S BD 1305082 Chapter3
BAB III
MÉTODEU PANALUNGTIKAN
Dina ieu bab dipedar ngeunaan desain panalungtikan, data jeung sumber data,
téhnik panalungtikan, jeung analisis data. Panalungtikan anu dilakukeun téh
kaasup kana panalungtikan kualitatif. Moleong (dina Arikunto, 2013, kc. 22)
ngébréhkeun yén panalungtikan kualitatif nyaéta panalungtikan anu nyoko kana
sumber data dina wujud kekecapan boh sacara lisan boh tulisan.
Métodeu panalungtikan mangrupa salah sahiji cara anu digunakeun pikeun
ngahontal tujuan panalungtikan. Métodeu nu digunakeun dina ieu panalungtikan
nyaéta métodeu déskriptif-analitik. Métodeu déskriptif-analitik nyaéta métodeu
anu dilakukeun ku cara ngadéskripsikeun fakta-fakta, satuluyna kana tahap
nganalisis (Ratna, 2014, kc. 53). Ku kituna, ieu métodeu dipaké pikeun
ngadéskripsikeun rumpaka tembang Cianjuran wanda panambih karya Mang
Bakang sangkan kapaluruh eusi rumpakana, struktur caritana, jeung ajén atikanna
dumasar kana ulikan étnopédagogik. Satuluyna hasil ieu analisis dijadikeun bahan
pangajaran aprésiasi sastra di SMA.
3.1 Desain Panalungtikan
Desain panalungtikan bisa disebut bagan guluyuran tahapan panalungtik. Ti
mimiti
ngaidéntifikasi
masalah,
ngarumuskeun
masalah,
studi
pustaka,
ngumpulkeun data, ngolah data, hasil panalungtikan, nepi ka nyieun kacindekan
tina hasil panalungtikan.
Pikeun leuwih babari dina ngalaksanakeun panalungtikan, diperlukeun desain
panalungtikan anu puguh jeung ngéntép seureuh. Galur panalungtikan ngaliwatan
sababaraha léngkah, nyaéta (1) milih masalah, (2) ngumpulkeun data, (3)
nangtukeun metodeu panalangtikan, (4) analisis data, (6) ngadéskripsikeun jeung
interprétasi data, jeung (7) nyieun kacindekan. Sangkan leuwih jéntré, léngkahléngkah panalungtikan ébréh dina bagan 3.1.
55
Noni Mulyani, 2016
ULIKAN STRUKTURAL JEUNG AJÉN ÉTNOPÉD AGOGIK D INA RUMPAKA TEMBANG CIANJURAN
WAND A PANAMBIH KARYA MANG BAKANG PIKEUN BAHAN PANGAJARAN SASTRA D I SMA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu|perpustakaan.upi.edu
56
Bagan. 3.1
Desain Panalungtikan
Nangtukeun Masalah
Ngumpulkeun Data
- Téhnik dokuméntasi
- Téhnik wawancara
Instrumén Data
- Kartu data
- Padoman wawancara
- Téhnik dokuméntasi
Analisis Data
- Ulikan struktural: struktur fisik
puisi jeung struktur batin puisi
- Ulikan ajén étnopédagogik : atikan
karakter
Déskripsi Data
Struktur Rumpaka tembang: tatarupa/
tipografi, diksi, imaji, kecap kongkrit,
basa figuratif, jeung vérsifikasi.
Ajén étnopédagogik: ajén atikan
karakter nu dumasar kana Pusat
Kurikulum Departemén Pendidikan
Nasonal.
Nyieun Kacindekan
3.2 Sumber Data
Sumber data nyaéta subjek/jejer data anu bisa dikumpulkeun. Nurutkeun
Arikunto (2013, kc. 172), sumber data dina panalungtikan nya éta subjék data anu
dicangking. Lofland jeung Lofland (dina Basrowi jeung Suwandi, 2008, kc. 169)
nétélakeun yén:
Noni Mulyani, 2016
ULIKAN STRUKTURAL JEUNG AJÉN ÉTNOPÉD AGOGIK D INA RUMPAKA TEMBANG CIANJURAN
WAND A PANAMBIH KARYA MANG BAKANG PIKEUN BAHAN PANGAJARAN SASTRA D I SMA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu|perpustakaan.upi.edu
57
“sumber data utama dalam penelitian kualitatif ialah kata-kata dan tindakan
selebihnya adalah data tambahan seperti dokumen dan lain-lain. Berkaitan
dengan hal itu, pada bagian ini jenis data dibagi ke dalam kata-kata,
tindakan, sumber data tertulis, foto, dan statistik.”
Sumber data dina ieu panalungtikan nyaéta sagala rupa référénsi, boh buku,
jurnal, éséy, jeung warta dina média massa ngeunaan rumpaka tembang Cianjuran
wanda panambih karya Mang Bakang, pangarangna, jeung buku-buku nu patali
jeung panalungtikan. Sumber data utama dina ieu panalungtikan nyaéta buku
Mang Bakang dan Cianjuran.
Data panalungtikan nyaéta sakabéh rumpaka tembang Cianjuran wanda
panambih karya Mang Bakang. Jumlah rumpaka anu kakumpulkeun aya 34
rumpaka, tapi nu dianalisis aya 33 rumpaka, hiji rumpaka anu judulna “Tindih
Tumimplik” teu kapaluruh datana.
Data rumpaka tembang Cianjuran wanda panambih karya Mang Bakang anu
kakumpul jumlahna aya 34 judul. Ieu rumpaka téh kakumpul tina sumber tinulis
jeung lisan. Sumber tinulis anu dipaké nyaéta buku “Mang Bakang dan Tembang
Cianjuran” karya Bakang Abubakar (1987). Sedengkeun sumber lisan anu
kapanggih nyaéta tina hasil wawancara.
Tabél 3.1
Daptar Rumpaka Tembang Cianjuran
No
(1)
Judul Rumpaka
(2)
Sanggian
(3)
01
17 Agustus
Bakang Abubakar
02
Ayun Ambing
Bakang Abubakar
03
Babakti
Bakang Abubakar
04
Bubuka
Bakang Abubakar
05
Ceurik Abdi
Bakang Abubakar
06
Deukeut ku
deukeutna
Bakang Abubakar
07
Gunung Guntur
Bakang Abubakar
08
Iraha
Bakang Abubakar
Sumber Data
(4)
Buku “Mang Bakang
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang
Tembang Cianjuran”
dan
dan
dan
dan
dan
dan
dan
dan
Noni Mulyani, 2016
ULIKAN STRUKTURAL JEUNG AJÉN ÉTNOPÉD AGOGIK D INA RUMPAKA TEMBANG CIANJURAN
WAND A PANAMBIH KARYA MANG BAKANG PIKEUN BAHAN PANGAJARAN SASTRA D I SMA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu|perpustakaan.upi.edu
58
09
Jalan Satapak
Bakang Abubakar
10
Kaduhung
Bakang Abubakar
11
Kastawa
Bakang Abubakar
12
Kawaas
Bakang Abubakar
13
Kumaha Jadina
Bakang Abubakar
14
Lawang Sakéténg
Bakang Abubakar
15
LemburSingkur
Bakang Abubakar
16
Leuheungleuheung
Bakang Abubakar
17
Lokatmala
Bakang Abubakar
18
Muntang
Ngeumbing
Bakang Abubakar
19
Néléngnéngkung
Bakang Abubakar
20
Ngambah Méga
Bakang Abubakar
21
Ngan Ka Anjeun
Bakang Abubakar
22
Nunggul Pinang
Bakang Abubakar
23
Pageuh Tékad
Bakang Abubakar
24
Pajar Manéh
Bakang Abubakar
25
Panggendam Sari
Bakang Abubakar
26
Panggeuing
Bakang Abubakar
27
Panggugah
Bakang Abubakar
28
Samoja
Bakang Abubakar
29
Sariak Layung
Bakang Abubakar
30
Sukanagara Bihari
Bakang Abubakar
31
Sulanjana
Bakang Abubakar
32
Tindih Tumplik
Bakang Abubakar
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran””
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran””
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran””
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran””
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran””
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran””
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran”
Wawancara
Noni Mulyani, 2016
ULIKAN STRUKTURAL JEUNG AJÉN ÉTNOPÉD AGOGIK D INA RUMPAKA TEMBANG CIANJURAN
WAND A PANAMBIH KARYA MANG BAKANG PIKEUN BAHAN PANGAJARAN SASTRA D I SMA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu|perpustakaan.upi.edu
59
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran””
Buku “Mang Bakang dan
34 Wijayakusumah
Bakang Abubakar
Tembang Cianjuran”
Jaba ti éta, dugunakeun ogé informan nu kira-kira apal ngeunaan karya Mang
Wawangi nu
kantun
33
Bakang Abubakar
Bakang. Ieu informanna di handap.
Tabel 3.2
Data Informan
DATA INFORMAN
Wasta
: Dr. R.M. Yusuf Wiradiredja, M. Hum
Umur
: 57 taun
Padumukan : Komp. Bumi Panyawangan Cluster Pinus 6/10. Cileunyi-Bdg
Pakasaban : Dosén ISBI Bandung, Fakultas Seni Pertunjukan jurusan
Karawitan
Tina data anu kapangggih, katitén aya hiji rumpaka anu teu kapaluruh
datana dina buka Mang Bakang dan Tembang Cianjuran nyaéta rumpaka “Tindih
Tumimplik”. Ku kituna, sangkan kapaluruh datana, diayakeun wawancara jeung
panembang.Ieu rumpaka teu kapaluruh datana ku alatan, ieu rumpaka bisa jadi
masih di Mang Bakang kénéh, can kungsi dihaleuangkeun ku sasaha, kaasup
narasumber (Yus Wiradiredja) salaku muridna teu nyahoeun kana éta rumpaka
(Wiradiredja, hasil wawancara 2017).
3.3 Téhnik Ngumpulkeun Data
Téhnik ngumpulkeun data anu digunakeun dina ieu panalungtikan nyaéta
téhnik
dokuméntasi
jeung
wawancara.
Téhnik
nu
digunakeun
dina
ieu
panalungtikan, ébréh ieu di handap.
a.
Téhnik dokuméntasi
Ieu téhnik mangrupa cara pikeun ngumpulkeun data nu ngahasilkeun catetan-
catetan penting nu aya patalina jeung panalungtikan, nepi ka hasil data anu
dicangking leuwih akurat jeung leuwih lengkep. Téhnik dokuméntasi digunakeun
pikeun
ngumpulkeun
data
nu
mangrupa
tulisan
(Catetan lapangan),
lisan
(rekaman), vidio, sarta gambar (poto). Gambar, vidio, jeung rekaman dicangking
ngaliwatan média éléktronik, saperti handphone jeung kaméra digital perkara
tembang Cianjuran wanda panambih karya Mang Bakang.
Noni Mulyani, 2016
ULIKAN STRUKTURAL JEUNG AJÉN ÉTNOPÉD AGOGIK D INA RUMPAKA TEMBANG CIANJURAN
WAND A PANAMBIH KARYA MANG BAKANG PIKEUN BAHAN PANGAJARAN SASTRA D I SMA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu|perpustakaan.upi.edu
60
b.
Téhnik Wawancara
Wawancara mangrupa salasahiji cara pikeun nyangking informasi atawa data
anu patali jeung panalungtikan, utamana panalungtikan perkara Kasenian Topéng
Kaléng.
Téhnik
wawancara
digunakeun
ku
panalungtik,
pikeun
ngajaring
informasi ngeunaan rumpaka Cianjuran ka penembang Cianjuran. Dina ieu
panalungtikan anu jadi informan dina wawancara nyaéta dosén ISBI Bandung
sakaligus salaku murid Mang Bakang.
Dumasar kana dua téhnik di luhur, ngumpulkeun data téh dilaksanakeun ku
léngkah-léngkah ieu di handap.
1) Nangtukeun sumber data jeung narasumber
2) Nyatet data rumpaka kawih Mang Bakang kana kartu data
3) Ngayakeun
wawancara
jeung
narasumber
upamana
rumpakana
teu
kapaluruh dina sumber tinulis.
3.4 Instrumén Panalungtikan
Instrumén diperlukeun pikeun meunangkeun data. Data kaasup hal anu
kalintang pentingna pikeun ngajawab
sakabéh masalah dina panalungtikan.
Instrumén
atawa
panalungtikan
nyaéta
alat
fasilitas
anu
digunakeun
ku
panalungtik pikeun ngumpulkeun, ngolah, jeung ngainterprétasi sagala informasi
anu ditarima. Instrumén anu digunakeun dina ieu panalungtikan nya éta:
a. Kartu data,
Instrumén panalungtikan dina ngolah data anu digunakeun dina ieu
panalungtikan nyaéta kartu data. Minangka instrumén, kartu data gunana pikeun
ngumpulkeun data nu dianalisis jeung mindahkeun data anu geus aya. Éta kartu
data téh digunakeun pikeun nyebut rumpaka Cianjuran anu eusina ngawengku
judul, nu nyanggi, runtuyan, laras, jeung wangun rumpaka. Kartu data dina ieu
panalungtikan ngagunakeun kartu data rumpaka kawih, kartu data klasifikasi
rumpaka tembang Cianjuran, kartu data unsur rumpaka, jeung kartu data atikan
karakter.
Noni Mulyani, 2016
ULIKAN STRUKTURAL JEUNG AJÉN ÉTNOPÉD AGOGIK D INA RUMPAKA TEMBANG CIANJURAN
WAND A PANAMBIH KARYA MANG BAKANG PIKEUN BAHAN PANGAJARAN SASTRA D I SMA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu|perpustakaan.upi.edu
61
Tabél 3.3
Kartu Data Rumpaka Kawih
Ayun Ambing (MB/O2/LP/PK)
Catetan
Nu nyanggi
Runtuyan
Laras
Wangun Rumpaka
: Mang Bakang
: 02
: Laras Pelog
: Pupuh Kinanti
Tabél 3.4
Kartu Data Klasifikasi Rumpaka Tembang Cianjuran
Laras
No
Judul Rumpaka
01
P
S
Wangun
M PS
K
S
√
17 Agustus
SB
√
Kodeu
Rumpaka
SD
Cianjuran
MB/O1/LP/PK
Tabél 3.5
Kartu data Unsur Rumpaka
Jumlah
Pada
Kodeu
Jumlah
Padalisan
Guru Wilangan
Tabél 3.6
Kartu data Atikan Karakter
Dina Rumpaka Tembang Cianjuran Wanda Panambih Karya Mang Bakang
No
(AjénAtikan)
Pada
ka-
(1)
(2)
(3)
b.
Judul
Lagu
CutatanPada/Padalisan
(4)
(5)
SipatAjén
Atikan
(+)
(6)
Dokuméntasi, dokuméntasi nu digunakeun dina ieu panalungtikan nyaéta
ngaliwatan padoman nangtukeun buku sumber. Buku sumber nu digunakeun
nyaéta buku Mang Bakang dan tembang Cianjuran. Lian ti éta, digunakeun
ogé alat pangrékam. Alat pangrékam nu digunakeun nyaéta Hp jeung kaméra
digital.
Noni Mulyani, 2016
ULIKAN STRUKTURAL JEUNG AJÉN ÉTNOPÉD AGOGIK D INA RUMPAKA TEMBANG CIANJURAN
WAND A PANAMBIH KARYA MANG BAKANG PIKEUN BAHAN PANGAJARAN SASTRA D I SMA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu|perpustakaan.upi.edu
(-)
(7)
62
c.
Padoman wawancara, digunakeun pikeun ngawawancara informan atawa
jalama anu dianggap ngawasa kana dunya tembang. Anapon patalékan dina
ieu panalungtikan bisa ditingali dina padoman wawancara tabél. 3.2.
Tabél 3.7
Padoman Wawancara
1.
2.
3
4
5
PADOMAN WAWANCARA
Bener henteuna kawih mangrupa indung sora anu aya di tatar Sunda,
jeung tembang mah ngan saukur bagian leutik tina tembang.
Bener henteuna rumpaka Tindih Tumimplik” téh wanda panambih
karya Mang Bakang.
Haleuangna Tindih Tumimplik.
Sabab musabab rumpaka “Tindih Tumimplik” teu kapaluruh datana.
Mang Bakang jeung karyana.
3.5 Téhnik Analisis Data
Data-data anu geus kakumpul ngaliwatan sababaraha tehnik di luhur,
satuluyna
data
diolah
jeung
dianalisis
ngagunakeun
tiori-tiori
anu
geus
ditangtukeun. Anapon téhnik ngolah data digunakeun analisis: (1) téhnik analisis
struktur jeung eusi puisi (2) téhnik analis ajén étnopédagogik, (3) téhnik analisis
bahan pangajaran.
1) Téhnik Analisis Struktur jeung Eusi Puisi
Analisis struktur puisi dina rumpaka tembang Cianjuran wanda panambih
karya Mang Bakang ngawengku struktur fisik jeung struktur batin. Struktur fisik
ngawengku tata rupa (tipografi), diksi, imaji, kecap kongkrit, basa figuratif, jeung
vérsifikasi.
2) Téhnik Ajén Étnopédagogik
Analisis ajén étnopédagogikna nyaéta ajén atikan karakter nu dumasar kana
Pusat Kurikulum Departemén Pendidikan Nasonal. Éta hal téh ngawengku: (1)
Religius; (2) Jujur; (3) Toleransi; (4) Disiplin; (5) Kerja Keras; (6) Kreatif; (7)
Mandiri; (8) Demokratis; (9) Rasa ingin tahu; (10) Semangat kebangsaan; (11)
Cinta tanah air; (12) Menghargai prestasi; (13) Bersahabat/komunikatif; (14)
Cinta damai; (15) Gemar Membaca; (16) Peduli Lingkungan; (17) Peduli sosial;
jeung (18) Tanggung jawab.
3) Téhnik Analisis Bahan Pangajaran
Noni Mulyani, 2016
ULIKAN STRUKTURAL JEUNG AJÉN ÉTNOPÉD AGOGIK D INA RUMPAKA TEMBANG CIANJURAN
WAND A PANAMBIH KARYA MANG BAKANG PIKEUN BAHAN PANGAJARAN SASTRA D I SMA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu|perpustakaan.upi.edu
63
Analisis Bahan Ajar dina ieu panalungtikan ngawengku cara nangtukeun
kritéria milih bahan pangajaran jeung nyusun
bahan pangajaran (Rumpaka
Kawih)
Data anu geus kapanggih, saterusna diolah ku cara dianalisis. Analisis data
nyaéta téhnik ngolah data hasil tina prosés panalungtikan. Dina ngolah data
dilaksanakeun maké léngkah- léngkah ieu di handap:
a. Niténan deui rumpaka tembang Cianjuran nu geus dikumpulkeun;
b. Nyieun papasingan rumpaka tembang Cianjuran;
c. Nganalisis struktur puisi rumpaka tembang Cianjuran. Eusina ngawengku
struktur fisik (1) tata rupa (tipografi); (2) diksi; (3) imaji; (4) kecap kongkrét;
(5) basa figuratif
jeung (6) vérsifikasi sarta struktur batinna ngawengku (1)
téma; (2) rasa; (3) nada; jeung (4) amanat;
d. Nganalisis eusi jeung ajén étnopédagogik rumpaka tembang Cianjuran anu
ngawengku 18 ajén atikan karakter anu ditetepkeun ku kaméndikbud:
(1) Religius; (2) Jujur; (3) Toleransi; (4) Disiplin; (5) Kerja Keras; (6)
Kreatif; (7) Mandiri; (8) Demokratis; (9) Rasa ingin tahu; (10) Semangat
kebangsaan; (11) Cinta tanah air; (12) Menghargai prestasi; (13)
Bersahabat/komunikatif; (14) Cinta damai; (15) Gemar Membaca; (16) Peduli
Lingkungan; (17) Peduli sosial;jeung (18) Tanggung jawab.
e. Ngadéskripsikeun
struktur
jeung
ajén
étnopédagogik
rumpaka
tembang
puisi jeung
ajén
étnopédagogik
rumpaka
tembang
Cianjuran;
f. Napsirkeun
struktur
Cianjuran;
g. Nyusun bahan ajar rumpaka tembang Cianjuran; jeung
h. Nyusun kacindekan hasil panalungtikan jeung saran.
Noni Mulyani, 2016
ULIKAN STRUKTURAL JEUNG AJÉN ÉTNOPÉD AGOGIK D INA RUMPAKA TEMBANG CIANJURAN
WAND A PANAMBIH KARYA MANG BAKANG PIKEUN BAHAN PANGAJARAN SASTRA D I SMA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu|perpustakaan.upi.edu
MÉTODEU PANALUNGTIKAN
Dina ieu bab dipedar ngeunaan desain panalungtikan, data jeung sumber data,
téhnik panalungtikan, jeung analisis data. Panalungtikan anu dilakukeun téh
kaasup kana panalungtikan kualitatif. Moleong (dina Arikunto, 2013, kc. 22)
ngébréhkeun yén panalungtikan kualitatif nyaéta panalungtikan anu nyoko kana
sumber data dina wujud kekecapan boh sacara lisan boh tulisan.
Métodeu panalungtikan mangrupa salah sahiji cara anu digunakeun pikeun
ngahontal tujuan panalungtikan. Métodeu nu digunakeun dina ieu panalungtikan
nyaéta métodeu déskriptif-analitik. Métodeu déskriptif-analitik nyaéta métodeu
anu dilakukeun ku cara ngadéskripsikeun fakta-fakta, satuluyna kana tahap
nganalisis (Ratna, 2014, kc. 53). Ku kituna, ieu métodeu dipaké pikeun
ngadéskripsikeun rumpaka tembang Cianjuran wanda panambih karya Mang
Bakang sangkan kapaluruh eusi rumpakana, struktur caritana, jeung ajén atikanna
dumasar kana ulikan étnopédagogik. Satuluyna hasil ieu analisis dijadikeun bahan
pangajaran aprésiasi sastra di SMA.
3.1 Desain Panalungtikan
Desain panalungtikan bisa disebut bagan guluyuran tahapan panalungtik. Ti
mimiti
ngaidéntifikasi
masalah,
ngarumuskeun
masalah,
studi
pustaka,
ngumpulkeun data, ngolah data, hasil panalungtikan, nepi ka nyieun kacindekan
tina hasil panalungtikan.
Pikeun leuwih babari dina ngalaksanakeun panalungtikan, diperlukeun desain
panalungtikan anu puguh jeung ngéntép seureuh. Galur panalungtikan ngaliwatan
sababaraha léngkah, nyaéta (1) milih masalah, (2) ngumpulkeun data, (3)
nangtukeun metodeu panalangtikan, (4) analisis data, (6) ngadéskripsikeun jeung
interprétasi data, jeung (7) nyieun kacindekan. Sangkan leuwih jéntré, léngkahléngkah panalungtikan ébréh dina bagan 3.1.
55
Noni Mulyani, 2016
ULIKAN STRUKTURAL JEUNG AJÉN ÉTNOPÉD AGOGIK D INA RUMPAKA TEMBANG CIANJURAN
WAND A PANAMBIH KARYA MANG BAKANG PIKEUN BAHAN PANGAJARAN SASTRA D I SMA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu|perpustakaan.upi.edu
56
Bagan. 3.1
Desain Panalungtikan
Nangtukeun Masalah
Ngumpulkeun Data
- Téhnik dokuméntasi
- Téhnik wawancara
Instrumén Data
- Kartu data
- Padoman wawancara
- Téhnik dokuméntasi
Analisis Data
- Ulikan struktural: struktur fisik
puisi jeung struktur batin puisi
- Ulikan ajén étnopédagogik : atikan
karakter
Déskripsi Data
Struktur Rumpaka tembang: tatarupa/
tipografi, diksi, imaji, kecap kongkrit,
basa figuratif, jeung vérsifikasi.
Ajén étnopédagogik: ajén atikan
karakter nu dumasar kana Pusat
Kurikulum Departemén Pendidikan
Nasonal.
Nyieun Kacindekan
3.2 Sumber Data
Sumber data nyaéta subjek/jejer data anu bisa dikumpulkeun. Nurutkeun
Arikunto (2013, kc. 172), sumber data dina panalungtikan nya éta subjék data anu
dicangking. Lofland jeung Lofland (dina Basrowi jeung Suwandi, 2008, kc. 169)
nétélakeun yén:
Noni Mulyani, 2016
ULIKAN STRUKTURAL JEUNG AJÉN ÉTNOPÉD AGOGIK D INA RUMPAKA TEMBANG CIANJURAN
WAND A PANAMBIH KARYA MANG BAKANG PIKEUN BAHAN PANGAJARAN SASTRA D I SMA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu|perpustakaan.upi.edu
57
“sumber data utama dalam penelitian kualitatif ialah kata-kata dan tindakan
selebihnya adalah data tambahan seperti dokumen dan lain-lain. Berkaitan
dengan hal itu, pada bagian ini jenis data dibagi ke dalam kata-kata,
tindakan, sumber data tertulis, foto, dan statistik.”
Sumber data dina ieu panalungtikan nyaéta sagala rupa référénsi, boh buku,
jurnal, éséy, jeung warta dina média massa ngeunaan rumpaka tembang Cianjuran
wanda panambih karya Mang Bakang, pangarangna, jeung buku-buku nu patali
jeung panalungtikan. Sumber data utama dina ieu panalungtikan nyaéta buku
Mang Bakang dan Cianjuran.
Data panalungtikan nyaéta sakabéh rumpaka tembang Cianjuran wanda
panambih karya Mang Bakang. Jumlah rumpaka anu kakumpulkeun aya 34
rumpaka, tapi nu dianalisis aya 33 rumpaka, hiji rumpaka anu judulna “Tindih
Tumimplik” teu kapaluruh datana.
Data rumpaka tembang Cianjuran wanda panambih karya Mang Bakang anu
kakumpul jumlahna aya 34 judul. Ieu rumpaka téh kakumpul tina sumber tinulis
jeung lisan. Sumber tinulis anu dipaké nyaéta buku “Mang Bakang dan Tembang
Cianjuran” karya Bakang Abubakar (1987). Sedengkeun sumber lisan anu
kapanggih nyaéta tina hasil wawancara.
Tabél 3.1
Daptar Rumpaka Tembang Cianjuran
No
(1)
Judul Rumpaka
(2)
Sanggian
(3)
01
17 Agustus
Bakang Abubakar
02
Ayun Ambing
Bakang Abubakar
03
Babakti
Bakang Abubakar
04
Bubuka
Bakang Abubakar
05
Ceurik Abdi
Bakang Abubakar
06
Deukeut ku
deukeutna
Bakang Abubakar
07
Gunung Guntur
Bakang Abubakar
08
Iraha
Bakang Abubakar
Sumber Data
(4)
Buku “Mang Bakang
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang
Tembang Cianjuran”
dan
dan
dan
dan
dan
dan
dan
dan
Noni Mulyani, 2016
ULIKAN STRUKTURAL JEUNG AJÉN ÉTNOPÉD AGOGIK D INA RUMPAKA TEMBANG CIANJURAN
WAND A PANAMBIH KARYA MANG BAKANG PIKEUN BAHAN PANGAJARAN SASTRA D I SMA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu|perpustakaan.upi.edu
58
09
Jalan Satapak
Bakang Abubakar
10
Kaduhung
Bakang Abubakar
11
Kastawa
Bakang Abubakar
12
Kawaas
Bakang Abubakar
13
Kumaha Jadina
Bakang Abubakar
14
Lawang Sakéténg
Bakang Abubakar
15
LemburSingkur
Bakang Abubakar
16
Leuheungleuheung
Bakang Abubakar
17
Lokatmala
Bakang Abubakar
18
Muntang
Ngeumbing
Bakang Abubakar
19
Néléngnéngkung
Bakang Abubakar
20
Ngambah Méga
Bakang Abubakar
21
Ngan Ka Anjeun
Bakang Abubakar
22
Nunggul Pinang
Bakang Abubakar
23
Pageuh Tékad
Bakang Abubakar
24
Pajar Manéh
Bakang Abubakar
25
Panggendam Sari
Bakang Abubakar
26
Panggeuing
Bakang Abubakar
27
Panggugah
Bakang Abubakar
28
Samoja
Bakang Abubakar
29
Sariak Layung
Bakang Abubakar
30
Sukanagara Bihari
Bakang Abubakar
31
Sulanjana
Bakang Abubakar
32
Tindih Tumplik
Bakang Abubakar
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran””
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran””
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran””
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran””
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran””
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran”
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran””
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran”
Wawancara
Noni Mulyani, 2016
ULIKAN STRUKTURAL JEUNG AJÉN ÉTNOPÉD AGOGIK D INA RUMPAKA TEMBANG CIANJURAN
WAND A PANAMBIH KARYA MANG BAKANG PIKEUN BAHAN PANGAJARAN SASTRA D I SMA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu|perpustakaan.upi.edu
59
Buku “Mang Bakang dan
Tembang Cianjuran””
Buku “Mang Bakang dan
34 Wijayakusumah
Bakang Abubakar
Tembang Cianjuran”
Jaba ti éta, dugunakeun ogé informan nu kira-kira apal ngeunaan karya Mang
Wawangi nu
kantun
33
Bakang Abubakar
Bakang. Ieu informanna di handap.
Tabel 3.2
Data Informan
DATA INFORMAN
Wasta
: Dr. R.M. Yusuf Wiradiredja, M. Hum
Umur
: 57 taun
Padumukan : Komp. Bumi Panyawangan Cluster Pinus 6/10. Cileunyi-Bdg
Pakasaban : Dosén ISBI Bandung, Fakultas Seni Pertunjukan jurusan
Karawitan
Tina data anu kapangggih, katitén aya hiji rumpaka anu teu kapaluruh
datana dina buka Mang Bakang dan Tembang Cianjuran nyaéta rumpaka “Tindih
Tumimplik”. Ku kituna, sangkan kapaluruh datana, diayakeun wawancara jeung
panembang.Ieu rumpaka teu kapaluruh datana ku alatan, ieu rumpaka bisa jadi
masih di Mang Bakang kénéh, can kungsi dihaleuangkeun ku sasaha, kaasup
narasumber (Yus Wiradiredja) salaku muridna teu nyahoeun kana éta rumpaka
(Wiradiredja, hasil wawancara 2017).
3.3 Téhnik Ngumpulkeun Data
Téhnik ngumpulkeun data anu digunakeun dina ieu panalungtikan nyaéta
téhnik
dokuméntasi
jeung
wawancara.
Téhnik
nu
digunakeun
dina
ieu
panalungtikan, ébréh ieu di handap.
a.
Téhnik dokuméntasi
Ieu téhnik mangrupa cara pikeun ngumpulkeun data nu ngahasilkeun catetan-
catetan penting nu aya patalina jeung panalungtikan, nepi ka hasil data anu
dicangking leuwih akurat jeung leuwih lengkep. Téhnik dokuméntasi digunakeun
pikeun
ngumpulkeun
data
nu
mangrupa
tulisan
(Catetan lapangan),
lisan
(rekaman), vidio, sarta gambar (poto). Gambar, vidio, jeung rekaman dicangking
ngaliwatan média éléktronik, saperti handphone jeung kaméra digital perkara
tembang Cianjuran wanda panambih karya Mang Bakang.
Noni Mulyani, 2016
ULIKAN STRUKTURAL JEUNG AJÉN ÉTNOPÉD AGOGIK D INA RUMPAKA TEMBANG CIANJURAN
WAND A PANAMBIH KARYA MANG BAKANG PIKEUN BAHAN PANGAJARAN SASTRA D I SMA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu|perpustakaan.upi.edu
60
b.
Téhnik Wawancara
Wawancara mangrupa salasahiji cara pikeun nyangking informasi atawa data
anu patali jeung panalungtikan, utamana panalungtikan perkara Kasenian Topéng
Kaléng.
Téhnik
wawancara
digunakeun
ku
panalungtik,
pikeun
ngajaring
informasi ngeunaan rumpaka Cianjuran ka penembang Cianjuran. Dina ieu
panalungtikan anu jadi informan dina wawancara nyaéta dosén ISBI Bandung
sakaligus salaku murid Mang Bakang.
Dumasar kana dua téhnik di luhur, ngumpulkeun data téh dilaksanakeun ku
léngkah-léngkah ieu di handap.
1) Nangtukeun sumber data jeung narasumber
2) Nyatet data rumpaka kawih Mang Bakang kana kartu data
3) Ngayakeun
wawancara
jeung
narasumber
upamana
rumpakana
teu
kapaluruh dina sumber tinulis.
3.4 Instrumén Panalungtikan
Instrumén diperlukeun pikeun meunangkeun data. Data kaasup hal anu
kalintang pentingna pikeun ngajawab
sakabéh masalah dina panalungtikan.
Instrumén
atawa
panalungtikan
nyaéta
alat
fasilitas
anu
digunakeun
ku
panalungtik pikeun ngumpulkeun, ngolah, jeung ngainterprétasi sagala informasi
anu ditarima. Instrumén anu digunakeun dina ieu panalungtikan nya éta:
a. Kartu data,
Instrumén panalungtikan dina ngolah data anu digunakeun dina ieu
panalungtikan nyaéta kartu data. Minangka instrumén, kartu data gunana pikeun
ngumpulkeun data nu dianalisis jeung mindahkeun data anu geus aya. Éta kartu
data téh digunakeun pikeun nyebut rumpaka Cianjuran anu eusina ngawengku
judul, nu nyanggi, runtuyan, laras, jeung wangun rumpaka. Kartu data dina ieu
panalungtikan ngagunakeun kartu data rumpaka kawih, kartu data klasifikasi
rumpaka tembang Cianjuran, kartu data unsur rumpaka, jeung kartu data atikan
karakter.
Noni Mulyani, 2016
ULIKAN STRUKTURAL JEUNG AJÉN ÉTNOPÉD AGOGIK D INA RUMPAKA TEMBANG CIANJURAN
WAND A PANAMBIH KARYA MANG BAKANG PIKEUN BAHAN PANGAJARAN SASTRA D I SMA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu|perpustakaan.upi.edu
61
Tabél 3.3
Kartu Data Rumpaka Kawih
Ayun Ambing (MB/O2/LP/PK)
Catetan
Nu nyanggi
Runtuyan
Laras
Wangun Rumpaka
: Mang Bakang
: 02
: Laras Pelog
: Pupuh Kinanti
Tabél 3.4
Kartu Data Klasifikasi Rumpaka Tembang Cianjuran
Laras
No
Judul Rumpaka
01
P
S
Wangun
M PS
K
S
√
17 Agustus
SB
√
Kodeu
Rumpaka
SD
Cianjuran
MB/O1/LP/PK
Tabél 3.5
Kartu data Unsur Rumpaka
Jumlah
Pada
Kodeu
Jumlah
Padalisan
Guru Wilangan
Tabél 3.6
Kartu data Atikan Karakter
Dina Rumpaka Tembang Cianjuran Wanda Panambih Karya Mang Bakang
No
(AjénAtikan)
Pada
ka-
(1)
(2)
(3)
b.
Judul
Lagu
CutatanPada/Padalisan
(4)
(5)
SipatAjén
Atikan
(+)
(6)
Dokuméntasi, dokuméntasi nu digunakeun dina ieu panalungtikan nyaéta
ngaliwatan padoman nangtukeun buku sumber. Buku sumber nu digunakeun
nyaéta buku Mang Bakang dan tembang Cianjuran. Lian ti éta, digunakeun
ogé alat pangrékam. Alat pangrékam nu digunakeun nyaéta Hp jeung kaméra
digital.
Noni Mulyani, 2016
ULIKAN STRUKTURAL JEUNG AJÉN ÉTNOPÉD AGOGIK D INA RUMPAKA TEMBANG CIANJURAN
WAND A PANAMBIH KARYA MANG BAKANG PIKEUN BAHAN PANGAJARAN SASTRA D I SMA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu|perpustakaan.upi.edu
(-)
(7)
62
c.
Padoman wawancara, digunakeun pikeun ngawawancara informan atawa
jalama anu dianggap ngawasa kana dunya tembang. Anapon patalékan dina
ieu panalungtikan bisa ditingali dina padoman wawancara tabél. 3.2.
Tabél 3.7
Padoman Wawancara
1.
2.
3
4
5
PADOMAN WAWANCARA
Bener henteuna kawih mangrupa indung sora anu aya di tatar Sunda,
jeung tembang mah ngan saukur bagian leutik tina tembang.
Bener henteuna rumpaka Tindih Tumimplik” téh wanda panambih
karya Mang Bakang.
Haleuangna Tindih Tumimplik.
Sabab musabab rumpaka “Tindih Tumimplik” teu kapaluruh datana.
Mang Bakang jeung karyana.
3.5 Téhnik Analisis Data
Data-data anu geus kakumpul ngaliwatan sababaraha tehnik di luhur,
satuluyna
data
diolah
jeung
dianalisis
ngagunakeun
tiori-tiori
anu
geus
ditangtukeun. Anapon téhnik ngolah data digunakeun analisis: (1) téhnik analisis
struktur jeung eusi puisi (2) téhnik analis ajén étnopédagogik, (3) téhnik analisis
bahan pangajaran.
1) Téhnik Analisis Struktur jeung Eusi Puisi
Analisis struktur puisi dina rumpaka tembang Cianjuran wanda panambih
karya Mang Bakang ngawengku struktur fisik jeung struktur batin. Struktur fisik
ngawengku tata rupa (tipografi), diksi, imaji, kecap kongkrit, basa figuratif, jeung
vérsifikasi.
2) Téhnik Ajén Étnopédagogik
Analisis ajén étnopédagogikna nyaéta ajén atikan karakter nu dumasar kana
Pusat Kurikulum Departemén Pendidikan Nasonal. Éta hal téh ngawengku: (1)
Religius; (2) Jujur; (3) Toleransi; (4) Disiplin; (5) Kerja Keras; (6) Kreatif; (7)
Mandiri; (8) Demokratis; (9) Rasa ingin tahu; (10) Semangat kebangsaan; (11)
Cinta tanah air; (12) Menghargai prestasi; (13) Bersahabat/komunikatif; (14)
Cinta damai; (15) Gemar Membaca; (16) Peduli Lingkungan; (17) Peduli sosial;
jeung (18) Tanggung jawab.
3) Téhnik Analisis Bahan Pangajaran
Noni Mulyani, 2016
ULIKAN STRUKTURAL JEUNG AJÉN ÉTNOPÉD AGOGIK D INA RUMPAKA TEMBANG CIANJURAN
WAND A PANAMBIH KARYA MANG BAKANG PIKEUN BAHAN PANGAJARAN SASTRA D I SMA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu|perpustakaan.upi.edu
63
Analisis Bahan Ajar dina ieu panalungtikan ngawengku cara nangtukeun
kritéria milih bahan pangajaran jeung nyusun
bahan pangajaran (Rumpaka
Kawih)
Data anu geus kapanggih, saterusna diolah ku cara dianalisis. Analisis data
nyaéta téhnik ngolah data hasil tina prosés panalungtikan. Dina ngolah data
dilaksanakeun maké léngkah- léngkah ieu di handap:
a. Niténan deui rumpaka tembang Cianjuran nu geus dikumpulkeun;
b. Nyieun papasingan rumpaka tembang Cianjuran;
c. Nganalisis struktur puisi rumpaka tembang Cianjuran. Eusina ngawengku
struktur fisik (1) tata rupa (tipografi); (2) diksi; (3) imaji; (4) kecap kongkrét;
(5) basa figuratif
jeung (6) vérsifikasi sarta struktur batinna ngawengku (1)
téma; (2) rasa; (3) nada; jeung (4) amanat;
d. Nganalisis eusi jeung ajén étnopédagogik rumpaka tembang Cianjuran anu
ngawengku 18 ajén atikan karakter anu ditetepkeun ku kaméndikbud:
(1) Religius; (2) Jujur; (3) Toleransi; (4) Disiplin; (5) Kerja Keras; (6)
Kreatif; (7) Mandiri; (8) Demokratis; (9) Rasa ingin tahu; (10) Semangat
kebangsaan; (11) Cinta tanah air; (12) Menghargai prestasi; (13)
Bersahabat/komunikatif; (14) Cinta damai; (15) Gemar Membaca; (16) Peduli
Lingkungan; (17) Peduli sosial;jeung (18) Tanggung jawab.
e. Ngadéskripsikeun
struktur
jeung
ajén
étnopédagogik
rumpaka
tembang
puisi jeung
ajén
étnopédagogik
rumpaka
tembang
Cianjuran;
f. Napsirkeun
struktur
Cianjuran;
g. Nyusun bahan ajar rumpaka tembang Cianjuran; jeung
h. Nyusun kacindekan hasil panalungtikan jeung saran.
Noni Mulyani, 2016
ULIKAN STRUKTURAL JEUNG AJÉN ÉTNOPÉD AGOGIK D INA RUMPAKA TEMBANG CIANJURAN
WAND A PANAMBIH KARYA MANG BAKANG PIKEUN BAHAN PANGAJARAN SASTRA D I SMA
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu|perpustakaan.upi.edu