ဘာသာ
ျဖင့္ ထုတ္ေ၀ထားေသာ စာအုပ္တြင္ ေဖာ္ျပထားခ်က္မ်ားကိုသာ ကိုးကားရန္ ျဖစ္ပါသည္။
စာဖတ္သူအေနျဖင့္
ဤဘာသာျပန္ဆိုမႈ၏
အရည္ေသြး
ႏွင့္
တိက်မႈတို႔အေပၚတြင္
အၾကံျပဳခ်က္ တစ္စံုတစ္ရာရိွခဲ့ပါက ေဖာ္ျပပါအီးေမးလ္လိပ္စာ သို႔
ေပးပို႔မည္ဆိုပါလွ်င္ ကၽြန္ေတာ္တို႔ International IDEA မွ ၀မ္းေျမာက္၀မ္းသာ ၾကိဳဆိုပါသည္။
ဤစာစဥ္ အားလုံးကုိေသာ္လည္းေကာင္း တစ္စိတ္တစ္ပုိင္းေသာ္လည္းေကာင္း၊
ဘာသာျပန္ဆုိရန္ (သုိ႔) ကူးယူရန္ ခြင့္ျပဳခ်က္ေတာင္းခံလုိပါက ေအာက္ပါလိပ္စာအတုိင္း
ေတာင္းခံႏိုင္ပါသည္။
သတင္းအခ်က္အလက္ဌာန၊ ႏိုင္ငံတကာ IDEA အဖြဲ႕ ။ SE-10334 စေကာ့ဟုမ္းၿမိဳ႕၊ ဆီြဒင္။
ႏိုင္ငံတကာ IDEA အဖြဲ႕အေနျဖင့္ ၎တုိ႔ႀကိဳးပမ္းအားထုတ္မႈျဖစ္သည့္ ဤစာစဥ္ျပန္႔ပြားေရးကုိ
လုိလားသည့္အျပင္ ယင္းစာစဥ္အား ပြားယူရန္ ခြင့္ျပဳခ်က္ေတာင္းခံလာပါကလည္း
အေဆာတလ်င ္ တုံ႔ျပန္မႈေပးသြားမည္ ျဖစ္သည္။
ဂရပ္ဖစ္ဒီဇုိင္း - မန္းဂတ္စ္ အက္မာ
မ်က္ႏွာဖုံးပန္းခ်ီ - ပရက္ဆင္ ဘစ္လ္၊
ပုံႏွိပ္ထုတ္ေဝသူ - သြန္းနဒီ ပံုႏွိပ္တိုက္
ႏိုင္ငံတကာစာစဥ္အမွတ္ - ၉၇၈-၉၁-၈၇၇၂၉-၀၀-၃
ဥေယ်ာဇဥ္
အျပည္ျပည္ဆုိင္ရာ လူ႔အခြင့္အေရး ေၾကညာစာတမ္းတြင္ “လူတုိင္းသည္ ၎ေနထုိင္ရာ တိုင္းျပည္၏
အုပ္ခ်ဳပ္ေရးက႑တြင္ တုိက္ရုိက္ေသာ္လည္းေကာင္း၊ သုိ႔မဟုတ္ ေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ထားသည့္
ကုိယ္စားလွယ္မ်ားမွတဆင့္ေသာ္လည္းေကာင္း ပါဝင္ေဆာင္ရြက္ခြင့္ ရွိပါသည္” ဟု ေဖာ္ျပထားသည္။
ထုိ႔ေၾကာင့္
ကမာၻ႔ကုလသမဂၢမွ
၎တည္ေထာင္ခ်ိန္
၁၉၄၅
ခုႏွစ္မွ
စတင္၍
ေရြးေကာက္ပြဲ
အကူအညီေပးေရးက႑တြင္ အစဥ္တစုိက္ ကူညီ ေဆာင္ရြက္ေပးခဲ့ၿပီး ဒီမုိကေရစီ စည္းမ်ဥ္းမ်ားႏွင့္
ႏိုင္ငံေရး ရပုိင္ခြင့္မ်ား အေျခခိုင္မာ တုိးတက္ေစရန္အတြက္ ႀကဳိးပမ္းေပးခဲ့ပါသည္။ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ားႏွင့္
ပတ္သက္၍ ကုလသမဂၢ၏ ေဆာင္ရြက္မႈမ်ားသည္ အမ်ားအားျဖင့္ ၿငိမ္းခ်မ္းမႈ ထိန္းသိမ္းေရးႏွင့္
ၿငိမ္းခ်မ္းမႈ တည္ေဆာက္ေရး ဟူေသာ ယေန႔ေခတ္ ထြန္းကားက်ယ္ျပန္႔ေနသည့္ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားႏွင့္
အမ်ားဆုံး ဆက္ႏြယ္မႈရွိခဲ့ၿပီး သာဓကအားျဖင့္ ကေမာၻဒီးယား၊ အယ္လ္ဆာဗေဒါ၊ မြန္ဇမ္ဘစ္ခ္စသည့္
ႏိုင္ငံမ်ားအျပင္ မႀကာမီက ကူညီေပးခဲ့ေသာ အာဖဂၢန္နစၥတန္ႏိုင္ငံႏွင့္ အီရတ္ႏိုင္ငံတုိ႔ကုိ ၾကည့္နိုင္ပါသည္။
သုိ႔ေသာ္ အဆုိပါ ႀကဳိးပမ္းခ်က္မ်ားသည္ လက္ရွိႏိုင္ငံေပါင္း ၅၀ ေက်ာ္၏ ေရြးေကာက္ပြဲ ျဖစ္စဥ္မ်ားတြင္
ေရြးေကာက္ပြဲ အကူအညီေပးေရး ေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ား လုပ္ကုိင္ေနေသာ ကုလသမဂၢ၏ ထင္သာျမင္သာ
အရွိဆုံး အပုိင္းမွ်သာ ျဖစ္သည္။
ယင္းေရြးေကာက္ပြဲ ျဖစ္စဥ္မ်ားတြင္ အင္မတန္ အေရးတႀကီး လုိအပ္သည့္အရာမွာ ေရြးေကာက္ပြဲ
စနစ္တစ္ခု၏ ဒီဇုိင္းပုံစံျဖစ္သည္။ ယင္းကုိ ပုိမုိက်ယ္ျပန္႔သည့္ အေၾကာင္းအရာမ်ားျဖစ္သည့္ ဖြဲ႕စည္းပုံ
အေျခခံဥပေဒ ဒီဇုိင္း ႏွင့္ အဖြဲ႕အစည္း ဒီဇုိင္း ပုံစံမ်ားမွ သီးသန္႔ခြဲထုတ္စဥ္းစား၍ မျဖစ္ႏိုင္ပါ။ ထုိသုိ႔
ေရြးေကာက္ပြဲ စနစ္တစ္ခုအတြက္ ဒီဇုိင္းပုံစံ ေရးဆြဲျခင္းသည္ အျခားက်ယ္ျပန္႔သည့္ နယ္ပယ္မ်ား
ျဖစ္ေသာ ပဋိပကၡ စီမံေျဖရွင္းျခင္း၊ က်ား၊မေရးရာ တင္ျပေဆြးေႏြးျခင္း ႏွင့္ ႏိုင္ငံေရးပါတီ စနစ္မ်ား
ဖြံ႕ၿဖိဳးတုိးတက္ေရး ေဆာင္ရြက္ျခင္းစသည့္ အေရးကိစၥမ်ားနည္းတူ အေရးပါ အရာေရာက္သည္သာ
ျဖစ္သည္။ ထုိ႔ျပင္ ပီျပင္စြာ ေရးဆြဲအသုံးျပဳပါက ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ပုံစံသည္ ႏုိင္ငံေရးေျပာင္းလဲမႈကုိ
အရွိန္အဟုန္ ျမွင့္ေပးႏုိင္ျခင္း၊ ျပည္သူမ်ားပါဝင္လာမႈကုိ တြန္းအားေပးႏုိင္ျခင္းႏွင့္
ျပည္သူအမ်ား၏
လုိလား ေတာင့္တမႈမ်ားအား က်င္လည္စြာ ကိုင္တြယ္ေျဖရွင္းေပးႏိုင္သည့္ တရားဝင္ ကုိယ္စားလွယ္မ်ား
ထြက္ေပၚေစလာႏိုင္ျခင္းစသည့္ အက်ဳိးတရားမ်ား ရရွိေစႏိုင္ပါသည္။ အကယ္၍ ၿပီးစလြယ္ ေရးဆြဲ
ေဆာင္ရြက္ခဲ့လွ်င္မႈ
ဒီမုိကေရစီ
တုိးတက္မႈျဖစ္စဥ္ကုိ တိမ္းေခ်ာ္သြားေစႏိုင္သည့္အျပင္
ႏိုင္ငံေရး
တည္ၿငိမ္မႈကုိပါ ပ်က္ယြင္းသြားေစႏိုင္ပါသည္။
ထုိသို႔ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္၏ ျဖစ္စဥ္မ်ား ေအာင္ျမင္ဖုိ႔ဆုိလွ်င္ ႏိုင္ငံေရးသမားမ်ားႏွင့္ ေရြးေကာက္ပြဲ
စီမံအုပ္ခ်ဳပ္သူမ်ားအႀကား၊
ယင္းဒီမုိကရက္တစ္
အရပ္ဘက္
လူ႔အဖြဲ႕အစည္းမ်ား၊
ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရးလမ္းစဥ္ကုိ
ႏုိင္ငံေရး
က်င့္သုံးေနသည့္
ေဝဖန္သူမ်ားသာမက
ႏုိင္ငံအတြင္းရွိ
ႏိုင္ငံသား
အခ်င္းခ်င္းတုိ႔ အၾကား၌ အျပန္အလွန္ နားလည္မႈႏွင့္ ယုံၾကည္မႈမ်ား တည္ေဆာက္ရန္ လုိပါသည္။
ထုိ႔ျပင္ ေရြးေကာက္ပြဲ စနစ္မ်ားအား ပုံစံေရးဆြဲရာ၌ လတ္တေလာ အေျခအေနမ်ားႏွင့္ ကုိက္ညီမႈ
I
ရွိေစရန္အတြက္ သာမက အနာဂတ္တြင္ ေရြးေကာက္ပြဲ ရည္ရြယ္ခ်က္မ်ား ေျပာင္းလဲလာသည့္ ႏွင့္အမွ်
သေဘာထား ခံယူခ်က္ႏွင့္ လုပ္နည္းလုပ္ဟန္မ်ား ေျပာင္းလဲလာမည္ကုိ အဆင္ေျပေစႏုိင္ေစရန္
အတြက္ပါ ေရးဆြဲထားရပါမည္။ ဤသုိ႔ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ ေရးဆြဲမႈကုိ မူတည္၍ တည္ၿငိမ္ ခုိင္မာမႈရွိသည့္
ဒီမုိကေရစီစနစ္ ဖြံ႕ၿဖဳိးလာေစႏိုင္သကဲ့သုိ႔ ဒီမုိကေရစီခရီးစဥ္တြင္ အဓိက အတားအဆီး တစ္ခုလည္း
ျဖစ္ေနတတ္ပါသည္။
ဤလက္စြဲစာအုပ္သစ္ကုိ
ႏိုင္ငံတကာ
IDEA
အဖြဲ႕မွ
တာဝန္ယူ
ထုတ္ေဝလုိက္သည့္အတြက္
ကြ်န္ေတာ့္အေနျဖင့္ ဝမ္းေျမာက္ဝမ္းသာ ႀကိဳဆုိအပ္ပါသည္။ ဤစာအုပ္တြင္ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္မ်ားႏွင့္
၎၏ ေနာက္ဆက္တြဲ အေၾကာင္း အရာမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္သည့္ ရွုပ္ေထြးသည့္ အယူအဆမ်ားကုိ
နားလည္လြယ္သည့္ အေရးအသားျဖင့္ တင္ျပထားပါသည္။ ဒီမုိကေရစီ အသြင္ကူးေျပာင္းျခင္းႏွင့္
ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရး
ျဖစ္စဥ္အတြက္
အေရးပါသည့္
အေၾကာင္းအရာမ်ားႏွင့္
ပတ္သက္၍
လက္ေတြ႔အသုံးခ်ႏိုင္သည့္ နည္းလမ္းမ်ားကုိ ဤစာအုပ္တြင္ ေဖာ္ျပထားပါသည္။ အေရးအသား
ရွင္းလင္းျပတ္သား၍ ကမာၻ႔ေရးရာမ်ားကုိ အနီးစပ္ဆုံး တင္ျပထားႏိုင္ၿပီး တည္ၿငိမ္ ခုိင္မာသည့္ ဒီမုိကေရစီ
စနစ္မ်ား ဖြံ႕ၿဖဳိးတုိးတက္ေစေရး ႀကဳိးပမ္းမႈတြင္ အုတ္တစ္ခ်ပ္ သဲတစ္ပြင့္ ျဖစ္ေစႏုိင္ပါလိမ့္မည္။ ကမာၻအႏွံ႔
ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္မ်ား လက္ေတြ႔က်င့္သုံး ေဆာင္ရြက္ေနၾကသူမ်ား အလြယ္တကူ ဖတ္ရႈ ေလ့လာႏိုင္ရန္
အတြက္လည္း က်ယ္က်ယ္ ျပန္႔ျပန္႔ ထုတ္ေဝသြားသင့္ပါသည္။
ကာရီနာ ပါရယ္လီ
ၫႊန္ၾကားေရးမွဴး ၊ ကုလသမဂၢ ေရြးေကာက္ပြဲ အကူအညီေပးေရး ဌာနခြဲ ။
II
နိဒါန္း
ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္မ်ားအား အက်ယ္တဝင့္ စတင္ေလ့လာခဲ့သည့္ ေမာရစ္ဒ်ဴဗာဂါ မွစ၍ ေရတြက္ေသာ္
ယခုဆုိလွ်င္ ႏွစ္ေပါင္း ၅၀ တုိင္ခဲ့ၿပီ။ သုိ႔ေသာ္ တကယ့္ ႏုိင္ငံေရးေလာကတြင္မူ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ
ၾကာသည့္တုိင္ ယင္းေလ့လာမႈ၏ အက်ဳိးသက္ေရာက္မႈသည္္ အကန္႔အသတ္ျဖင့္သာ ရွိေနခဲ့ေလသည္။
ႏိုင္ငံေရး သိပၸံပညာရွင္မ်ားႏွင့္ ေရြးေကာက္ပြဲ မူေဘာင္ ေရးဆြဲသူမ်ားသည္ အမ်ားအားျဖင့္ အခ်င္းခ်င္း
ဆက္စပ္ေလ့ မရွိၾကဘဲ စစ္ေအးကာလ ကမာၻ႔ေဒသအသီးသီး၌ အဖြဲ႔အစည္းဆုိင္ရာ ေျပာင္းလဲမႈ နယ္ပယ္
တြင္လည္း ကန္႔သတ္မႈမ်ား ရွိေနခဲ့ေပသည္။
၁၉၉၀ ေနာက္ပုိင္း ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္မ်ားတြင္ ျပဳျပင္ဆန္းသစ္မႈမ်ား အုံႏွင့္က်င္းႏွင့္ ေပၚေပါက္ခဲ့ၿပီး
ဒီမုိကေရစီ ေပၚဦးစႏိုင္ငံမ်ားျဖစ္သည့္ အာဖရိက၊ အာရွ၊ အေရွ႕ဥေရာပ၊ လက္တင္အေမရိကႏွင့္ ယခင္
ဆုိဗီယက္ယူနီယံႏိုင္ငံ တုိ႔သည္ ၎တုိ႔၏ ႏိုင္ငံေရးႏွင့္ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္မ်ားအား ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲခဲ့ၾကၿပီး
ရႏိုင္သမွ် လုပ္ထုံးလုပ္နည္းႏွင့္ အေတြ႔အႀကဳံမ်ားအား ရွာေဖြစုေဆာင္းခဲ့ၾကသည္။ ဤသုိ႔ျဖင့္ သတင္း
အခ်က္အလက္ႏွင့္
ေရြးေကာက္ပြဲ
အကူအညီေပးေရးအတြက္
စတင္တည္ေထာင္ခဲ့သည့္
IDEA
အဖြဲ႔သည္ ၎တုိ႔စုေဆာင္းရရွိထားသည့္ အေတြ႔အႀကဳံမ်ားကုိ အေျခတည္ ၍ ၁၉၉၇ ခုႏွစ္တြင္ ႏိုင္ငံတကာ
IDEA အဖြဲ႕၏ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ ဒီဇုိင္းစာအုပ္ကုိ ထုတ္ေဝခဲ့ပါသည္။ ထုိအခ်ိန္မွစ၍ ယင္းစာအုပ္အား
ေလ့လာအသုံးခ်သူ အေျမာက္အျမားရွိခဲ့ၿပီး ေထာက္ခံအားေပးမႈမ်ားလည္း ရရွိခဲ့ပါသည္။ ထုိ႔ျပင္ ျပင္သစ္၊
စပိန္၊ အာရဗီႏွင့္ ျမန္မာဘာသာသုိ႔ အသီးသီးျပန္ဆုိ၍ IDEA ၏ ဝဘ္ဆုိဒ္တြင္ ေဖာ္ျပျခင္း၊ စီဒီရြမ္ျဖင့္ ျဖန္႔
ေဝျခင္းတုိ႔ ျပဳလုပ္ခဲ့ပါသည္။
ပထမအႀကိမ္ ထုတေ
္ ဝခဲသ
့ ည့္ အခ်ိနမ
္ စ
ွ ၍ ေအာင္ျမင္မမ
ႈ ်ား ရရွခ
ိ ေ
့ဲ သာ္လည္း ဤမွ်ႏွင့္ ရပ္တန္မ
႔ ေနဘဲ
ေရြးေကာက္ပဲြ ဒီဇင
ုိ း္ မ်ားအား ဆက္လက္၍ ျပဳျပင္ဆန္းသစ္မမ
ႈ ်ား၊ တုးိ တက္မမ
ႈ ်ား ျဖစ္ေပၚေစခဲပ
့ ါသည္။
ႏိင
ု င
္ ံ အေတာ္မ်ားမ်ားတြငလ
္ ည္း ၎တု၏
႔ိ စနစ္မ်ားကုိ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲခၿ့ဲ ပီး ယင္းေျပာင္းလဲမျႈ ဖစ္စဥ္မ်ားမွ
သင္ခန္းစာ
အေျမာက္အမ်ားရရွခ
ိ ပ
့ဲ ါသည္။ အထူးအားျဖင့္ ဒီမက
ို ေရစီစနစ္မ်ားကုိ
ႏိင
ု င
္ မ
ံ ်ား၌
ေရြးေကာက္ပစ
ဲြ နစ္မ်ားႏွင့္
ပုက
ိ ်ယ္ျပန္သ
႔ ည့္
ဒီမက
ို ရက္တစ္
ပါတီစနစ္မ်ား၏
အဖြ႕ဲ အစည္းမ်ား၏
ဆက္ႏယ
ြ ေ
္ နမႈကို
စတင္က်င္သ
့ းံု စ
ပုမ
ိ သ
ို ရ
ိ လ
ိွ ာၿပီးလွ်င္
မူေဘာင္မ်ားကုလ
ိ ည္း
ပု၍
ိ နားလည္
သေဘာေပါက္ခပ
့ဲ ါသည္။ ႀကဳိတင္၍ ရွငး္ လင္းစြာ ဝန္ခမ
ံ ျႈ ပဳရလွ်င္ ေရြးေကာက္ပစ
ဲြ နစ္ ေျပာင္းလဲျခင္းသည္
နည္းပညာကုိ သိနားလည္ရမ
ံု ်ွ မဟုတဘ
္ ဲ ျပည္သမ
ူ ်ား ကုယ
ိ တ
္ င
ို ပ
္ ါဝင္သည့္ အေခ်အတင္ ေဆြးေႏြးမႈမ်ား၊
အမ်ားသေဘာဆႏၵကို အေလးထား တည္ေဆာက္ေပးျခင္းမ်ား ပါဝင္သည့္ ႏုင
ိ င
္ ေ
ံ ရးျဖစ္စဥ္တစ္ခု
ျဖစ္ပါသည္။ ေရြးေကာက္ပစ
ဲြ နစ္ ဒီဇင
ို း္ ဟူသည္ ပဋိပကၡမ်ား ေျဖရွငး္ ရာတြင္ အလြနအ
္ ေရးပါသည္အ
့ ရာ
တစ္ချု ဖစ္ၿပီး စဥ္ဆက္မျပတ္ ခုင
ိ မ
္ ာဖြ႕ံ ျဖဳိးေနသည့္ ဒီမက
ို ေရစီ အေျခခံအတ
ု ျ္ မစ္အား အခုင
ိ အ
္ မာ
ခ်မွတႏ
္ င
ုိ ရ
္ န္ အေထာက္အကူျပဳပါလိမမ
့္ ည္။
IDEA အေနျဖင့္ ယခုကဲ့သုိ႔ ႏုိင္ငံတကာ IDEA လက္စြဲစာအုပ္အသစ္ကုိ အဖြဲ႕တည္ေထာင္ျခင္း ၁၀
ႏွစ္ျပည့္
ႏွွစ္ပါတ္လည္
အထိမ္းအမွတ္အျဖစ္
ထုတ္ေဝျဖန္႕ခ်ီလုိက္ပါသည္။
ဤစာအုပ္သစ္တြင္
III
အေၾကာင္းအရာမ်ားကုိ ေခတ္ႏွင့္အညီ မြမ္းမံထားပါသည္။ ထုိ႔ျပင္ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲျခင္း
ႏွင့္ ပတ္သက္သည့္ အေႀကာင္းအရာသစ္မ်ား၊ ေလ့လာမႈအသစ္မ်ားႏွင့္ ကုိယ္စားျပဳမႈ အရည္အေသြး၊
ပဋိပကၡမ်ားေျဖရွင္းၿပီး ေနာက္ဆက္တြဲအေျခအေနမ်ားႏွင့္ တုိက္ရုိက္ဒီမုိကေရစီ လုပ္နည္းလုပ္ဟန္မ်ားကုိ
အသုံးျပဳျခင္းတုိ႔ ပါဝင္သည္။ ထုိ႔ျပင္ ကမာၻအႏွံ႔အသုံးျပဳေနသည့္ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္အား ေျမပုံမ်ား၊
အခ်ပ္ပုိမ်ားႏွင့္ စာရင္းဇယားမ်ားျပဳလုပ္၍ ျပန္လည္သုံးသပ္ျပထားပါသည္။ ဤစာအုပ္သည္ ဒီမုိကေရစီ
တည္ေဆာက္ေရးျဖစ္စဥ္အတြက္ တက္ႂကြပါဝင္သူမ်ားအား အကူအညီေပးႏိုင္မည့္ အသုံးတည့္သည့္
အရာတစ္ခု ျဖစ္လိမ့္ဟု ကြ်ႏု္ပ္တုိ႔အေနျဖင့္ေမွ်ာ္လင့္ပါသည္။ ဤစာအုပ္၏ အယူအဆ သုံးသပ္ခ်က္မ်ား
ႏွင့္ ပတ္သက္၍ ေဝဖန္အႀကံျပဳခ်က္မ်ားကုိလည္း ဖိတ္ေခၚအပ္ပါသည္။
ကာရင္ေဖာ့ဂ္
အေထြေထြအတြင္းေရးမွဴးခ်ဳပ္
ႏုိင္ငံတကာ IDEA အဖြဲ႕။
IV
မာတိကာ
ဥေယ်ာဇဥ္ ......................................................................................................................I
နိဒါန္း
................................................................................................................................................................III
အတုိေကာက္စာလုံးမ်ားႏွင့္ အက်ဥ္းခ်ဳံးေဖာ္ျပခ်က္မ်ား....................................................................................IX
၁။ ျခံဳငုံသုံးသပ္ခ်က္
မိတ္ဆက္
............................................................................................................. ၁
ဤစာအုပ္အားအသုံးျပဳပုံ ................................................................................................... ၄
ေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ပုံစနစ္ ဆုိသည္မွာ ............................................................................ ၇
ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္မ်ား၏ အေရးပါမႈ ..................................................................................... ၈
ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္မ်ားႏွင့္ ပါတီစနစ္မ်ား ................................................................... ၈
ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္မ်ားႏွင့္ ပဋိပကၡေျဖရွင္းမႈ ............................................................... ၉
စိတ္ပုိင္းဆုိင္ရာ ႏွင့္ ရုပ္ပုိင္းဆုိင္ရာအက်ိဳးသက္ေရာက္မႈ ............................................... ၉
အေၾကာင္းအရာ၏အေရးပါမႈ ............................................................................... ၁၀
ပုိ၍က်ယ္ျပန္႔သည့္ ဒီမုိကရက္တစ္မူေဘာင္ ............................................................. ၁၁
ပုံစံေရးဆြဲရာတြင္ စံထားသင့္သည့္အခ်က္မ်ား ....................................................................... ၁၃
ကုိယ္စားျပဳမႈရွိေစျခင္း ........................................................................................ ၁၄
အဓိပၸါယ္ျပည့္ဝၿပီး မဲေပးရလြယ္ကူေသာ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ဳိးဖန္တီးျခင္း............................. ၁၅
သင့္ျမတ္ေရးသုိ႔ဦးတည္သည့္ မက္လုံးမ်ားေပးျခင္း .................................................... ၁၆
တည္ၿငိမ္ၿပီးစြမ္းရည္ရွိေသာ အစုိးရတစ္ရပ္ဖြဲ႕စည္းျခင္း ............................................... ၁၆
အုပ္ခ်ဳပ္သူအစုိးရကုိ တာဝန္ခံမႈရွိေစျခင္း ................................................................ ၁၈
တစ္သီးပုဂၢလ ကုိယ္စားလွယ္မ်ားကုိ တာဝန္ခံေစျခင္း ............................................... ၁၈
ႏိုင္ငံေရးပါတီမ်ားကုိအားေပးျခင္း ......................................................................... ၁၉
လႊတ္ေတာ္တြင္အတိုက္အခံမ်ားႏွင့္ေစာင့္ၾကည့္ေရး အင္အားစုမ်ားအား တုိးတက္ေစျခင္း .... ၁၉
ေရြးေကာက္ပြဲျဖစ္စဥ္အားစဥ္ဆက္မျပတ္တည္တံ့ေစျခင္း ............................................ ၂၀
ႏိုင္ငံတကာစံသတ္မွတ္ခ်က္အဆင့္မ်ား’အားထည့္သြင္းစဥ္းစားျခင္း ............................... ၂၁
နိဂုံး ........................................................................................................... ၂၂
ေျပာင္းလဲျခင္းျဖစ္စဥ္ ...................................................................................................... ၂၂
မည္သူကေရးဆြဲမည္နည္း................................................................................... ၂၃
ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရးႏွင့္ ျပင္ဆင္ျဖည့္စြက္ေရး လုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ားကား
အဘယ္နည္း။ ................................................................................................. ၂၉
အေခ်အတင္ေဆြးေႏြးျခင္း၊ အခ်ီအခ်ေျပာဆုိျခင္းအတြက္အၾကံဉာဏ္ ............................ ၃၂
အေကာင္အထည္ေဖာ္ေရးအတြက္အၾကံဉာဏ္ ......................................................... ၃၃
ေျပာင္းလဲမႈ၏အက်ဳိးသက္ေရာက္မႈကုိ အကဲျဖတ္ျခင္း ................................................ ၃၃
ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲျခင္းဆုိင္ရာ လက္တေလာနည္းလမ္းမ်ား..................... ၃၄
ပုံစံေရးဆြဲရာတြင္ပါဝင္သည့္ အစိတ္အပုိ္င္းမ်ား ..................................................................... ၃၆
၂။ ေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ပုံစနစ္မ်ား ................................................................................ ၃၉
ဗဟု/အမ်ားစု ကုိယ္စားျပဳစနစ္မ်ား (Plurality/Majority Systems) ............................................ ၄၁
အခ်ဳိးက်ကုိယ္စားျပဳစနစ္မ်ား (Proportional Representation Systems) ................................... ၄၁
V
စနစ္ေရာမ်ား (Mixed Systems) ....................................................................................... ၄၂
အျခားေသာစနစ္မ်ား (Other Systems) ............................................................................. ၄၂
ရယူခဲ့ေသာ သတင္းအရင္းအျမစ္မ်ား ................................................................................. ၄၄
၃။ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္မ်ားႏွင့္ ယင္းတုိ႔၏အက်ဳိးဆက္မ်ား
၄၉
ဗဟု/အမ်ားစုကုိယ္စားျပဳစနစ္မ်ား (Plurality/Majority Systems)........................................ ၄၉
ဗဟု/အမ်ားစု ကုိယ္စားျပဳစနစ္မ်ားဆုိသည္မွာ .......................................................... ၄၉
အႏုိင္ရသူ အကုန္ယူစနစ္ (First Past The Post)..................................................... ၄၉
ကုိယ္စားလွယ္ဗဟုိျပဳ ဗဟု/အမ်ားစု စနစ္ (Block Vote) ............................................ ၆၃
ပါတီဗဟုိျပဳ ဗဟုိျပဳ/အမ်ားစု စနစ္ (Party Block Vote) .............................................. ၆၈
ႀကိဳက္ႏွစ္သက္မႈဦးစားေပး ဗဟု/အမ်ား စုစနစ္ (Alternative Vote) .............................. ၆၉
ႏွစ္ေက်ာ့ျပန္စနစ္ (Two – Rround System) .......................................................... ၇၇
အခ်ဳိးက်ကုိယ္စားျပဳစနစ္မ်ား (Proportional Representation Systems).............................. ၈၇
အခ်ိဳးက်ကုိ္ယ္စားျပဳစနစ္ဆုိသည္မွာ...................................................................... ၈၇
စာရင္းလုိက္အခ်ဳိးက်ကုိယ္စားျပဳစနစ္ (List Proportional Representation) .................. ၉၁
လႊဲေျပာင္း၍ရေသာတစ္မဲတည္းေပးစနစ္ (Single Transferable Vote) ........................ ၁၀၉
အခ်ဳိးက်ကုိယ္စားျပဳစနစ္ႏွင့္ ဆက္စပ္ေသာအေၾကာင္းအရာမ်ား................................. ၁၁၉
မဲဆႏၵနယ္ပမာဏ (District Magnitude)
၁၁၉
ေထာက္ခံမဲအနိမ့္ဆုံးအဆင့္သတ္မွတ္ခ်က္ (Threshold)
၁၂၈
စာရင္းဖြင့္၊ စာရင္းပိတ္ႏွင့္ အလြတ္စာရင္းမ်ား (Open၊ Closed and Free Lists) ၁၂၉
သီးျခားေဆာင္ရြက္၍အက်ဳိးတူပူးေပါင္းျခင္း (Apparentement)
၁၄၀
စနစ္ေရာမ်ား (Mixed Systems) ................................................................................ ၁၄၁
ေရာေႏွာထားေသာ ကုိယ္စားလွယ္အခ်ိဳးက်စနစ္ (Mixed Member Proportional) ......... ၁၄၁
ပူးတြဲစင္ၿပဳိင္စနစ္မ်ား (Parallel Systems) ............................................................ ၁၆၂
အျခားေသာစနစ္မ်ား (Other Systems) ...................................................................... ၁၇၆
လႊဲေျပာင္း၍မရေသာ တစ္မဲတည္းေပးစနစ္ (Single Non-transferable Vote) ............... ၁၇၆
ကန္႔သတ္ထားေသာဆႏၵမဲေပးစနစ္ (Limited Vote)................................................ ၁၈၄
အပုိင္းကိန္းပုံစံျဖင့္ ဦးစားေပးမႈကုိ တြက္ခ်က္ယူေသာ မဲေပးစနစ္ (Borda Count) ........... ၁၈၄
ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္အလႊာမ်ားႏွင့္ မ်ိဳးစပ္စနစ္မ်ား
၁၈၅
ကုိယ္စားျပဳျခင္းႏွင့္ပတ္သက္၍စဥ္းစားဖြယ္ရာမ်ား ........................................................... ၁၈၉
အမ်ိဳးသမီးမ်ား၏ ကုိယ္စားျပဳမႈ........................................................................... ၁၈၉
လူနည္းစုမ်ား၏ ကုိယ္စားျပဳမႈ ............................................................................ ၁၉၁
အသုိက္အဝန္းတူဘုံအုပ္စုမ်ား၏ကုိယ္စားျပဳမႈ ........................................................ ၁၉၃
ေရြးေကာက္ပြဲမ်ားအား အခ်ိန္ကာလသတ္မွတ္ျခင္း ................................................ ၁၉၄
အေဝးေရာက္မဲေပးစနစ္ ................................................................................... ၁၉၅
လာေရာက္မဲေပးသူမ်ားအေရး............................................................................ ၁၉၆
...............
ပဋိပကၡေနာက္ပိုင္းကာလႏွင့္ အသြင္ကူးေျပာင္းေရးကာလ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္မ်ားႏွင့္
ဆက္ႏြယ္ေနေသာ ျဖည့္စြက္ အေၾကာင္းအရာမ်ား .......................................................... ၁၉၇
VI
၄။ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္မ်ား၊ ျပ႒ာန္းခ်က္ဆုိင္ရာ ေဘာင္ကန္႔သတ္ခ်က္မ်ားႏွင့္ အုပ္ခ်ဳပ္ပုံ
၂၀၁
သမၼတတစ္ဦးေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ျခင္း......................................................................... ၂၀၂
ပထမရသူ အႏုိ္င္အကုန္ယူစနစ္ (First Past The Post) ........................................... ၂၀၃
ႏွစ္ေက်ာ့ျပန္စနစ္ (Two-Round System) ............................................................ ၂၀၅
ႀကိဳက္ႏွစ္သက္မႈဦးစားေပး ဆႏၵမဲေပးစနစ္ (Preferential Voting) .............................. ၂၀၈
ျဖန္႔က်က္ေရးလုိအပ္ခ်က္မ်ား (Distribution Repuirements) ................................... ၂၁၀
အထက္လႊတ္ေတာ္ကုိေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ျခင္း .............................................................. ၂၁၁
အုပ္ခ်ဳပ္ပုံ အလႊာအဆင့္ဆင့္ .......................................................................................... ၂၁၃
ႏုိင္ငံေတာ္အထက္ရွိအဖြဲ႕အစည္းမ်ားကုိေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ျခင္း ........................................ ၂၁၃
ျပည္ေထာင္စုအဆင့္ သုိ႔မဟုတ္ ျပည္နယ္အဆင့္လႊတ္ေတာ္မ်ားေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ျခင္းႏွင့္ ..........
ကိုယ္ပုိင္ တရားစီရင္ခြင့္မ်ား ........................................................................................... ၂၂၁
ေဒသႏၱရအာဏာပိုင္အဖြဲ႕အစည္းမ်ားေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ျခင္း ........................................... ၂၂၁
ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္မ်ားႏွင့္ ႏိုင္ငံေရးပါတီမ်ား ....................................................................... ၂၂၉
တုိက္ရိုက္ဒီမုိကေရစီလုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ား ......................................................................... ၂၃၁
၅။ကုန္က်စရိတ္ႏွင့္စီမံအုပ္ခ်ဳပ္ေရးဆုိင္ရာအက်ဳိးသက္ေရာက္ေနမႈမ်ား ..............၂၃၃
၆။ ေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္စနစ္ ပုံစံေရးဆြဲသူမ်ားအတြက္အၾကံျပဳခ်က္ ............၂၄၁
ဇယားႏွင့္ရုပ္ပုံမ်ား
ဇယား ၁ - မၾကာမီအတြင္းျဖစ္ေပၚခဲ့ေသာ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ေျပာင္းလဲမႈမ်ား ................... ၃၅
ဇယား ၂- ႏုိင္ငံေတာ္အဆင့္လႊတ္ေတာ္မ်ားအတြက္ ေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ပုံ ...................
စနစ္မ်ား ............................................................................................ ၄၃
ဇယား ၃ - အမ်ိဳးသားလႊတ္ေတာ္အသီးသီးရွိ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္မ်ား၏
ျဖန္႔က်က္ တည္ရွိမႈ ............................................................................. ၄၅
ဇယား ၄ - MMP စနစ္က်င့္သုံးသည့္ႏုိင္ငံမ်ား ......................................................... ၁၄၂
ဇယား ၅ - ပူးတြဲစင္ၿပိဳင္စနစ္က်င့္သုံးသည့္ႏုိင္ငံမ်ား ................................................. ၁၇၅
ဇယား ၆ - အခ်ိဳးက်ကုိယ္စားျပဳစနစ္၏ မူကြဲမ်ား ..................................................... ၁၈၅
ဇယား ၇ - အဓိကေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ ၅ ခု ႏွင့္ ၎တုိ႔၏
အားသာခ်က္၊ အားနည္းခ်က္မ်ား ...................................................၁၈၇-၁၈၉
ဇယား ၈ - ေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ပုံစနစ္ ၁၂ ခု၏ ကုန္က်စရိတ္ႏွင့္ စီမံအုပ္ခ်ဳပ္ေရး
သက္ေရာက္မႈ အလားအလာမ်ား ......................................................... ၂၃၇
ပုံ - ၁ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္၏ မ်ိဳးႏြယ္မ်ား ................................................................. ၄၀
ပုံ - ၂ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္မ်ိဳးႏြယ္မ်ားႏွင့္ ႏုိင္ငံမ်ား၏အေရအတြက္ ................................ ၄၆
ျဖစ္ရပ္ေလ့လာမႈမ်ား
ၿဗိတသ
ိ ွ် ကုိလံဘီယာ...................................................................................................... ၂၅
VII
အိႏၵိယ........................................................................................................................ ၅၅
ပါလက္စတုိင္း .............................................................................................................. ၆၅
ပါပူဝါ နယူးဂီနီ .............................................................................................................. ၇၃
ကာဂ်စၥတန္ ................................................................................................................. ၈၁
ေတာင္အာဖရိက ........................................................................................................... ၉၅
အင္ဒိုနီးရွား ................................................................................................................ ၁၀၁
အုိင္ယာလန္ျပည္သူ႔ သမၼတႏုိင္ငံ..................................................................................... ၁၁၁
ခ်ီလီ ........................................................................................................................ ၁၂၀
ဘရာဇီး .................................................................................................................... ၁၃၃
လီေဆာ္သုိ ................................................................................................................ ၁၄၃
မကၠဆီကုိ .................................................................................................................. ၁၅၀
နယူးဇီလန္ ................................................................................................................ ၁၅၆
ထုိင္းႏုိင္ငံ .................................................................................................................. ၁၆၄
ဆီနီေဂါ ........................................
နုိင္ငံတကာ IDEA လက္စြဲစာအုပ္သစ္
ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ ဒီဇုိင္း
နုိင္ငံတကာ IDEA လက္စြဲစာအုပ္သစ္
အင္ဒရူး ေရးႏုိးလ္စ္
ဘင္ရယ္လီ
အင္ဒရူး အဲလစ္
ပါဝင္ေရးသားသူမ်ား
ဂ်ဳိ႕စ္အန္တုိနီယုိခ်ီဘတ္
ကာရင္ေကာက္စ္
ဒြန္းလီရွန္
ေဂ်ာ္ဂန္အာ့ခ္လစ္
မုိက္ကယ္လ္ ေဂၚလဂၢါ
အဲလင္ဟစ္ကင္
ကားလုိ႕စ္ဟင္ႏ်ဴးစ္
ယူဂ်င္း ဟက္စကီး
စတီးနာ လာစရြတ္
ဗီေဂ်း ပတၱီဒါ
နီဂယ္လ္ အက္စ္ ေရာဘတ္
ရစ္ခ်က္ ဗင္းဂေရာ့ဖ္
ဂ်တ္ဖရီ ေအဝယ္လ္ဒြန္
လက္စြဲစာစဥ္မ်ား
ႏိုင္ငံတကာ
IDEA
အဖြဲ႕အစည္းမွ
ထုတ္ေဝသည့္
လက္စြဲစာစဥ္မ်ား၌
ဒီမုိကရက္တစ္
အဖြဲ႕အစည္းမ်ား၊ လုပ္ငန္းစဥ္ မ်ားႏွင့္ ပတ္သက္သည့္ အယူအဆႏွင့္ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ား၊
ႏႈိင္းယွဥ္ ေလ့လာမႈမ်ားကုိ ရွာေဖြတင္ျပေလ့ရွိပါသည္။ မူလအားျဖင့္ ယင္းလက္စြဲစာစဥ္မ်ားကုိ
မူဝါဒ
ခ်မွတ္သူမ်ား၊
ႏိုင္ငံေရးသမားမ်ား၊
အရပ္ဘက္
လူ႔အဖြဲ႕အစည္းမ်ားတြင္
ပါဝင္လႈပ္ရွားသူမ်ားႏွင့္ သက္ဆုိင္ရာနယ္ပယ္တြင္ လက္ေတြ႔က်င့္သုံး ေဆာင္ရြက္သူမ်ားအတြက္
ရည္ရြယ္ပါသည္။ သုိ႔ေသာ္
ယင္းစာစဥ္မ်ားသည္ ပညာသင္ၾကားေရး နယ္ပယ္ႏွင့္ ဒီမုိကေရစီ
အေရး ကူညီေပးေနသည့္ အဖြဲ႕အစည္းမ်ားႏွင့္ အျခား အဖြဲ႕အစည္းမ်ားအတြက္ပါ အက်ဳိးရွိေစ
ပါလိမ့္မည္။
ႏိုင္ငံတကာ IDEA အဖြဲ႕၏ စာစဥ္မ်ားသည္ သီးသန္႔ႏုိင္ငံ့ အက်ဳိးစီးပြား(သုိ႔) ႏိုင္ငံေရးအက်ဳိး
စီးပြားတုိ႔ေပၚတြင္ မွီခုိေန ျခင္းမရွိပါ။ ဤစာစဥ္တြင္ ေဖာ္ျပထားသည့္ ထင္ျမင္ယူဆခ်က္မ်ားသည္
ႏိုင္ငံတကာ IDEA အဖြဲ႕၏အယူအဆမ်ားကုိ ေသာ္လည္းေကာင္း (သုိ႔) IDEA ေကာင္စီဝင္မ်ား
(သုိ႔) ဘုတ္အဖြဲ႕ဝင္မ်ား၏ အယူအဆမ်ားကုိေသာ္လည္းေကာင္း၊ အၾကြင္းမဲ့ကုိယ္စားျပဳသည္ဟု
မဆုိႏုိင္ပါ။ ဤစာစဥ္တြင္ ေဖာ္ျပထားသည့္ လမ္းစဥ္ေျမပုံသည္ အဖြဲ႕အစည္းအေနျဖင့္ မည္သည့္
တုိင္းျပည္ေဒသအသီးသီး၏ တရားေရးအေျခအေနကုိ အဆုံးအျဖတ္ေပးရန္ မဟုတ္သည့္အျပင္
ဂုဏ္ေဖာ္ ခ်ီးက်ဴးရန္လည္း မဟုတ္ပါ။ ထုိ႔ျပင္ မည္သည့္တုိင္းျပည္ေဒသအသီးသီး၏ ပုံစံ
အရြယ္အစား ႏွင့္ တည္ရွိမႈကမွ် ဤအဖြဲ႕ အစည္း၏ ႏိုင္ငံေရးအယူအဆကုိ ထင္ဟပ္ေစလိမ့္မည္
မဟုတ္ပါ။ အေၾကာင္းအရာ ရွင္းလင္းျပတ္သားမႈရွိရန္အတြက္သာ အဆုိပါ လမ္းစဥ္ေျမပုံကုိ
ထည့္သြင္းရျခင္း ျဖစ္ေပသည္။
© ဒီမုိကေရစီႏွင့္ ေရြးေကာက္ပြဲ အကူအညီေပးေရး ႏုိင္ငံတကာအဖြဲ႕အစည္း (၂၀၀၅)
ထပ္မံပုံႏွိပ္ထုတ္ေဝသည့္ ခုႏွစ္ ၂၀၀၈
ဤလက္စဲြစာအုပ္သည္ ဒီမုိကေရစီႏွင့္ ေရြးေကာက္ပြဲ အကူအညီေပးေရး ႏုိင္ငံတကာအဖြဲ႕အစည္း
(International IDEA) မွ ၂၀၀၈-ခုႏွစ္တြင္ အဂၤလိပ္ဘာသာျဖင့္ ဒုတိယအၾကိမ္ ျပန္လည္
ထုတ္ေ၀ေသာ “ေရြးေကာက္ပဲြစံနစ္ဒီဇိုင္း - ႏိုင္ငံတကာ IDEA လက္စဲြစာအုပ္သစ္” အား တိုက္ရိုက္
ျမန္မာျပန္ဆိုထားျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ဤစာအုပ္အား ဘာသာျပန္ဆိုရာတြင္ International IDEA
(ျမန္မာ) မွ အတတ္ႏိုင္ဆံုး မူရင္းအဓိပၸါယ္ မထိခိုက္ေစရန္ အားထုတ္ ၾကိဳးပမ္းထားပါသည္။
သို႔ေသာ္ ဘာသာျပန္ဆိုမႈတြင္ ကဲြလဲြခ်ိဳ႕ယြင္းခ်က္ တစ္စံုတစ္ရာရိွခဲ့ပါက မူရင္း အဂၤလိပ္ဘာသာ
ျဖင့္ ထုတ္ေ၀ထားေသာ စာအုပ္တြင္ ေဖာ္ျပထားခ်က္မ်ားကိုသာ ကိုးကားရန္ ျဖစ္ပါသည္။
စာဖတ္သူအေနျဖင့္
ဤဘာသာျပန္ဆိုမႈ၏
အရည္ေသြး
ႏွင့္
တိက်မႈတို႔အေပၚတြင္
အၾကံျပဳခ်က္ တစ္စံုတစ္ရာရိွခဲ့ပါက ေဖာ္ျပပါအီးေမးလ္လိပ္စာ သို႔
ေပးပို႔မည္ဆိုပါလွ်င္ ကၽြန္ေတာ္တို႔ International IDEA မွ ၀မ္းေျမာက္၀မ္းသာ ၾကိဳဆိုပါသည္။
ဤစာစဥ္ အားလုံးကုိေသာ္လည္းေကာင္း တစ္စိတ္တစ္ပုိင္းေသာ္လည္းေကာင္း၊
ဘာသာျပန္ဆုိရန္ (သုိ႔) ကူးယူရန္ ခြင့္ျပဳခ်က္ေတာင္းခံလုိပါက ေအာက္ပါလိပ္စာအတုိင္း
ေတာင္းခံႏိုင္ပါသည္။
သတင္းအခ်က္အလက္ဌာန၊ ႏိုင္ငံတကာ IDEA အဖြဲ႕ ။ SE-10334 စေကာ့ဟုမ္းၿမိဳ႕၊ ဆီြဒင္။
ႏိုင္ငံတကာ IDEA အဖြဲ႕အေနျဖင့္ ၎တုိ႔ႀကိဳးပမ္းအားထုတ္မႈျဖစ္သည့္ ဤစာစဥ္ျပန္႔ပြားေရးကုိ
လုိလားသည့္အျပင္ ယင္းစာစဥ္အား ပြားယူရန္ ခြင့္ျပဳခ်က္ေတာင္းခံလာပါကလည္း
အေဆာတလ်င ္ တုံ႔ျပန္မႈေပးသြားမည္ ျဖစ္သည္။
ဂရပ္ဖစ္ဒီဇုိင္း - မန္းဂတ္စ္ အက္မာ
မ်က္ႏွာဖုံးပန္းခ်ီ - ပရက္ဆင္ ဘစ္လ္၊
ပုံႏွိပ္ထုတ္ေဝသူ - သြန္းနဒီ ပံုႏွိပ္တိုက္
ႏိုင္ငံတကာစာစဥ္အမွတ္ - ၉၇၈-၉၁-၈၇၇၂၉-၀၀-၃
ဥေယ်ာဇဥ္
အျပည္ျပည္ဆုိင္ရာ လူ႔အခြင့္အေရး ေၾကညာစာတမ္းတြင္ “လူတုိင္းသည္ ၎ေနထုိင္ရာ တိုင္းျပည္၏
အုပ္ခ်ဳပ္ေရးက႑တြင္ တုိက္ရုိက္ေသာ္လည္းေကာင္း၊ သုိ႔မဟုတ္ ေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ထားသည့္
ကုိယ္စားလွယ္မ်ားမွတဆင့္ေသာ္လည္းေကာင္း ပါဝင္ေဆာင္ရြက္ခြင့္ ရွိပါသည္” ဟု ေဖာ္ျပထားသည္။
ထုိ႔ေၾကာင့္
ကမာၻ႔ကုလသမဂၢမွ
၎တည္ေထာင္ခ်ိန္
၁၉၄၅
ခုႏွစ္မွ
စတင္၍
ေရြးေကာက္ပြဲ
အကူအညီေပးေရးက႑တြင္ အစဥ္တစုိက္ ကူညီ ေဆာင္ရြက္ေပးခဲ့ၿပီး ဒီမုိကေရစီ စည္းမ်ဥ္းမ်ားႏွင့္
ႏိုင္ငံေရး ရပုိင္ခြင့္မ်ား အေျခခိုင္မာ တုိးတက္ေစရန္အတြက္ ႀကဳိးပမ္းေပးခဲ့ပါသည္။ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ားႏွင့္
ပတ္သက္၍ ကုလသမဂၢ၏ ေဆာင္ရြက္မႈမ်ားသည္ အမ်ားအားျဖင့္ ၿငိမ္းခ်မ္းမႈ ထိန္းသိမ္းေရးႏွင့္
ၿငိမ္းခ်မ္းမႈ တည္ေဆာက္ေရး ဟူေသာ ယေန႔ေခတ္ ထြန္းကားက်ယ္ျပန္႔ေနသည့္ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားႏွင့္
အမ်ားဆုံး ဆက္ႏြယ္မႈရွိခဲ့ၿပီး သာဓကအားျဖင့္ ကေမာၻဒီးယား၊ အယ္လ္ဆာဗေဒါ၊ မြန္ဇမ္ဘစ္ခ္စသည့္
ႏိုင္ငံမ်ားအျပင္ မႀကာမီက ကူညီေပးခဲ့ေသာ အာဖဂၢန္နစၥတန္ႏိုင္ငံႏွင့္ အီရတ္ႏိုင္ငံတုိ႔ကုိ ၾကည့္နိုင္ပါသည္။
သုိ႔ေသာ္ အဆုိပါ ႀကဳိးပမ္းခ်က္မ်ားသည္ လက္ရွိႏိုင္ငံေပါင္း ၅၀ ေက်ာ္၏ ေရြးေကာက္ပြဲ ျဖစ္စဥ္မ်ားတြင္
ေရြးေကာက္ပြဲ အကူအညီေပးေရး ေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ား လုပ္ကုိင္ေနေသာ ကုလသမဂၢ၏ ထင္သာျမင္သာ
အရွိဆုံး အပုိင္းမွ်သာ ျဖစ္သည္။
ယင္းေရြးေကာက္ပြဲ ျဖစ္စဥ္မ်ားတြင္ အင္မတန္ အေရးတႀကီး လုိအပ္သည့္အရာမွာ ေရြးေကာက္ပြဲ
စနစ္တစ္ခု၏ ဒီဇုိင္းပုံစံျဖစ္သည္။ ယင္းကုိ ပုိမုိက်ယ္ျပန္႔သည့္ အေၾကာင္းအရာမ်ားျဖစ္သည့္ ဖြဲ႕စည္းပုံ
အေျခခံဥပေဒ ဒီဇုိင္း ႏွင့္ အဖြဲ႕အစည္း ဒီဇုိင္း ပုံစံမ်ားမွ သီးသန္႔ခြဲထုတ္စဥ္းစား၍ မျဖစ္ႏိုင္ပါ။ ထုိသုိ႔
ေရြးေကာက္ပြဲ စနစ္တစ္ခုအတြက္ ဒီဇုိင္းပုံစံ ေရးဆြဲျခင္းသည္ အျခားက်ယ္ျပန္႔သည့္ နယ္ပယ္မ်ား
ျဖစ္ေသာ ပဋိပကၡ စီမံေျဖရွင္းျခင္း၊ က်ား၊မေရးရာ တင္ျပေဆြးေႏြးျခင္း ႏွင့္ ႏိုင္ငံေရးပါတီ စနစ္မ်ား
ဖြံ႕ၿဖိဳးတုိးတက္ေရး ေဆာင္ရြက္ျခင္းစသည့္ အေရးကိစၥမ်ားနည္းတူ အေရးပါ အရာေရာက္သည္သာ
ျဖစ္သည္။ ထုိ႔ျပင္ ပီျပင္စြာ ေရးဆြဲအသုံးျပဳပါက ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ပုံစံသည္ ႏုိင္ငံေရးေျပာင္းလဲမႈကုိ
အရွိန္အဟုန္ ျမွင့္ေပးႏုိင္ျခင္း၊ ျပည္သူမ်ားပါဝင္လာမႈကုိ တြန္းအားေပးႏုိင္ျခင္းႏွင့္
ျပည္သူအမ်ား၏
လုိလား ေတာင့္တမႈမ်ားအား က်င္လည္စြာ ကိုင္တြယ္ေျဖရွင္းေပးႏိုင္သည့္ တရားဝင္ ကုိယ္စားလွယ္မ်ား
ထြက္ေပၚေစလာႏိုင္ျခင္းစသည့္ အက်ဳိးတရားမ်ား ရရွိေစႏိုင္ပါသည္။ အကယ္၍ ၿပီးစလြယ္ ေရးဆြဲ
ေဆာင္ရြက္ခဲ့လွ်င္မႈ
ဒီမုိကေရစီ
တုိးတက္မႈျဖစ္စဥ္ကုိ တိမ္းေခ်ာ္သြားေစႏိုင္သည့္အျပင္
ႏိုင္ငံေရး
တည္ၿငိမ္မႈကုိပါ ပ်က္ယြင္းသြားေစႏိုင္ပါသည္။
ထုိသို႔ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္၏ ျဖစ္စဥ္မ်ား ေအာင္ျမင္ဖုိ႔ဆုိလွ်င္ ႏိုင္ငံေရးသမားမ်ားႏွင့္ ေရြးေကာက္ပြဲ
စီမံအုပ္ခ်ဳပ္သူမ်ားအႀကား၊
ယင္းဒီမုိကရက္တစ္
အရပ္ဘက္
လူ႔အဖြဲ႕အစည္းမ်ား၊
ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရးလမ္းစဥ္ကုိ
ႏုိင္ငံေရး
က်င့္သုံးေနသည့္
ေဝဖန္သူမ်ားသာမက
ႏုိင္ငံအတြင္းရွိ
ႏိုင္ငံသား
အခ်င္းခ်င္းတုိ႔ အၾကား၌ အျပန္အလွန္ နားလည္မႈႏွင့္ ယုံၾကည္မႈမ်ား တည္ေဆာက္ရန္ လုိပါသည္။
ထုိ႔ျပင္ ေရြးေကာက္ပြဲ စနစ္မ်ားအား ပုံစံေရးဆြဲရာ၌ လတ္တေလာ အေျခအေနမ်ားႏွင့္ ကုိက္ညီမႈ
I
ရွိေစရန္အတြက္ သာမက အနာဂတ္တြင္ ေရြးေကာက္ပြဲ ရည္ရြယ္ခ်က္မ်ား ေျပာင္းလဲလာသည့္ ႏွင့္အမွ်
သေဘာထား ခံယူခ်က္ႏွင့္ လုပ္နည္းလုပ္ဟန္မ်ား ေျပာင္းလဲလာမည္ကုိ အဆင္ေျပေစႏုိင္ေစရန္
အတြက္ပါ ေရးဆြဲထားရပါမည္။ ဤသုိ႔ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ ေရးဆြဲမႈကုိ မူတည္၍ တည္ၿငိမ္ ခုိင္မာမႈရွိသည့္
ဒီမုိကေရစီစနစ္ ဖြံ႕ၿဖဳိးလာေစႏိုင္သကဲ့သုိ႔ ဒီမုိကေရစီခရီးစဥ္တြင္ အဓိက အတားအဆီး တစ္ခုလည္း
ျဖစ္ေနတတ္ပါသည္။
ဤလက္စြဲစာအုပ္သစ္ကုိ
ႏိုင္ငံတကာ
IDEA
အဖြဲ႕မွ
တာဝန္ယူ
ထုတ္ေဝလုိက္သည့္အတြက္
ကြ်န္ေတာ့္အေနျဖင့္ ဝမ္းေျမာက္ဝမ္းသာ ႀကိဳဆုိအပ္ပါသည္။ ဤစာအုပ္တြင္ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္မ်ားႏွင့္
၎၏ ေနာက္ဆက္တြဲ အေၾကာင္း အရာမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္သည့္ ရွုပ္ေထြးသည့္ အယူအဆမ်ားကုိ
နားလည္လြယ္သည့္ အေရးအသားျဖင့္ တင္ျပထားပါသည္။ ဒီမုိကေရစီ အသြင္ကူးေျပာင္းျခင္းႏွင့္
ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရး
ျဖစ္စဥ္အတြက္
အေရးပါသည့္
အေၾကာင္းအရာမ်ားႏွင့္
ပတ္သက္၍
လက္ေတြ႔အသုံးခ်ႏိုင္သည့္ နည္းလမ္းမ်ားကုိ ဤစာအုပ္တြင္ ေဖာ္ျပထားပါသည္။ အေရးအသား
ရွင္းလင္းျပတ္သား၍ ကမာၻ႔ေရးရာမ်ားကုိ အနီးစပ္ဆုံး တင္ျပထားႏိုင္ၿပီး တည္ၿငိမ္ ခုိင္မာသည့္ ဒီမုိကေရစီ
စနစ္မ်ား ဖြံ႕ၿဖဳိးတုိးတက္ေစေရး ႀကဳိးပမ္းမႈတြင္ အုတ္တစ္ခ်ပ္ သဲတစ္ပြင့္ ျဖစ္ေစႏုိင္ပါလိမ့္မည္။ ကမာၻအႏွံ႔
ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္မ်ား လက္ေတြ႔က်င့္သုံး ေဆာင္ရြက္ေနၾကသူမ်ား အလြယ္တကူ ဖတ္ရႈ ေလ့လာႏိုင္ရန္
အတြက္လည္း က်ယ္က်ယ္ ျပန္႔ျပန္႔ ထုတ္ေဝသြားသင့္ပါသည္။
ကာရီနာ ပါရယ္လီ
ၫႊန္ၾကားေရးမွဴး ၊ ကုလသမဂၢ ေရြးေကာက္ပြဲ အကူအညီေပးေရး ဌာနခြဲ ။
II
နိဒါန္း
ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္မ်ားအား အက်ယ္တဝင့္ စတင္ေလ့လာခဲ့သည့္ ေမာရစ္ဒ်ဴဗာဂါ မွစ၍ ေရတြက္ေသာ္
ယခုဆုိလွ်င္ ႏွစ္ေပါင္း ၅၀ တုိင္ခဲ့ၿပီ။ သုိ႔ေသာ္ တကယ့္ ႏုိင္ငံေရးေလာကတြင္မူ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ
ၾကာသည့္တုိင္ ယင္းေလ့လာမႈ၏ အက်ဳိးသက္ေရာက္မႈသည္္ အကန္႔အသတ္ျဖင့္သာ ရွိေနခဲ့ေလသည္။
ႏိုင္ငံေရး သိပၸံပညာရွင္မ်ားႏွင့္ ေရြးေကာက္ပြဲ မူေဘာင္ ေရးဆြဲသူမ်ားသည္ အမ်ားအားျဖင့္ အခ်င္းခ်င္း
ဆက္စပ္ေလ့ မရွိၾကဘဲ စစ္ေအးကာလ ကမာၻ႔ေဒသအသီးသီး၌ အဖြဲ႔အစည္းဆုိင္ရာ ေျပာင္းလဲမႈ နယ္ပယ္
တြင္လည္း ကန္႔သတ္မႈမ်ား ရွိေနခဲ့ေပသည္။
၁၉၉၀ ေနာက္ပုိင္း ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္မ်ားတြင္ ျပဳျပင္ဆန္းသစ္မႈမ်ား အုံႏွင့္က်င္းႏွင့္ ေပၚေပါက္ခဲ့ၿပီး
ဒီမုိကေရစီ ေပၚဦးစႏိုင္ငံမ်ားျဖစ္သည့္ အာဖရိက၊ အာရွ၊ အေရွ႕ဥေရာပ၊ လက္တင္အေမရိကႏွင့္ ယခင္
ဆုိဗီယက္ယူနီယံႏိုင္ငံ တုိ႔သည္ ၎တုိ႔၏ ႏိုင္ငံေရးႏွင့္ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္မ်ားအား ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲခဲ့ၾကၿပီး
ရႏိုင္သမွ် လုပ္ထုံးလုပ္နည္းႏွင့္ အေတြ႔အႀကဳံမ်ားအား ရွာေဖြစုေဆာင္းခဲ့ၾကသည္။ ဤသုိ႔ျဖင့္ သတင္း
အခ်က္အလက္ႏွင့္
ေရြးေကာက္ပြဲ
အကူအညီေပးေရးအတြက္
စတင္တည္ေထာင္ခဲ့သည့္
IDEA
အဖြဲ႔သည္ ၎တုိ႔စုေဆာင္းရရွိထားသည့္ အေတြ႔အႀကဳံမ်ားကုိ အေျခတည္ ၍ ၁၉၉၇ ခုႏွစ္တြင္ ႏိုင္ငံတကာ
IDEA အဖြဲ႕၏ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ ဒီဇုိင္းစာအုပ္ကုိ ထုတ္ေဝခဲ့ပါသည္။ ထုိအခ်ိန္မွစ၍ ယင္းစာအုပ္အား
ေလ့လာအသုံးခ်သူ အေျမာက္အျမားရွိခဲ့ၿပီး ေထာက္ခံအားေပးမႈမ်ားလည္း ရရွိခဲ့ပါသည္။ ထုိ႔ျပင္ ျပင္သစ္၊
စပိန္၊ အာရဗီႏွင့္ ျမန္မာဘာသာသုိ႔ အသီးသီးျပန္ဆုိ၍ IDEA ၏ ဝဘ္ဆုိဒ္တြင္ ေဖာ္ျပျခင္း၊ စီဒီရြမ္ျဖင့္ ျဖန္႔
ေဝျခင္းတုိ႔ ျပဳလုပ္ခဲ့ပါသည္။
ပထမအႀကိမ္ ထုတေ
္ ဝခဲသ
့ ည့္ အခ်ိနမ
္ စ
ွ ၍ ေအာင္ျမင္မမ
ႈ ်ား ရရွခ
ိ ေ
့ဲ သာ္လည္း ဤမွ်ႏွင့္ ရပ္တန္မ
႔ ေနဘဲ
ေရြးေကာက္ပဲြ ဒီဇင
ုိ း္ မ်ားအား ဆက္လက္၍ ျပဳျပင္ဆန္းသစ္မမ
ႈ ်ား၊ တုးိ တက္မမ
ႈ ်ား ျဖစ္ေပၚေစခဲပ
့ ါသည္။
ႏိင
ု င
္ ံ အေတာ္မ်ားမ်ားတြငလ
္ ည္း ၎တု၏
႔ိ စနစ္မ်ားကုိ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲခၿ့ဲ ပီး ယင္းေျပာင္းလဲမျႈ ဖစ္စဥ္မ်ားမွ
သင္ခန္းစာ
အေျမာက္အမ်ားရရွခ
ိ ပ
့ဲ ါသည္။ အထူးအားျဖင့္ ဒီမက
ို ေရစီစနစ္မ်ားကုိ
ႏိင
ု င
္ မ
ံ ်ား၌
ေရြးေကာက္ပစ
ဲြ နစ္မ်ားႏွင့္
ပုက
ိ ်ယ္ျပန္သ
႔ ည့္
ဒီမက
ို ရက္တစ္
ပါတီစနစ္မ်ား၏
အဖြ႕ဲ အစည္းမ်ား၏
ဆက္ႏယ
ြ ေ
္ နမႈကို
စတင္က်င္သ
့ းံု စ
ပုမ
ိ သ
ို ရ
ိ လ
ိွ ာၿပီးလွ်င္
မူေဘာင္မ်ားကုလ
ိ ည္း
ပု၍
ိ နားလည္
သေဘာေပါက္ခပ
့ဲ ါသည္။ ႀကဳိတင္၍ ရွငး္ လင္းစြာ ဝန္ခမ
ံ ျႈ ပဳရလွ်င္ ေရြးေကာက္ပစ
ဲြ နစ္ ေျပာင္းလဲျခင္းသည္
နည္းပညာကုိ သိနားလည္ရမ
ံု ်ွ မဟုတဘ
္ ဲ ျပည္သမ
ူ ်ား ကုယ
ိ တ
္ င
ို ပ
္ ါဝင္သည့္ အေခ်အတင္ ေဆြးေႏြးမႈမ်ား၊
အမ်ားသေဘာဆႏၵကို အေလးထား တည္ေဆာက္ေပးျခင္းမ်ား ပါဝင္သည့္ ႏုင
ိ င
္ ေ
ံ ရးျဖစ္စဥ္တစ္ခု
ျဖစ္ပါသည္။ ေရြးေကာက္ပစ
ဲြ နစ္ ဒီဇင
ို း္ ဟူသည္ ပဋိပကၡမ်ား ေျဖရွငး္ ရာတြင္ အလြနအ
္ ေရးပါသည္အ
့ ရာ
တစ္ချု ဖစ္ၿပီး စဥ္ဆက္မျပတ္ ခုင
ိ မ
္ ာဖြ႕ံ ျဖဳိးေနသည့္ ဒီမက
ို ေရစီ အေျခခံအတ
ု ျ္ မစ္အား အခုင
ိ အ
္ မာ
ခ်မွတႏ
္ င
ုိ ရ
္ န္ အေထာက္အကူျပဳပါလိမမ
့္ ည္။
IDEA အေနျဖင့္ ယခုကဲ့သုိ႔ ႏုိင္ငံတကာ IDEA လက္စြဲစာအုပ္အသစ္ကုိ အဖြဲ႕တည္ေထာင္ျခင္း ၁၀
ႏွစ္ျပည့္
ႏွွစ္ပါတ္လည္
အထိမ္းအမွတ္အျဖစ္
ထုတ္ေဝျဖန္႕ခ်ီလုိက္ပါသည္။
ဤစာအုပ္သစ္တြင္
III
အေၾကာင္းအရာမ်ားကုိ ေခတ္ႏွင့္အညီ မြမ္းမံထားပါသည္။ ထုိ႔ျပင္ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲျခင္း
ႏွင့္ ပတ္သက္သည့္ အေႀကာင္းအရာသစ္မ်ား၊ ေလ့လာမႈအသစ္မ်ားႏွင့္ ကုိယ္စားျပဳမႈ အရည္အေသြး၊
ပဋိပကၡမ်ားေျဖရွင္းၿပီး ေနာက္ဆက္တြဲအေျခအေနမ်ားႏွင့္ တုိက္ရုိက္ဒီမုိကေရစီ လုပ္နည္းလုပ္ဟန္မ်ားကုိ
အသုံးျပဳျခင္းတုိ႔ ပါဝင္သည္။ ထုိ႔ျပင္ ကမာၻအႏွံ႔အသုံးျပဳေနသည့္ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္အား ေျမပုံမ်ား၊
အခ်ပ္ပုိမ်ားႏွင့္ စာရင္းဇယားမ်ားျပဳလုပ္၍ ျပန္လည္သုံးသပ္ျပထားပါသည္။ ဤစာအုပ္သည္ ဒီမုိကေရစီ
တည္ေဆာက္ေရးျဖစ္စဥ္အတြက္ တက္ႂကြပါဝင္သူမ်ားအား အကူအညီေပးႏိုင္မည့္ အသုံးတည့္သည့္
အရာတစ္ခု ျဖစ္လိမ့္ဟု ကြ်ႏု္ပ္တုိ႔အေနျဖင့္ေမွ်ာ္လင့္ပါသည္။ ဤစာအုပ္၏ အယူအဆ သုံးသပ္ခ်က္မ်ား
ႏွင့္ ပတ္သက္၍ ေဝဖန္အႀကံျပဳခ်က္မ်ားကုိလည္း ဖိတ္ေခၚအပ္ပါသည္။
ကာရင္ေဖာ့ဂ္
အေထြေထြအတြင္းေရးမွဴးခ်ဳပ္
ႏုိင္ငံတကာ IDEA အဖြဲ႕။
IV
မာတိကာ
ဥေယ်ာဇဥ္ ......................................................................................................................I
နိဒါန္း
................................................................................................................................................................III
အတုိေကာက္စာလုံးမ်ားႏွင့္ အက်ဥ္းခ်ဳံးေဖာ္ျပခ်က္မ်ား....................................................................................IX
၁။ ျခံဳငုံသုံးသပ္ခ်က္
မိတ္ဆက္
............................................................................................................. ၁
ဤစာအုပ္အားအသုံးျပဳပုံ ................................................................................................... ၄
ေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ပုံစနစ္ ဆုိသည္မွာ ............................................................................ ၇
ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္မ်ား၏ အေရးပါမႈ ..................................................................................... ၈
ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္မ်ားႏွင့္ ပါတီစနစ္မ်ား ................................................................... ၈
ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္မ်ားႏွင့္ ပဋိပကၡေျဖရွင္းမႈ ............................................................... ၉
စိတ္ပုိင္းဆုိင္ရာ ႏွင့္ ရုပ္ပုိင္းဆုိင္ရာအက်ိဳးသက္ေရာက္မႈ ............................................... ၉
အေၾကာင္းအရာ၏အေရးပါမႈ ............................................................................... ၁၀
ပုိ၍က်ယ္ျပန္႔သည့္ ဒီမုိကရက္တစ္မူေဘာင္ ............................................................. ၁၁
ပုံစံေရးဆြဲရာတြင္ စံထားသင့္သည့္အခ်က္မ်ား ....................................................................... ၁၃
ကုိယ္စားျပဳမႈရွိေစျခင္း ........................................................................................ ၁၄
အဓိပၸါယ္ျပည့္ဝၿပီး မဲေပးရလြယ္ကူေသာ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ဳိးဖန္တီးျခင္း............................. ၁၅
သင့္ျမတ္ေရးသုိ႔ဦးတည္သည့္ မက္လုံးမ်ားေပးျခင္း .................................................... ၁၆
တည္ၿငိမ္ၿပီးစြမ္းရည္ရွိေသာ အစုိးရတစ္ရပ္ဖြဲ႕စည္းျခင္း ............................................... ၁၆
အုပ္ခ်ဳပ္သူအစုိးရကုိ တာဝန္ခံမႈရွိေစျခင္း ................................................................ ၁၈
တစ္သီးပုဂၢလ ကုိယ္စားလွယ္မ်ားကုိ တာဝန္ခံေစျခင္း ............................................... ၁၈
ႏိုင္ငံေရးပါတီမ်ားကုိအားေပးျခင္း ......................................................................... ၁၉
လႊတ္ေတာ္တြင္အတိုက္အခံမ်ားႏွင့္ေစာင့္ၾကည့္ေရး အင္အားစုမ်ားအား တုိးတက္ေစျခင္း .... ၁၉
ေရြးေကာက္ပြဲျဖစ္စဥ္အားစဥ္ဆက္မျပတ္တည္တံ့ေစျခင္း ............................................ ၂၀
ႏိုင္ငံတကာစံသတ္မွတ္ခ်က္အဆင့္မ်ား’အားထည့္သြင္းစဥ္းစားျခင္း ............................... ၂၁
နိဂုံး ........................................................................................................... ၂၂
ေျပာင္းလဲျခင္းျဖစ္စဥ္ ...................................................................................................... ၂၂
မည္သူကေရးဆြဲမည္နည္း................................................................................... ၂၃
ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရးႏွင့္ ျပင္ဆင္ျဖည့္စြက္ေရး လုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ားကား
အဘယ္နည္း။ ................................................................................................. ၂၉
အေခ်အတင္ေဆြးေႏြးျခင္း၊ အခ်ီအခ်ေျပာဆုိျခင္းအတြက္အၾကံဉာဏ္ ............................ ၃၂
အေကာင္အထည္ေဖာ္ေရးအတြက္အၾကံဉာဏ္ ......................................................... ၃၃
ေျပာင္းလဲမႈ၏အက်ဳိးသက္ေရာက္မႈကုိ အကဲျဖတ္ျခင္း ................................................ ၃၃
ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲျခင္းဆုိင္ရာ လက္တေလာနည္းလမ္းမ်ား..................... ၃၄
ပုံစံေရးဆြဲရာတြင္ပါဝင္သည့္ အစိတ္အပုိ္င္းမ်ား ..................................................................... ၃၆
၂။ ေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ပုံစနစ္မ်ား ................................................................................ ၃၉
ဗဟု/အမ်ားစု ကုိယ္စားျပဳစနစ္မ်ား (Plurality/Majority Systems) ............................................ ၄၁
အခ်ဳိးက်ကုိယ္စားျပဳစနစ္မ်ား (Proportional Representation Systems) ................................... ၄၁
V
စနစ္ေရာမ်ား (Mixed Systems) ....................................................................................... ၄၂
အျခားေသာစနစ္မ်ား (Other Systems) ............................................................................. ၄၂
ရယူခဲ့ေသာ သတင္းအရင္းအျမစ္မ်ား ................................................................................. ၄၄
၃။ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္မ်ားႏွင့္ ယင္းတုိ႔၏အက်ဳိးဆက္မ်ား
၄၉
ဗဟု/အမ်ားစုကုိယ္စားျပဳစနစ္မ်ား (Plurality/Majority Systems)........................................ ၄၉
ဗဟု/အမ်ားစု ကုိယ္စားျပဳစနစ္မ်ားဆုိသည္မွာ .......................................................... ၄၉
အႏုိင္ရသူ အကုန္ယူစနစ္ (First Past The Post)..................................................... ၄၉
ကုိယ္စားလွယ္ဗဟုိျပဳ ဗဟု/အမ်ားစု စနစ္ (Block Vote) ............................................ ၆၃
ပါတီဗဟုိျပဳ ဗဟုိျပဳ/အမ်ားစု စနစ္ (Party Block Vote) .............................................. ၆၈
ႀကိဳက္ႏွစ္သက္မႈဦးစားေပး ဗဟု/အမ်ား စုစနစ္ (Alternative Vote) .............................. ၆၉
ႏွစ္ေက်ာ့ျပန္စနစ္ (Two – Rround System) .......................................................... ၇၇
အခ်ဳိးက်ကုိယ္စားျပဳစနစ္မ်ား (Proportional Representation Systems).............................. ၈၇
အခ်ိဳးက်ကုိ္ယ္စားျပဳစနစ္ဆုိသည္မွာ...................................................................... ၈၇
စာရင္းလုိက္အခ်ဳိးက်ကုိယ္စားျပဳစနစ္ (List Proportional Representation) .................. ၉၁
လႊဲေျပာင္း၍ရေသာတစ္မဲတည္းေပးစနစ္ (Single Transferable Vote) ........................ ၁၀၉
အခ်ဳိးက်ကုိယ္စားျပဳစနစ္ႏွင့္ ဆက္စပ္ေသာအေၾကာင္းအရာမ်ား................................. ၁၁၉
မဲဆႏၵနယ္ပမာဏ (District Magnitude)
၁၁၉
ေထာက္ခံမဲအနိမ့္ဆုံးအဆင့္သတ္မွတ္ခ်က္ (Threshold)
၁၂၈
စာရင္းဖြင့္၊ စာရင္းပိတ္ႏွင့္ အလြတ္စာရင္းမ်ား (Open၊ Closed and Free Lists) ၁၂၉
သီးျခားေဆာင္ရြက္၍အက်ဳိးတူပူးေပါင္းျခင္း (Apparentement)
၁၄၀
စနစ္ေရာမ်ား (Mixed Systems) ................................................................................ ၁၄၁
ေရာေႏွာထားေသာ ကုိယ္စားလွယ္အခ်ိဳးက်စနစ္ (Mixed Member Proportional) ......... ၁၄၁
ပူးတြဲစင္ၿပဳိင္စနစ္မ်ား (Parallel Systems) ............................................................ ၁၆၂
အျခားေသာစနစ္မ်ား (Other Systems) ...................................................................... ၁၇၆
လႊဲေျပာင္း၍မရေသာ တစ္မဲတည္းေပးစနစ္ (Single Non-transferable Vote) ............... ၁၇၆
ကန္႔သတ္ထားေသာဆႏၵမဲေပးစနစ္ (Limited Vote)................................................ ၁၈၄
အပုိင္းကိန္းပုံစံျဖင့္ ဦးစားေပးမႈကုိ တြက္ခ်က္ယူေသာ မဲေပးစနစ္ (Borda Count) ........... ၁၈၄
ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္အလႊာမ်ားႏွင့္ မ်ိဳးစပ္စနစ္မ်ား
၁၈၅
ကုိယ္စားျပဳျခင္းႏွင့္ပတ္သက္၍စဥ္းစားဖြယ္ရာမ်ား ........................................................... ၁၈၉
အမ်ိဳးသမီးမ်ား၏ ကုိယ္စားျပဳမႈ........................................................................... ၁၈၉
လူနည္းစုမ်ား၏ ကုိယ္စားျပဳမႈ ............................................................................ ၁၉၁
အသုိက္အဝန္းတူဘုံအုပ္စုမ်ား၏ကုိယ္စားျပဳမႈ ........................................................ ၁၉၃
ေရြးေကာက္ပြဲမ်ားအား အခ်ိန္ကာလသတ္မွတ္ျခင္း ................................................ ၁၉၄
အေဝးေရာက္မဲေပးစနစ္ ................................................................................... ၁၉၅
လာေရာက္မဲေပးသူမ်ားအေရး............................................................................ ၁၉၆
...............
ပဋိပကၡေနာက္ပိုင္းကာလႏွင့္ အသြင္ကူးေျပာင္းေရးကာလ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္မ်ားႏွင့္
ဆက္ႏြယ္ေနေသာ ျဖည့္စြက္ အေၾကာင္းအရာမ်ား .......................................................... ၁၉၇
VI
၄။ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္မ်ား၊ ျပ႒ာန္းခ်က္ဆုိင္ရာ ေဘာင္ကန္႔သတ္ခ်က္မ်ားႏွင့္ အုပ္ခ်ဳပ္ပုံ
၂၀၁
သမၼတတစ္ဦးေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ျခင္း......................................................................... ၂၀၂
ပထမရသူ အႏုိ္င္အကုန္ယူစနစ္ (First Past The Post) ........................................... ၂၀၃
ႏွစ္ေက်ာ့ျပန္စနစ္ (Two-Round System) ............................................................ ၂၀၅
ႀကိဳက္ႏွစ္သက္မႈဦးစားေပး ဆႏၵမဲေပးစနစ္ (Preferential Voting) .............................. ၂၀၈
ျဖန္႔က်က္ေရးလုိအပ္ခ်က္မ်ား (Distribution Repuirements) ................................... ၂၁၀
အထက္လႊတ္ေတာ္ကုိေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ျခင္း .............................................................. ၂၁၁
အုပ္ခ်ဳပ္ပုံ အလႊာအဆင့္ဆင့္ .......................................................................................... ၂၁၃
ႏုိင္ငံေတာ္အထက္ရွိအဖြဲ႕အစည္းမ်ားကုိေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ျခင္း ........................................ ၂၁၃
ျပည္ေထာင္စုအဆင့္ သုိ႔မဟုတ္ ျပည္နယ္အဆင့္လႊတ္ေတာ္မ်ားေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ျခင္းႏွင့္ ..........
ကိုယ္ပုိင္ တရားစီရင္ခြင့္မ်ား ........................................................................................... ၂၂၁
ေဒသႏၱရအာဏာပိုင္အဖြဲ႕အစည္းမ်ားေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ျခင္း ........................................... ၂၂၁
ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္မ်ားႏွင့္ ႏိုင္ငံေရးပါတီမ်ား ....................................................................... ၂၂၉
တုိက္ရိုက္ဒီမုိကေရစီလုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ား ......................................................................... ၂၃၁
၅။ကုန္က်စရိတ္ႏွင့္စီမံအုပ္ခ်ဳပ္ေရးဆုိင္ရာအက်ဳိးသက္ေရာက္ေနမႈမ်ား ..............၂၃၃
၆။ ေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္စနစ္ ပုံစံေရးဆြဲသူမ်ားအတြက္အၾကံျပဳခ်က္ ............၂၄၁
ဇယားႏွင့္ရုပ္ပုံမ်ား
ဇယား ၁ - မၾကာမီအတြင္းျဖစ္ေပၚခဲ့ေသာ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ေျပာင္းလဲမႈမ်ား ................... ၃၅
ဇယား ၂- ႏုိင္ငံေတာ္အဆင့္လႊတ္ေတာ္မ်ားအတြက္ ေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ပုံ ...................
စနစ္မ်ား ............................................................................................ ၄၃
ဇယား ၃ - အမ်ိဳးသားလႊတ္ေတာ္အသီးသီးရွိ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္မ်ား၏
ျဖန္႔က်က္ တည္ရွိမႈ ............................................................................. ၄၅
ဇယား ၄ - MMP စနစ္က်င့္သုံးသည့္ႏုိင္ငံမ်ား ......................................................... ၁၄၂
ဇယား ၅ - ပူးတြဲစင္ၿပိဳင္စနစ္က်င့္သုံးသည့္ႏုိင္ငံမ်ား ................................................. ၁၇၅
ဇယား ၆ - အခ်ိဳးက်ကုိယ္စားျပဳစနစ္၏ မူကြဲမ်ား ..................................................... ၁၈၅
ဇယား ၇ - အဓိကေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ ၅ ခု ႏွင့္ ၎တုိ႔၏
အားသာခ်က္၊ အားနည္းခ်က္မ်ား ...................................................၁၈၇-၁၈၉
ဇယား ၈ - ေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ပုံစနစ္ ၁၂ ခု၏ ကုန္က်စရိတ္ႏွင့္ စီမံအုပ္ခ်ဳပ္ေရး
သက္ေရာက္မႈ အလားအလာမ်ား ......................................................... ၂၃၇
ပုံ - ၁ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္၏ မ်ိဳးႏြယ္မ်ား ................................................................. ၄၀
ပုံ - ၂ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္မ်ိဳးႏြယ္မ်ားႏွင့္ ႏုိင္ငံမ်ား၏အေရအတြက္ ................................ ၄၆
ျဖစ္ရပ္ေလ့လာမႈမ်ား
ၿဗိတသ
ိ ွ် ကုိလံဘီယာ...................................................................................................... ၂၅
VII
အိႏၵိယ........................................................................................................................ ၅၅
ပါလက္စတုိင္း .............................................................................................................. ၆၅
ပါပူဝါ နယူးဂီနီ .............................................................................................................. ၇၃
ကာဂ်စၥတန္ ................................................................................................................. ၈၁
ေတာင္အာဖရိက ........................................................................................................... ၉၅
အင္ဒိုနီးရွား ................................................................................................................ ၁၀၁
အုိင္ယာလန္ျပည္သူ႔ သမၼတႏုိင္ငံ..................................................................................... ၁၁၁
ခ်ီလီ ........................................................................................................................ ၁၂၀
ဘရာဇီး .................................................................................................................... ၁၃၃
လီေဆာ္သုိ ................................................................................................................ ၁၄၃
မကၠဆီကုိ .................................................................................................................. ၁၅၀
နယူးဇီလန္ ................................................................................................................ ၁၅၆
ထုိင္းႏုိင္ငံ .................................................................................................................. ၁၆၄
ဆီနီေဂါ ........................................