Pelabuhan Air Bangis Sumatera Barat Pada Abad XIX Hingga Awal Abad XX
BIBLIOGRAFI
A. Arsip dan Dokumen Resmi yang Dicetak
1. Arsip Daerah Sumatera Barat
-
Senarai Arsip Nationaal Archief Belanda, No. 69 a, Biaya Transportasi
Barang di Pelabuhan Pariaman, Tiku dan Air Bangis.
2. Arsip Nasional Republik Indonesia
Arsip Sumatra’s Westkust (Swk.):
-
Swk., No. 1 b, Aankomende Brieven, Januari-Maret 1861.
-
Swk., No. 123/3, Politieke Verslag van Residentie Tapanoeli, 1864.
-
Swk., No. 125/3, Jaarlijksch Verslag van het Sumatra’s Westkust, 1819-1827.
-
Swk., No. 125/6, Algemeene Verslag Sumatra’s Westkust 1837.
-
Swk., No. 125/7, Algemeene Verslag van Ayer Bangies,1840.
-
Swk., No, 126/13, Jaarlijksch Verslag van het Sumatra’s Westkust, 1856.
-
Swk., No. 127/1, Algemeene Verslag van Sumatra’s Westkust, 1857.
-
Swk., No. 127/2, Algemeene Administratief Verslag der Residentie
Padangsche Bovenlanden, 1857.
-
Swk., No. 127/23, Administratief Verslag van Sumatra’s Westkust, 1865 (I).
-
Swk., No. 127/24, Administratief Verslag van Sumatra’s Westkust, 1865 (II).
-
Swk., No. 151/2, Vraagpunten over het Ayer Bangies, 1839.
-
Swk., No. 152/1, Maandrapporten, 1853.
-
Swk., No. 152/2, Maandrapporten, 1854.
-
Swk., No. 152/5, Maandrapporten, 1857.
-
Swk., No. 152/6, Maandrapporten, 1858.
-
Swk., No. 152/7, Maandrapporten, 1859.
-
Swk., No. 152/9, Maandrapporten, 1861.
-
Swk., No. 152/10, Maandrapporten, 1862.
128
Algemene Secretarie: Grote Bundel Besluit 1891-1942, No. 2279.
Algemene Secretarie: Grote Bundel Besluit 1891-1942, No. 1341.
Besluit van den Gouverneur-General van Nederlandsch-Indie van 29 November
1837.
Besluit van den Gouverneur-General van Nederlandsch-Indie van 4 Februari 1839,
No. 1.
Besluit van den Gouverneur-General van Nederlandsch-Indie van 7 Desember 1842,
No. 1.
Departement van Burgelijke Openbare Werken (BOW): Grote Bundel, 1854-1933,
No. 2683.
Inventaris Arsip Financien, No. 706.
Kolonial Verslag van Nederlandsch Oost-Indie van 1878, Bijlage HHH, No. 60.
Kolonial Verslag van Nederlandsch Oost-Indie van 1902, Bijlage A.
Regering-Almanak van Nederlandsch Indie (1830-1905).
Staatsblad van Nederlandsch-Indie, 1825 No. 69.
Staatsblad van Nederlandsch-Indie, 1841 No. 40.
Staatsblad van Nederlandsch-Indie, 1850 No. 47.
Staatsblad van Nederlandsch-Indie, 1891, No. 63.
Staatsblad van Nederlandsch-Indie, 1905 No. 418.
B. Jurnal, Artikel, Laporan, Disertasi dan Karya Leksikografi
Asnan, Gusti. 2012. “Persaingan di Pantai Barat Sumatra”, dalam Taufik Abdullah
dan A. B. Lapian (eds.). Indonesia Dalam Arus Sejarah: Kolonisasi dan
Perlawanan, Jilid IV. Jakarta: P.T. Ichtiar Baru van Houve.
Damste, H. T. 1906. “Het Inlandsch Bestuur In de Onderafdeeling Ophir-Districten,
Afdeeling Loeboeq-Sikaping, Residetie Padangsche Bovenlanden”, TBB,
Vol. 1, No. 30.
129
Hasan, Ismael. 2009. “Sebuah Prolog: Mengenang Tuanku Imam Bonjol &
Menelusuri Kiprah Tuanku Rao”, dalam Marjohan (ed.), Gerakan Paderi,
Pahlawan, dan Dendam Sejarah. Yogyakarta: Suara Muhammadiyah.
Kathirithamby-Wells, J. 1969. “Achehnese Control over West Sumatra up to the
Treaty of Painan 1663”, JSEAH. X.
___________ . 1993. “Hulu-hilir Unity and Conflict: Malay Statecraft in East
Sumatra before the Mid-Nineteenth Century”, in Archipel, Vol. 45.
Kielstra, E. B. 1887. “Onze Kennis van Sumatra’s Westkust, Omstreeks De Helft Der
Achttiende Eeuw”, BKI, Deel 36 d.
___________ . 1887. “Sumatra’s Westkust van 1819-1825”, BKI, Deel 36 a.
___________ . 1888. “Sumatra’s Westkust van 1826-1832”, BKI, Deel 37 a.
___________ . 1889. “Sumatra’s Westkust van 1833-1835, BKI, Deel 38 b.
Kroon, W. J. 1917. “De Invoering van Belastingen op Sumatra’s Westkust”, TBB,
Vol. 1, No. 51.
Nijhoff. 1874. “De Koffiekultuur Naar Aanleiding van de Jongste Officieele
Bescheiden”. Verslagen der Vergaderingen Indisch genootschap. No. 3.
Nur, Mhd. 2011. “Kota-kota Pelabuhan Nusantara dalam Perspektif Sejarah”, dalam
Ikahimsi. Edisi I No. 2 Juli-Desember.
Overzigt van den Handel en de Scheepvaart in de Nederlandsche Bezettingen in de
Oost-Indie Buiten Java en Madura, over de Jaren 1846, 1847 en 1848. ‘sGravenhage: Gebroders Giunta D’Albani, 1850.
___________ . over de Jaren 1849, 1850, 1851, 1852, en 1853. Batavia: Ter LandsDrukkerij, 1857.
___________ . over de Jaren 1854, 1855 en 1856. ‘s-Gravenhage: Gebroders Giunta
D’Albani, 1858.
___________ . over de Jaren 1857, 1858 en 1859. Batavia: Ter Lands-Drukkerij,
1862.
___________ . over de Jaren 1860, 1861 en 1862. Batavia: Ter Lands-Drukkerij,
1864.
130
___________ . over de Jaren 1863 en 1864. Batavia: Ter Lands-Drukkerij, 1866.
___________ . over de Jaren 1865. Batavia: Ter Lands-Drukkerij, 1867.
___________ . over de Jaren 1866. Batavia: Ter Lands-Drukkerij, 1870.
___________ . over de Jaren 1867. Batavia: Ter Lands-Drukkerij, 1870.
___________ . over de Jaren 1868. Batavia: Ter Lands-Drukkerij, 1870.
Poelinggomang, Edward L. 1981. “Ptoteksi dan Perdagangan Bebas: Kajian tentang
Perdagangan Makasar pada Abad ke-19”, Disertasi, belum diterbitkan,
Amsterdam: Vrije Universiteit.
Snapper, I. 1945. “Medical Contributions from the Netherlands Indies”, in Pieter
Honig and Frans Verdoom (eds.), Science and Scientists in the Netherlands
Indies. New York: Board for the Netherlands Indies.
Verslag over de Burgerlijke Openbare Werken in Nederlansch-Indie over het jaar
1914. Weltevreden: Alberecht & Co., 1917.
Verslag van de Kleine Havens in Nederlandsch-Indie over jaar 1923. Weltevreden:
Landsdrukkerij. 1925.
C. Buku-Buku
Amran, Rusli. 1981. Sumatera Barat Hingga Plakat Panjang. Jakarta: Sinar
Harapan.
___________ . 1988. Padang Riwayatmu Dulu. Jakarta: PT. Mutiara Sumber Widya
Offset.
Asnan, Gusti. 2006. Pemerintahan Daerah Sumatera Barat dari VOC hingga
Reformasi. Yogyakarta: Citra Pustaka.
___________ . 2007. Dunia Maritim Pantai Barat Sumatera. Jogjakarta: Ombak.
Ball, John. 1984. Indonesia Legal History: British West Sumatra 1685-1825.
Sydney: Oughtershaw Press.
131
Blink, H. 1926. Opkomst en Ontwikkeling van Sumatra Als EconomischGeographisch Gebied. ‘s-Gravenhage: Mouton & Co.
Bremen, Jan. 1997. Menjinakkan Sang Kuli: Politik Kolonial, Tuan Kebun, dan Kuli
di Sumatera Timur Pada Awal Abad ke-20. Jakarta: PT. Pustaka Utama
Grafiti.
Dobbin, Christine. 1992. Kebangkitan Islam dalam Ekonomi Petani yang Sedang
Berubah: Sumatera Tengah, 1784-1847. Jakarta: INIS.
Drakard, Jane. 1990. A Malay Frontier Unity And Duality In A Sumatran Kingdom.
New York: Cornell University Ithaca.
Encyclopedie van Nederlandsch-Indie, Deel I A-G. ‘s-Gravenhage-Leiden: Martinus
Nijhoff-E.J. Brill, 1917.
Eschels-Kroon, Adolph. 1783. Beschryving van Het Eiland Sumatra, Inzonderheid
Ten Aanzienvan Deszelfs Koophandel. Harlem: C. H. Bohn en Zoon.
Gorkom, K. W. van. 1896. Koffie. Haarlem: De Erven Loosjes.
Gottchalk, Louis. 1985. Mengerti Sejarah, terjemahan dari Nugroho Notosusanto.
Jakarta: UI Press.
Hamka. 2008. Antara Fakta dan Khayal, Tuanku Rao. Yogyakarta: Suara
Muhammadiyah.
Houven, A. Pruys van der. 1864. Een Woord Over Sumatra In Brieven Verzameld en
Uitgegeven. Rotterdam: H. Nijgh.
Janssen, C.W. 1886. Die Hollandische Kolonialwirthschaft In den Battalandern.
Strassburg: Karl J. Trubner.
Joustra, M. 1923. Minangkabau: Overzicht van Land, Geschiedenis en Volk. ‘sGravenhage: Martinus Nijhoff.
Kartodirdjo, Sartono, et.al. 1975. Sejarah Nasional Indonesia III. Jakarta:
Departemen Pendidikan dan Kebudayaan.
Kathirithamby-Wells, J. 1977. The British West Sumatran Presidency (1760-1785):
Problems of Early Colonial Enterprise. Kuala Lumpur: Universiti Malaya.
132
Kemp, P. H. van der. 1894. Eene Bijdrage Tot E. B. Kielstra’s Opstellen Over
Sumatra’s Westkust. ‘s-Gravenhage: [s.n.].
___________ . 1894. Handboek tot de Kennis van ’s Jands Zout Middel in
Nederlandsch Indie, Eeene Economisch Historische Studie. Batavia: G.
Kolff & Co.
Kielstra, E. B. 1888. De Koffiecultuur ter Westkust van Sumatra. Leiden: E. J. Brill.
Kok, Johannes Adrian. 1931. De Scheepvaartbescherming in Nederlandsch-Indie.
Leiden: Leidsche Uitgeversmaatschappij.
Kroeskamp, Hendrik. 1931. De Westkust en Minangkabau. Utrecht: Fa. Schotanus &
Jens.
Kuntowijoyo.1995. Pengantar Ilmu Sejarah. Yogyakarta: Yayasan Benteng Budaya.
Lange, H. M. 1852. Het Nederlandsch Oost-Indisch Lager ter Westkust van Sumatra,
(1819-1845). ‘s-Hertogenbosch: Gebroeders Muller.
Lapian, Adrian B. 2008. Pelayaran dan Perniagaan Nusantara Abad ke-16 dan 17.
Jakarta: Komunitas Bambu.
___________. 2011. Orang Laut Bajak Laut Raja Laut, Sejarah Kawasan Laut
Sulawesi Abad XIX. Jakarta: Komunitas Bambu.
Lombard, Denys. 2014. Kerajaan Aceh Zaman Sultan Iskandar Muda (1607-1636).
Jakarta: Kepustakaan Populer Gramedia.
Mansoer, M. D., dkk. 1970. Sedjarah Minangkabau. Djakarta: Bhatara.
Mansvelt, W. M. F. 1926. Geschiedenis van de Nederlansch Handel-Maatschappij
(1824-1924): Uitgegeven ter Gelegenheid van het Honderdjarig Bestaan.
Deel II. Haarlem: John Enschede.
Marsden, William. 2013. Sejarah Sumatra, Jakarta: Komunitas Bambu.
Muller, S. & L. Horner. 1855. Reizen en onderzoekingen in Sumatra, Gedaan Op
Last der Nederlandsche Indische Regering, Tusschen de Jaren 1833 en
1838. ‘s-Gravenhage: K. Fuhri.
Nur, M., dkk. 2004. Dinamika Pelabuhan Air Bangis dalam Lintasan Sejarah Lokal
Pasaman Barat. Padang: Balai Kajian Sejarah dan Nilai Tradisional.
133
Osthoff, H. L. 1840. Beschrijving van Het Voorwater Langs De Westkust van
Sumatra Tusschen Padang en Tapanoly, Behoorende Bij De Kaart
Opgenomen 1834-1838. Batavia: Lands-Drukkerij.
___________ . 1851. Topograpische Schetsen van Sumatra. Batavia: [s.n.].
Parlindungan, Mangaradja Onggang. 2007. Pongkinangolngolan Sinambela Gelar
Tuanku Rao, Teror Agama Islam Mazhab Hambali di Tanah Batak, 18161833. Yogyakarta: LkiS.
Pelzer, Karl J. 1985. Toean Keboen dan Petani, Politik Kolonial dan Perjuangan
Agraria. Jakarta: Sinar Harapan.
Pires, Tome. 2014. Suma Oriental: Perjalanan Dari Laut Merah Ke China & Buku
Francisco Rodrigus. Yogyakarta: Ombak.
Radermacher, J. C. M. 1781. Beschryving van het Eiland Sumatra, In Zo Verre het
Zelve Nog Toe Bekend Is. [s.l.] : [s.n].
Said, Muhammad. 1961. Tokoh Singamangaradja XII. Medan: Waspada.
Schoute, D. 1934. Geneeskunde in Nederlandsche-Indie Gedurende de Negentiende
Eeuw. Batavia: G. Kolff.
Sulistiyono, Singgih Tri. 2003. Java Sea Network: Patterns In The Development Of
Interregional Shipping And Trade In The Process Of National Economic
Integration In Indonesia 1870s-1970s. Amsterdam: Vrij University
Amsterdam.
__ . 2004. Pengantar Sejarah Maritim Indonesia. Jakarta: DIKTIDEPDIKNAS.
Teenstra, M. D. 1852. Beknopte Beschrijving van de Nederlandsch Overzeesche
Bezittingen, Tweede Stuk. Groningen: J. Omskens & J. Zoon.
Teijsmann, J. E. 1857. Dagverhaal Eener Botanischereis over de Westkust van
Sumatra. Batavia: [s.n].
Triatmodjo, Bambang. 1992. Pelabuhan. Jakarta: Beta Offset.
Vlekke, Bernard H. M. 1965. Nusantara, A History of Indonesia. The Hague: W. van
Hoeve.
134
Vriese, W. H. De. 1851. De Kamferboom van Sumatra. Leiden: H. R. De Bruek.
D. Sumber Foto
Arsip KITLV Leiden, Colllection KITLV, Digital Image Library. diakses dari
www.kitlv.nl.
UB Utrecht-Ackersdijck 173 (DK26-11), 1842, 04. diakses dari
www.commonswikimedia.org.
www.airbangis.com.
135
A. Arsip dan Dokumen Resmi yang Dicetak
1. Arsip Daerah Sumatera Barat
-
Senarai Arsip Nationaal Archief Belanda, No. 69 a, Biaya Transportasi
Barang di Pelabuhan Pariaman, Tiku dan Air Bangis.
2. Arsip Nasional Republik Indonesia
Arsip Sumatra’s Westkust (Swk.):
-
Swk., No. 1 b, Aankomende Brieven, Januari-Maret 1861.
-
Swk., No. 123/3, Politieke Verslag van Residentie Tapanoeli, 1864.
-
Swk., No. 125/3, Jaarlijksch Verslag van het Sumatra’s Westkust, 1819-1827.
-
Swk., No. 125/6, Algemeene Verslag Sumatra’s Westkust 1837.
-
Swk., No. 125/7, Algemeene Verslag van Ayer Bangies,1840.
-
Swk., No, 126/13, Jaarlijksch Verslag van het Sumatra’s Westkust, 1856.
-
Swk., No. 127/1, Algemeene Verslag van Sumatra’s Westkust, 1857.
-
Swk., No. 127/2, Algemeene Administratief Verslag der Residentie
Padangsche Bovenlanden, 1857.
-
Swk., No. 127/23, Administratief Verslag van Sumatra’s Westkust, 1865 (I).
-
Swk., No. 127/24, Administratief Verslag van Sumatra’s Westkust, 1865 (II).
-
Swk., No. 151/2, Vraagpunten over het Ayer Bangies, 1839.
-
Swk., No. 152/1, Maandrapporten, 1853.
-
Swk., No. 152/2, Maandrapporten, 1854.
-
Swk., No. 152/5, Maandrapporten, 1857.
-
Swk., No. 152/6, Maandrapporten, 1858.
-
Swk., No. 152/7, Maandrapporten, 1859.
-
Swk., No. 152/9, Maandrapporten, 1861.
-
Swk., No. 152/10, Maandrapporten, 1862.
128
Algemene Secretarie: Grote Bundel Besluit 1891-1942, No. 2279.
Algemene Secretarie: Grote Bundel Besluit 1891-1942, No. 1341.
Besluit van den Gouverneur-General van Nederlandsch-Indie van 29 November
1837.
Besluit van den Gouverneur-General van Nederlandsch-Indie van 4 Februari 1839,
No. 1.
Besluit van den Gouverneur-General van Nederlandsch-Indie van 7 Desember 1842,
No. 1.
Departement van Burgelijke Openbare Werken (BOW): Grote Bundel, 1854-1933,
No. 2683.
Inventaris Arsip Financien, No. 706.
Kolonial Verslag van Nederlandsch Oost-Indie van 1878, Bijlage HHH, No. 60.
Kolonial Verslag van Nederlandsch Oost-Indie van 1902, Bijlage A.
Regering-Almanak van Nederlandsch Indie (1830-1905).
Staatsblad van Nederlandsch-Indie, 1825 No. 69.
Staatsblad van Nederlandsch-Indie, 1841 No. 40.
Staatsblad van Nederlandsch-Indie, 1850 No. 47.
Staatsblad van Nederlandsch-Indie, 1891, No. 63.
Staatsblad van Nederlandsch-Indie, 1905 No. 418.
B. Jurnal, Artikel, Laporan, Disertasi dan Karya Leksikografi
Asnan, Gusti. 2012. “Persaingan di Pantai Barat Sumatra”, dalam Taufik Abdullah
dan A. B. Lapian (eds.). Indonesia Dalam Arus Sejarah: Kolonisasi dan
Perlawanan, Jilid IV. Jakarta: P.T. Ichtiar Baru van Houve.
Damste, H. T. 1906. “Het Inlandsch Bestuur In de Onderafdeeling Ophir-Districten,
Afdeeling Loeboeq-Sikaping, Residetie Padangsche Bovenlanden”, TBB,
Vol. 1, No. 30.
129
Hasan, Ismael. 2009. “Sebuah Prolog: Mengenang Tuanku Imam Bonjol &
Menelusuri Kiprah Tuanku Rao”, dalam Marjohan (ed.), Gerakan Paderi,
Pahlawan, dan Dendam Sejarah. Yogyakarta: Suara Muhammadiyah.
Kathirithamby-Wells, J. 1969. “Achehnese Control over West Sumatra up to the
Treaty of Painan 1663”, JSEAH. X.
___________ . 1993. “Hulu-hilir Unity and Conflict: Malay Statecraft in East
Sumatra before the Mid-Nineteenth Century”, in Archipel, Vol. 45.
Kielstra, E. B. 1887. “Onze Kennis van Sumatra’s Westkust, Omstreeks De Helft Der
Achttiende Eeuw”, BKI, Deel 36 d.
___________ . 1887. “Sumatra’s Westkust van 1819-1825”, BKI, Deel 36 a.
___________ . 1888. “Sumatra’s Westkust van 1826-1832”, BKI, Deel 37 a.
___________ . 1889. “Sumatra’s Westkust van 1833-1835, BKI, Deel 38 b.
Kroon, W. J. 1917. “De Invoering van Belastingen op Sumatra’s Westkust”, TBB,
Vol. 1, No. 51.
Nijhoff. 1874. “De Koffiekultuur Naar Aanleiding van de Jongste Officieele
Bescheiden”. Verslagen der Vergaderingen Indisch genootschap. No. 3.
Nur, Mhd. 2011. “Kota-kota Pelabuhan Nusantara dalam Perspektif Sejarah”, dalam
Ikahimsi. Edisi I No. 2 Juli-Desember.
Overzigt van den Handel en de Scheepvaart in de Nederlandsche Bezettingen in de
Oost-Indie Buiten Java en Madura, over de Jaren 1846, 1847 en 1848. ‘sGravenhage: Gebroders Giunta D’Albani, 1850.
___________ . over de Jaren 1849, 1850, 1851, 1852, en 1853. Batavia: Ter LandsDrukkerij, 1857.
___________ . over de Jaren 1854, 1855 en 1856. ‘s-Gravenhage: Gebroders Giunta
D’Albani, 1858.
___________ . over de Jaren 1857, 1858 en 1859. Batavia: Ter Lands-Drukkerij,
1862.
___________ . over de Jaren 1860, 1861 en 1862. Batavia: Ter Lands-Drukkerij,
1864.
130
___________ . over de Jaren 1863 en 1864. Batavia: Ter Lands-Drukkerij, 1866.
___________ . over de Jaren 1865. Batavia: Ter Lands-Drukkerij, 1867.
___________ . over de Jaren 1866. Batavia: Ter Lands-Drukkerij, 1870.
___________ . over de Jaren 1867. Batavia: Ter Lands-Drukkerij, 1870.
___________ . over de Jaren 1868. Batavia: Ter Lands-Drukkerij, 1870.
Poelinggomang, Edward L. 1981. “Ptoteksi dan Perdagangan Bebas: Kajian tentang
Perdagangan Makasar pada Abad ke-19”, Disertasi, belum diterbitkan,
Amsterdam: Vrije Universiteit.
Snapper, I. 1945. “Medical Contributions from the Netherlands Indies”, in Pieter
Honig and Frans Verdoom (eds.), Science and Scientists in the Netherlands
Indies. New York: Board for the Netherlands Indies.
Verslag over de Burgerlijke Openbare Werken in Nederlansch-Indie over het jaar
1914. Weltevreden: Alberecht & Co., 1917.
Verslag van de Kleine Havens in Nederlandsch-Indie over jaar 1923. Weltevreden:
Landsdrukkerij. 1925.
C. Buku-Buku
Amran, Rusli. 1981. Sumatera Barat Hingga Plakat Panjang. Jakarta: Sinar
Harapan.
___________ . 1988. Padang Riwayatmu Dulu. Jakarta: PT. Mutiara Sumber Widya
Offset.
Asnan, Gusti. 2006. Pemerintahan Daerah Sumatera Barat dari VOC hingga
Reformasi. Yogyakarta: Citra Pustaka.
___________ . 2007. Dunia Maritim Pantai Barat Sumatera. Jogjakarta: Ombak.
Ball, John. 1984. Indonesia Legal History: British West Sumatra 1685-1825.
Sydney: Oughtershaw Press.
131
Blink, H. 1926. Opkomst en Ontwikkeling van Sumatra Als EconomischGeographisch Gebied. ‘s-Gravenhage: Mouton & Co.
Bremen, Jan. 1997. Menjinakkan Sang Kuli: Politik Kolonial, Tuan Kebun, dan Kuli
di Sumatera Timur Pada Awal Abad ke-20. Jakarta: PT. Pustaka Utama
Grafiti.
Dobbin, Christine. 1992. Kebangkitan Islam dalam Ekonomi Petani yang Sedang
Berubah: Sumatera Tengah, 1784-1847. Jakarta: INIS.
Drakard, Jane. 1990. A Malay Frontier Unity And Duality In A Sumatran Kingdom.
New York: Cornell University Ithaca.
Encyclopedie van Nederlandsch-Indie, Deel I A-G. ‘s-Gravenhage-Leiden: Martinus
Nijhoff-E.J. Brill, 1917.
Eschels-Kroon, Adolph. 1783. Beschryving van Het Eiland Sumatra, Inzonderheid
Ten Aanzienvan Deszelfs Koophandel. Harlem: C. H. Bohn en Zoon.
Gorkom, K. W. van. 1896. Koffie. Haarlem: De Erven Loosjes.
Gottchalk, Louis. 1985. Mengerti Sejarah, terjemahan dari Nugroho Notosusanto.
Jakarta: UI Press.
Hamka. 2008. Antara Fakta dan Khayal, Tuanku Rao. Yogyakarta: Suara
Muhammadiyah.
Houven, A. Pruys van der. 1864. Een Woord Over Sumatra In Brieven Verzameld en
Uitgegeven. Rotterdam: H. Nijgh.
Janssen, C.W. 1886. Die Hollandische Kolonialwirthschaft In den Battalandern.
Strassburg: Karl J. Trubner.
Joustra, M. 1923. Minangkabau: Overzicht van Land, Geschiedenis en Volk. ‘sGravenhage: Martinus Nijhoff.
Kartodirdjo, Sartono, et.al. 1975. Sejarah Nasional Indonesia III. Jakarta:
Departemen Pendidikan dan Kebudayaan.
Kathirithamby-Wells, J. 1977. The British West Sumatran Presidency (1760-1785):
Problems of Early Colonial Enterprise. Kuala Lumpur: Universiti Malaya.
132
Kemp, P. H. van der. 1894. Eene Bijdrage Tot E. B. Kielstra’s Opstellen Over
Sumatra’s Westkust. ‘s-Gravenhage: [s.n.].
___________ . 1894. Handboek tot de Kennis van ’s Jands Zout Middel in
Nederlandsch Indie, Eeene Economisch Historische Studie. Batavia: G.
Kolff & Co.
Kielstra, E. B. 1888. De Koffiecultuur ter Westkust van Sumatra. Leiden: E. J. Brill.
Kok, Johannes Adrian. 1931. De Scheepvaartbescherming in Nederlandsch-Indie.
Leiden: Leidsche Uitgeversmaatschappij.
Kroeskamp, Hendrik. 1931. De Westkust en Minangkabau. Utrecht: Fa. Schotanus &
Jens.
Kuntowijoyo.1995. Pengantar Ilmu Sejarah. Yogyakarta: Yayasan Benteng Budaya.
Lange, H. M. 1852. Het Nederlandsch Oost-Indisch Lager ter Westkust van Sumatra,
(1819-1845). ‘s-Hertogenbosch: Gebroeders Muller.
Lapian, Adrian B. 2008. Pelayaran dan Perniagaan Nusantara Abad ke-16 dan 17.
Jakarta: Komunitas Bambu.
___________. 2011. Orang Laut Bajak Laut Raja Laut, Sejarah Kawasan Laut
Sulawesi Abad XIX. Jakarta: Komunitas Bambu.
Lombard, Denys. 2014. Kerajaan Aceh Zaman Sultan Iskandar Muda (1607-1636).
Jakarta: Kepustakaan Populer Gramedia.
Mansoer, M. D., dkk. 1970. Sedjarah Minangkabau. Djakarta: Bhatara.
Mansvelt, W. M. F. 1926. Geschiedenis van de Nederlansch Handel-Maatschappij
(1824-1924): Uitgegeven ter Gelegenheid van het Honderdjarig Bestaan.
Deel II. Haarlem: John Enschede.
Marsden, William. 2013. Sejarah Sumatra, Jakarta: Komunitas Bambu.
Muller, S. & L. Horner. 1855. Reizen en onderzoekingen in Sumatra, Gedaan Op
Last der Nederlandsche Indische Regering, Tusschen de Jaren 1833 en
1838. ‘s-Gravenhage: K. Fuhri.
Nur, M., dkk. 2004. Dinamika Pelabuhan Air Bangis dalam Lintasan Sejarah Lokal
Pasaman Barat. Padang: Balai Kajian Sejarah dan Nilai Tradisional.
133
Osthoff, H. L. 1840. Beschrijving van Het Voorwater Langs De Westkust van
Sumatra Tusschen Padang en Tapanoly, Behoorende Bij De Kaart
Opgenomen 1834-1838. Batavia: Lands-Drukkerij.
___________ . 1851. Topograpische Schetsen van Sumatra. Batavia: [s.n.].
Parlindungan, Mangaradja Onggang. 2007. Pongkinangolngolan Sinambela Gelar
Tuanku Rao, Teror Agama Islam Mazhab Hambali di Tanah Batak, 18161833. Yogyakarta: LkiS.
Pelzer, Karl J. 1985. Toean Keboen dan Petani, Politik Kolonial dan Perjuangan
Agraria. Jakarta: Sinar Harapan.
Pires, Tome. 2014. Suma Oriental: Perjalanan Dari Laut Merah Ke China & Buku
Francisco Rodrigus. Yogyakarta: Ombak.
Radermacher, J. C. M. 1781. Beschryving van het Eiland Sumatra, In Zo Verre het
Zelve Nog Toe Bekend Is. [s.l.] : [s.n].
Said, Muhammad. 1961. Tokoh Singamangaradja XII. Medan: Waspada.
Schoute, D. 1934. Geneeskunde in Nederlandsche-Indie Gedurende de Negentiende
Eeuw. Batavia: G. Kolff.
Sulistiyono, Singgih Tri. 2003. Java Sea Network: Patterns In The Development Of
Interregional Shipping And Trade In The Process Of National Economic
Integration In Indonesia 1870s-1970s. Amsterdam: Vrij University
Amsterdam.
__ . 2004. Pengantar Sejarah Maritim Indonesia. Jakarta: DIKTIDEPDIKNAS.
Teenstra, M. D. 1852. Beknopte Beschrijving van de Nederlandsch Overzeesche
Bezittingen, Tweede Stuk. Groningen: J. Omskens & J. Zoon.
Teijsmann, J. E. 1857. Dagverhaal Eener Botanischereis over de Westkust van
Sumatra. Batavia: [s.n].
Triatmodjo, Bambang. 1992. Pelabuhan. Jakarta: Beta Offset.
Vlekke, Bernard H. M. 1965. Nusantara, A History of Indonesia. The Hague: W. van
Hoeve.
134
Vriese, W. H. De. 1851. De Kamferboom van Sumatra. Leiden: H. R. De Bruek.
D. Sumber Foto
Arsip KITLV Leiden, Colllection KITLV, Digital Image Library. diakses dari
www.kitlv.nl.
UB Utrecht-Ackersdijck 173 (DK26-11), 1842, 04. diakses dari
www.commonswikimedia.org.
www.airbangis.com.
135