Restorasi bangsa melalui Model Hukum Integratif.
MEDIAIND
(h a 'a m a n r@ @
(k o ,o m )O C D
o
1
17
eJan
2
18
o
Senin
3
5
4
o
22
Mar OApr
Kamis
8
7
21
o
Rabu
6
20
19
OPeb
o
Selasa
NESIA
Jumat
(
11
12
10
9
23
OMei
•
24
OJun
25
13
Minggu
14
@
28
O SeR
OOkt
26
0 Ags
OJul
o
Sabtu
15
29
ONov
30
31
ODes
Restorasi Bangsa mel lui
Model Hukum.In.tegr tif
Romli Atmasasmita
Guru Besar Emeritus Unpad
R
E S T O R A S Ibangsa
k a n s e b a lik n y a
d i te n g a h -te n g a h
sa ra n a
ta rik a n
d a y a a la m d a n m a n u s ia
kepen-
tin g a n
in te rn a s io -
m e ru p a k a n
e k s p lo ita s i
d o n e s ia u n tu k
sum ber
n a l d a n k o n flik h o riz o n ta l ti-
p e ro ra n g a n
d a k m u d a h , te ta p i ju g a tid a k
a ta u p o litik te rte n tu .
m u s ta h il d a p a t d iw u ju d k a n
jik a s e lu ru h
In d o n e s ia
sepakat
k e m a n d iria n
sebagai
bangsa
te n ta n g
ru p a k a n
m e rd e k a .
re s to ra s i
h a ru s
In d o n e s ia k a re n a k e h id u p a n
kat dan m endukung
p a d a k e te n tu a n
se c a ra
ta n p a
d ila n d a s k a n
p e ru n d a n g -
p e n u h b a h w a In d o n e s ia a d a -
undangan
la h
bukan
ta n p a
b e rn y a w a .
bukan
puan
hukum
n e g a ra
kekuasaan,
ju g a n e g a ra
m e-
bangsa
c ita -c ita
bangsa
hukum ,
pem ba-
hukum
S e lu ru h e le m e n b a n g s a s e p a -
n e g a ra
k e lo m p o k
m e la lu i
ngunan
d a n in te g ra s i
bangsa
a ta u
M e w u ju d k a n
e le m e n b a n g s a
to ta lite r, te ta p i
b a g a ik a n
h id u I(
K e m a r6 ~ {
sebagai
,\
s a ra n a re s to ra s i b a n g s a
s e lu ru h e le m e n b a n g s a ju g a
itu b u k a n s e s u a tu y a n g
h a ru s m e n g a k u i h u k u m ta n -
m u s ta h il, m e la in k a n
pa
ru s d iy a k in i b a h w a
kekuasaan
In -
k e p e n tin g a n
m e ru p a k a n
hahukum
k e n is c a y a a n d a n k e k u a s a a n
y a n g d ih a s ilk a n p e m e rin ta h
ta n p a
dan
hukum
m e ru p a k a n
a n a rk i.
p a rle m e n
di Senayan
d ite rim a , d ia k u i, d ita a ti, d a n
S e lu ru h
e le m e n
bangsa
m engakui
d e m o k ra tis a s i
k e h id u p a n
b e rb a n g sa
d ila k s a n a k a n
sepenuhnya
o le h m a s y a ra k a t.
dan
D a la m
k o n te k s
b e rn e g a ra h a n y a d a p a t d iw u -
pat
j u d k a n m e l a l u i s i s t e m checks
In d o n e s ia .
and balances t e r h a d a p p i l a r -
hukum
p ila r
m e n itik b e ra tk a n
kekuasaan
e k s e k u tif,
dua
in i te rd a -
a lira n
hukum
P e rta m a ,
di
a lira n
pem bangunan
yang
penggu-
le g is la tif, d a n y u d ik a tif. S e lu -
n a a n h u k u m se b a g a i sa ra n a
ru h e le m e n b a n g s a m e n g a k u i
p e n c e ra h a n
k e d a u la ta n b e ra d a d i ta n g a n
n g u n a n m a s y a ra k a t. K e d u a ,
ra k y a t
dan
dapat
d iw u ju d -
dan
a lira n h u k u m p ro g re s ify a n g
k a n jik a a k s e s in fo rm a s i d a ri
m e n itik b e ra tk a n
p e ja b a t p e m e rin ta h
hukum
kepada
m a s y a ra k a t a ta u s e b a lik n y a
b e rla n g s u n g ta n p a h a m b a ta n
ta n
ra n a
m engakui
hukum
bagi
k e d a u la -
m e ru p a k a n
sa-
pem bangunan
k e s e ja h te ra a n
bangsa,
Kllping
bu-
h a ru s
penegakan
d ila n d a s k a n
p a d a n u ra n i d a n ra s a k e a d ila n m a s y a ra k a t.
s a m a s e k a li. S e lu ru h e le m e n
bangsa
pem ba-
K e d u a a lira n te rs e b u t s e p a k a t b a h w a h u k u m y a n g b a ik
ia la h
hukum
dengan
yang
sesuai
n ila i k e a d ila n
m a-
s y a ra k a t. A k a n te ta p i, k e d u a
Humas
Onpad
2012.
a lira n h u k u m te rs e b u t tid a k
pandangan
s e p a k a t te n ta n g
m a m p u a n p e m e rin ta h d a la m
b a g a im a n a
c a ra m e n g g u n a k a n
d a la m
m encapai
d a n k e a d ila n
hukum
k e p a s tia n
d a la m
m asya-
ra k a t.
A lira n
ngunan
te rh a d a p
m e n g h a s ilk a n
ke-
p ro d u k
hu-
k u m y a n g p ro ra k y a t. A lira n
hukum pem bangunan
m em -
b e rik a n k e p e rc a y a a n p e n u h
hukum
pem ba-
u n tu k m e m p ro d u k s i h u k u m
m enggun~pen-
d e k a ta n
k e p a d a s e tia p p e m e rin ta h a n
re O rI~
yang
sesuai
".
.P a n a a n g a n
b a ru y a n g
d is e b u t h u k u rn in te g ra tif
ia la h fu n g s i d a n p e ra n a n
h u k u ra
sebagai
bangsa dan
m e n d a h u Iu k a n
'k e r u k u n a n d a n k e s e t i a k a w a n a n s o s ia l' d i a n ta ra e le rn e n
bangsa
de-
h a ru s
d ija la n k a n
s a ra n a p e m e rs a tu
a lth -a lih
b e rk o n flik
s a tu s a m a Ia i
. H ukum
la m
pandang
n m odel hu-
da-
kum
in te g ra f
m e ru p a k a n
s is te m n ila i, b u k a n
s e m a ta -
m a ta s is te m n o rm a
(h u k u m
pem banguna
) a ta u
s is te m
p e rila k u (h u k
m p ro g re s if);
s is te m n ila i y a n g b e rs u m b e r
y p a d a P a n c a s ila s e b a g a i la n d a s a n id e o lo g i d a n fa ls a fa h
n e g a ra
R I dan
U U D 1945
s e b a g a i la n d a s a n
s io n a l.
k o n s titu -
H a k ik a t m o d e l h u k u m
in -
te g ra tifia la h h u k u m y a n g s e .c a r a p r o p o r s io n a l p r o r a k y a t
dan
k e p e n ti
s e rta
gan
sa ra n a
n e g a ra
p e n y e le s a ia n
k o n flik ta n p a m e n im b u lk a n
g e jo la k s o s ia l d a n p ro s e s d e n g a n
ra k y a t, k e -
k e a d ila n
c u a li
te rb u k ti
kum
dan
konsensus, sedang-
d ig u n a k a n
k a n a lira n h u k u m k e -
e v o lu s io n e r
dua
ngunan
m enggunakan
pende-
k a ta n te o ri h u k u m k o n flik .
P e rb e d a a n
besar
te o ri te rs e b u t te rle ta k
kedua
pada
s e b a lik n y a ,
m enghendaki
hukum
n d a m s o s ia l b e k e p a n ja n g a n .
H a k ik a t h u k m in te g ra tif
ia la h p e rd a m
sebagai
sa ra n a
ta n p a
d a la m
pem ba-
hanya
bangsa
S e b a lik n y a ,
In d o n e s ia .
a lira n
ia n d a n k e h i-
dupan m asyar
ada
k a t y a n g a d il
ra sa
akan
ta k u t
yang
te rw u ju d
jik a
a n g g o ia m a s y a ra k a t d a n p e -
hukum
n g u a s a m e m ilik i k e d u d u k a n
p ro g re s if tid a k m e m b e rik a n
. yang sam a di m uka hukum .
k e p e rc a y a a n
penuh
kepada
~---=~~~~~~-~---,-_UJU1i~~.zz~~--,-_
s e tia p p e m e rin ta h a n
m e n g h a s ilk a n
u n tu k
p ro d u k
hu-
M o d e l h u k u m in te g ra tif m e ru p a k a n s a ra n a p e m e rs a tu
bangsa
d a la m
m enghadapi
ta rik a n
kepe
tin g a n
k u m y a n g p ro ra k y a t d a n b e r-
d a n k e p e n tin
s ik a p a p rio ri b a h w a p ro d u k
h u k u m y a n g d ih a s ilk a n m e -
a ta u g o lo n g a
s y a ra k a t.
ngandung
k a re n a
c a c a t s e ja k la h ir
d id o m in a s i
kepen-
K e p a s tia n
k e a d ila n
hukum
m odel hukum
a lih s e b e s a r-b e s a rn y a u n tu k
kan
k e p e n tin g a n ra k y a t.
ru s
H u k u m d a la m p a n d a n g a n
a lira n
hukum
b e rs ifa t
.~
Y.
J
p ro g re s if
a s irn e tris : S e -
b a lik n y a , p a n d a n g a n
,
a lira n
hukum
bangunan
pem -
m e n u n ju k -
kan hukum
b e rs ifa t
s im e tris d e n g a n k e p e n -
tin g a n
ra k y a t. P e rb e d a a n
k e d u a a lira n h u k u m te rs e b u t
d a p a t d ite n g a h i d e n g a n m e m asukkan
sesuai
pandangan
dengan
b a ru
k a ra k te ris -
tik b a n g s a In d o n e s ia y a n g
m u ltie tn ik
budaya
dan
dan
b e ra g a m
agam a
s e rta
.le ta k g e o g r a f is y a n g m e r u p 'a k , a n k e p u I a u a n .
d a la m
d a la m
tin g a n p o litik p e n g u a s a a lih -
dua
sam a
dan
in te g ra tif b u -
tu ju a n
yang
la in , m e la in k a n
has a tu
s a tu
n a p a s y a n g b e rs ifa t
conditio sine qua non;
m u n g k in
te rc a p a i
ta n p a k e p a s tia
tid a k
m a-
pandangan
d ip e rte n ta n g k a n
ta rik a n
a s in g
a n k e lo m p o k
akan
~ ----------~
hukum dan
ada
h u k u m ta n p a
k e a d ila n .
tid a k
k e a d ila n
k e p a s tia n
m e n c ip ta k a n
(h a 'a m a n r@ @
(k o ,o m )O C D
o
1
17
eJan
2
18
o
Senin
3
5
4
o
22
Mar OApr
Kamis
8
7
21
o
Rabu
6
20
19
OPeb
o
Selasa
NESIA
Jumat
(
11
12
10
9
23
OMei
•
24
OJun
25
13
Minggu
14
@
28
O SeR
OOkt
26
0 Ags
OJul
o
Sabtu
15
29
ONov
30
31
ODes
Restorasi Bangsa mel lui
Model Hukum.In.tegr tif
Romli Atmasasmita
Guru Besar Emeritus Unpad
R
E S T O R A S Ibangsa
k a n s e b a lik n y a
d i te n g a h -te n g a h
sa ra n a
ta rik a n
d a y a a la m d a n m a n u s ia
kepen-
tin g a n
in te rn a s io -
m e ru p a k a n
e k s p lo ita s i
d o n e s ia u n tu k
sum ber
n a l d a n k o n flik h o riz o n ta l ti-
p e ro ra n g a n
d a k m u d a h , te ta p i ju g a tid a k
a ta u p o litik te rte n tu .
m u s ta h il d a p a t d iw u ju d k a n
jik a s e lu ru h
In d o n e s ia
sepakat
k e m a n d iria n
sebagai
bangsa
te n ta n g
ru p a k a n
m e rd e k a .
re s to ra s i
h a ru s
In d o n e s ia k a re n a k e h id u p a n
kat dan m endukung
p a d a k e te n tu a n
se c a ra
ta n p a
d ila n d a s k a n
p e ru n d a n g -
p e n u h b a h w a In d o n e s ia a d a -
undangan
la h
bukan
ta n p a
b e rn y a w a .
bukan
puan
hukum
n e g a ra
kekuasaan,
ju g a n e g a ra
m e-
bangsa
c ita -c ita
bangsa
hukum ,
pem ba-
hukum
S e lu ru h e le m e n b a n g s a s e p a -
n e g a ra
k e lo m p o k
m e la lu i
ngunan
d a n in te g ra s i
bangsa
a ta u
M e w u ju d k a n
e le m e n b a n g s a
to ta lite r, te ta p i
b a g a ik a n
h id u I(
K e m a r6 ~ {
sebagai
,\
s a ra n a re s to ra s i b a n g s a
s e lu ru h e le m e n b a n g s a ju g a
itu b u k a n s e s u a tu y a n g
h a ru s m e n g a k u i h u k u m ta n -
m u s ta h il, m e la in k a n
pa
ru s d iy a k in i b a h w a
kekuasaan
In -
k e p e n tin g a n
m e ru p a k a n
hahukum
k e n is c a y a a n d a n k e k u a s a a n
y a n g d ih a s ilk a n p e m e rin ta h
ta n p a
dan
hukum
m e ru p a k a n
a n a rk i.
p a rle m e n
di Senayan
d ite rim a , d ia k u i, d ita a ti, d a n
S e lu ru h
e le m e n
bangsa
m engakui
d e m o k ra tis a s i
k e h id u p a n
b e rb a n g sa
d ila k s a n a k a n
sepenuhnya
o le h m a s y a ra k a t.
dan
D a la m
k o n te k s
b e rn e g a ra h a n y a d a p a t d iw u -
pat
j u d k a n m e l a l u i s i s t e m checks
In d o n e s ia .
and balances t e r h a d a p p i l a r -
hukum
p ila r
m e n itik b e ra tk a n
kekuasaan
e k s e k u tif,
dua
in i te rd a -
a lira n
hukum
P e rta m a ,
di
a lira n
pem bangunan
yang
penggu-
le g is la tif, d a n y u d ik a tif. S e lu -
n a a n h u k u m se b a g a i sa ra n a
ru h e le m e n b a n g s a m e n g a k u i
p e n c e ra h a n
k e d a u la ta n b e ra d a d i ta n g a n
n g u n a n m a s y a ra k a t. K e d u a ,
ra k y a t
dan
dapat
d iw u ju d -
dan
a lira n h u k u m p ro g re s ify a n g
k a n jik a a k s e s in fo rm a s i d a ri
m e n itik b e ra tk a n
p e ja b a t p e m e rin ta h
hukum
kepada
m a s y a ra k a t a ta u s e b a lik n y a
b e rla n g s u n g ta n p a h a m b a ta n
ta n
ra n a
m engakui
hukum
bagi
k e d a u la -
m e ru p a k a n
sa-
pem bangunan
k e s e ja h te ra a n
bangsa,
Kllping
bu-
h a ru s
penegakan
d ila n d a s k a n
p a d a n u ra n i d a n ra s a k e a d ila n m a s y a ra k a t.
s a m a s e k a li. S e lu ru h e le m e n
bangsa
pem ba-
K e d u a a lira n te rs e b u t s e p a k a t b a h w a h u k u m y a n g b a ik
ia la h
hukum
dengan
yang
sesuai
n ila i k e a d ila n
m a-
s y a ra k a t. A k a n te ta p i, k e d u a
Humas
Onpad
2012.
a lira n h u k u m te rs e b u t tid a k
pandangan
s e p a k a t te n ta n g
m a m p u a n p e m e rin ta h d a la m
b a g a im a n a
c a ra m e n g g u n a k a n
d a la m
m encapai
d a n k e a d ila n
hukum
k e p a s tia n
d a la m
m asya-
ra k a t.
A lira n
ngunan
te rh a d a p
m e n g h a s ilk a n
ke-
p ro d u k
hu-
k u m y a n g p ro ra k y a t. A lira n
hukum pem bangunan
m em -
b e rik a n k e p e rc a y a a n p e n u h
hukum
pem ba-
u n tu k m e m p ro d u k s i h u k u m
m enggun~pen-
d e k a ta n
k e p a d a s e tia p p e m e rin ta h a n
re O rI~
yang
sesuai
".
.P a n a a n g a n
b a ru y a n g
d is e b u t h u k u rn in te g ra tif
ia la h fu n g s i d a n p e ra n a n
h u k u ra
sebagai
bangsa dan
m e n d a h u Iu k a n
'k e r u k u n a n d a n k e s e t i a k a w a n a n s o s ia l' d i a n ta ra e le rn e n
bangsa
de-
h a ru s
d ija la n k a n
s a ra n a p e m e rs a tu
a lth -a lih
b e rk o n flik
s a tu s a m a Ia i
. H ukum
la m
pandang
n m odel hu-
da-
kum
in te g ra f
m e ru p a k a n
s is te m n ila i, b u k a n
s e m a ta -
m a ta s is te m n o rm a
(h u k u m
pem banguna
) a ta u
s is te m
p e rila k u (h u k
m p ro g re s if);
s is te m n ila i y a n g b e rs u m b e r
y p a d a P a n c a s ila s e b a g a i la n d a s a n id e o lo g i d a n fa ls a fa h
n e g a ra
R I dan
U U D 1945
s e b a g a i la n d a s a n
s io n a l.
k o n s titu -
H a k ik a t m o d e l h u k u m
in -
te g ra tifia la h h u k u m y a n g s e .c a r a p r o p o r s io n a l p r o r a k y a t
dan
k e p e n ti
s e rta
gan
sa ra n a
n e g a ra
p e n y e le s a ia n
k o n flik ta n p a m e n im b u lk a n
g e jo la k s o s ia l d a n p ro s e s d e n g a n
ra k y a t, k e -
k e a d ila n
c u a li
te rb u k ti
kum
dan
konsensus, sedang-
d ig u n a k a n
k a n a lira n h u k u m k e -
e v o lu s io n e r
dua
ngunan
m enggunakan
pende-
k a ta n te o ri h u k u m k o n flik .
P e rb e d a a n
besar
te o ri te rs e b u t te rle ta k
kedua
pada
s e b a lik n y a ,
m enghendaki
hukum
n d a m s o s ia l b e k e p a n ja n g a n .
H a k ik a t h u k m in te g ra tif
ia la h p e rd a m
sebagai
sa ra n a
ta n p a
d a la m
pem ba-
hanya
bangsa
S e b a lik n y a ,
In d o n e s ia .
a lira n
ia n d a n k e h i-
dupan m asyar
ada
k a t y a n g a d il
ra sa
akan
ta k u t
yang
te rw u ju d
jik a
a n g g o ia m a s y a ra k a t d a n p e -
hukum
n g u a s a m e m ilik i k e d u d u k a n
p ro g re s if tid a k m e m b e rik a n
. yang sam a di m uka hukum .
k e p e rc a y a a n
penuh
kepada
~---=~~~~~~-~---,-_UJU1i~~.zz~~--,-_
s e tia p p e m e rin ta h a n
m e n g h a s ilk a n
u n tu k
p ro d u k
hu-
M o d e l h u k u m in te g ra tif m e ru p a k a n s a ra n a p e m e rs a tu
bangsa
d a la m
m enghadapi
ta rik a n
kepe
tin g a n
k u m y a n g p ro ra k y a t d a n b e r-
d a n k e p e n tin
s ik a p a p rio ri b a h w a p ro d u k
h u k u m y a n g d ih a s ilk a n m e -
a ta u g o lo n g a
s y a ra k a t.
ngandung
k a re n a
c a c a t s e ja k la h ir
d id o m in a s i
kepen-
K e p a s tia n
k e a d ila n
hukum
m odel hukum
a lih s e b e s a r-b e s a rn y a u n tu k
kan
k e p e n tin g a n ra k y a t.
ru s
H u k u m d a la m p a n d a n g a n
a lira n
hukum
b e rs ifa t
.~
Y.
J
p ro g re s if
a s irn e tris : S e -
b a lik n y a , p a n d a n g a n
,
a lira n
hukum
bangunan
pem -
m e n u n ju k -
kan hukum
b e rs ifa t
s im e tris d e n g a n k e p e n -
tin g a n
ra k y a t. P e rb e d a a n
k e d u a a lira n h u k u m te rs e b u t
d a p a t d ite n g a h i d e n g a n m e m asukkan
sesuai
pandangan
dengan
b a ru
k a ra k te ris -
tik b a n g s a In d o n e s ia y a n g
m u ltie tn ik
budaya
dan
dan
b e ra g a m
agam a
s e rta
.le ta k g e o g r a f is y a n g m e r u p 'a k , a n k e p u I a u a n .
d a la m
d a la m
tin g a n p o litik p e n g u a s a a lih -
dua
sam a
dan
in te g ra tif b u -
tu ju a n
yang
la in , m e la in k a n
has a tu
s a tu
n a p a s y a n g b e rs ifa t
conditio sine qua non;
m u n g k in
te rc a p a i
ta n p a k e p a s tia
tid a k
m a-
pandangan
d ip e rte n ta n g k a n
ta rik a n
a s in g
a n k e lo m p o k
akan
~ ----------~
hukum dan
ada
h u k u m ta n p a
k e a d ila n .
tid a k
k e a d ila n
k e p a s tia n
m e n c ip ta k a n