T BD 1403031 Chapter1

BAB I
BUBUKA

1.1 KasangTukangMasalah
Dina hirup kumbuhna, manusa téh mangrupa objék inti peradaban jeung
kabudayaan. Peradaban jeung kabudayaan téh bias aya kusabab manusa
mibanda akal jeung pikiran. Akal jeung pikiran diunggal manusa anu
nyababkeun sipat kabudayaan dinamis jeung mangaruhan tumuwuhna budaya
di masarakat. Salian ti éta, pungsi manusa téh salaku mahluk sosial, aya
dinamika papada jalma dina interaksi sosialna anu bisa ngalahirkeun ide
kreatif budaya.
Pungsi budaya dina kagiatan interaksi sosial masarakat, tangtuna ogé
miboga peranan nu kalintang pentingna, sabab budaya téh mangrupa potensi
alat kontrol papada jalma, kukituna dina interaksi social masarakat aya potensi
pikeun ngalakukeun hal-hal anu luyu jeung norma masarakat. Pikeun
ngabénténgan potensi negatip dina interaksi sosial masarakat, perlu system
tradisi budaya anu bisa ngabénténgan hal-hal nu méngprang tina kaédah
norma agama jeung moral.
Dina kahirupan masarakat Sunda, aya aturan lisan anu geus nyampak
jeung

ngawujud

budaya

lokal,

salasahijinanyaétangaranistilahpanyaramanatawakapamalian.

Istilah-

istilahpanyaramantéhmiboga

dina

niléy

moralitasanubisa

di

paluruhkucaraditalungtik.
Istilahpanyaramanmangrupahasil nu diciptakeunkukaruhunurangSunda.
Réngkakjeungparipolahnatéhéstuningtaraptijeungatiatilebahnerapkeunajaranatawaatikankabudakna,

tarakucaratogmol,

tapisokdibalibirkeunkurupaningdongéngpieunteungeun,
dongéngdedemit,

atawakucaranyieunaturan-aturanpanyaraman

disebutpamali.
1
Gilang Kripsiyadi Praramdana, 2016
AJÉN MORALITAS JEUNG ÉTNOPÉDAGOGIK DINA PANYARAMAN MASARAKAT SUNDA
DI DÉSA BUNI GEULIS, KECAMATAN HANTARA, KABUPATÉN KUNINGAN
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

mitos,
nu

2

Panyaramanatawapantrangantéhmibogaajénanusifatnanyamuni.
Panyaramandinapamalimibogasifatanukuat

nu

geusdipercayakusabagianmasarakatSunda,saliantiétapanyaramanmangrupame
dia

atikannu

pungsinangajagahal-

halanusifatnateuluyudinakahirupanbermasyarakat.Dina
aturannormakahirupanmasarakatpastiayapatalinajeungatikansangkanngajalank
eunkahirupan

nu

bener.

atikannyaétapangajaran

NumutkeunDanadibrata

kana

jalankahadéan,

(2006,

mere,

kc.

39)

malajarkeun,

ngawarah,ngabingbing.
Dina

kahirupanmasarakatSundaharita,

ayawangunatikanmangrupatradisilisannu disebutpanyaraman. Dina Sudaryat
(2016,

kc.

205),

yén

istilahpanyaramantéhkecapdasarnatinacaramanumibogahartilarang,
cegah.Saliantiéta,SatjadibratadinaSudaryat

(2016,

kc.205)

nétélakeunpanyaramanayapakaitjeungistilahpamaliatawapantrangan,
nyaétatindakananunurutkeuntradisiteumeunangdilakukeunsabablamundilakuk
eunbakalcilaka.
Istilahpanyaramdukeuthartijeungistilahpamaliatawatabu,
upamanawaépolapanyaramandinapamalimangrupasagalahalayamataknanurutk
eunkapercayaaankaruhun,

sapertiulahlalangiran,

pamali,

matakditinggalkeunmaotkuindung;

ulahsokdiukdinalawangpanto,

pamali,

mataknongtotjodo.Nurutkeun RADanadibrata (2006, kc. 489) nétélakeun, nu

disebutpamalitéhnyaéta,
larangansepuhuranganumaksudnateumeunangngalakukeunhijipagawéanlantar
ansokayamatakna,
matakpeluh;

upamalalakiteumeunangnyekelasiwung,
ulahngomébéas,

pamali,

bisidijualkaoa;

pamali,
nu

keurreuneuhteumeunangngadaharintip, pamali, bisibalioroknakaluarnahésé;
nu

keurreuneuhteumeunangngadahartutut,

pamalibisitunduh

rékgalahirkeun, jeungsajabana.
Istilahistilahpanyaramandinakapamalianatawatabutéhsarupaningpantrangan-

Gilang Kripsiyadi Praramdana, 2016
AJÉN MORALITAS JEUNG ÉTNOPÉDAGOGIK DINA PANYARAMAN MASARAKAT SUNDA
DI DÉSA BUNI GEULIS, KECAMATAN HANTARA, KABUPATÉN KUNINGAN
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

pas

3

pantrangananu

kudu

di

jauhan,

anuteumeunangdipilampah,

sabablamundirempakbakalnimbulkeunmamala.Contokasusna,
munbudakrékmilampahhijipagawéananuteusaluyujeungaturankolotbaheula,
kolotbaheulacukupnyebut “Teumeunang, pamali, bisimatakanu…..” kukituna,
budaksoktaralobatatanyadeui,

éstuningnurutwé,

da

maksudnakalawanlantiptursurtisababkukolotnageusdibéjaan. Eusinasiga nu
nyingsieunan,
padahaldisatukangeunétapanyaramantéhayamaksudanunyamunianu

kudu

disurahanjeung kudu dipikirandeui.Tahbakalkahartijeungkabuktirasiahétasilib,

sindiratawasilokadinaétapanyaramankhususnnadinapungsiétnopedagogik.
Istilahpanyaraman

lain

ngansaukuristilahanuasaldiucapkeun,

tapidinapanyaramanayapungsi
mediaatikanngaliwatanproduktradisilisankunoanungandungatikan,
khususnadinapungsiétnopedagogik.
Dinaistilahpanyaraman,pungsiatikannangaliwatanhartisacaramultitafsir,
kusababkanggongarojongieupanalungtikandigunakeuntilikansemiotikpikeunm
aluruhtandaanuayadinaistilahpanyaraman.
Panalungtikanngeunaanajénatikanistilahpamalian/tabutéhgeusaya

nu

ngalaksanakeun, diantarana waé:
1) DianiPermasih,

anujudulna

“AjénAtikandinaFoklorAspékKapamaliananuaya

di

DésaTanjung

Wangi KacamatanCicaléngkaKabupatén Bandung” S1 Skripsi JPBD
UniversitasPendidikan Indonesia 2014,
2) Nurfaizah, anujudulna “PemaknaanPamalidalamMasyarakatSunda di
DesaCibingbin,

KecamatanCibingbin,

KabupatenKuningan

(KajianDeskriptif SemantikdanSemiotik)” S2 Tesis Prodi Lingusitik
SPS UniversitasPendidikan Indonesia 2015,
3) AanSuwandi, anujudulna “PanyaramandalamMasyarakatSunda” PPS
S2 TesisUniversitasSuryakencanaCianjur 2014.

Gilang Kripsiyadi Praramdana, 2016
AJÉN MORALITAS JEUNG ÉTNOPÉDAGOGIK DINA PANYARAMAN MASARAKAT SUNDA
DI DÉSA BUNI GEULIS, KECAMATAN HANTARA, KABUPATÉN KUNINGAN
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

4

Tina

sababarahajudulpanalungtikan-panalungtikansaméméhna,

kajianngeunaanpamalijeungpanyaraman can aya nu meséknepikajerongeunan
ajénmoralitasétnopedagogikna.

Ku

kituna,

pikeunngalengkepanreferensikhasanahSunda,
perludiayakeunpanalungtikananujudulna
“AjénMoralitasjeungEtnopedagogikdinaPanyaramanMasarakatSunda di Désa
Bunigeulis Kecamatan Hantara, Kabupatén Kuningan”.

1.2.RumusanMasalah
Dina
ieupanalungtikandiwatesankungadadarkeunpanyaramananungandungunsurpun
gsiétnopedagogik

kana

kahirupanmasarakatSunda.Hususnaajén

étnopedagogikanungawengkuajén

moral

dinapanyaraman,

ajénsosialdinapanyaraman,

jeungajén

agama

dinaistilahpanyaraman.KusababmasarakatSundanyicingan di tempat anulega,
panalungtikan

ahirnanyokot

tur

milih

panyaramananungawakilanmasarakatSukuSunda,nyaeta
DésaBunigeulisKecamatan

data
di

Wilayah

HantaraKabupatenKuninganJawa

Barat.Sangkanheunteulegateuingmasalahna,
dirumuskeundeuidinapatalékanieudihandap:
1) Panyaraman naon waé nu kapangih dina kahirupan masarakat Désa
Bunigeulis Kacamatan Hantara Kabupaté Kuningan?
2) Kumahaeusipanyaramannu kapangih dina kahirupan masarakat
Désa Bunigeulis Kacamatan Hantara Kabupaté Kuningan?
3) Naon pungsina panyaraman nu kapangih dina kahirupan masarakat
Désa Bunigeulis Kacamatan Hantara Kabupaté Kuningan?
4) Ajenmoralitasnaonwaéanunyangkarukdinapanyaramanmasarakatdi
Désa Bunigeulis Kabupatén Kuningan?
5) Kumahaajénétnopédagogik, utamana atikan karakter nu kapanggih
di Désa Bunigeulis Kecamatan Hantara Kabupatén Kuningan?
Gilang Kripsiyadi Praramdana, 2016
AJÉN MORALITAS JEUNG ÉTNOPÉDAGOGIK DINA PANYARAMAN MASARAKAT SUNDA
DI DÉSA BUNI GEULIS, KECAMATAN HANTARA, KABUPATÉN KUNINGAN
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

5

1.3 TujuanPanalungtikan
Dina

panalungtikananujudulna

“AjénMoralitasjeungEtnopedagogikdinaIstilahIstilahPanyaramanMasarakatSunda”,

ayasawataratujuan,

nyaétatujuanumumjeungtujuanhusus.
1.3.1 Tujuanumum
Dinaieupanalungtikannyaétapikeunmaluruhajénmoralitasjeungajén
atikankarakterbangsa
(étnopédagogik)anuayadinaistilahpanyaramanmasarakatSunda

di

Bunigeulis

Kuningan.

Kecamatan

Hantara,

Kabupatén

Désa

Liantiéta,numuwuhkeunjeungngariksawarisantradisilisankolotbaheula, tur
mérépamahamanjeungngadadarkeunpungsipanyaramandinakahirupansalak
umedia atikankarakterdi kahirupanmasarakatSunda.
1.3.2 TujuanHusus
Tujuanhususdinaieupanalungtikanpikeunmikanyaho

jeung

ngadéskripsikeun lima hal, nya éta:
1) Panyaraman nu sumebar di kahirupanmasarakatDésa Bunigeulis
Kecamatan Hantara Kabupatén Kuningan;
2) Eusi panyaraman nu kapangih dina kahirupan masarakat Désa
Bunigeulis Kacamatan Hantara Kabupaté Kuningan;
3) Pungsi panyaraman nu kapanggih di Désa Bunigeulis Kecamatan
Hantara, Kabupatén Kuningan;
3)

Ajénmoralitasdinapanyaraman

di

masarakat

Désa

Bunigeulis

Kecamatan Hantara, Kabupatén Kuningan;jeung
4)

Unsurétnopedagogik (atikan karakter) nu ayadinapanyaraman Désa
Bunigeulis Kecamatan Hantara, Kabupatén Kuningan.

1.4 MangpaatPanalungtikan

Gilang Kripsiyadi Praramdana, 2016
AJÉN MORALITAS JEUNG ÉTNOPÉDAGOGIK DINA PANYARAMAN MASARAKAT SUNDA
DI DÉSA BUNI GEULIS, KECAMATAN HANTARA, KABUPATÉN KUNINGAN
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

6

Dina
ieupanalungtikanmibogaduamangpaatnyaétamangpaattioritisjeungmangpa
atpraktis:

1.4.1 MangpaatTioritis
Sacaratioritis,ieupanalungtikanmibogabogamangpaatpikeunméréin
pormasingeunaanfungsiajénmoralitas
rupaistilahpanyaraman

,

étnopedagogikdinarupa-

sartakumahasikepurangSunda

modern

dinanyangharepanana.

1.4.2

MangpaatPraktis

Mangpaatpraktisdinapanalungtikanieu :
1) Pikeunmasarakatumum,bisaleuwihngajénanturnyikepanadatjeungk
abiasaanmasarakatSundajamanbaheula.
2) Pikeunakademisi, bisaleuwihmikawanohrupa-rupapanyaraman nu
ayadinakahirupanmasarakatSunda.
3) Pikeun praktisikabudayaan, dipiharep ieu panalungtikan bisa jadi
referensi kabudayan Sunda dina aspék tradisi lisan.
4) PikeunGuru,

nambahan

acuan

bahanpangajaranjeungpangdeudeululikanngeunaanajén

moral

jeungkarakterbangsa
5) Pikeun

panalungtik,

panalungtikanieudipiharep

meunangkeun

mampuh
pangweruh

ngeunaanpungsiwarisantradisilisanpanyaraman.

1.5 RaragaTulisan
Sistematikapenulisandinaieutesisngawengku lima bab, nyaéta:
a) Bab I bubuka, eusina medarngeunaankasangtukang, rumusanmasalah,
tujuanpanalungtikan, mangpaatpanalungtikan;

Gilang Kripsiyadi Praramdana, 2016
AJÉN MORALITAS JEUNG ÉTNOPÉDAGOGIK DINA PANYARAMAN MASARAKAT SUNDA
DI DÉSA BUNI GEULIS, KECAMATAN HANTARA, KABUPATÉN KUNINGAN
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

7

b)

Bab

II

ulikanpustaka,nu

eusina

medarngeunaan

fokloraspékpanyaramandinakapamalian,

panyaraman,
ajénmoralitas,

jeungajénetnopedagogik;
c)Bab

III

Metodeupanalungtikana,

eusina

medarngeunaandésainpanalungtikan, sumber data, desainpanalungtikan,
wangenanoperasional, instrument panalungtikan, tehnikngumpulkeun
data, jeungtehnikngolah data;
d) Bab IVhasil panalungtikan jeung pedaran, eusina dadaran data
panyaraman sarta analisis panyaraman tina jihat eusi, pungsi, ajén
morallitas, jeung ajén étnopédagogik.
e) Bab V kacindekanjeung saran, eusina pidangan ngeunaan kacindekan
hasil panalungtikanjeung saran panalungtikan.

Gilang Kripsiyadi Praramdana, 2016
AJÉN MORALITAS JEUNG ÉTNOPÉDAGOGIK DINA PANYARAMAN MASARAKAT SUNDA
DI DÉSA BUNI GEULIS, KECAMATAN HANTARA, KABUPATÉN KUNINGAN
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu