PENGEMBANGAN KOMIK SEBAGAI MEDIA PEMBELA
PENGEMBANGAN KOMIK SEBAGAI MEDIA
PEMBELAJARAN BIOLOGI PADA MATERI SISTEM SARAF
MANUSIA UNTUK SMP/MTs KELAS IX SEMESTER GANJIL
SKRIPSI
Untuk Memenuhi Sebagian Persyaratan
Mencapai Gelar S-1
Program Studi Pendidikan Biologi
Diajukan Oleh:
MUHAMMAD BAGUS PAMUJI
07680023
Kepada
PROGRAM STUDI PENDIDIKAN BIOLOGI
FAKULTAS SAINS DAN TEKNOLOGI
UIN SUNAN KALIJAGA
YOGYAKARTA
2014
iii
iv
Skripsi ini penulis persembahkan kepada:
Kedua orang tuaku tercinta yang selalu mendukungku
Dan
Almamaterku Program Studi Pendidikan Biologi
Universitas Islam Negeri Sunan Kalijaga Yogyakarta
Jangan pernah menyerah saat kita sedang berjuang, karena
sering kali saat kita mulai kehilangan semangat, selangkah
didepan kitalah pintu sebuah keindahan sudah terbuka
(M. Bagus Pamuji)
Perilakumu yang menjelaskan pribadimu, bukan rupa atau
penampilanmu
(Gus Mus)
vi
vii
Alhamdulillah. Segala puji senantiasa kami panjatkan kehadirat Allah
SWT atas limpahan karunia, rahmat, serta hidayahNya sehingga penulis dapat
menyelesaikan penyusunan skripsi dengan lancar. Sholawat serta salam semoga
senantiasa tercurahkan kepada junjungan kita Nabi Muhammad SAW yang telah
memberikan jalan bagi umatnya dengan secercah kemuliaan dan kasih sayang
serta ilmu pengetahuan yang tiada ternilai untuk menjalani kehidupan yang lebih
berkah.
Setelah melalui berbagai tahap yaitu pembuatan proposal skripsi,
pengembangan produk, penelitian, pengolahan data, dan beberapa revisi, akhirnya
skripsi yang berjudul Pengembangan Komik Sebagai Media Pembelajaran
Biologi Pada Materi Sistem Saraf Manusia Untuk SMP/MTs Kelas IX
Semester Ganjil dapat terselesaikan dengan baik. Dalam penyusunan skripsi ini,
penulis memperoleh data dari penelitian yang telah dilakukan pada bulan Agustus
2014 di Madrasah Tsanawiyah Al-Falaah Pandak Bantul.
Penyusunan dan penyelesaian skripsi ini tidak terlepas dari bantuan,
bimbingan, dan arahan dari berbagai pihak, baik secara langsung maupun tidak
langsung. Oleh karena itu, penulis mengucapkan terima kasih kepada:
1. Kedua orang tuaku tercinta Bapak Musthofa dan Ibu Siti Fatonah yang
senantiasa mendukung dan mendoakan penulis dalam kondisi apapun.
2. Seluruh
saudara-saudaraku
tercinta,
Mbak
Nur
Janah,
Mbak
Nur
Khikmawati, Mas M. Syaikhul Alim, M.Ag., Almarhumah Mbak Nurul
Hidayati dan Mbak Sukma Puji Panuntun.
3. Bapak Prof. Drs. H. Akh. Minhaji, M.A., Ph.D., selaku Dekan Fakultas Sains
danTeknologi.
4. Ibu Runtut Prih Utami, M.Pd., selaku Kaprodi Pendidikan Biologi.
5. Ibu Dias, M.Si., selaku Penasehat Akademik saya.
vii
viii
6. Bapak Yuni Wibowo, M.Pd., selaku Pembimbing Skripsi yang telah dengan
sabar dan selalu meluangkan waktunya untuk membimbing penulis dalam
menyusun skripsi. Semoga semua amal baik Bapak mendapat balasan dari
Allah SWT kelak.
7. Ibu Lela Susilawati, S.Pd., M. Si. dan Ibu Sulistiyawati, S.Pd., selaku Penguji
I dan Penguji II dalam sidang munaqosah. Atas arahan dan saran kedua
penguji tersebut, penulis dapat menyempurnakan isi skripsi. Semoga segala
amal baik keduanya mendapatkan ridho dari Allah SWT.
8. Bapak Ibu Dosen Pendidikan Biologi dan Biologi UIN Sunan Kalijaga
9. Teman-teman
Pendidikan
Biologi
2007,
yang
selama
ini
telah
memberikanbanyak dukungan dan bantuan dalam melalui perjuangan dan
banyak hal.
10. Teman-teman Biologi 2007, dan seluruh teman dan adik-adik tingkatku
Biologi, Pendidikan Biologi 2008, 2009, 2010, dan 2011 yang telah
memberikan banyak hal positif bagi peneliti.
11. Serta semua pihak yang telah memberikan bantuan dan dukungan dalam
penyusunan skripsi ini.
Sebagai penutup, saran dan kritik yang bersifat membangun sangat
penulis harapkan sebagai bahan evaluasi diri. Penulis telah berusaha dengan
segala kemampuan, akan tetapi penulis menyadari diri ini jauh dari nilai
kesempurnaan. Harapannya, skripsi buah karya penulis ini dapat bermanfaat bagi
penulis dan para pembaca pada umumnya.
Yogyakarta, Agustus 2014
Penulis
M. Bagus Pamuji
NIM. 07680023
ix
!! """""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" #
$ %A &$ '$A A (& """""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" ##
!A &$$! !A (& """"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" ###
!A &$ )AAA ($A (& """""""""""""""""""""""""""""""""" #*
A A A &$$ %A A """"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" *
++ """"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" *#
(AA &$ 'A A """"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" *##
DAA """"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" #,
DAA 'A %A """""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" ,#
DAA A%$ """""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" ,##
DAA A &A """""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" ,###
A%A( """""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" ,#*
%A% &$ DA ! !A """""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""
1
-. /0102 34506078 ............................................................................... 9
3. :;471050@ ....................................................................... A
C. Batasan Masalah ............................................................................ 5
D. Rumusan Masalah .......................................................................... 5
E. Tujuan Pengembangan .................................................................. 6
F. Spesifikasi Produk yang Diharapkan ............................................ 6
G. Pentingnya Pengembangan ............................................................ 7
H. Asumsi dan Keterbatasan Pengembangan .................................... 7
ix
x
BCB DD EDFGCHCF IHJECKC LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL M
NO PQRSRQT UVWXVYQZQ[Q\ ]S^Y^_S OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO `
]O aVbSQ UVWXVYQZQ[Q\ OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO cd
C. Komik Biologi ................................................................................ 12
D. Sistem Saraf Manusia ..................................................................... 14
E. Penelitian Yang Relevan ................................................................ 22
F. Kerangka Berfikir ........................................................................... 23
BAB DDD efEgDf IfFfhDEDCF LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL ij
A. Model Penelitian Pengembangan ................................................... 25
B. Prosedur Pengembangan ................................................................ 25
C. Uji Coba Produk ............................................................................. 28
BAB Dk lAJDh
DAF IfeBAlAJAF LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL 33
A. Hasil Penelitian .............................................................................. 33
B. Pembahasan ................................................................................... 40
B AB
V KESIMPULAN DAN SARAN ................................................... 53
A. Kesimpulan ................................................................................... 53
B. Saran .............................................................................................. 53
DAFTAR PUSTAKA ............................................................................... 54
LAMPIRAN .............................................................................................. 57
mnopnq rnstnq
Guvwux yz {|}~v vwuuxu zzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzz
Guvwux z x}} v|u}| u |u zzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzz y
Guvwux z vwu|u {|}~v {uxu zzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzz y
Guvwux z ~u u}|u zzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzz y
Guvwux z x}x vwuu zzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzz
Guvwux z }u| | wu vwuu v| || zzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzz
Guvwux z {uv v| || u~x| {|}~v {uxu u}|u zzzzzzzzzzzzzzzz
Guvwux z uu sketcing u software corell draw X4 zzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzz
Guvwux z uu coloring u software corell draw X4 zzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzz
Guvwux yz uu vwu~u u wuu ~u u software
corell draw X4 ...........................................................................
xi
¡¢£¡¤ £¡¥¦§
¨©ª«¬ ® ¯°±²©³ ´«µª«²¶©³ ·¸¹² ´«³¶¬©¶©³ º±²± ª¶¹¬¹»¶, ¼¹½«³¾
Peer reviewer ................................................................................ ¿À
¨©ª«¬ Á® ¯°±²©³ ´«µª«²¶©³ ·¸¹² «½Ã¹³ ·¶½Ä© ®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®® ¿
¨©ª«¬ ¿® Ų¶°«²¶© ´«³¶¬©¶©³ ÆÇ«©¬ ®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®® ¿
¨©ª«¬ È® ű©¬¶°©½ Źµ¶¸ ɶ¹¬¹»¶ ´©Ç© ¨¶©Ã ¯½Ã«¸ É«²Ç©½©²¸©³
´«³¶¬©¶©³ ¯Ê¬¶ ˫Ƕ© ®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®® ¿Ì
¨©ª«¬ Ì® ·©²©³ ¯Ê¬¶ ˫Ƕ© ¨«²Ê©Ç©Ã Źµ¶¸ ɶ¹¬¹»¶ ®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®® ¿Ì
¨©ª«¬ Í® ű©¬¶°©½ Źµ¶¸ ɶ¹¬¹»¶ ´©Ç© ¨¶©Ã ¯½Ã«¸ É«²Ç©½©²¸©³
´«³¶¬©¶©³ ¯Ê¬¶ Ë©°«²¶ ®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®® ¿Í
¨©ª«¬ ή ű©¬¶°©½ Źµ¶¸ ɶ¹¬¹»¶ ´©Ç© ¨¶©Ã ¯½Ã«¸ É«²Ç©½©²¸©³
´«³¶¬©¶©³
¨©ª«¬ Ï® ·©²©³
Peer Reviewer ............................................................... ¿Í
Peer Reviewer ...................................................................... ¿Î
¨©ª«¬ Ю ű©¬¶°©½ Źµ¶¸ ɶ¹¬¹»¶ ´©Ç© ¨¶©Ã ¯½Ã«¸ É«²Ç©½©²¸©³
´«³¶¬©¶©³ º±²± ɶ¹¬¹»¶ ®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®® ¿Ï
¨©ª«¬ À® ·©²©³ º±²± ɶ¹¬¹»¶ ¨«²Ê©Ç©Ã Źµ¶¸ ɶ¹¬¹»¶ ®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®® ¿Ï
¨©ª«¬ ® ÑÒÓÔÕÖÓ× ÑØÙÕÚ ÛÕØÔØÜÕ ÝÓÞÓ ßÕÓà á×àâÚ ÛâãÞÓ×ÓãÚÓä åâ×àØä
·¶½Ä© ®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®® ¿Ð
¨©ª«¬ Á® ´«³æ©ª©²©³ ¯³©¬¶½¶½ Ƴ½°²¸±¸½¶¹³©¬ Ë©°«²¶ ·¶½°«µ ·©²©ç
Ë©³±½¶© ®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®® È
xii
èéêëéì íéîïðìéñ
èéêëéì íéîïðìéñ
òóôõö÷óø ùú ûøüýþÿ þøöóöóø ûö óÿþ÷ö úúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúú
òóôõö÷óø ú ûøüýþÿ þøöóöóø ûö þöó úúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúú
òóôõö÷óø
ú ûøüýþÿ þøöóöóø
÷ ............................................................
òóôõö÷óø
ú ûøüýþÿ þøöóöóø
rivw
r
òóôõö÷óø ú ûøüýþÿ
.............................................
þõø öó ..............................................................
òóôõö÷óø
. ÷óÿ
òóôõö÷óø
. ÷óÿ þÿþ÷óøüóø þôó ý÷öõöû ........................................ ù
òóôõö÷óø
. ýÿö þôöøó÷ ..........................................................................
òóôõö÷óø .
þø ø ýóø þôöôöøü
÷óÿ öø
þøþöÿöóø ó÷ö
...............................................
þ÷ø ÷ .........................................
òóôõö÷óø ù .
÷óÿ öø
òóôõö÷óø ùù.
Curriculum Vitae ...................................................................
þøþöÿöóø ó÷ö õóÿö óøÿ
xiii
................................
!"#!$%&"#&" '($)' *!%&#&) $!+)& !$%!,&-&.&"
%)(,(#) &+& $&/!.) *)*/!$ *&.&0 $&"1*)& 1"/1' *$ 2$/3
'!,&* )4 *!$!*/!. #&"-),
&%*/.&'
P5657898:6 868 ;5=:6 =69=? @56A59:B=8 C
PEMBELAJARAN BIOLOGI PADA MATERI SISTEM SARAF
MANUSIA UNTUK SMP/MTs KELAS IX SEMESTER GANJIL
SKRIPSI
Untuk Memenuhi Sebagian Persyaratan
Mencapai Gelar S-1
Program Studi Pendidikan Biologi
Diajukan Oleh:
MUHAMMAD BAGUS PAMUJI
07680023
Kepada
PROGRAM STUDI PENDIDIKAN BIOLOGI
FAKULTAS SAINS DAN TEKNOLOGI
UIN SUNAN KALIJAGA
YOGYAKARTA
2014
iii
iv
Skripsi ini penulis persembahkan kepada:
Kedua orang tuaku tercinta yang selalu mendukungku
Dan
Almamaterku Program Studi Pendidikan Biologi
Universitas Islam Negeri Sunan Kalijaga Yogyakarta
Jangan pernah menyerah saat kita sedang berjuang, karena
sering kali saat kita mulai kehilangan semangat, selangkah
didepan kitalah pintu sebuah keindahan sudah terbuka
(M. Bagus Pamuji)
Perilakumu yang menjelaskan pribadimu, bukan rupa atau
penampilanmu
(Gus Mus)
vi
vii
Alhamdulillah. Segala puji senantiasa kami panjatkan kehadirat Allah
SWT atas limpahan karunia, rahmat, serta hidayahNya sehingga penulis dapat
menyelesaikan penyusunan skripsi dengan lancar. Sholawat serta salam semoga
senantiasa tercurahkan kepada junjungan kita Nabi Muhammad SAW yang telah
memberikan jalan bagi umatnya dengan secercah kemuliaan dan kasih sayang
serta ilmu pengetahuan yang tiada ternilai untuk menjalani kehidupan yang lebih
berkah.
Setelah melalui berbagai tahap yaitu pembuatan proposal skripsi,
pengembangan produk, penelitian, pengolahan data, dan beberapa revisi, akhirnya
skripsi yang berjudul Pengembangan Komik Sebagai Media Pembelajaran
Biologi Pada Materi Sistem Saraf Manusia Untuk SMP/MTs Kelas IX
Semester Ganjil dapat terselesaikan dengan baik. Dalam penyusunan skripsi ini,
penulis memperoleh data dari penelitian yang telah dilakukan pada bulan Agustus
2014 di Madrasah Tsanawiyah Al-Falaah Pandak Bantul.
Penyusunan dan penyelesaian skripsi ini tidak terlepas dari bantuan,
bimbingan, dan arahan dari berbagai pihak, baik secara langsung maupun tidak
langsung. Oleh karena itu, penulis mengucapkan terima kasih kepada:
1. Kedua orang tuaku tercinta Bapak Musthofa dan Ibu Siti Fatonah yang
senantiasa mendukung dan mendoakan penulis dalam kondisi apapun.
2. Seluruh
saudara-saudaraku
tercinta,
Mbak
Nur
Janah,
Mbak
Nur
Khikmawati, Mas M. Syaikhul Alim, M.Ag., Almarhumah Mbak Nurul
Hidayati dan Mbak Sukma Puji Panuntun.
3. Bapak Prof. Drs. H. Akh. Minhaji, M.A., Ph.D., selaku Dekan Fakultas Sains
danTeknologi.
4. Ibu Runtut Prih Utami, M.Pd., selaku Kaprodi Pendidikan Biologi.
5. Ibu Dias, M.Si., selaku Penasehat Akademik saya.
vii
viii
6. Bapak Yuni Wibowo, M.Pd., selaku Pembimbing Skripsi yang telah dengan
sabar dan selalu meluangkan waktunya untuk membimbing penulis dalam
menyusun skripsi. Semoga semua amal baik Bapak mendapat balasan dari
Allah SWT kelak.
7. Ibu Lela Susilawati, S.Pd., M. Si. dan Ibu Sulistiyawati, S.Pd., selaku Penguji
I dan Penguji II dalam sidang munaqosah. Atas arahan dan saran kedua
penguji tersebut, penulis dapat menyempurnakan isi skripsi. Semoga segala
amal baik keduanya mendapatkan ridho dari Allah SWT.
8. Bapak Ibu Dosen Pendidikan Biologi dan Biologi UIN Sunan Kalijaga
9. Teman-teman
Pendidikan
Biologi
2007,
yang
selama
ini
telah
memberikanbanyak dukungan dan bantuan dalam melalui perjuangan dan
banyak hal.
10. Teman-teman Biologi 2007, dan seluruh teman dan adik-adik tingkatku
Biologi, Pendidikan Biologi 2008, 2009, 2010, dan 2011 yang telah
memberikan banyak hal positif bagi peneliti.
11. Serta semua pihak yang telah memberikan bantuan dan dukungan dalam
penyusunan skripsi ini.
Sebagai penutup, saran dan kritik yang bersifat membangun sangat
penulis harapkan sebagai bahan evaluasi diri. Penulis telah berusaha dengan
segala kemampuan, akan tetapi penulis menyadari diri ini jauh dari nilai
kesempurnaan. Harapannya, skripsi buah karya penulis ini dapat bermanfaat bagi
penulis dan para pembaca pada umumnya.
Yogyakarta, Agustus 2014
Penulis
M. Bagus Pamuji
NIM. 07680023
ix
!! """""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" #
$ %A &$ '$A A (& """""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" ##
!A &$$! !A (& """"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" ###
!A &$ )AAA ($A (& """""""""""""""""""""""""""""""""" #*
A A A &$$ %A A """"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" *
++ """"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" *#
(AA &$ 'A A """"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" *##
DAA """"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" #,
DAA 'A %A """""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" ,#
DAA A%$ """""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" ,##
DAA A &A """""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" ,###
A%A( """""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" ,#*
%A% &$ DA ! !A """""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""
1
-. /0102 34506078 ............................................................................... 9
3. :;471050@ ....................................................................... A
C. Batasan Masalah ............................................................................ 5
D. Rumusan Masalah .......................................................................... 5
E. Tujuan Pengembangan .................................................................. 6
F. Spesifikasi Produk yang Diharapkan ............................................ 6
G. Pentingnya Pengembangan ............................................................ 7
H. Asumsi dan Keterbatasan Pengembangan .................................... 7
ix
x
BCB DD EDFGCHCF IHJECKC LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL M
NO PQRSRQT UVWXVYQZQ[Q\ ]S^Y^_S OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO `
]O aVbSQ UVWXVYQZQ[Q\ OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO cd
C. Komik Biologi ................................................................................ 12
D. Sistem Saraf Manusia ..................................................................... 14
E. Penelitian Yang Relevan ................................................................ 22
F. Kerangka Berfikir ........................................................................... 23
BAB DDD efEgDf IfFfhDEDCF LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL ij
A. Model Penelitian Pengembangan ................................................... 25
B. Prosedur Pengembangan ................................................................ 25
C. Uji Coba Produk ............................................................................. 28
BAB Dk lAJDh
DAF IfeBAlAJAF LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL 33
A. Hasil Penelitian .............................................................................. 33
B. Pembahasan ................................................................................... 40
B AB
V KESIMPULAN DAN SARAN ................................................... 53
A. Kesimpulan ................................................................................... 53
B. Saran .............................................................................................. 53
DAFTAR PUSTAKA ............................................................................... 54
LAMPIRAN .............................................................................................. 57
mnopnq rnstnq
Guvwux yz {|}~v vwuuxu zzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzz
Guvwux z x}} v|u}| u |u zzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzz y
Guvwux z vwu|u {|}~v {uxu zzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzz y
Guvwux z ~u u}|u zzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzz y
Guvwux z x}x vwuu zzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzz
Guvwux z }u| | wu vwuu v| || zzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzz
Guvwux z {uv v| || u~x| {|}~v {uxu u}|u zzzzzzzzzzzzzzzz
Guvwux z uu sketcing u software corell draw X4 zzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzz
Guvwux z uu coloring u software corell draw X4 zzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzz
Guvwux yz uu vwu~u u wuu ~u u software
corell draw X4 ...........................................................................
xi
¡¢£¡¤ £¡¥¦§
¨©ª«¬ ® ¯°±²©³ ´«µª«²¶©³ ·¸¹² ´«³¶¬©¶©³ º±²± ª¶¹¬¹»¶, ¼¹½«³¾
Peer reviewer ................................................................................ ¿À
¨©ª«¬ Á® ¯°±²©³ ´«µª«²¶©³ ·¸¹² «½Ã¹³ ·¶½Ä© ®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®® ¿
¨©ª«¬ ¿® Ų¶°«²¶© ´«³¶¬©¶©³ ÆÇ«©¬ ®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®® ¿
¨©ª«¬ È® ű©¬¶°©½ Źµ¶¸ ɶ¹¬¹»¶ ´©Ç© ¨¶©Ã ¯½Ã«¸ É«²Ç©½©²¸©³
´«³¶¬©¶©³ ¯Ê¬¶ ˫Ƕ© ®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®® ¿Ì
¨©ª«¬ Ì® ·©²©³ ¯Ê¬¶ ˫Ƕ© ¨«²Ê©Ç©Ã Źµ¶¸ ɶ¹¬¹»¶ ®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®® ¿Ì
¨©ª«¬ Í® ű©¬¶°©½ Źµ¶¸ ɶ¹¬¹»¶ ´©Ç© ¨¶©Ã ¯½Ã«¸ É«²Ç©½©²¸©³
´«³¶¬©¶©³ ¯Ê¬¶ Ë©°«²¶ ®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®® ¿Í
¨©ª«¬ ή ű©¬¶°©½ Źµ¶¸ ɶ¹¬¹»¶ ´©Ç© ¨¶©Ã ¯½Ã«¸ É«²Ç©½©²¸©³
´«³¶¬©¶©³
¨©ª«¬ Ï® ·©²©³
Peer Reviewer ............................................................... ¿Í
Peer Reviewer ...................................................................... ¿Î
¨©ª«¬ Ю ű©¬¶°©½ Źµ¶¸ ɶ¹¬¹»¶ ´©Ç© ¨¶©Ã ¯½Ã«¸ É«²Ç©½©²¸©³
´«³¶¬©¶©³ º±²± ɶ¹¬¹»¶ ®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®® ¿Ï
¨©ª«¬ À® ·©²©³ º±²± ɶ¹¬¹»¶ ¨«²Ê©Ç©Ã Źµ¶¸ ɶ¹¬¹»¶ ®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®® ¿Ï
¨©ª«¬ ® ÑÒÓÔÕÖÓ× ÑØÙÕÚ ÛÕØÔØÜÕ ÝÓÞÓ ßÕÓà á×àâÚ ÛâãÞÓ×ÓãÚÓä åâ×àØä
·¶½Ä© ®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®® ¿Ð
¨©ª«¬ Á® ´«³æ©ª©²©³ ¯³©¬¶½¶½ Ƴ½°²¸±¸½¶¹³©¬ Ë©°«²¶ ·¶½°«µ ·©²©ç
Ë©³±½¶© ®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®® È
xii
èéêëéì íéîïðìéñ
èéêëéì íéîïðìéñ
òóôõö÷óø ùú ûøüýþÿ þøöóöóø ûö óÿþ÷ö úúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúú
òóôõö÷óø ú ûøüýþÿ þøöóöóø ûö þöó úúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúúú
òóôõö÷óø
ú ûøüýþÿ þøöóöóø
÷ ............................................................
òóôõö÷óø
ú ûøüýþÿ þøöóöóø
rivw
r
òóôõö÷óø ú ûøüýþÿ
.............................................
þõø öó ..............................................................
òóôõö÷óø
. ÷óÿ
òóôõö÷óø
. ÷óÿ þÿþ÷óøüóø þôó ý÷öõöû ........................................ ù
òóôõö÷óø
. ýÿö þôöøó÷ ..........................................................................
òóôõö÷óø .
þø ø ýóø þôöôöøü
÷óÿ öø
þøþöÿöóø ó÷ö
...............................................
þ÷ø ÷ .........................................
òóôõö÷óø ù .
÷óÿ öø
òóôõö÷óø ùù.
Curriculum Vitae ...................................................................
þøþöÿöóø ó÷ö õóÿö óøÿ
xiii
................................
!"#!$%&"#&" '($)' *!%&#&) $!+)& !$%!,&-&.&"
%)(,(#) &+& $&/!.) *)*/!$ *&.&0 $&"1*)& 1"/1' *$ 2$/3
'!,&* )4 *!$!*/!. #&"-),
&%*/.&'
P5657898:6 868 ;5=:6 =69=? @56A59:B=8 C