Watesaning perkawis Wosing perkawis
8
sosiolinguistik
jumbuh kaliyan
pamanggihipun Sumarsono
2009:1
sosiolinguistik
inggih menika
kajian
basa ingkang dipungayutaken kaliyan kahanan wonten ing masarakat.
Adedhasar andharan para ahli wonten nginggil saged kapendhet dudutan bilih
sosiolinguistik
inggih menika ngelmu ingkang nliti bab basa saha masyarakat.
Sosiolinguistik
ugi nliti bab panganggenipun basa ing masyarakat. Basa ingkang dipunginakaken ing masyarakat nuwuhaken mawarni-warni
peristiwa
basa. Kajianipun inggih menika masarakat tutur,
variasi
basa ingkang dipunginakaken, mitra micara utawi topik ingkang dipunrembag, saha ancasing
pawicantenan. Miturut Nababan 1984: 3 bab-bab ingkang dipunrembag dening
sosiolinguistik
kadosta; 1 basa,
dialek, idiolek
, saha
ragam
basa, 2 masarakat basa, 3 panganggening basa, 4 sikap basa, 5 basa saha kabudayan, lan
sapiturutipun. Salah setunggal bab ingkang dipunrembag
sosiolinguistik
inggih menika
variasi
utawi
ragam
basa.
B.
Variasi
Basa
Basa gadhah
sistem
saha
subsistem
ingkang dipunmangertosi dening sedaya panutur basa. Masarakat tutur ingkang maneka werni ingkang
mangaribawani basa menika dados kathah
ragam
utawi variasinipun.
Variasi
basa kadadosan saking para penuturipun ingkang werni-werni saha
ragam
kagiyatan
interaksi sosial
ingkang werni-werni. Saben kagiyatan
interaksi sosial
mbetahaken
variasi
basa. Maneka warni klompok panuturipun saha maneka werni
fungsi basa menika ugi saged ndayani
variasi
basa. Karagaman menika saged muwuh langkung kathah menawi basa menika dipunginakaken dening panutur
9
ingkang kathah, saha wonten papan ingkang wiyar. Tuladhanipun basa Indonesia ingkang dipunginakaken saking Sabang dumugi Merauke Chaer saha Agustina,
2010: 61. Panganggenipun basa wonten ing masarakat menika beda-beda. Miturut
pamanggihipun Wardaugh 1986: 22
variasi
basa inggih menika cara priyantun ngandharaken unen-unen, tembung, saha titikan
gramatikal
ingkang kadayan dening
faktor eksternal
.
Faktor eksternal
menika kadosta
faktor geografis
saha
faktor sosial
. Pamanggih sanes miturut Nababan 1984 : 13 bilih
variasi
basa menika dipunjalari saking asalipun panutur, klompok saha kahanan panutur,
tingkat formalitas
, saha wekdal tuturan menika. Tuladhanipun dipunpendhet jinis
variasi
basa adhedhasar panuturipun, salah satunggalipun inggih menika
dialek
. Pelafalan
dialek
Banyumas menika beda kaliyan pelafalan Yogyakarta. Wonten ing pelafalan tembung “sega”
ing basa Jawi
dialek
Banyumas dipunlisanaken [sega] dene ing basa Jawi dialek Yogyakarta tembung kasebut dipunlisanaken
[seg ɔ ].
Variasi
basa boten namung dipuntemtokaken dening
faktor linguistik
kemawon, ananging ugi
faktor nonlingistik
.
Faktor linguistik
menika ngengingi panganggening basa ingkang wonten gayutanipun kaliyan unen-unen, tata
tembung, tata ukara, saha tata makna.
Faktor nonlinguistik
inggih menika ngengingi panganggening basa ingkang wonten gayutanipun kaliyan
faktor sosial
. Awit saking menika, ingkang ngengingi bab
faktor sosial
saged dipunpirsani saking yuswa, jinis
kelamin
,
pendidikan
,
status sosial
, pakaryan, lan
sapanunggalanipun.