3 diktat mata kuliah pengantar pengkajian sastrangengrengan kasustran jawi2013

l)lh-i \l NI.\l''\ hl,t,lAll
t ( ;.t NI .\ i{ Pl- N li li,\,1T,,\ N SAs'f lt,,\
i\('r1,.; l \ ( ; it l:\(, \N Kr\Sll S..\S'i'R.;\N .1,\ t\,'i I

/c^
:-(

d

.rr |*

iJX
,€

l) trr r rr:l

:ri

:.i !;:.i,.ii

IJrr ir


\\ ill-\'r.luti. \i. IIirjrr

lll 1, .i.: ll.. ' ll il,l.l":
:

I l lii i.-1.\:t l] \ti.\:t \ j),\\ Slr\l
i'\.
1 i,i. ,.ii .li ,\! \i (;llitl \ 1){;i',ililii

l\lll,N.r,trl:i

Al' A KLJ LL'\}l
SAS-TRA
P ENGANTAR PENGKAJIAN
JAwi)
cnnN6;411 1'(d${l s ASTRAN

Dll{T:\T


N'l

lxinN

Denirg

SIi !Iarti \lidy'tstuti' Nt Flunr

t,tiatf;il,\i1 Sl ili)I ii!i\
.jiiP.I-rS.1.\ f

ll\l)

Iil

Ii,\iilil. fr\S
ilf'jjV!-'itSi fhS

I


li\i

i \\1'

rl'\lr'{'S-\ iir!i-l}'''!ii

!1"\liASr\ l)'\N SIiNI

N

I

lliii r')i ll l l i'":l'!

i''l

)rlGilRl

\lll


Y

LlCl':\

N 201 I

l{;\l{'l'{

D\I:T.\11 ISI

Il

'','
Ilab
11

I

I


Iral,gtrl(rsli Sir:ilrl lilrr (iilrrllrrlrlLrl

q

l6
|

t,l I

.,

]S
ll

Dal1ar Postake

11

Prr


rn li'r
'r

Diktat punika karLtmpaka ka0ggc pasironan I.a(a
(N-uenlfengzu1 KasLlsasfan

k

llali Pengarlar I'erlgkailan Saslra

larrll L.g .lrrrLr:an l]enilidikan

Basa saha Sent Unr\,ersitas Negeri Yogvaka.ta \\rondenc

Bahasa Dae(:rlr' Fakrrlla\

ifgkalg

dados garapar ing


salebelrlg seralan pLrnika inggih perka\\rs kados pLLndl pangertosar saslra dalalt
kqiaaipun, saha kaalos pmdi nlengliotltng pn1lucalan basa, sasfa, budaya Jawi

jin lr a liswa'
iDgkarg sagecl arrl( karvigatosan sal,.L 'rLr'r ,:rLc rEmel lrrn
rLgi
ndadosaken l1lotivasi iDgkang inggii kangge siiau basa, sastra_ buda)a Jawi,
boten kantun karembag

Wekdali

k.,l.rrrem

g diktat punrka kaarrgkat

\r'r .,;

rr

'rrr i r''


saged rlglancaraken kridhanrpun

V r'

p:Lra

n'i\

Yogyakarta, 1L Septernber 2013

sr

I

la(r Widavastuti. M.lIunl

BAB I

PANGERTOSA\ SASTRA. LAN IL{JIANIPU\

A. lndikafor Pawucalan
Sasampruripun sinau materi bab pangenosan sastra lan
kajianipun, para
]nahasis$a saged:

I
2
3
4.

Mahasiswa saged 1lahyakaken lan mahami paDgerbsan media
Mahasisrva saged rnah-vakaken lan rlahami pangertosan

sasfa

Maltasisrva saged rnaltvakaken lan nahami pangertosan karya
sastra

Mahasis\!a sa!:ed mahJrakaken lan mahanii pallgertosan
kajian sastra


B, Pangertostn

a

Krjian

Tembu,g irleftang celak kaliyzur ka1iar itrggih menika panelaah,
paoaliten.
panyelidikan, saha panriksan. Tandhingan menika wigali
dipinlampali

supados

konsep ingkang dipunginakaken wonten andharan ingkang
lnangke saged kalbkus
dl'nten g

ilti


perkawis.

'fembung "panelahan" minangka
sambungan ternbung dasar ..tglaal1,, kanthi
konfiks pe- + -a.n. Tembung ..telaah,,,

wonten

ing KtsBI (1994r

1025)

dipunsebataken minangka gadhah teges. pa[yelidikani kajian: pamriksan:
panaliten". Teobung ..panelaah', ing wonten KBBI (1991:
1025) dip[nteges]

minangka proses, patrap, cara nelaah', (KBBI,

l99,li

1025).amargj tembung

"telaah" piyanibak gadtrah teges kados kaurai ing nginggil, dados
tenrbung
"pareiaahan"' ugi saged ateges: (l) proses, pahap, ctua nl,elidjtri; (2)
p.oses.
paftap: cara ngaji; (3) proses, patrap, cara mnlsa, (4) proses, patrap,
cara nalitj.
Dados^ tembung "panelahan'' gadhah teges ingkang.cal,ut kaliyan tembung
panyelidik. pengka.jian, pamriksar lan ugj panaliten.

Tenbung panaliten gadhah gayutan kali],at tembung panriksan

lan

panyelidlkan. Tembung panyeiidikan mmangka gabultga1l tembung dasar."se]idik..

kanthi konfiks pe-

+ -an. l'embung seiidik gadhah teges (1) teliti tembdrg

panvelidikan" gaclhah teges

(l)

usaha supados argsal inforrnasi kantlj

(2) proses. patrap. cara nyelidikr, pangnsutan, panglacakan
(KBBI< 1994: 899). Dados telnbu.g panyelidikan kira g ga.lhah
kairan sacara
la r:.ure ll ,rI r .ekJ\\. t 'ctrtl- rr. .d,.cq p rn.
pangernpalan dhata,

Tenbung panliksan minangla gabungiut teubuug dhas pnksa kantl!
ko ilks plr- + -an. Tembung '.priksa', piyambak gadbalr teges . ni.gali kanthi

tclitr.

Tembuog pamriksan gadhah teges

(l)

proses. pafap. cara 111riksa; (2) kasil
pangangsalal) mriksa; priksaao. (3) panyelidikan. pangusutan (perkar.vis.
Ian
sapaaunggrlipun). l)ados, tenbung pamriksan gadhah gavutan
naming ka thj

tenbrurg "panyelidika[" lan kirang gadhah ga]Ttan kaliyall katiga
tembuug
sanesipun

Salajeirgipun tenbung kajian asalipun sakioe

(l)

pawrcalan

i

tembu[g ..kaji,,jngkarg

(2) par),elidikan Wiwit saking pangerfosan tembrLng

ateSes

dhsar

ingkang mekaten, tembung kajian dados ateges..proses, cara, pahap
ngajr:
panl'elidikan (pawucalarr ingkang nglebet); panelaahall (KBBI.
,131)
1991:

dados

tembung kajian gadhah ga1,112n kali\ r parlscto:aLr reurbung panSeIdikan
(tegesipun parvucaian jogkang nglebet') Ian panelaahan,,
Salajengipun tegsipLur
"pan'ucalan ingkang mlebet'. (p 1],c1idikatl), tembung ..ka1ral..
saged gadhah
gal,utan kaliyan tembung panaiiten. ateges,,kegiyatan pangernpalan,
pangolaharr.
analisis. ian paryalian dhata ilgkang diputlampahi sacara sistematis
lan objektif
kangge nsranpurgaken pe|karvis utaNi lgllji sarunggalng hjpotesis
kangge
n gembangaken prinsipprlnsip umuln'.
Saking andharan ing.nginggil ketingal bilih tenbung kajian gadhah ga\utan
celali sanget kaliyan tembullg .padejaahan,,, salajengipur pan],c|dik ($,onten
pangel(osan ingkang alus). Ternbung kajian gadhah pangeftosa[ ingkang
cekap

*'iyar, inggih gayut kaliyan

pant

elidlkan (pawuca.lan ingkang

nglebet),

"pane1aahan", lan ugi panaliten. Satunggaling perkalvis ingkang prelu katandhant,

uraian ngengingi tembung penpJcajiar tansah ngarah ing pendhidhikan, bilih
wonten teges pawucalan menapa pangandhalan ngetlgilgi ilmu pangetahuan.

C, Pangertosad Sastra
Woltten inq kasusashan Barat istilah sastra asing kasebat

fiksi

Bab menrka
arvit sakrng sastra minangka kaq.a ima.jtner lan cstetis. panlicrtosalt
nenika saya
kandel rrenawi puntujokaken woten ing donFoillg garcar
uta*,i prosa ingkang rng

sastn Barat kasebat fiksi uta\,/i teks ralatil lan \\,acana [aratii. lstilah
fiksi Lrg
pangertosan menika ateges cariyos rekar utalvi carjyos
khal,alall (Nurgiyantoro.
1995: 2).
Dene donyaning fiksi kapilah dados tiksi populau. lan serjus.
Wonten ing fiksi

serius laogkung kathah pawucalan ingkanng nigunani tumrapillg
itanungsa
nanging boterI nvukarri kanikmatan kangge naos. Teks ingkang
kaanggit kalebct
leks ingkang angel. Tcks frksi serius nganclhut tantangan ingkang
angel kados rlene
wangunai ingliang nlmit ingkanu kaliah detail lan pcmik ingkang
ngxpengi ide
pokok. Fiksi serius prelokaken cara lnaos jngkang cermat. nikmat.
lan cara

mahami karya dipunlampali sekedhik mbaka sekedhLk (Stanron.2007:6).
Dcne

. fiksi

popular inSgilt ca yos ingkang au,ujud klialalan rnlC.ang
ngandhut
kanlkmatan Ian ide-ide ingkang gampii lan adhedhasar karakter_karaktcr jn!lirng
nlcbabalien panaos remen. pamaos boten prelu maos kanlili serius.
A$it tde
pokok sanpun saged kadhudh t.
Wellek Warren (1993) nyobi ogaidharakan napinten definisi sasta. ingkang
sejatosipun sedaya definisi rrenika kaa-jab manggihi definisi rngkang palng

tepar.

Seprsan, sasha inggih lnenjka menapa satunggaling ingkang
kaserat utawl
kacithak. Kanthi pangertosan lnekaten, dados nenapa satunggaling irgkang
kaserat, melapa menika iimu kadhokteran. ilmu sosial, utawi ulenapa mawon
ingkang kaserat ingeih metika sastra.

Kaping kalih, sastra dipunwatesj naning irg .mahakarya, (gleat books),
inggih buku-buku ingkang dipunanggep nodol, amargi bet* Ian ekspresl
sastranipun. Wonten ing bab rnenika,

krite a ingkang dipunginakaken inggrh

menika segi estetis dipulkombinasrkalien kanthi nilai ilrriiah.

Katiga. sastra dipLlntrep:rlien ing seni sastra, tnggih rlipuntrngali urinan.tka
larya iniajinatil Istilah "sastra jlnajinatij', (r zrgi;r.71t\)c ltter.jh.lre) eadllah
gayttan kaliyan istilah belles lettcrs {scratan ingkang endah 1an
sopan. asa|pun
sakjng basa Prancis), kirang langl-ung kados pan€:ertosar etimologis

teinbutLll

susasha. Definisi katiga mel ka ncarahaltken kita kangge rnahami sastra
kahvan

langkurg rumiyen ningali aspek basatbasa ilgkarg kados pundt tlgkang
khas?
Dados dipunprelokaken tetandhingan mapinten ragan basa: basa sasra.

basa

iln

ah. lan basa sadinten-dinten

Beda kaliyan Welek lan Werren ing nginggil, kaun romajrtik. ingkang
dikuhp

deoing Luxemburg dkk (1989), ngandharaken mapinten titrkanipur sasha.
Sepisan
sastra inggih menika satunggaling ciptaan. sat0nggaling kreasi, sanes satunggal

imitasi. Satunggal sastrawa[ nyiptakaken donya enggal, 11erasakell

proses

panciptan wonten ing samesta alam, lan ugi nl,anpumakaken.

Kalih. sasha ninangka cmosi iigkang spontan. Wonten saslm, khususipurr
ge$ritan. kaun€*ap nepsu-nepsu kodrat ingkang murub, hakikat gesalg
lali

alam.

Wonten istrlah pan-valr Word*orth poetry.'

is the

spontaneolts oved]ow ot.

porverfull feelings.

Katiga. sastra asifat otonom, boten ngacu dhateng satunggaljlg mgkants
sanes, sasffa boter asifat komrmil