STUDI KARAKTERISTIK PEJALAN KAKI DAN PEMILIHAN JENIS FASILITAS PENYEBERANGAN PEJALAN KAKI DI KOTA PALU (Studi Kasus: Jl. Emmi Saelan Depan Mal Tatura Kota Palu) | Mashuri | Jurnal REKAYASA dan MANAJEMEN TRANSPORTASI 741 2556 1 PB
JURNA L
Re ka ya sa d a n Ma na je m e n Tra nsp o rta si
Jo urna l o f Tra nsp o rta tio n Ma na g e m e nt a nd Eng ine e ring
STUDI KA RA KTERISTIK PEJA LA N KA KI DA N PEMILIHA N JENIS FA SILITA S PENYEBERA NG A N
PEJA LA N KA KI DI KO TA PA LU
(Stud i Ka sus: Jl. Em m i Sa e la n De p a n Ma l Ta tura Ko ta Pa lu)
Ma shuri*
Muh. Ikb a l**
*) Sta f Pe ng a ja r p a d a KK Tra nsp o rta si Jurusa n Te knik Sip il Unive rsita s Ta d ula ko , Pa lu d a n Ang g o ta p a d a
Pusa t Stud i d a n Pe ng e m b a ng a n Tra nsp o rta si Fa kulta s Te knik Unive rsita s Ta d ula ko , Pa lu
**) Alum ni Pro g ra m Stud i S1 Te knik Sip il Fa kulta s Te knik Unive rsita s Ta d ula ko , Pa lu
Abstrac t
The re a re m a ny ro a d s in urb a n a re a s w he re the c o nc e ntra tio n is the tra ffic flo w o f ve hic le s a nd
p e d e stria ns. This c o nd itio n c a use s the d e m a nd ing ne e d s o f ro a d w id e ning m o re a nd m o re a re
fo und in the a re a to sm o o th flo w o f ve hic ula r tra ffic . But o n the o the r ha nd , a tte ntio n to
p e d e stria n sa fe ty is o fte n o ve rlo o ke d . This c a n b e se e n fro m the a b se nc e o f a d e q ua te
p e d e stria n fa c ilitie s suc h a s a la c k o f p e d e stria n fa c ilitie s in the a re a o f the re g io n w hic h is w he re
the c o nc e ntra tio n o f p e d e stria ns a nd ve hic le s, p a ve m e nt c o nd itio n is no t g o o d .
The p urp o se o f this stud y w a s to d e te rm ine the c ha ra c te ristic s o f p e d e stria n fa c ilitie s a nd find o ut
a suita b le p e d e stria n c ro ssing o n Jl. Em m i Sa e la n Ta tura Ma ll in fro nt o f Pa lu C ity. Da ta vo lum e o f
ve hic le s a nd p e d e stria ns ha ve b e e n c o lle c te d thro ug h a surve y o f tra ffic . Vo lum e o f d a ta tra ffic
c a rrie d o n Frid a y, Sa turd a y a nd Sund a y fo r 6 ho urs o f p e a k. Da ta vo lum e o f p e d e stria ns c ro ssing
the ro a d is d o ne b y o b se rva tio n se g m e nt le ng th o f 100 m fo r 6 ho urs b usy.
The stud y fo und tha t the c ha ra c te ristic s o f p e d e stria ns o n Jl. Em m i Sa e la n a t Ho m e Ma ll Ta tura
Pa lu, is d o m ina te d b y p e d e stria n a g e g ro up a g e d 21-61 ye a rs (77.14%), d o m ina te d b y fe m a le
se x (74.29%), typ e o f w o rk is d o m ina te d b y the stud e nt / stud e nts (42.86%), e d uc a tio n le ve l is
d o m ina te d b y SMA (58.57%) a nd the p urp o se o f the trip w a s d o m ina te d b y sho p p ing (60%). Typ e
a suita b le c ro ssing fa c ilitie s a t the stud y site s b a se d o n the va lue o f PV2, P a nd V is the p e d e stria n
b rid g e . This m e a ns tha t e xisting p e d e stria n fa c ilitie s in a c c o rd a nc e w ith ne e d s.
Ke yword: Pe d e stria n fa c ilitie s, p e d e stria n c ro ssing , p e d e stria n b rid g e
1. PENDA HULUA N
Pe ning ka ta n
a rus
la lu
linta s
ke nd a ra a n d a n p e rg e ra ka n o ra ng d i a ta s
p ra sa ra na tra nsp o rta si p a d a sua tu ko ta
se p e rti p ra sa ra na ja la n ra ya p e rko ta a n
sa ng a t
te rg a ntung
pada
p e sa tnya
p e rtum b uha n e ko no m i sua tu d a e ra h a ta u
w ila ya h ko ta . Ini d a p a t d e ng a n m ud a h
d ip a ha m i
ka re na
tra nsp o rta si
se nd iri
m e rup a ka n ke b utuha n turuna n (d e rive d
d e m a nd ) .
Pe ning ka ta n
jum la h
p e rg e ra ka n
d ita nd a i d e ng a n m e ning ka tnya vo lume la lu
linta s ke nd a ra a n m a up un vo lume p e ja la n
ka ki p a d a sua tu rua s ja la n p e rko ta a n. Pa d a
ke nya ta a nnya , p e ning ka ta n vo lum e la lu
linta s ini m e nd a p a t p e rha tia n ha nya p a d a
p ra sa ra na la lu linta s ke nd a ra a n sa ja se p e rti
se ring nya d ila kuka n p e le b a ra n ja lur la lu
linta s, p e rb a ika n struktur p e rke ra sa n ja la n.
Se m e nta ra ke b utuha n p ra sa ra na p e ja la n
ka ki
se p e rti
fa silita s
p e nye b e ra ng a n
p e d e stria n, tro to a r b a g i p e ja la n ka ki sa ng a t
m inim m e nd a p a t p e rha tia n.
Jurna l Re ka ya sa d a n Ma na je m e n Tra nsp o rta si
Vo lum e I No . 2, Juli 2011
Ha l. 69 - 79
Ko nd isi se p e rti b e rke sa n b a hwa
ke se la m a ta n p e ja la n ka ki d i p e rko ta a n
c e nd e rung
te ra b a ika n
dan
ke b ija ka n
ke b ija ka n ya ng d ia m b il c e nd e rung b e rp iha k
ke p a d a p e m ilik ke nd a ra a n, uta m a nya
ke nd a ra a n p rib a d i. Ha sil stud i d a ri Institut
Stud i Tra nsp o rta si (INSTRAN) m e nd a p a tka n
b a hw a 65% ke c e la ka a n la lu linta s b e ra kib a t
ke m a tia n a d a la h p e ja la n ka ki.
O le h ka re na itu m e ning ka ta n vo lum e
la lu linta s ke nd a ra a n d i ja la n ra ya sa ng a t
m e m b utuhka n te rse d ia nya fa silita s p e ja la n
ka ki b e rup a fa silita s fa silita s p e nye b e ra ng a n
p a d a d a e ra h d a e ra h d im a na p e d e stria n
te rko nse ntra si se p e rti d i Jl. Em m i Sa e la n d i
d e p a n Ma l Ta tura Ko ta Pa lu. Pe nye d ia a n
fa silita s p e nye b e ra ng a n
a d a la h
untuk
m e m inim a lka n ko nflik la ng sung
a nta ra
p e d e stria n d a n ke nd a ra a n ya ng m e linta s d i
a ta s ja la n ra ya .
Pe m iliha n
je nis
fa silita s
p e nye b e ra ng a n p e ja la n ka ki/ p e d e stria n
sa ng a t
d ip e ng a ruhi
o le h
ka ra kte ristik
p e d e stria n d a n ka ra kte ristik la lu linta s
ke nd a ra a n ya ng m e linta s d i ja la n ra ya .
Da ri p e m a p a ra n d i a ta s m a ka tujua n
p e ne litia n ini a d a la h:
a . Me ng e ta hui ka ra kte ristik p e ja la n ka ki d i
Jl. Em m i Sa e la n d i d e p a n Ma l Ta tura Ko ta
Pa lu.
b . Me ng a na lisis ke b utuha n p e nye b e ra ng a n
p e ja la n ka ki ya ng d ib utuhka n d i Jl. Em m i
Sa e la n d e p a n Ma l Ta tura Ko ta Pa lu.
Ma nfa a t
p e ne litia n
ini
a d a la h
m e m b e rika n info rm a si ke p a d a p iha k te rka it
te nta ng je nis fa silita s p e nye b e ra ng a n ya ng
sud a h te rb a ng un sud a h c o c o k a ta u tid a k.
2.2 Ke te ntua n
ke te ntua n
fa silita s p e ja la n ka ki
Be rd a sa rka n
Sura t
Ke p utusa n
Dire kto ra t Je nd ra l Bina Ma rg a te nta ng ta ta
c a ra p e re nc a na a n fa silita s p e ja la n ka ki d i
ka w a sa n p e rko ta a n (Ta hun 1995 ), Fa silita s
p e ja la n ka ki a d a la h se m ua b a ng una n ya ng
d ise d ia ka n
untuk p e ja la n
ka ki g una
m e m b e rika n p e la ya na n ke p a d a p e ja la n
ka ki
se hing g a
dapat
m e ning ka tka n
ke la nc a ra n, ke a m a na n d a n ke nya m a na n
p e ja la n ka ki.
Fa silita s p e ja la n ka ki ha rus d ire nc a na ka n
b e rd a sa rka n ke te ntua n-ke te ntua n se b a g a i
b e rikut (Ta ta c a ra Pe re nc a na a n Fa silita s
Pe ja la n Ka ki d i Ka w a sa n Pe rko ta a n, Dirje n
Bina Ma rg a , Ta hun 1995):
a
b
c
d
2. STUDI PUSTA KA
e
2.1 Fa silita s p e nye b e ra ng a n p e ja la n ka ki
Diliha t d a ri le ta k b id a ng nya , fa silita s
p e nye b e ra ng a n
p e ja la n
ka ki
dapat
d ib e d a ka n a ta s p e nye b e ra ng a n se b id a ng
d a n p e nye b e ra ng a n tid a k se b id a ng .
Pe nye b e ra ng a n se b id a ng
dapat
b e rup a ze b ra c ro ss, ze b ra c ro ss d e ng a n
la m p u ke d ip d a n p e lic a n c rssing . Se m e nta ra
p e nye b e ra ng a n tid a k se b id a ng
dapar
b e rup a je m b a ta n p e nye b e ra ng a n d a n
te ro w o ng a n.
70
p e re nc a na a n
f
g
Pe ja la n ka ki ha rus m e nc a p a i tujua n
d e ng a n ja ra k se d e ka t m ung kin, a m a n
d a ri la lu linta s ya ng la in d a n la nc a r.
Te rja d inya ko ntinuita s fa silita s p e ja la n
ka ki, ya ng m e ng hub ung ka n d a e ra h
ya ng sa tu d e ng a n ya ng la in.
Ap a b ila ja lur p e ja la n ka ki m e m o to ng
a rus la lu linta s ya ng la in ha rus d ila kuka n
p e ng a tura n la lu linta s, b a ik d e ng a n
la m p u
p e ng a tur a ta up un
d e ng a n
m a rka p e nye b e ra ng a n, a ta u te m p a t
p e nye b e ra ng a n ya ng tid a k se b id a ng .
Ja lur p e ja la n ka ki ya ng m e m o to ng ja lur
la lu
linta s b e rup a
p e nye b e ra ng a n
(Ze b ra C ro ss), m a rka ja la n d e ng a n
la mp u p e ng a tur la lu linta s (Pe lic a n
C ro ss), je mb a ta n p e nye b e ra ng a n d a n
te ro w o ng a n.
Fa silita s p e ja la n ka ki ha rus d ib ua t p a d a
rua s-rua s ja la n d i p e rko ta a n a ta u p a d a
te m p a t-te mp a t d im a na vo lume p e ja la n
ka ki m e m e nuhi sya ra t a ta u ke te ntua n
untuk p e m b ua ta n fa silita s te rse b ut.
Ja lur
p e ja la n
ka ki
se b a iknya
d ite m p a tka n se d e m ikia n rup a d a ri ja lur
la lu linta s ya ng
la innya , se hing g a
ke a m a na n p e ja la n ka ki le b ih te rja m in.
Dile ng ka p i
d e ng a n
ra m b u
a ta u
p e le ng ka p
ja la n la innya , se hing g a
p e ja la n ka ki le lua sa untuk b e rja la n,
te ruta m a b a g i p e ja la n ka ki ya ng tuna
d a ksa .
Pe re nc a na a n ja lur p e ja la n ka ki d a p a t
se ja ja r, tid a k se ja ja r a ta u m e m o to ng
ja lur la lu linta s ya ng a d a .
Stud i Ka ra kte ristik Pe ja la n Ka ki d a n Pe m iliha n Je nis Fa silita s Pe nye b e ra ng a n Pe ja la n Ka ki
(Stud i Ka sus: Jl. Em m i Sa e la n De p a n Ma l Ta tura d i Ko ta Pa lu)
Ma shuri d a n Muh. Ikb a l
h
i
Ja lur
p e ja la n
ka ki
ha rus
d ib ua t
se d e m ikia n rup a se hing g a a p a b ila huja n
p e rm uka a nnya tid a k lic in, tid a k te rja d i
g e na ng a n a ir se rta d isa ra nka n untuk
d ile ng ka p i
d e ng a n
p o ho n-p o ho n
p e ne d uh.
Untuk
m e nja g a
ke a m a na n
dan
ke le lua sa a n p e ja la n ka ki, ha rus d ip a sa ng
ke rb ja la n se hing g a fa silita s p e ja la n ka ki
le b ih ting g i d a ri p e rm uka n ja la n.
2.3 Krite ria p e m a sa ng a n fa silita s p e ja la n ka ki
Se sua i Sura t Ke p utusa n Dire kto ra t
Je nd ra l Bina Ma rg a te nta ng ta ta c a ra
p e re nc a na a n fa silita s p e ja la n ka ki d i
ka wa sa n p e rko ta a n (Ta hun 1995),
Fa silita s Pe ja la n ka ki d a p a t d ip a sa ng
d e ng a n krite ria se b a g a i b e rikut :
a Fa silita s p e ja la n ka ki ha rus d ip a sa ng
p a d a lo ka si-lo ka si d im a na p e m a sa ng a n
fa silita s te rse b ut m e m b e rika n m a nfa a t
ya ng
m a ksim a l,
b a ik
d a ri
se g i
ke a m a na n,
ke nya m a na n
a ta up un
ke la nc a ra n
p e rja la na n
bagi
p e m a ka inya .
b Ting ka t ke p a d a ta n p e ja la n ka ki, a ta u
jum la h ko nflik d e ng a n ke nd a ra a n d a n
jum la h ke c e la ka a n ha rus d ig una ka n
se b a g a i fa kto r d a sa r d a la m p e m iliha n
fa silita s p e ja la n ka ki ya ng m e m a d a i.
c Pa d a lo ka si-lo ka si / ka w a sa n ya ng
te rd a p a t sa ra na d a n p ra sa ra na um um .
d Fa silita s p e ja la n ka ki d a p a t d ite m p a tka n
d ise p a nja ng ja la n a ta u p a d a sua tu
ka w a sa n ya ng a ka n m e ng a kib a tka n
p e rtum b uha n p e ja la n ka ki d a n b ia sa nya
d iikuti o le h p e ning ka ta n a rus la lu linta s
se rta
m e m e nuhi sya ra t-sya ra t a ta u
ke te ntua n-ke te ntua n untuk p e m b ua ta n
fa silita s te rse b ut.
Te m p a t-te m p a t te rse b ut a nta ra la in :
a ). Da e ra h-d a e ra h ind ustri
b ). Pusa t p e rb e la nja a n
c ). Pusa t p e rka nto ra n
d ). Te rm ina l Bus
e ). Pe rum a ha n
f). Pusa t hib ura n
e . Fa silita s p e ja la n ka ki ya ng no rm a l te rd iri
d a ri b e b e ra p a je nis se b a g a i b e rikut :
a ). Ja lur Pe ja la n Ka ki ya ng te rd iri d a ri :
i) Tro to a r
2) Pe nye b e ra ng a n
(a ) je m b a ta n p e nye b e ra ng a n
(b ) ze b ra c ro ss
(c ) p e lic a n c ro ss
(d ) te ro wo ng a n
(c ) No n Tro to a r
b ). Pe le ng ka p Ja lur Pe ja la n ka ki ya ng
te rd iri d a ri :
1) La p a k tung g u
2) Ra m b u
3) Ma rka
4) La m p u la lu linta s
5) Ba ng una n p e le ng ka p
2.4 Ke te ntua n
ke te ntua n
te knis
p e re nc a na a n fa silita s p e nye b e ra ng a n
Fa silita s
p e nye b e ra ng a n
dapat
d ip a sa ng
d e ng a n
ke te ntua n
se b a g a i
b e rikut (Jo hn J. Fruin, 1971):
• Ze b ra C ro ss
Ze b ra c ro ss d ite m p a tka n d ija la n d e ng a n
jum la h a lira n p e nye b e ra ng a n ja la n a ta u
a rus ke nd a ra a n ya ng re la tif re nd a h
se hing g a p e nye b e ra ng m a sih m ud a h
m e m p e ro le h ke se m p a ta n ya ng a m a n
untuk me nye b e ra ng .
Ze b ra C ro ss d ip a sa ng d e ng a n ke te ntua n
se b a g a i b e rikut:
a Ze b ra C ro ss ha rus d ip a sa ng p a d a ja la n
d e ng a n a rus la lu linta s, ke c e p a ta n la lu
linta s d a n a rus p e ja la n ka ki ya ng re la tif
re nd a h.
b Lo ka si Ze b ra C ro ss ha rus m e m p unya i
ja ra k p a nd a ng ya ng c ukup , a g a r
tund a a n ke nd a ra a n ya ng d ia kib a tka n
o le h
p e ng g una a n
fa silita s
p e nye b e ra ng a n m a sih d a la m b a ta s
ya ng a m a n.
• Ze b ra C ro ss De ng a n La m p u Ke d ip
Pa d a
fa silita s
ini
m e nye b e ra ng
d ip e rb o le hka n m e nye b e ra ng p a d a sa a t
a rus la lu linta s me mb e rika n ke se mp a ta n
ya ng c ukup untuk me nye b e ra ng d e ng a n
a m a n. Se tia p ke nd a ra a n d iing a tka n untuk
m e ng ura ng i
ke c e p a ta n
dan
a ta u
b e rhe nti, m e mb e ri ke se mp a ta n ke p a d a
p e ja la n ka ki untuk me nye b e ra ng te rle b ih
d a hulu.
Tip e fa silita s ini d ia njurka n d ite m p a tka n
pada :
71
Jurna l Re ka ya sa d a n Ma na je m e n Tra nsp o rta si
Vo lum e I No . 2, Juli 2011
Ha l. 69 - 79
a Ja la n d e ng a n 85 % a rus la lu linta s
ke nd a ra a n b e rke c e p a ta n (56 Km /
Ja m ).
b Ja la n d id a e ra h p e rto ko a n ya ng ra m a i
a ta u
te rm ina l
d im a na
a rus
p e nye b e ra ng a n ja la n ting g i d a n te rus
m e ne rus se hing g a d a p a t m e nd o m ina si
p e nye b e ra ng a n d a n m e nim b ulka n
ke la m b a ta n b a g i a rus ke nd a ra a n ya ng
c ukup b e sa r.
c Ja la n d im a na ke nd a ra a n b e sa r ya ng
le w a t c ukup b a nya k ( 300 ke nd ./ ja m
se la m a 4 ja m sib uk ).
• Pe lic a n
Ad a la h ze b ra c ro ss ya ng d ile ng ka p i
d e ng a n
la m p u
p e ng a tur
bagi
p e nye b e ra ng
ja la n d a n ke nd a ra a n.
Pha se
b e rja la n
bagi
p e nye b e ra ng
d iha silka n d e ng a n m e ne ka n to m b o l,
p e ng a tur d e ng a n la m a p e rio d e b e rja la n
ya ng
te la h d ite ntuka n. Fa silita s ini
b e rm a nfa a t b ila d i te m p a tka n d ija la n
d e ng a n a rus p e nye b e ra ng ja la n ya ng
ting g i.
Pe lic a n C ro ssing ha rus d ip a sa ng p a d a
lo ka si-lo ka si se b a g a i b e rikut:
a . Pa d a ke c e p a ta n la lu linta s ke nd a ra a n
d a n a rus p e nye b e ra ng ting g i
b . Lo ka si p e lika n d ip a sa ng p a d a ja la n
d e ka t p e rsim p a ng a n.
c . Pa d a p e rsim p a ng a n d e ng a n la m p u
la lu linta s, d im a na p e lic a n c ro ss d a p a t
d ip a sa ng
m e nja d i sa tu ke sa tua n
d e ng a n ra m b u la lu linta s (tra ffic sig na l).
G a m b a r 1. Sta nd a r G a ris Sto p d a n Ze b ra C ro ss
Sum b e r: Ta ta c a ra Pe re nc a na a n Fa silita Pe ja la n
ka ki d i ka wa sa n p e rko ta a n (Bina Ma rg a , 1995)
G a m b a r 2. Sta nd a r Pe lic a n C ro ssing
Sum b e r: Ta ta c a ra Pe re nc a na a n Fa silita Pe ja la n
ka ki d i ka wa sa n p e rko ta a n (Bina Ma rg a , 1995)
72
Stud i Ka ra kte ristik Pe ja la n Ka ki d a n Pe m iliha n Je nis Fa silita s Pe nye b e ra ng a n Pe ja la n Ka ki
(Stud i Ka sus: Jl. Em m i Sa e la n De p a n Ma l Ta tura d i Ko ta Pa lu)
Ma shuri d a n Muh. Ikb a l
• Je m b a ta n
p e nye b e ra ng a n
dan
p e nye b e ra ng a n tid a k m e m ung kinka n
untuk d ip a ka i.
b . Bila ko nd isi la ha nnya m e m ung kinka n
untuk d ib a ng unnya te ro w o ng a n.
c . Arus la lu linta s d a n a rus p e ja la n ka ki
c ukup ting g i.
te ro w o ng a n
Fa silita s ini b e rm a nfa a t jika d ite m p a tka n
d ija la n d e ng a n a rus p e nye b e ra ng ja la n
d a n ke nd a ra a n ya ng ting g i, khususnya
p a d a ja la n d e ng a n a rus ke nd a ra a n
b e rke c e p a ta n ting g i.
Pe m b ua ta n te ro w o ng a n b a w a h ta na h
untuk p e nye b e ra ng a n me m b utuhka n
p e re nc a na a n ya ng le b ih rum it d a ri p a d a
p e m b ua ta n je m b a ta n p e nye b e ra ng a n.
Pe m b a ng una n
p e nye b e ra ng a n d isa ra nka n
ke te ntua n se b a g a i b e rikut :
2.5 Te knis
p e re nc a na a n
p e nye b e ra ng a n p e d e stria n
fa silita s
• Pe nye b e ra ng a n se b id a ng
krite ria ya ng d a p a t d ig una ka n d a la m
m e m ilih
fa silita s
p e nye b e ra ng a n
p e d e stria n se b id a ng d id a sa rka n p a d a
fo rm ula e m p iris PV2
(Pe re ka ya sa a n
fa silita s p e ja la n ka ki d i p e rko ta a n, DPU1997 d a la m Id ris, Zilha rd i, Ja nua ri 2007)
d im a na :
V
= a rus
p e ja la n
ka ki
ya ng
m e nye b e ra ng
di
rua s
ja la n
se p a nja ng 100 m se tia p 1 ja m
(o ra ng / ja m )
P
= Arus la lu linta s ke nd a ra a n d ua a ra h
se tia p ja m (ke nd a ra a n/ ja m ).
Nila i V d a n P d i a ta s m e rup a ka n a rus ra ta
ra ta p e ja la n ka ki d a n ke nd a ra a n d a la m
kurun w a ktu e m p a t ja m sib uk. Da ri nila i
PV2 d ire ko m e nd a sika n p e m iliha n je nis
fa silita s
p e nye b e ra ng a n
p e d e stria n
se p e rti d isa jika n p a d a Ta b e l 1.
je m b a ta n
m e m e nuhi
a . Bila fa silita s p e nye b e ra ng a n d e ng a n
m e ng g una ka n
Ze b ra
C ro ss
dan
Pe lic a n C ro ss sud a h m e ng g a ng g u la lu
linta s ya ng a d a .
b . Pa d a rua s ja la n d im a na fre kw e nsi
te rja d inya
ke c e la ka a n
ya ng
m e lib a tka n p e ja la n ka ki c ukup ting g i.
c . Pa d a rua s ja la n ya ng m e m p unya i a rus
la lu linta s d a n a rus p e ja la n ka ki ya ng
ting g i.
Pe m b a ng una n te ro w o ng a n d isa ra nka n
m e m e nuhi p e rsya ra ta n se b a g a i b e rikut :
a . Bila fa silita s p e nye b e ra ng a n d e ng a n
m e ng g una ka n
Ze b ra
C ro ss
dan
Pe lic a n
C ro ss
se rta
Je m b a ta n
Ta b e l 1. Pe m iliha n fa silita s p e nye b e ra ng a n se b id a ng
PV 2
P
V
Re ko m e nd a si A wa l
> 10 8
> 2 x 10 8
> 10 8
> 10 8
> 2 x 10 8
> 2 x 10 8
50 - 100
50 - 1100
50 - 1100
> 1100
50 - 1100
> 1100
300 - 500
400 - 750
> 500
> 500
> 700
> 400
Ze b ra c ro ss (Zc )
Zc d e ng a n p e lind ung
Pe lika n (p )
Pe lika n (p )
Pe lika n d e ng a n p e lind ung
Pe lika n d e ng a n p e lind ung
Sum b e r: Pe re ka ya sa a n fa silita s p e ja la n ka ki d i p e rko ta a n d a la m Id ris Zilha rd i, 2007
Ta b e l 2. Pe m iliha n je nis fa silita s p e nye b e ra ng a n tid a k se b id a ng
PV 2
P
V
Re ko m e nd a si A wa l
> 5 x10 8
> 10 10
> 5 x 10 9
> 5 x 10 9
> 10 10
> 10 10
100 - 1250
3500 - 7000
100 - 1250
> 1250
100 - 1250
> 1250
2000 - 5000
400 - 750
> 5000
> 2000
> 7000
> 3500
Ze b ra c ro ss (Zc )
Zc d e ng a n la m p u p e ng a tur
De ng a n la mp u p e ng a tur/ je m b a ta n
De ng a n la mp u p e ng a tur/ je m b a ta n
Je m b a ta n
Je m b a ta n
Sum b e r: De p a rte m e nta l Ad vic e No te TA/ 10/ 80 d a la m Id ris, Zilha rd i, 2007
73
Jurna l Re ka ya sa d a n Ma na je m e n Tra nsp o rta si
Vo lum e I No . 2, Juli 2011
Ha l. 69 - 79
• Pe nye b e ra ng a n tid a k se b id a ng
Fa silita s p e nye b e ra ng a n o ra ng tid a k
se b id a ng d ite m p a t se sua i krite ria b e rikut
(d e p a rte me nta l Ad vic e No te TA/ 10/ 80
d a la m Id ris Zilha rd i 2007):
a . p a d a rua s ja la n d e ng a n ke c e p a ta n
re nc a na d i a ta s 75 km / ja m
b . p a d a ka wa sa n ka wa sa n sta rte g is
d im a na
p e nye b e ra ng
tid a k
m e mung kinka n
c . untuk p e nye b e ra ng ja la n, ke c ua li
ha nya p a d a je m b a ta n
d . PV2 > 2 x 10 8 d e ng a n P>1100
o ra ng / ja m d a n V> 750 ke nd ./ ja m . Nila i
V d ia m b il d a ri nila i a rus ra ta ra ta
se la m a 4 ja m te rsib uk.
Krite ria
p e ne ntua n
fa silita s
p e nye b e ra ng a n tid a k se b id a ng d a p a t
d iliha t p a d a Ta b e l 2.
Te rd a p a t b e b e ra p a p e rsya ra ta n ya ng
ha rus d ip e nuhi sua tu fa silita s je m b a ta n
p e nye b e ra ng a n
o ra ng
ya itu
a sp e k
ke se la m a ta n,
ke nya m a na n
dan
ke m ud a ha n b a g i p e ja la n ka ki. De ng a n
d e m ikia n ya ng ha rus d ip e rha tika n a d a la h
se b a g a i b e rikut:
a . ke b e b a sa n ve rtika l a nta ra b a lo k
te re nd a h je m b a ta n p e nye b e ra ng a n
d e ng a n ja la n > 5.0 m .
b . ting g i
m a ksim um
a na k
ta ng g a
d iusa ha ka n 15 c m .
c . le b a r a na k ta ng g a 30 c m .
d . p a nja ng ja lur turun m inim um 1.5 m .
e . le b a r la nd a sa n ta ng g a d a n ja lur
p e nye b e ra ng (p e d e stria n) m inim um
2.0 m .
f. ke la nd a ia n m a ksim um 10%.
Asum si a sum si ya ng d ig una ka n d a la m
krite ria
d i a ta s d id a sa rka n ke p a d a
ke c e p a ta n ra ta ra ta p e d e stria n p a d a
ja la n d a ta r 1.5 m / d e tik, p a d a te m p a t
m iring 1.1 m / d e tik d a n p a d a te m p a t
ve rtika l 0.2 m / d e tik.
3.2 Ala t p e ne litia n
Ala t
ya ng
d ig una ka n
pada
p e ne litia n ini a d a la h:
a . ro ll me te r untuk
m e ng ukur d a ta
g e o me trik ja la n se p e rti le b a r ja la n d a n
b a hu ja la n.
b . Se p e ra ng ka t a la t tulis untuk p e nc a ta ta n
vo lume
la lu linta s p e d e stria n d a n
ke nd a ra a n ya ng m e linta s d i d a la m lo ka si
ka jia n.
c . Fo rm ulir surve i vo lum e la lu linta s p e ja la n
ka ki d a n ke nd a ra a n.
d . Ka m e ra vid e o untuk m e re ka m a rus la lu
linta s p e d stria n d a n ke nd a ra a n.
3.3 Je nis d a ta ya ng d ikum p ulka n
Da ta ya ng d ikum p ulka n m e lip uti
d a ta se kund e r d a n d a ta p rime r. Da ta
se kund e r m e lip uti p e ta lo ka si p e ne litia n.
Se m e nta ra d a ta p rim e r ya ng d ikum p ulka n
a d a la h d a ta ka ra kte ristik p e d e stria n, d a ta
vo lum e p e ja la n ka ki d a n vo lum e ke nd a ra a n
ya ng m e linta s p a d a ja la n ya ng d ika ji.
3.4 Te knik p e ng um p ula n d a n a na lisis d a ta
Da ta se kund e r d id a p a t d a ri insta nsi
te rka it se m e nta ra d a ta p rim e r d id a p a t d a ri
ha sil p e nye b a ra n kuisio ne r (untuk d a ta
ka ra kte ristik
p e d e stria n)
dan
m e la lui
p e nc a c a ha n
vo lum e
p e d e stria n
dan
ke nd a ra a n se tia p ja m nya m e la lui la ya r
te le visi ha sil p e re ka m a n g a m b a r ya ng
d ia m b il d i lo ka si stud i. Se te la h d a ta d a ta itu
se le sa i d io la h m a ka se la njutnya d ia na lisa .
Pe ne ntua n
je nis
fa silita s
je m b a ta n
p e nye b e ra ng a n o ra ng d ila kuka n d e ng a n
m e ng a c u p a d a Ta b e l 1 d a n Ta b e l 2.
3.5 Pro se d ur p e ne litia n
Pro se d ur p e ne litia n
b a g a n a lir p a d a G a m b a r 3.
ini
Mula i
3. METO DE PENELITIA N
Id e ntifika si Ma sa la h d a n
Pe ne ta p a n tujua n
3.1 Lo ka si p e ne litia n
Pe ne litia n ini b e ra d a p a d a rua s Jl.
Emm i Sa e la n d i d e p a n Pusa t Pe rb e la nja a n
(Ma l) Ta tura Ko ta Pa lu.
A
74
m e ng ikuti
G a m b a r 3. Ba g a n a lir p e ne litia n
Stud i Ka ra kte ristik Pe ja la n Ka ki d a n Pe m iliha n Je nis Fa silita s Pe nye b e ra ng a n Pe ja la n Ka ki
(Stud i Ka sus: Jl. Em m i Sa e la n De p a n Ma l Ta tura d i Ko ta Pa lu)
Ma shuri d a n Muh. Ikb a l
A
Ka jia n Pusta ka
Surve i Da ta
Ko m p ila si d a n
Re d uksi Da ta
Ana lisis d a n
Pe m b a ha sa n
Ke sim p ula n
Se le sa i
G a m b a r 3. Dia g ra m a lir p e ne litia n
G a mb a r 4. Pe rse nta se Je nis Pe ke rja a n p e ja la n ka ki/ p e d e stria n
p a d a Lo ka si Jl. Emmi Sa e la n d e p a n Ma l Ta tura Ko ta
Pa lu
Sum b e r: Ha sil o la ha n d a ta
4. HA SIL DA N PEMBA HA SA N
4.1 Ka ra kte ristik p e ke rja a n p e d e stria n
Be rd a sa rka n p a d a
G a mb a r 4
d ike ta hui b a hw a je nis p e ke rja a n p e ja la n
ka ki ya ng a d a d i se kita r Ma l Ta tura Ko ta Pa lu
d id o m ina si o le h p e la ja r/ m a ha sisw a se b e sa r
42.86%, ke m ud ia n ib u rum a h ta ng g a
se b e sa r
22.86%,
ka rya w a n
18.57%,
w ira sw a sta 10% d a n PNS se b e sa r 5.71%.
Ting g inya
p e rse nta se
p e la ja r se b a g a i
p e d e stria n
ke m ung kina n
d ise b a b ka n
a d a nya ke b ia sa n p e la ja r untuk b e rja la n
sa nta i ke p usa t p usa t p e rb e la nja a n d i lua r
75
Jurna l Re ka ya sa d a n Ma na je m e n Tra nsp o rta si
Vo lum e I No . 2, Juli 2011
Ha l. 69 - 79
w a ktu se ko la h untuk b e rsa nta i. Se m e nta ra
p e rse nta se ib u rum a h ta ng g a jug a b e sa r
ya ng ke m ung kina n d ise b a b ka n ka re na d i
se kita r a re a te rse b ut te rd a p a t te mp a t
te m p a t p e rb e la nja a n ke b utuha n se ha ri ha ri
se p e rti
p a sa r
tra d isio na l.
Se m e nta ra
p e rse nta se
PNS
c ukup
ke c il
ya ng
ke m ung kina n d ise b a b ka n o le h ka w a sa n
p e ne litia n
ini
b uka nla h
ka w a sa n
p e rka nto ra n.
4.2 Ka ra kte ristik p e nd id ika n p e d e stria n
Diliha t d a ri ka ra kte ristik p e nd id ika n
p e ja la n ka ki d i se kita r Ma l Ta tura Ko ta Pa lu
d id o m ina si o le h p e nd id ika n se ting ka t SMA
ya itu se kita r 58.57% d a n te re nd a h a d a la h
ting ka t p e nd id ika n Se ko la h Da sa r (SD)
se b e sa r 8.58%. Untuk le b ih je la snya d a p a t
d iliha t p a d a G a m b a r 5.
G a mb a r 4. Pe rse nta se Ting ka t Pe nd id ika n p e ja la n ka ki/ p e d e stria n
p a d a Lo ka si Jl. Emmi Sa e la n d e p a n Ma l Ta tura Ko ta
Pa lu
Sum b e r: Ha sil o la ha n d a ta
G a mb a r 5. Pe rse nta se Usia Pe ja la n ka ki/ p e d e stria n p a d a Lo ka si Jl.
Emmi Sa e la n d e p a n Ma l Ta tura Ko ta Pa lu
Sum b e r: Ha sil o la ha n d a ta
76
Stud i Ka ra kte ristik Pe ja la n Ka ki d a n Pe m iliha n Je nis Fa silita s Pe nye b e ra ng a n Pe ja la n Ka ki
(Stud i Ka sus: Jl. Em m i Sa e la n De p a n Ma l Ta tura d i Ko ta Pa lu)
Ma shuri d a n Muh. Ikb a l
G a mb a r 6. Pe rse nta se Je nis Ke la min Pe ja la n ka ki/ p e d e stria n
p a d a Lo ka si Jl. Emmi Sa e la n d e p a n Ma l Ta tura Ko ta
Pa lu
Sum b e r: Ha sil o la ha n d a ta
G a mb a r 7. Pe rse nta se Tujua n Pe rja la na n Pe ja la n ka ki/ p e d e stria n
p a d a Lo ka si Jl. Emmi Sa e la n d e p a n Ma l Ta tura Ko ta
Pa lu
Sum b e r: Ha sil o la ha n d a ta
4.3 Ka ra kte ristik usia p e d e stria n
Be rd a sa rka n G a m b a r 5 d a p a t
d ike ta hui b a hwa p e d e stria n ya ng a d a d i
se kita r Ma l Ta tura Ko ta Pa lu d id o m ina si o le h
ke lo m p o k um ur 21 – 61 Ta hun se b e sa r
77.14%. Se m e nta ra ke lo m p o k um ur > 61
tid a k a d a . Ka ra kte ristik um ur ini sa ng a t
m e ne ntuka n d a la m m e nd e sa in b e ntuk fisik
fa silita s p e nye b e ra ng a n o ra ng . Ka ra kte ristik
usia
sa ng a t
b e rp e ng a ruh
ke p a d a
77
Jurna l Re ka ya sa d a n Ma na je m e n Tra nsp o rta si
Vo lum e I No . 2, Juli 2011
Ha l. 69 - 79
ke c e p a ta n m e nye b e ra ng
d a n re sp o n
p e d e stria n se hing g a b e ntuk fisik fa silita s
p e nye b e ra ng a n
ha rus
m e m p e rha tika n
a sp e k ke se la m a ta n d a n ke nya m a na n
p e ng g una nya .
Ma so m b a d a n To ko to ko p e njua l b a ha n
e le ktro nik.
4.6 Pe m iliha n Tip e Fa silita s Pe nye b e ra ng a n
Ha sil p e ng um p ula n d a ta p e ne litia n
b e rup a d a ta vo lum e p e ja la n ka ki d a n
vo lum e
ke nd a ra a n p a d a
lo ka si stud i
d isa jia ka n p a d a Ta b e l 3.
4.4 Ka ra kte ristik je nis ke la m in p e d e stria n
Be rd a sa rka n p a d a
G a mb a r 6
d a p a t d ike ta hui b a hw a p d e stria n d i se kita r
Ma l Ta tura Ko ta Pa lu d id o m ina si o le h je nis
ke la m in p e re mp ua n se b e sa r 74.29% d a n
sisa nya 25.71% a d a la h la ki la ki. Ini a rtinya
p e la ku p e rg e ra ka n d i se kita r lo ka si stud i
d id o m ina si o le h p e re m p ua n. O le hnya itu
fa silita s p e nye b e ra ng a n ha rus b e tul b e tul
m e m p e rha tika n
a sp e k
ke nya m a na n,
ke se la m a ta n
dan
ke m ud a ha n
untuk
d ia kse s.
Je nis
ke la m in
jug a
sa ng a t
m e m p e ng a ruhi ke c e p a ta n m e nye b e ra ng
se o ra ng p e d e stria n se hing g a b e ntuk fisik
fa silita s p e nye b e ra ng a n ha rus d id e sa in
se d e m ikia n rup a a g a r fa kto r ke se la m a ta n
dan
ke nya m a na n
p e ng g una
dapat
te rc a p a i.
Da ri Ta b e l 3 d ike ta hui b a hwa p a d a
ha ri Jum a t nila i P ra ta ra ta ya itu vo lum e
p e nye b e ra ng
ra ta
ra ta
se b e sa r 274
o ra ng / ja m , p a d a ha ri Sa b tu nila i P a d a la h
335 o ra ng / ja m d a n p a d a ha ri Ming g u nila i P
se b e sa r 282 o ra ng / ja m . De ng a n d e m ikia n
d id a p a t Pra ta ra ta se la m a 3 ha ri te rse b ut
se b e sa r 299 o ra ng / ja m .
Se m e nta ra untuk nila i V ya itu vo lum e
ke nd a ra a n d id a p a tka n: p a d a ha ri Jum a t
se b e sa r 13403 ke nd / ja m , nila i V p a d a ha ri
Sa b tu se b e sa r 11666 ke nd / ja m d a n nila i V
p a d a ha ri Ming g u se b e sa r 8987 ke nd ./ ja m .
De ng a n d e m ikia n Vra ta ra ta d a la m 3 ha ri
te rse b ut a d a la h 11643 ke nd ./ ja m .
Me ne ntuka n/ m e m ilih je nis fa silita s
p e nye b e ra ng a n p e d e stria n d ite ntuka n d a ri
d im a na
ha silnya
a ka n
nila i
P.V2
d ib a nd ing ka n d e ng a n nila i PV2 , nila i P d a n
nila i V ya ng a d a p a d a Ta b e l 1 d a n Ta b e l 2.
4.5 Ka ra kte ristik tujua n p e rja la na n p e d e stria n
Da ri G a m b a r 7 d ike ta hui b a hwa
tujua n p e rja la na n p e d e stria n d i se kita r Ma l
Ta tura Ko ta Pa lu te rb a nya k a d a la h untuk
b e rb e la nja ya itu se kita r 60% ke m ud ia n d iikuti
o le h tujua n la innya se b e sa r 22.86% d a n
tujua n b e ke rja se b e sa r 17.14%. Se me nta ra
tujua n ke se ko la h d a n ib a d a h tid a k a d a . Ha l
ini d ise b a b ka n fa silita s p e nd id ika n re la tif
ja uh d q ri lo ka si p e ne litia n. Se m e nta ra tujua n
b e rb e la nja sa ng a t m e nd o m ina si ka re na
lo ka si ini m e rup a ka n ka w a sa n p e rb e la nja a n
se p e rti a d a nya Ma l Ta tura , p a sa r tra d isio na l
Nila i PV2 ya ng d id a p a tka n a d a la h
se b e sa r 4.10 x 10 10 d im a na P= 299 o ra ng / ja m
d a n V= 11643 ke nd ./ ja m . Be rd a sa rka n Ta b e l
2 m a ka d a p a t d ite ntuka n b a hwa je m b a ta n
p e nye b e ra ng a n
o ra ng
sud a h
cocok
d ig una ka n p a d a
lo ka si stud i. Na m un
d e m ikia n ta ta le ta k d a n b e ntuk g o m e triknya
sa ng a t
m e m p e ng a ruhi
e fe ktifita s
p e ng g una a nnya .
Ta b e l 3. Vo lume Pe nye b e ra ng d a n Vo lum e Ke nd a ra a n p a d a Lo ka si Ka jia n
Vo lum e
Ha ri
Pe nye b e ra ng (o ra ng / ja m )
Ra ta ra ta
Jum la h
Ra ta ra ta
Jum a t
1096
274
53612
13403
Sa b tu
1340
335
46664
11666
Ming g u
1128
282
35948
8987
Ra ta ra ta
Sum b e r: Ha sil a na lisis
78
Ke nd a ra a n (Ke nd ./ ja m )
Jum la h
299
11643
Stud i Ka ra kte ristik Pe ja la n Ka ki d a n Pe m iliha n Je nis Fa silita s Pe nye b e ra ng a n Pe ja la n Ka ki
(Stud i Ka sus: Jl. Em m i Sa e la n De p a n Ma l Ta tura d i Ko ta Pa lu)
Ma shuri d a n Muh. Ikb a l
5. KESIMPULA N DA N SA RA N
5.1 Ke sim p ula n
Ke sim p ula n d a ri p e ne litia n ini a d a la h
se b a g a i b e rikut:
a . Ka ra kte ristik ke lo m p o k usia p e ja la n d i
lo ka si stud i d id o m ina si o le h ke lo m p o k
umur 21 – 61 ta hun.
b . Ka ra kte ristik je nis ke la m in p e ja la n ka ki d i
lo ka si stud i d id o m ina si o le h p e re m p ua n.
c . Ka ra kte ristik ting ka t p e nd id ika n p e ja la n
ka ki d i lo ka si stud i d id o m ina si o le h
p e nd id ika n SMA d a n se d e ra ja t.
d . Ka ra kte ristik je nis p e ke rja a n p e d e stria n d i
lo ka si
stud i
d id o m ina si
o le h
p e la ja r/ m a ha sisw a .
e . Ka ra kte ristik tujua n p e rja la na n p e ja la n
ka ki d i lo ka si stud i d id o m ina si tujua n
b e rb e la nja .
f. Je nis fa silita s p e nye b e ra ng a n p e ja la n
ka ki d i lo ka si stud i a d a la h je m b a ta n
p e nye b e ra ng a n o ra ng .
5.2 Sa ra n sa ra n
a . Me m b a ng un fa silita s p e nye b e ra ng a n
p e ja la n
ka ki
he nd a knya
m e m p e rtimb a ng ka n ka ra kte istik o ra ng
ya ng a ka n m e ng g una ka nnya .
b . Sa ng a t
p e rlu
m e m p e rhitung ka n
ke se la m a ta n p e ja la n ka ki p a d a ka wa sa n
d im a na te rja d i ko nse ntra si p e ja la n ka ki
ya ng m e nye b e ra ng ja la n c ukup b e sa r
m e la lui
p e na ta a n
p ra sa ra na
p e nye b e ra ng a n p e ja la n ka ki.
c . Untuk m e ning ka tka n utilita s je m b a ta n
p e nye b e ra ng a n o ra ng d i se kita r Ma l
Ta tura Ko ta Pa lu m a ka p e rlu d ika ji c a ra
p e ne m p a ta nnya ,
ke a m a na n
dan
ke nya m a na n p e ng g una nya .
Ma ka la h Sim p o sium
FSTPT Ke -4,
Unive rsita s Ud a ya na . Ba li.
Dire kto ra t Je nd e ra l Bina Ma rg a , 1995, Ta ta
C a ra Pe re nc a na a n Fa silita s Pe ja la n
Ka ki d i Ka w a sa n Pe rko ta a n , Ja ka rta .
Dire kto ra t Bina Siste m La lu Linta s Ang kuta n
Ko ta , 1999, Re ka ya sa La lu Linta s,
De p hub , Ja ka rta .
Muna w a r, Ahm a d , 2004, Ma na je m e n La lu
Linta s
Pe rko ta a n ,
Be ta
O ffse t.
Yo g ya ka rta .
Se tia wa n, Rud y, 2006, Fa kto r-fa kto r Ya ng
Me m p e ng a ruhi
Pe m a nfa a ta n
Je m b a ta n Pe nye b e ra ng a n , Ma ka la h
Sim p o sium FSTPT ke -IX, Unive rsita s
Bra wija ya .
Ta m in,
O .Z., 2000, Pe re nc a na a n d a n
Pe rm o d e la n Tra nsp o rta si, p e ne rb it
ITB, Ba nd ung .
Wid ja ja nti, End a ng d a n Ag a h, He d d y R.
1985, Efisie nsi Pe m a nfa a ta n Fa silita s
Pra sa ra na
Pe ja la n Ka ki Da e ra h
Urb a n , Ja ka rta .
Zilha rd i
Id ris,
2007,
Je mb a ta n
Pe nye b e ra ng a n d i De p a n Ka m p us
UMS se b a g a i fa silita s p e ja la n ka ki,
Unm uh, Sura ka rta .
6. DA FTA R PUSTA KA
Ano nim , 1999, Re ka ya sa
La lu
Linta s,
Dire kto ra t Bina Siste m La lu Linta s
Ang kuta n Ko ta , Dire kto ra t Je nd e ra l
Pe rhub ung a n Da ra t, Ja ka rta .
Arifin, Za inul d kk., 2001, Ka ra kte ristik d a n
Ana lisis
Ke b utuha n
Fa silita s
Pe nye b e ra ng a n Ja la n d i Pusa t Ko ta ,
79
Re ka ya sa d a n Ma na je m e n Tra nsp o rta si
Jo urna l o f Tra nsp o rta tio n Ma na g e m e nt a nd Eng ine e ring
STUDI KA RA KTERISTIK PEJA LA N KA KI DA N PEMILIHA N JENIS FA SILITA S PENYEBERA NG A N
PEJA LA N KA KI DI KO TA PA LU
(Stud i Ka sus: Jl. Em m i Sa e la n De p a n Ma l Ta tura Ko ta Pa lu)
Ma shuri*
Muh. Ikb a l**
*) Sta f Pe ng a ja r p a d a KK Tra nsp o rta si Jurusa n Te knik Sip il Unive rsita s Ta d ula ko , Pa lu d a n Ang g o ta p a d a
Pusa t Stud i d a n Pe ng e m b a ng a n Tra nsp o rta si Fa kulta s Te knik Unive rsita s Ta d ula ko , Pa lu
**) Alum ni Pro g ra m Stud i S1 Te knik Sip il Fa kulta s Te knik Unive rsita s Ta d ula ko , Pa lu
Abstrac t
The re a re m a ny ro a d s in urb a n a re a s w he re the c o nc e ntra tio n is the tra ffic flo w o f ve hic le s a nd
p e d e stria ns. This c o nd itio n c a use s the d e m a nd ing ne e d s o f ro a d w id e ning m o re a nd m o re a re
fo und in the a re a to sm o o th flo w o f ve hic ula r tra ffic . But o n the o the r ha nd , a tte ntio n to
p e d e stria n sa fe ty is o fte n o ve rlo o ke d . This c a n b e se e n fro m the a b se nc e o f a d e q ua te
p e d e stria n fa c ilitie s suc h a s a la c k o f p e d e stria n fa c ilitie s in the a re a o f the re g io n w hic h is w he re
the c o nc e ntra tio n o f p e d e stria ns a nd ve hic le s, p a ve m e nt c o nd itio n is no t g o o d .
The p urp o se o f this stud y w a s to d e te rm ine the c ha ra c te ristic s o f p e d e stria n fa c ilitie s a nd find o ut
a suita b le p e d e stria n c ro ssing o n Jl. Em m i Sa e la n Ta tura Ma ll in fro nt o f Pa lu C ity. Da ta vo lum e o f
ve hic le s a nd p e d e stria ns ha ve b e e n c o lle c te d thro ug h a surve y o f tra ffic . Vo lum e o f d a ta tra ffic
c a rrie d o n Frid a y, Sa turd a y a nd Sund a y fo r 6 ho urs o f p e a k. Da ta vo lum e o f p e d e stria ns c ro ssing
the ro a d is d o ne b y o b se rva tio n se g m e nt le ng th o f 100 m fo r 6 ho urs b usy.
The stud y fo und tha t the c ha ra c te ristic s o f p e d e stria ns o n Jl. Em m i Sa e la n a t Ho m e Ma ll Ta tura
Pa lu, is d o m ina te d b y p e d e stria n a g e g ro up a g e d 21-61 ye a rs (77.14%), d o m ina te d b y fe m a le
se x (74.29%), typ e o f w o rk is d o m ina te d b y the stud e nt / stud e nts (42.86%), e d uc a tio n le ve l is
d o m ina te d b y SMA (58.57%) a nd the p urp o se o f the trip w a s d o m ina te d b y sho p p ing (60%). Typ e
a suita b le c ro ssing fa c ilitie s a t the stud y site s b a se d o n the va lue o f PV2, P a nd V is the p e d e stria n
b rid g e . This m e a ns tha t e xisting p e d e stria n fa c ilitie s in a c c o rd a nc e w ith ne e d s.
Ke yword: Pe d e stria n fa c ilitie s, p e d e stria n c ro ssing , p e d e stria n b rid g e
1. PENDA HULUA N
Pe ning ka ta n
a rus
la lu
linta s
ke nd a ra a n d a n p e rg e ra ka n o ra ng d i a ta s
p ra sa ra na tra nsp o rta si p a d a sua tu ko ta
se p e rti p ra sa ra na ja la n ra ya p e rko ta a n
sa ng a t
te rg a ntung
pada
p e sa tnya
p e rtum b uha n e ko no m i sua tu d a e ra h a ta u
w ila ya h ko ta . Ini d a p a t d e ng a n m ud a h
d ip a ha m i
ka re na
tra nsp o rta si
se nd iri
m e rup a ka n ke b utuha n turuna n (d e rive d
d e m a nd ) .
Pe ning ka ta n
jum la h
p e rg e ra ka n
d ita nd a i d e ng a n m e ning ka tnya vo lume la lu
linta s ke nd a ra a n m a up un vo lume p e ja la n
ka ki p a d a sua tu rua s ja la n p e rko ta a n. Pa d a
ke nya ta a nnya , p e ning ka ta n vo lum e la lu
linta s ini m e nd a p a t p e rha tia n ha nya p a d a
p ra sa ra na la lu linta s ke nd a ra a n sa ja se p e rti
se ring nya d ila kuka n p e le b a ra n ja lur la lu
linta s, p e rb a ika n struktur p e rke ra sa n ja la n.
Se m e nta ra ke b utuha n p ra sa ra na p e ja la n
ka ki
se p e rti
fa silita s
p e nye b e ra ng a n
p e d e stria n, tro to a r b a g i p e ja la n ka ki sa ng a t
m inim m e nd a p a t p e rha tia n.
Jurna l Re ka ya sa d a n Ma na je m e n Tra nsp o rta si
Vo lum e I No . 2, Juli 2011
Ha l. 69 - 79
Ko nd isi se p e rti b e rke sa n b a hwa
ke se la m a ta n p e ja la n ka ki d i p e rko ta a n
c e nd e rung
te ra b a ika n
dan
ke b ija ka n
ke b ija ka n ya ng d ia m b il c e nd e rung b e rp iha k
ke p a d a p e m ilik ke nd a ra a n, uta m a nya
ke nd a ra a n p rib a d i. Ha sil stud i d a ri Institut
Stud i Tra nsp o rta si (INSTRAN) m e nd a p a tka n
b a hw a 65% ke c e la ka a n la lu linta s b e ra kib a t
ke m a tia n a d a la h p e ja la n ka ki.
O le h ka re na itu m e ning ka ta n vo lum e
la lu linta s ke nd a ra a n d i ja la n ra ya sa ng a t
m e m b utuhka n te rse d ia nya fa silita s p e ja la n
ka ki b e rup a fa silita s fa silita s p e nye b e ra ng a n
p a d a d a e ra h d a e ra h d im a na p e d e stria n
te rko nse ntra si se p e rti d i Jl. Em m i Sa e la n d i
d e p a n Ma l Ta tura Ko ta Pa lu. Pe nye d ia a n
fa silita s p e nye b e ra ng a n
a d a la h
untuk
m e m inim a lka n ko nflik la ng sung
a nta ra
p e d e stria n d a n ke nd a ra a n ya ng m e linta s d i
a ta s ja la n ra ya .
Pe m iliha n
je nis
fa silita s
p e nye b e ra ng a n p e ja la n ka ki/ p e d e stria n
sa ng a t
d ip e ng a ruhi
o le h
ka ra kte ristik
p e d e stria n d a n ka ra kte ristik la lu linta s
ke nd a ra a n ya ng m e linta s d i ja la n ra ya .
Da ri p e m a p a ra n d i a ta s m a ka tujua n
p e ne litia n ini a d a la h:
a . Me ng e ta hui ka ra kte ristik p e ja la n ka ki d i
Jl. Em m i Sa e la n d i d e p a n Ma l Ta tura Ko ta
Pa lu.
b . Me ng a na lisis ke b utuha n p e nye b e ra ng a n
p e ja la n ka ki ya ng d ib utuhka n d i Jl. Em m i
Sa e la n d e p a n Ma l Ta tura Ko ta Pa lu.
Ma nfa a t
p e ne litia n
ini
a d a la h
m e m b e rika n info rm a si ke p a d a p iha k te rka it
te nta ng je nis fa silita s p e nye b e ra ng a n ya ng
sud a h te rb a ng un sud a h c o c o k a ta u tid a k.
2.2 Ke te ntua n
ke te ntua n
fa silita s p e ja la n ka ki
Be rd a sa rka n
Sura t
Ke p utusa n
Dire kto ra t Je nd ra l Bina Ma rg a te nta ng ta ta
c a ra p e re nc a na a n fa silita s p e ja la n ka ki d i
ka w a sa n p e rko ta a n (Ta hun 1995 ), Fa silita s
p e ja la n ka ki a d a la h se m ua b a ng una n ya ng
d ise d ia ka n
untuk p e ja la n
ka ki g una
m e m b e rika n p e la ya na n ke p a d a p e ja la n
ka ki
se hing g a
dapat
m e ning ka tka n
ke la nc a ra n, ke a m a na n d a n ke nya m a na n
p e ja la n ka ki.
Fa silita s p e ja la n ka ki ha rus d ire nc a na ka n
b e rd a sa rka n ke te ntua n-ke te ntua n se b a g a i
b e rikut (Ta ta c a ra Pe re nc a na a n Fa silita s
Pe ja la n Ka ki d i Ka w a sa n Pe rko ta a n, Dirje n
Bina Ma rg a , Ta hun 1995):
a
b
c
d
2. STUDI PUSTA KA
e
2.1 Fa silita s p e nye b e ra ng a n p e ja la n ka ki
Diliha t d a ri le ta k b id a ng nya , fa silita s
p e nye b e ra ng a n
p e ja la n
ka ki
dapat
d ib e d a ka n a ta s p e nye b e ra ng a n se b id a ng
d a n p e nye b e ra ng a n tid a k se b id a ng .
Pe nye b e ra ng a n se b id a ng
dapat
b e rup a ze b ra c ro ss, ze b ra c ro ss d e ng a n
la m p u ke d ip d a n p e lic a n c rssing . Se m e nta ra
p e nye b e ra ng a n tid a k se b id a ng
dapar
b e rup a je m b a ta n p e nye b e ra ng a n d a n
te ro w o ng a n.
70
p e re nc a na a n
f
g
Pe ja la n ka ki ha rus m e nc a p a i tujua n
d e ng a n ja ra k se d e ka t m ung kin, a m a n
d a ri la lu linta s ya ng la in d a n la nc a r.
Te rja d inya ko ntinuita s fa silita s p e ja la n
ka ki, ya ng m e ng hub ung ka n d a e ra h
ya ng sa tu d e ng a n ya ng la in.
Ap a b ila ja lur p e ja la n ka ki m e m o to ng
a rus la lu linta s ya ng la in ha rus d ila kuka n
p e ng a tura n la lu linta s, b a ik d e ng a n
la m p u
p e ng a tur a ta up un
d e ng a n
m a rka p e nye b e ra ng a n, a ta u te m p a t
p e nye b e ra ng a n ya ng tid a k se b id a ng .
Ja lur p e ja la n ka ki ya ng m e m o to ng ja lur
la lu
linta s b e rup a
p e nye b e ra ng a n
(Ze b ra C ro ss), m a rka ja la n d e ng a n
la mp u p e ng a tur la lu linta s (Pe lic a n
C ro ss), je mb a ta n p e nye b e ra ng a n d a n
te ro w o ng a n.
Fa silita s p e ja la n ka ki ha rus d ib ua t p a d a
rua s-rua s ja la n d i p e rko ta a n a ta u p a d a
te m p a t-te mp a t d im a na vo lume p e ja la n
ka ki m e m e nuhi sya ra t a ta u ke te ntua n
untuk p e m b ua ta n fa silita s te rse b ut.
Ja lur
p e ja la n
ka ki
se b a iknya
d ite m p a tka n se d e m ikia n rup a d a ri ja lur
la lu linta s ya ng
la innya , se hing g a
ke a m a na n p e ja la n ka ki le b ih te rja m in.
Dile ng ka p i
d e ng a n
ra m b u
a ta u
p e le ng ka p
ja la n la innya , se hing g a
p e ja la n ka ki le lua sa untuk b e rja la n,
te ruta m a b a g i p e ja la n ka ki ya ng tuna
d a ksa .
Pe re nc a na a n ja lur p e ja la n ka ki d a p a t
se ja ja r, tid a k se ja ja r a ta u m e m o to ng
ja lur la lu linta s ya ng a d a .
Stud i Ka ra kte ristik Pe ja la n Ka ki d a n Pe m iliha n Je nis Fa silita s Pe nye b e ra ng a n Pe ja la n Ka ki
(Stud i Ka sus: Jl. Em m i Sa e la n De p a n Ma l Ta tura d i Ko ta Pa lu)
Ma shuri d a n Muh. Ikb a l
h
i
Ja lur
p e ja la n
ka ki
ha rus
d ib ua t
se d e m ikia n rup a se hing g a a p a b ila huja n
p e rm uka a nnya tid a k lic in, tid a k te rja d i
g e na ng a n a ir se rta d isa ra nka n untuk
d ile ng ka p i
d e ng a n
p o ho n-p o ho n
p e ne d uh.
Untuk
m e nja g a
ke a m a na n
dan
ke le lua sa a n p e ja la n ka ki, ha rus d ip a sa ng
ke rb ja la n se hing g a fa silita s p e ja la n ka ki
le b ih ting g i d a ri p e rm uka n ja la n.
2.3 Krite ria p e m a sa ng a n fa silita s p e ja la n ka ki
Se sua i Sura t Ke p utusa n Dire kto ra t
Je nd ra l Bina Ma rg a te nta ng ta ta c a ra
p e re nc a na a n fa silita s p e ja la n ka ki d i
ka wa sa n p e rko ta a n (Ta hun 1995),
Fa silita s Pe ja la n ka ki d a p a t d ip a sa ng
d e ng a n krite ria se b a g a i b e rikut :
a Fa silita s p e ja la n ka ki ha rus d ip a sa ng
p a d a lo ka si-lo ka si d im a na p e m a sa ng a n
fa silita s te rse b ut m e m b e rika n m a nfa a t
ya ng
m a ksim a l,
b a ik
d a ri
se g i
ke a m a na n,
ke nya m a na n
a ta up un
ke la nc a ra n
p e rja la na n
bagi
p e m a ka inya .
b Ting ka t ke p a d a ta n p e ja la n ka ki, a ta u
jum la h ko nflik d e ng a n ke nd a ra a n d a n
jum la h ke c e la ka a n ha rus d ig una ka n
se b a g a i fa kto r d a sa r d a la m p e m iliha n
fa silita s p e ja la n ka ki ya ng m e m a d a i.
c Pa d a lo ka si-lo ka si / ka w a sa n ya ng
te rd a p a t sa ra na d a n p ra sa ra na um um .
d Fa silita s p e ja la n ka ki d a p a t d ite m p a tka n
d ise p a nja ng ja la n a ta u p a d a sua tu
ka w a sa n ya ng a ka n m e ng a kib a tka n
p e rtum b uha n p e ja la n ka ki d a n b ia sa nya
d iikuti o le h p e ning ka ta n a rus la lu linta s
se rta
m e m e nuhi sya ra t-sya ra t a ta u
ke te ntua n-ke te ntua n untuk p e m b ua ta n
fa silita s te rse b ut.
Te m p a t-te m p a t te rse b ut a nta ra la in :
a ). Da e ra h-d a e ra h ind ustri
b ). Pusa t p e rb e la nja a n
c ). Pusa t p e rka nto ra n
d ). Te rm ina l Bus
e ). Pe rum a ha n
f). Pusa t hib ura n
e . Fa silita s p e ja la n ka ki ya ng no rm a l te rd iri
d a ri b e b e ra p a je nis se b a g a i b e rikut :
a ). Ja lur Pe ja la n Ka ki ya ng te rd iri d a ri :
i) Tro to a r
2) Pe nye b e ra ng a n
(a ) je m b a ta n p e nye b e ra ng a n
(b ) ze b ra c ro ss
(c ) p e lic a n c ro ss
(d ) te ro wo ng a n
(c ) No n Tro to a r
b ). Pe le ng ka p Ja lur Pe ja la n ka ki ya ng
te rd iri d a ri :
1) La p a k tung g u
2) Ra m b u
3) Ma rka
4) La m p u la lu linta s
5) Ba ng una n p e le ng ka p
2.4 Ke te ntua n
ke te ntua n
te knis
p e re nc a na a n fa silita s p e nye b e ra ng a n
Fa silita s
p e nye b e ra ng a n
dapat
d ip a sa ng
d e ng a n
ke te ntua n
se b a g a i
b e rikut (Jo hn J. Fruin, 1971):
• Ze b ra C ro ss
Ze b ra c ro ss d ite m p a tka n d ija la n d e ng a n
jum la h a lira n p e nye b e ra ng a n ja la n a ta u
a rus ke nd a ra a n ya ng re la tif re nd a h
se hing g a p e nye b e ra ng m a sih m ud a h
m e m p e ro le h ke se m p a ta n ya ng a m a n
untuk me nye b e ra ng .
Ze b ra C ro ss d ip a sa ng d e ng a n ke te ntua n
se b a g a i b e rikut:
a Ze b ra C ro ss ha rus d ip a sa ng p a d a ja la n
d e ng a n a rus la lu linta s, ke c e p a ta n la lu
linta s d a n a rus p e ja la n ka ki ya ng re la tif
re nd a h.
b Lo ka si Ze b ra C ro ss ha rus m e m p unya i
ja ra k p a nd a ng ya ng c ukup , a g a r
tund a a n ke nd a ra a n ya ng d ia kib a tka n
o le h
p e ng g una a n
fa silita s
p e nye b e ra ng a n m a sih d a la m b a ta s
ya ng a m a n.
• Ze b ra C ro ss De ng a n La m p u Ke d ip
Pa d a
fa silita s
ini
m e nye b e ra ng
d ip e rb o le hka n m e nye b e ra ng p a d a sa a t
a rus la lu linta s me mb e rika n ke se mp a ta n
ya ng c ukup untuk me nye b e ra ng d e ng a n
a m a n. Se tia p ke nd a ra a n d iing a tka n untuk
m e ng ura ng i
ke c e p a ta n
dan
a ta u
b e rhe nti, m e mb e ri ke se mp a ta n ke p a d a
p e ja la n ka ki untuk me nye b e ra ng te rle b ih
d a hulu.
Tip e fa silita s ini d ia njurka n d ite m p a tka n
pada :
71
Jurna l Re ka ya sa d a n Ma na je m e n Tra nsp o rta si
Vo lum e I No . 2, Juli 2011
Ha l. 69 - 79
a Ja la n d e ng a n 85 % a rus la lu linta s
ke nd a ra a n b e rke c e p a ta n (56 Km /
Ja m ).
b Ja la n d id a e ra h p e rto ko a n ya ng ra m a i
a ta u
te rm ina l
d im a na
a rus
p e nye b e ra ng a n ja la n ting g i d a n te rus
m e ne rus se hing g a d a p a t m e nd o m ina si
p e nye b e ra ng a n d a n m e nim b ulka n
ke la m b a ta n b a g i a rus ke nd a ra a n ya ng
c ukup b e sa r.
c Ja la n d im a na ke nd a ra a n b e sa r ya ng
le w a t c ukup b a nya k ( 300 ke nd ./ ja m
se la m a 4 ja m sib uk ).
• Pe lic a n
Ad a la h ze b ra c ro ss ya ng d ile ng ka p i
d e ng a n
la m p u
p e ng a tur
bagi
p e nye b e ra ng
ja la n d a n ke nd a ra a n.
Pha se
b e rja la n
bagi
p e nye b e ra ng
d iha silka n d e ng a n m e ne ka n to m b o l,
p e ng a tur d e ng a n la m a p e rio d e b e rja la n
ya ng
te la h d ite ntuka n. Fa silita s ini
b e rm a nfa a t b ila d i te m p a tka n d ija la n
d e ng a n a rus p e nye b e ra ng ja la n ya ng
ting g i.
Pe lic a n C ro ssing ha rus d ip a sa ng p a d a
lo ka si-lo ka si se b a g a i b e rikut:
a . Pa d a ke c e p a ta n la lu linta s ke nd a ra a n
d a n a rus p e nye b e ra ng ting g i
b . Lo ka si p e lika n d ip a sa ng p a d a ja la n
d e ka t p e rsim p a ng a n.
c . Pa d a p e rsim p a ng a n d e ng a n la m p u
la lu linta s, d im a na p e lic a n c ro ss d a p a t
d ip a sa ng
m e nja d i sa tu ke sa tua n
d e ng a n ra m b u la lu linta s (tra ffic sig na l).
G a m b a r 1. Sta nd a r G a ris Sto p d a n Ze b ra C ro ss
Sum b e r: Ta ta c a ra Pe re nc a na a n Fa silita Pe ja la n
ka ki d i ka wa sa n p e rko ta a n (Bina Ma rg a , 1995)
G a m b a r 2. Sta nd a r Pe lic a n C ro ssing
Sum b e r: Ta ta c a ra Pe re nc a na a n Fa silita Pe ja la n
ka ki d i ka wa sa n p e rko ta a n (Bina Ma rg a , 1995)
72
Stud i Ka ra kte ristik Pe ja la n Ka ki d a n Pe m iliha n Je nis Fa silita s Pe nye b e ra ng a n Pe ja la n Ka ki
(Stud i Ka sus: Jl. Em m i Sa e la n De p a n Ma l Ta tura d i Ko ta Pa lu)
Ma shuri d a n Muh. Ikb a l
• Je m b a ta n
p e nye b e ra ng a n
dan
p e nye b e ra ng a n tid a k m e m ung kinka n
untuk d ip a ka i.
b . Bila ko nd isi la ha nnya m e m ung kinka n
untuk d ib a ng unnya te ro w o ng a n.
c . Arus la lu linta s d a n a rus p e ja la n ka ki
c ukup ting g i.
te ro w o ng a n
Fa silita s ini b e rm a nfa a t jika d ite m p a tka n
d ija la n d e ng a n a rus p e nye b e ra ng ja la n
d a n ke nd a ra a n ya ng ting g i, khususnya
p a d a ja la n d e ng a n a rus ke nd a ra a n
b e rke c e p a ta n ting g i.
Pe m b ua ta n te ro w o ng a n b a w a h ta na h
untuk p e nye b e ra ng a n me m b utuhka n
p e re nc a na a n ya ng le b ih rum it d a ri p a d a
p e m b ua ta n je m b a ta n p e nye b e ra ng a n.
Pe m b a ng una n
p e nye b e ra ng a n d isa ra nka n
ke te ntua n se b a g a i b e rikut :
2.5 Te knis
p e re nc a na a n
p e nye b e ra ng a n p e d e stria n
fa silita s
• Pe nye b e ra ng a n se b id a ng
krite ria ya ng d a p a t d ig una ka n d a la m
m e m ilih
fa silita s
p e nye b e ra ng a n
p e d e stria n se b id a ng d id a sa rka n p a d a
fo rm ula e m p iris PV2
(Pe re ka ya sa a n
fa silita s p e ja la n ka ki d i p e rko ta a n, DPU1997 d a la m Id ris, Zilha rd i, Ja nua ri 2007)
d im a na :
V
= a rus
p e ja la n
ka ki
ya ng
m e nye b e ra ng
di
rua s
ja la n
se p a nja ng 100 m se tia p 1 ja m
(o ra ng / ja m )
P
= Arus la lu linta s ke nd a ra a n d ua a ra h
se tia p ja m (ke nd a ra a n/ ja m ).
Nila i V d a n P d i a ta s m e rup a ka n a rus ra ta
ra ta p e ja la n ka ki d a n ke nd a ra a n d a la m
kurun w a ktu e m p a t ja m sib uk. Da ri nila i
PV2 d ire ko m e nd a sika n p e m iliha n je nis
fa silita s
p e nye b e ra ng a n
p e d e stria n
se p e rti d isa jika n p a d a Ta b e l 1.
je m b a ta n
m e m e nuhi
a . Bila fa silita s p e nye b e ra ng a n d e ng a n
m e ng g una ka n
Ze b ra
C ro ss
dan
Pe lic a n C ro ss sud a h m e ng g a ng g u la lu
linta s ya ng a d a .
b . Pa d a rua s ja la n d im a na fre kw e nsi
te rja d inya
ke c e la ka a n
ya ng
m e lib a tka n p e ja la n ka ki c ukup ting g i.
c . Pa d a rua s ja la n ya ng m e m p unya i a rus
la lu linta s d a n a rus p e ja la n ka ki ya ng
ting g i.
Pe m b a ng una n te ro w o ng a n d isa ra nka n
m e m e nuhi p e rsya ra ta n se b a g a i b e rikut :
a . Bila fa silita s p e nye b e ra ng a n d e ng a n
m e ng g una ka n
Ze b ra
C ro ss
dan
Pe lic a n
C ro ss
se rta
Je m b a ta n
Ta b e l 1. Pe m iliha n fa silita s p e nye b e ra ng a n se b id a ng
PV 2
P
V
Re ko m e nd a si A wa l
> 10 8
> 2 x 10 8
> 10 8
> 10 8
> 2 x 10 8
> 2 x 10 8
50 - 100
50 - 1100
50 - 1100
> 1100
50 - 1100
> 1100
300 - 500
400 - 750
> 500
> 500
> 700
> 400
Ze b ra c ro ss (Zc )
Zc d e ng a n p e lind ung
Pe lika n (p )
Pe lika n (p )
Pe lika n d e ng a n p e lind ung
Pe lika n d e ng a n p e lind ung
Sum b e r: Pe re ka ya sa a n fa silita s p e ja la n ka ki d i p e rko ta a n d a la m Id ris Zilha rd i, 2007
Ta b e l 2. Pe m iliha n je nis fa silita s p e nye b e ra ng a n tid a k se b id a ng
PV 2
P
V
Re ko m e nd a si A wa l
> 5 x10 8
> 10 10
> 5 x 10 9
> 5 x 10 9
> 10 10
> 10 10
100 - 1250
3500 - 7000
100 - 1250
> 1250
100 - 1250
> 1250
2000 - 5000
400 - 750
> 5000
> 2000
> 7000
> 3500
Ze b ra c ro ss (Zc )
Zc d e ng a n la m p u p e ng a tur
De ng a n la mp u p e ng a tur/ je m b a ta n
De ng a n la mp u p e ng a tur/ je m b a ta n
Je m b a ta n
Je m b a ta n
Sum b e r: De p a rte m e nta l Ad vic e No te TA/ 10/ 80 d a la m Id ris, Zilha rd i, 2007
73
Jurna l Re ka ya sa d a n Ma na je m e n Tra nsp o rta si
Vo lum e I No . 2, Juli 2011
Ha l. 69 - 79
• Pe nye b e ra ng a n tid a k se b id a ng
Fa silita s p e nye b e ra ng a n o ra ng tid a k
se b id a ng d ite m p a t se sua i krite ria b e rikut
(d e p a rte me nta l Ad vic e No te TA/ 10/ 80
d a la m Id ris Zilha rd i 2007):
a . p a d a rua s ja la n d e ng a n ke c e p a ta n
re nc a na d i a ta s 75 km / ja m
b . p a d a ka wa sa n ka wa sa n sta rte g is
d im a na
p e nye b e ra ng
tid a k
m e mung kinka n
c . untuk p e nye b e ra ng ja la n, ke c ua li
ha nya p a d a je m b a ta n
d . PV2 > 2 x 10 8 d e ng a n P>1100
o ra ng / ja m d a n V> 750 ke nd ./ ja m . Nila i
V d ia m b il d a ri nila i a rus ra ta ra ta
se la m a 4 ja m te rsib uk.
Krite ria
p e ne ntua n
fa silita s
p e nye b e ra ng a n tid a k se b id a ng d a p a t
d iliha t p a d a Ta b e l 2.
Te rd a p a t b e b e ra p a p e rsya ra ta n ya ng
ha rus d ip e nuhi sua tu fa silita s je m b a ta n
p e nye b e ra ng a n
o ra ng
ya itu
a sp e k
ke se la m a ta n,
ke nya m a na n
dan
ke m ud a ha n b a g i p e ja la n ka ki. De ng a n
d e m ikia n ya ng ha rus d ip e rha tika n a d a la h
se b a g a i b e rikut:
a . ke b e b a sa n ve rtika l a nta ra b a lo k
te re nd a h je m b a ta n p e nye b e ra ng a n
d e ng a n ja la n > 5.0 m .
b . ting g i
m a ksim um
a na k
ta ng g a
d iusa ha ka n 15 c m .
c . le b a r a na k ta ng g a 30 c m .
d . p a nja ng ja lur turun m inim um 1.5 m .
e . le b a r la nd a sa n ta ng g a d a n ja lur
p e nye b e ra ng (p e d e stria n) m inim um
2.0 m .
f. ke la nd a ia n m a ksim um 10%.
Asum si a sum si ya ng d ig una ka n d a la m
krite ria
d i a ta s d id a sa rka n ke p a d a
ke c e p a ta n ra ta ra ta p e d e stria n p a d a
ja la n d a ta r 1.5 m / d e tik, p a d a te m p a t
m iring 1.1 m / d e tik d a n p a d a te m p a t
ve rtika l 0.2 m / d e tik.
3.2 Ala t p e ne litia n
Ala t
ya ng
d ig una ka n
pada
p e ne litia n ini a d a la h:
a . ro ll me te r untuk
m e ng ukur d a ta
g e o me trik ja la n se p e rti le b a r ja la n d a n
b a hu ja la n.
b . Se p e ra ng ka t a la t tulis untuk p e nc a ta ta n
vo lume
la lu linta s p e d e stria n d a n
ke nd a ra a n ya ng m e linta s d i d a la m lo ka si
ka jia n.
c . Fo rm ulir surve i vo lum e la lu linta s p e ja la n
ka ki d a n ke nd a ra a n.
d . Ka m e ra vid e o untuk m e re ka m a rus la lu
linta s p e d stria n d a n ke nd a ra a n.
3.3 Je nis d a ta ya ng d ikum p ulka n
Da ta ya ng d ikum p ulka n m e lip uti
d a ta se kund e r d a n d a ta p rime r. Da ta
se kund e r m e lip uti p e ta lo ka si p e ne litia n.
Se m e nta ra d a ta p rim e r ya ng d ikum p ulka n
a d a la h d a ta ka ra kte ristik p e d e stria n, d a ta
vo lum e p e ja la n ka ki d a n vo lum e ke nd a ra a n
ya ng m e linta s p a d a ja la n ya ng d ika ji.
3.4 Te knik p e ng um p ula n d a n a na lisis d a ta
Da ta se kund e r d id a p a t d a ri insta nsi
te rka it se m e nta ra d a ta p rim e r d id a p a t d a ri
ha sil p e nye b a ra n kuisio ne r (untuk d a ta
ka ra kte ristik
p e d e stria n)
dan
m e la lui
p e nc a c a ha n
vo lum e
p e d e stria n
dan
ke nd a ra a n se tia p ja m nya m e la lui la ya r
te le visi ha sil p e re ka m a n g a m b a r ya ng
d ia m b il d i lo ka si stud i. Se te la h d a ta d a ta itu
se le sa i d io la h m a ka se la njutnya d ia na lisa .
Pe ne ntua n
je nis
fa silita s
je m b a ta n
p e nye b e ra ng a n o ra ng d ila kuka n d e ng a n
m e ng a c u p a d a Ta b e l 1 d a n Ta b e l 2.
3.5 Pro se d ur p e ne litia n
Pro se d ur p e ne litia n
b a g a n a lir p a d a G a m b a r 3.
ini
Mula i
3. METO DE PENELITIA N
Id e ntifika si Ma sa la h d a n
Pe ne ta p a n tujua n
3.1 Lo ka si p e ne litia n
Pe ne litia n ini b e ra d a p a d a rua s Jl.
Emm i Sa e la n d i d e p a n Pusa t Pe rb e la nja a n
(Ma l) Ta tura Ko ta Pa lu.
A
74
m e ng ikuti
G a m b a r 3. Ba g a n a lir p e ne litia n
Stud i Ka ra kte ristik Pe ja la n Ka ki d a n Pe m iliha n Je nis Fa silita s Pe nye b e ra ng a n Pe ja la n Ka ki
(Stud i Ka sus: Jl. Em m i Sa e la n De p a n Ma l Ta tura d i Ko ta Pa lu)
Ma shuri d a n Muh. Ikb a l
A
Ka jia n Pusta ka
Surve i Da ta
Ko m p ila si d a n
Re d uksi Da ta
Ana lisis d a n
Pe m b a ha sa n
Ke sim p ula n
Se le sa i
G a m b a r 3. Dia g ra m a lir p e ne litia n
G a mb a r 4. Pe rse nta se Je nis Pe ke rja a n p e ja la n ka ki/ p e d e stria n
p a d a Lo ka si Jl. Emmi Sa e la n d e p a n Ma l Ta tura Ko ta
Pa lu
Sum b e r: Ha sil o la ha n d a ta
4. HA SIL DA N PEMBA HA SA N
4.1 Ka ra kte ristik p e ke rja a n p e d e stria n
Be rd a sa rka n p a d a
G a mb a r 4
d ike ta hui b a hw a je nis p e ke rja a n p e ja la n
ka ki ya ng a d a d i se kita r Ma l Ta tura Ko ta Pa lu
d id o m ina si o le h p e la ja r/ m a ha sisw a se b e sa r
42.86%, ke m ud ia n ib u rum a h ta ng g a
se b e sa r
22.86%,
ka rya w a n
18.57%,
w ira sw a sta 10% d a n PNS se b e sa r 5.71%.
Ting g inya
p e rse nta se
p e la ja r se b a g a i
p e d e stria n
ke m ung kina n
d ise b a b ka n
a d a nya ke b ia sa n p e la ja r untuk b e rja la n
sa nta i ke p usa t p usa t p e rb e la nja a n d i lua r
75
Jurna l Re ka ya sa d a n Ma na je m e n Tra nsp o rta si
Vo lum e I No . 2, Juli 2011
Ha l. 69 - 79
w a ktu se ko la h untuk b e rsa nta i. Se m e nta ra
p e rse nta se ib u rum a h ta ng g a jug a b e sa r
ya ng ke m ung kina n d ise b a b ka n ka re na d i
se kita r a re a te rse b ut te rd a p a t te mp a t
te m p a t p e rb e la nja a n ke b utuha n se ha ri ha ri
se p e rti
p a sa r
tra d isio na l.
Se m e nta ra
p e rse nta se
PNS
c ukup
ke c il
ya ng
ke m ung kina n d ise b a b ka n o le h ka w a sa n
p e ne litia n
ini
b uka nla h
ka w a sa n
p e rka nto ra n.
4.2 Ka ra kte ristik p e nd id ika n p e d e stria n
Diliha t d a ri ka ra kte ristik p e nd id ika n
p e ja la n ka ki d i se kita r Ma l Ta tura Ko ta Pa lu
d id o m ina si o le h p e nd id ika n se ting ka t SMA
ya itu se kita r 58.57% d a n te re nd a h a d a la h
ting ka t p e nd id ika n Se ko la h Da sa r (SD)
se b e sa r 8.58%. Untuk le b ih je la snya d a p a t
d iliha t p a d a G a m b a r 5.
G a mb a r 4. Pe rse nta se Ting ka t Pe nd id ika n p e ja la n ka ki/ p e d e stria n
p a d a Lo ka si Jl. Emmi Sa e la n d e p a n Ma l Ta tura Ko ta
Pa lu
Sum b e r: Ha sil o la ha n d a ta
G a mb a r 5. Pe rse nta se Usia Pe ja la n ka ki/ p e d e stria n p a d a Lo ka si Jl.
Emmi Sa e la n d e p a n Ma l Ta tura Ko ta Pa lu
Sum b e r: Ha sil o la ha n d a ta
76
Stud i Ka ra kte ristik Pe ja la n Ka ki d a n Pe m iliha n Je nis Fa silita s Pe nye b e ra ng a n Pe ja la n Ka ki
(Stud i Ka sus: Jl. Em m i Sa e la n De p a n Ma l Ta tura d i Ko ta Pa lu)
Ma shuri d a n Muh. Ikb a l
G a mb a r 6. Pe rse nta se Je nis Ke la min Pe ja la n ka ki/ p e d e stria n
p a d a Lo ka si Jl. Emmi Sa e la n d e p a n Ma l Ta tura Ko ta
Pa lu
Sum b e r: Ha sil o la ha n d a ta
G a mb a r 7. Pe rse nta se Tujua n Pe rja la na n Pe ja la n ka ki/ p e d e stria n
p a d a Lo ka si Jl. Emmi Sa e la n d e p a n Ma l Ta tura Ko ta
Pa lu
Sum b e r: Ha sil o la ha n d a ta
4.3 Ka ra kte ristik usia p e d e stria n
Be rd a sa rka n G a m b a r 5 d a p a t
d ike ta hui b a hwa p e d e stria n ya ng a d a d i
se kita r Ma l Ta tura Ko ta Pa lu d id o m ina si o le h
ke lo m p o k um ur 21 – 61 Ta hun se b e sa r
77.14%. Se m e nta ra ke lo m p o k um ur > 61
tid a k a d a . Ka ra kte ristik um ur ini sa ng a t
m e ne ntuka n d a la m m e nd e sa in b e ntuk fisik
fa silita s p e nye b e ra ng a n o ra ng . Ka ra kte ristik
usia
sa ng a t
b e rp e ng a ruh
ke p a d a
77
Jurna l Re ka ya sa d a n Ma na je m e n Tra nsp o rta si
Vo lum e I No . 2, Juli 2011
Ha l. 69 - 79
ke c e p a ta n m e nye b e ra ng
d a n re sp o n
p e d e stria n se hing g a b e ntuk fisik fa silita s
p e nye b e ra ng a n
ha rus
m e m p e rha tika n
a sp e k ke se la m a ta n d a n ke nya m a na n
p e ng g una nya .
Ma so m b a d a n To ko to ko p e njua l b a ha n
e le ktro nik.
4.6 Pe m iliha n Tip e Fa silita s Pe nye b e ra ng a n
Ha sil p e ng um p ula n d a ta p e ne litia n
b e rup a d a ta vo lum e p e ja la n ka ki d a n
vo lum e
ke nd a ra a n p a d a
lo ka si stud i
d isa jia ka n p a d a Ta b e l 3.
4.4 Ka ra kte ristik je nis ke la m in p e d e stria n
Be rd a sa rka n p a d a
G a mb a r 6
d a p a t d ike ta hui b a hw a p d e stria n d i se kita r
Ma l Ta tura Ko ta Pa lu d id o m ina si o le h je nis
ke la m in p e re mp ua n se b e sa r 74.29% d a n
sisa nya 25.71% a d a la h la ki la ki. Ini a rtinya
p e la ku p e rg e ra ka n d i se kita r lo ka si stud i
d id o m ina si o le h p e re m p ua n. O le hnya itu
fa silita s p e nye b e ra ng a n ha rus b e tul b e tul
m e m p e rha tika n
a sp e k
ke nya m a na n,
ke se la m a ta n
dan
ke m ud a ha n
untuk
d ia kse s.
Je nis
ke la m in
jug a
sa ng a t
m e m p e ng a ruhi ke c e p a ta n m e nye b e ra ng
se o ra ng p e d e stria n se hing g a b e ntuk fisik
fa silita s p e nye b e ra ng a n ha rus d id e sa in
se d e m ikia n rup a a g a r fa kto r ke se la m a ta n
dan
ke nya m a na n
p e ng g una
dapat
te rc a p a i.
Da ri Ta b e l 3 d ike ta hui b a hwa p a d a
ha ri Jum a t nila i P ra ta ra ta ya itu vo lum e
p e nye b e ra ng
ra ta
ra ta
se b e sa r 274
o ra ng / ja m , p a d a ha ri Sa b tu nila i P a d a la h
335 o ra ng / ja m d a n p a d a ha ri Ming g u nila i P
se b e sa r 282 o ra ng / ja m . De ng a n d e m ikia n
d id a p a t Pra ta ra ta se la m a 3 ha ri te rse b ut
se b e sa r 299 o ra ng / ja m .
Se m e nta ra untuk nila i V ya itu vo lum e
ke nd a ra a n d id a p a tka n: p a d a ha ri Jum a t
se b e sa r 13403 ke nd / ja m , nila i V p a d a ha ri
Sa b tu se b e sa r 11666 ke nd / ja m d a n nila i V
p a d a ha ri Ming g u se b e sa r 8987 ke nd ./ ja m .
De ng a n d e m ikia n Vra ta ra ta d a la m 3 ha ri
te rse b ut a d a la h 11643 ke nd ./ ja m .
Me ne ntuka n/ m e m ilih je nis fa silita s
p e nye b e ra ng a n p e d e stria n d ite ntuka n d a ri
d im a na
ha silnya
a ka n
nila i
P.V2
d ib a nd ing ka n d e ng a n nila i PV2 , nila i P d a n
nila i V ya ng a d a p a d a Ta b e l 1 d a n Ta b e l 2.
4.5 Ka ra kte ristik tujua n p e rja la na n p e d e stria n
Da ri G a m b a r 7 d ike ta hui b a hwa
tujua n p e rja la na n p e d e stria n d i se kita r Ma l
Ta tura Ko ta Pa lu te rb a nya k a d a la h untuk
b e rb e la nja ya itu se kita r 60% ke m ud ia n d iikuti
o le h tujua n la innya se b e sa r 22.86% d a n
tujua n b e ke rja se b e sa r 17.14%. Se me nta ra
tujua n ke se ko la h d a n ib a d a h tid a k a d a . Ha l
ini d ise b a b ka n fa silita s p e nd id ika n re la tif
ja uh d q ri lo ka si p e ne litia n. Se m e nta ra tujua n
b e rb e la nja sa ng a t m e nd o m ina si ka re na
lo ka si ini m e rup a ka n ka w a sa n p e rb e la nja a n
se p e rti a d a nya Ma l Ta tura , p a sa r tra d isio na l
Nila i PV2 ya ng d id a p a tka n a d a la h
se b e sa r 4.10 x 10 10 d im a na P= 299 o ra ng / ja m
d a n V= 11643 ke nd ./ ja m . Be rd a sa rka n Ta b e l
2 m a ka d a p a t d ite ntuka n b a hwa je m b a ta n
p e nye b e ra ng a n
o ra ng
sud a h
cocok
d ig una ka n p a d a
lo ka si stud i. Na m un
d e m ikia n ta ta le ta k d a n b e ntuk g o m e triknya
sa ng a t
m e m p e ng a ruhi
e fe ktifita s
p e ng g una a nnya .
Ta b e l 3. Vo lume Pe nye b e ra ng d a n Vo lum e Ke nd a ra a n p a d a Lo ka si Ka jia n
Vo lum e
Ha ri
Pe nye b e ra ng (o ra ng / ja m )
Ra ta ra ta
Jum la h
Ra ta ra ta
Jum a t
1096
274
53612
13403
Sa b tu
1340
335
46664
11666
Ming g u
1128
282
35948
8987
Ra ta ra ta
Sum b e r: Ha sil a na lisis
78
Ke nd a ra a n (Ke nd ./ ja m )
Jum la h
299
11643
Stud i Ka ra kte ristik Pe ja la n Ka ki d a n Pe m iliha n Je nis Fa silita s Pe nye b e ra ng a n Pe ja la n Ka ki
(Stud i Ka sus: Jl. Em m i Sa e la n De p a n Ma l Ta tura d i Ko ta Pa lu)
Ma shuri d a n Muh. Ikb a l
5. KESIMPULA N DA N SA RA N
5.1 Ke sim p ula n
Ke sim p ula n d a ri p e ne litia n ini a d a la h
se b a g a i b e rikut:
a . Ka ra kte ristik ke lo m p o k usia p e ja la n d i
lo ka si stud i d id o m ina si o le h ke lo m p o k
umur 21 – 61 ta hun.
b . Ka ra kte ristik je nis ke la m in p e ja la n ka ki d i
lo ka si stud i d id o m ina si o le h p e re m p ua n.
c . Ka ra kte ristik ting ka t p e nd id ika n p e ja la n
ka ki d i lo ka si stud i d id o m ina si o le h
p e nd id ika n SMA d a n se d e ra ja t.
d . Ka ra kte ristik je nis p e ke rja a n p e d e stria n d i
lo ka si
stud i
d id o m ina si
o le h
p e la ja r/ m a ha sisw a .
e . Ka ra kte ristik tujua n p e rja la na n p e ja la n
ka ki d i lo ka si stud i d id o m ina si tujua n
b e rb e la nja .
f. Je nis fa silita s p e nye b e ra ng a n p e ja la n
ka ki d i lo ka si stud i a d a la h je m b a ta n
p e nye b e ra ng a n o ra ng .
5.2 Sa ra n sa ra n
a . Me m b a ng un fa silita s p e nye b e ra ng a n
p e ja la n
ka ki
he nd a knya
m e m p e rtimb a ng ka n ka ra kte istik o ra ng
ya ng a ka n m e ng g una ka nnya .
b . Sa ng a t
p e rlu
m e m p e rhitung ka n
ke se la m a ta n p e ja la n ka ki p a d a ka wa sa n
d im a na te rja d i ko nse ntra si p e ja la n ka ki
ya ng m e nye b e ra ng ja la n c ukup b e sa r
m e la lui
p e na ta a n
p ra sa ra na
p e nye b e ra ng a n p e ja la n ka ki.
c . Untuk m e ning ka tka n utilita s je m b a ta n
p e nye b e ra ng a n o ra ng d i se kita r Ma l
Ta tura Ko ta Pa lu m a ka p e rlu d ika ji c a ra
p e ne m p a ta nnya ,
ke a m a na n
dan
ke nya m a na n p e ng g una nya .
Ma ka la h Sim p o sium
FSTPT Ke -4,
Unive rsita s Ud a ya na . Ba li.
Dire kto ra t Je nd e ra l Bina Ma rg a , 1995, Ta ta
C a ra Pe re nc a na a n Fa silita s Pe ja la n
Ka ki d i Ka w a sa n Pe rko ta a n , Ja ka rta .
Dire kto ra t Bina Siste m La lu Linta s Ang kuta n
Ko ta , 1999, Re ka ya sa La lu Linta s,
De p hub , Ja ka rta .
Muna w a r, Ahm a d , 2004, Ma na je m e n La lu
Linta s
Pe rko ta a n ,
Be ta
O ffse t.
Yo g ya ka rta .
Se tia wa n, Rud y, 2006, Fa kto r-fa kto r Ya ng
Me m p e ng a ruhi
Pe m a nfa a ta n
Je m b a ta n Pe nye b e ra ng a n , Ma ka la h
Sim p o sium FSTPT ke -IX, Unive rsita s
Bra wija ya .
Ta m in,
O .Z., 2000, Pe re nc a na a n d a n
Pe rm o d e la n Tra nsp o rta si, p e ne rb it
ITB, Ba nd ung .
Wid ja ja nti, End a ng d a n Ag a h, He d d y R.
1985, Efisie nsi Pe m a nfa a ta n Fa silita s
Pra sa ra na
Pe ja la n Ka ki Da e ra h
Urb a n , Ja ka rta .
Zilha rd i
Id ris,
2007,
Je mb a ta n
Pe nye b e ra ng a n d i De p a n Ka m p us
UMS se b a g a i fa silita s p e ja la n ka ki,
Unm uh, Sura ka rta .
6. DA FTA R PUSTA KA
Ano nim , 1999, Re ka ya sa
La lu
Linta s,
Dire kto ra t Bina Siste m La lu Linta s
Ang kuta n Ko ta , Dire kto ra t Je nd e ra l
Pe rhub ung a n Da ra t, Ja ka rta .
Arifin, Za inul d kk., 2001, Ka ra kte ristik d a n
Ana lisis
Ke b utuha n
Fa silita s
Pe nye b e ra ng a n Ja la n d i Pusa t Ko ta ,
79