PEMANFAATAN SERBUK KAYU MERANTI MERAH (Shorea parvifolia Dyer) SEBAGAI BIOSORBEN ION LOGAM Cd(II)
∗ !" # $
! # $ * % &' (! ) ! "" !
- # $+ , $ !
. $ ! $ $ ! $ !/ $ $+ " ! $ + ! " / ! ! . / " . ! ! + !/ !/ ! ! 0"1 2 " $.
3 & ! ! ! " . /
- " $ " ! 4 ) . " !/ ! ! " ! ! 1 4 2 " ! !+ ) . + " )
5 ! +* " ! ! ! # ! ! ! 0"1 2
- . $ " ! " " ! ! " !/ ! $ !// ! ! $ + ! ' $
1 '2 + ! ! $ ! !6 ! . 5 5 + $ $ !/ " + " $ !
! . " ) " ! $ ! ! . ) " !/ ! +*
- $ $ ! " ! " # + " ! 0"1 2 . $ ! $ " ! ! " !/ ! $ !// ! ! $ !/$ " ! $ % !" 3 # + + " 17 2 !/ " + .
8 $/9/ ! . " ) " ! + $/9/ ! . ) : / !/ !/ . " $ . ! . " ) " ! ) " / / !/ ;<*
! " # $$ " ! ! $ 5" ! . !" ! !" ! =+ ! ) $ 5 " ! " . !
$ ) 0"1 2 $ 5 5 , 3 5 " ) " " ! 5 $ ! ! $ 4 3 ) ! 5" 5 ! !" ! 1 4 2 !" 5 3 ) ! 5" ) !
- 3 ! 3 $ !" 3 !3 ! ! 0 !3 ! ! 0"1 2 ! . !" " ! 5 " $ ! " . ' $ 3 '" ! + 3 $ 1'' 2 , 5 "
- $ $ $ 5 $ ! 5" 5 3 ) ! !" $ ! 5"
5
- 3 ) ! 5 + $ $ +* . $ ! 5 '" ! 3 + 3 5 " " .
. !/$ + $ !" % !" 3 $ '" ! 3 + 3 ) 17 2 5
8 $/9/ 5" 5 3 ) ! !" $/9/ 5" 5 3 ) ! % !3 !
- / !) ) " ! . ! 5" 5 3 ) ! !" 5"
5 3 ) ! 5 ;<* #% ! " % $
∗ ' $ + !" ! 4 ! ! > 3 !3 ! 3 "
- $. !/ ! ! " $ + "
- ! !/ ! 6 !" " !
- ! !/ " ' , !// A @
- $ !/ $ " $
- ! ! ! !/ !/ ! & !3 $ ! . + " $ $! . " !" + ! + ! / $
- " ! + ! ! ! $ !/ $ $+ ! . $ ! $ 1$ & ' A
- ! $ !/ !/ $ ! $ " " " + ! " ! $ $. ! . !/
2 1& $ -- 2
E " ! ! " $
2 !/ " $ !/ !" !/ " $ $ !/ " + / $ .
! / $ . "$ $ 10"2 " ! !" + $ $ " + ! / $
"$ $ 10"2
# $ $ %& $
E ! . ! !/ ! " / ! ! " $ + ! ! ! "
. $ ! $
1 Shorea
. " !/ B $ ! ! ! !/ . . " ! +* ! )
parvifolia Dyer 2 0"1 < 2 * < * <
% $ %& & $
' !/ " . ! + "
$ $ " / ! ! " . $
' $ " ?:& !
3 " / ) ! ! ! -
%
" " ! + $ %, F
$ ( ) ' ( $ )* $ %& & $
& ! ! ! ! " ! + " . ! " . $ # $ '! . $ # $ % " !
$ ! !6 !/ 1 - +
2 " $ 1 + 2 " !
$+ $ ! $ . ! " 6 $+ " # $ ! ! 18 +
8 D 1 3 + -2 ! $ $ + ! $
6 ! " !/ ! $ ! !/ !
6
!" ! $ $ 3 6 " !
. ! " $+ " ) . " $ + !3 $ ! !/ !/ ! . $.
!" !/ $ !/ !" !/ / $ . & ! ! . . " $+ . . / ! $ " + "
! " ! $ !/ . !
!" ! !/ $ !// ! ! . ! . $ !/ !" !/ / $ . $ ! "$ $ 1 +
2 ( ! $ !/ !/ !
. ! + !3 $ + ! !// ! $ " $. !/ ! " . / + . + ! $ !/ !/ ! ! / $ . " + $ $. ! ! !/ $ !
! $ " $ 1# + " ! ? / ) ! -- " $ * ! " 2 & !// ! ! . ! . $
. / + ! + ! / $ . $ + ! ! !/ $ $. !
$ . / . ! + ! + " $ $. 1' " @2
A 5 ! . ! . ! + ! $. !/ $ !/ !" !/ + $. + ! ! $ $ + " 6 $ " ! $. + ! ! !! 1# ! " 2 . + 1% !
!" 1 ! " ! # 5 ! 2 . !/ 6 $. . 6 1* !" " ! B 6 ! 2 + 1 " ! " ! " 2 . / / 6
$. ! 1C " @2 " " + $ ! + / $ . " $ !
$ ! " . ! " + $. !" !/ " + " + / ! ! . / . ! .
" . ! !/ . " !! !/ $ $+ & " !" +
! " . ! $ !// ! ! 6 ! $ ! $ 1$ & ' A 2 ! ! $ !/ !" !/ . ! - 8
- ! ! ! " / !/
- $ + ! ' $ 1 '2
- 2 . / / 6 + " !
. $ &' , + " !
- ! "" !
$ ! $ !/ !/ " 3 3 !6 ! " $ !$
$ $ ( $ * * &)() &+ + * & +$ +% # ( ( $ & #
. $ ! $ 1$ & ' A 2 . ! / $ " $. ! " $ $
! ! / $ 0"1 2 " !/ ! ! ! $/9 " ! +* 0 $+ ! "
3 $
5
2 !/ " ) $ !// ! ! + 3 $+ ! ! ! 1 4 2
$ $ ( $ * & &+ + * & +$ +% # ( ( $ & #
# " $ . . !$ ! $ " $ ! $ !/ $ !/ . ! / $ .
. " $ ! 3 .
2 " !/ ! '' !/ $ " ! 6 / ! . $ ! $ 1$ & '
$ ! ! / $ 0"1 2 " !/ ! ! ! " ! $/9 0 $+ ! .
" 3 $ 5 " ! +* + $ $ $ " ! " !/ " ! !
" $+ !/ ! " " "$ $! 10"
G
2 " !/ ! '' # " 0"1 2 + " ! 0"1 2 . $
" + 6 / " & " !/ $ 6 / " ! " + .
$ ! $ !/ " ) $ !// ! ! + 3 $+ ! !
! 1 4 2
$ %& & -
A 2 !/ " ) $ !// ! !
G
- + ( $ %& & $ $ & * $ &+ + $ ( ( $ & #
- 3 $+ ! ! ! 1 4 2
- " 0 " / " ! " " !/ ! !/ !
- $ $ " ! " !/ '. . ! " " !/ ! '' & 3 . ! " " !/ + " +* !/ . . " $ !/ $ !/ " ! 8 0 !/ $ " ! 6 / ! . $ ! $ 1$ & ' A
&, & ( ( $ & #
# $ % $ " ! $ & !/ ! ' $ (! )
. $ ! $ 1$ & ' A 2 " $. !/ / $ " $ ! " $ / +
! $ " ! $. ! " . ! $ 0 $+ ! . " " $ 6 $ " ! + 6 $ / ! " !/ " +
0 $+ ! " " ! " ! !6 ! . " !/ ! " $ ) !
) ( $ ( $ (
& $. ! ! . 0"1 2 $/9 " . ! @ / $
0"1 < 2 * < " $. !/ $ " ! " ! " !/ ! . " !// ) $ ! !6 ! " + +
$ " ! " !3 ! " !/ ! . " $+ ) $ !
. $ ! $ !/ " " 3 3 " ! " !/ ! " $. !/ . ! / $ . .
"$ $! 10"
!6 ! " " !/ ! + 3 $+ ! ! ! 1 4 2 " !/ ! $ !// ! ! .
!/ " " !/ ! $. " $ ) ! + "
$ 6 $ 1 $+ . . +2
$ $ ( $ ' ( * &)() &+ + * & +$ +% # ( ( $ & #
# " $ . . !$ ! $ " $ ! $ !/
$ !/ / $ . $ ! $ 1$ & ' A 2 !/
!/ " 3 3 !6 ! " $ ! $ ! 0"1 2 " !/ ! ! ! $/9 " ! " 3 " !/ ! $ !// ! ! + !/ 3 $ !/ $ !/ $
8 " ! 8 $ !
# $ " ! " !/ " ! ! " $+ !/ ! " "
E . ! . $ ! $ . !/ ) $ + ! "
) . $ " ! 0 " ! $ !// ! ! %, F " $. " !/ ! ! 0"1 2 1% , ! $ ! F "2 1 ! ! $/9 " !/ ! +* " ! 5 + $ $2 " !/ ! + " ! . $ ! !6 5 + " ! / $
0"1 2 . $ ! $
' ( * &)() &+ + * & +$ +. )
$ ! !/ !/ " !/ ! . $. !
- +% # ( ( $ &
5 + !/ " ! !// . !
#
!/ !/ " $ ! . $. ! 5 + !/ " ! . + ! " $ + " / $ + " $ $+ !/ 3 /! ! . 5 ! ! $+ 6 $ ! / $ 0"1 2 !/ " + " / $ . " !/ ! " . ! : $. . $ ! $
5 g ) n /g a g y
4 m I) , (I e d q
( n si T o i rp
2 h so
A la d m
1 ia d Ju
50 100 150 200 Waktu (t)
: $. * . !/ ! ! B # ! 1$ ! 2 " !/ ! $ ! / $ 0"1 2 !/ 1$/9/2 + A " . # ! !/ , " , )
1,2 " ! , ) 1'2 $/9/ $ !6 " $/9/ + " $ !
- (! . " , ) " ! / $ 0"1 2 6 $ ! / $ 0"1 2 !/ +
$ ! !/ " 5 + !/ " ! " " $ !/ $ + ! + ! !
- $ ! ! " + " " $ + ! ! ! ! / $
- ! !/ ! 6 $ ! 0"1 2 !/ 0"1 2 !/ " " !/ +
3 " + + " 5 + !/ " ! $ ! !6 ! + " + $ !
$ ! . ! $/9/ " . ! . $ ! $ $ !6 " @ $/9/ + " 5 6 ! " !/ ! ! / $ 0"1 2
! + + !/ " ! $ ! , '" + ! 5 + $ $ $ 5 5 + !/ " ! $ ! ! . $ ! $ 6 $ + ! / $ 0"1 2 !/ " " ) " $ ! $ !6 " ! ! ! " !/ ! ! . $ *
! $ ! !6 ! " . ! . $ ) " $ ! $ ! $ " 6 ! !// B ! !/ !6 ! " / ! !
" $ $+ $ !/ " ! / $ " $ $ ! ! ! +* + $ $ " ! +
- 0"1 2 . . ! / $ $ $ " + ! / $ " !/ ! ! . 0"1 2 . $ ! $
$ ! $ ) " + ! / $ 0"1 2 $ !/ $ + ! !/ !
- * * &)() &+ + * & +$ +. )
" 5 + !/ " ! $ !
- +% # ( ( $ &
! * " + " " + ! !/ !
# 6 $ ! / $ 0"1 2 !/ " : $. $ ! !6 ! .
5 +
- " $ ! . ! + " +* !" + " +* 6 $
- ! ! ! ! ' $ " " -
- ! ! ! 6 $ ! / $ !/ " + " $ + " + + " +* !//
- ! !/ ! 6 $ ! / $ 0"1 2
!/ " + + " ! ! $/9
" . ! / / ;<* !/ " + . ! " !/ ! ! / $ 0"1 2 *
! !/ $ ! . . ! + . + !/ + $ $ 6 " + " +* !/ /
$ + " +*
# ! ! ! 6 / $ $+ !/ " + $ ! !//
! ! J $ $ ! . ! + J !/
" + " " + " . ! ' !
" + " . 5 $ ! .
! ! ! / $ 0"1 2 " $ ! $ $ ! . + 6 $ ! / $ 0"1 2 !/ " + .
$ ! $ !/ " ) , + $ !3 + ! ! $/9 " . ! " 6 ! " !/ ! ! / $ !// 6 $ ! / $ 0"1 2
0,5
1 1,5
2
1
2
3
4
5
6
7 Ju m la h io n C d (I I) y a n g d ia d so rp si ( q e , m g /g ) pH
- $ $ + " + ! / $ 0"1 2
- " +*
- 6 " . ! . " 6 ! $ ! ! " / . + !/ 1 "6 - 2 E " ! : $.
- * & + * & +$ +. ) +% # ( ( $ & #
- 0,1 0,1 0,2 0,3 0,4 1,5 1,6 1,7 1,8 1,9 2 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5
" + " " ! /! ! !/ " + $ $ 3 $ !// !
. $ ! $ . "
& ! $. ! $ + " + . + ! $ $ !/ ! ! 6 " !
$ + ! 0"
! / $ 0"1 2 !/ " + !/ 3 $/9/ ! .
" ) " ! - $/9/ ! . ) & " +*
!" ! *
G
. $+ " !/ ! ! / $ 0"
G
! . ! " !/ ! / / " . ! !//
" . . + . / ! !/ $ + ! *
G
G
E " ! : $. $ +*
# ! / $ . ! . ! . ! " + ! " . 5 !"
$ !/ $ 1' $ " " -2 A !/ ! $ ! !/ ! +* 6 "
!/ " + . $ ! $ A $ ! + " +* $ + ! +* " $ ! 6 $ ! / $ 0"1 2 !/ " + . $ ! $ + !/ . 8 $/9/ !
. " ) " ! @- $/9/ ! . ) # $ " ! + " +* 8 6 $ ! / $ 0"1 2 !/ " + $ !/ $
. $ $ !3 + +* " $ ! ! / $ . $ !/ !" + " ! !
. ! ! $+ " " ! / $ !// ! / $ " . . ! " !/ ! / / + "
" . ! A $ ! ! 0"1 2 $ $. ! $+ " !/ ! / ! <* H0"1<*2 I !// ! / $ 0"1 2 " . " + /
. $ ! $ : $. * . !/ ! ! +* " !/ ! $ ! / $ 0"1 2 !/ A " + 1$/9/2
. # ! !/ , " , ) 1,2 " ! , ) 1'2
T A
0,5
C e (mg/L) y = 0,4085x - 0,7855 R² = 0,9156
100 200 300 C e /q e
50 100 150 200
lo g q e log C e y = 0,4584x + 45,212 R² = 0,8762
C e /q e C e (mg/L) y = 0,3226x - 0,4962 R² = 0,9007
50 100 150 100 200 300
T A y = 0,4064x + 28,984 R² = 0,9104
50 100 150 200 250 300 350 Ju m la h i o n C d (I I) y a n g d ia d so rp si ( q e , m g /g ) Konsentrasi (mg/L)
1 1,5 2 2,5
- 0,2
- 0,1 0,1 0,2 0,3 1,5 1,6 1,7 1,8 1,9 2 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5
# ! , )
" " $ !/ $ ! ! !/ /! ! : $. * . !/ ! ! # ! ! ! 0"1 2 1$/9 2 " !/ ! $ ! 0"1 2
# ! , ) : $. @ # ) $ % !" 3 ! '" + ! 0"1 2 .
: $. # ) $ !/$ ! '" + ! 0"1 2 . # ! , " , ) : $. 8 # ) $ !/$ ! '" + ! 0"1 2 .
: $. # ) $ !/$ ! '" + ! 0"1 2 . # ! , " , )
" ! ! " !/ ! $ !// ! ! $ " + $ ! $ !/$ 1: $. 82 " ! $ % !" 3 1: $. @2
. $ ! $ ) " + ! / $ 0"1 2 6 /
2 " !/ ! + $ $ $ " +
$ !// ! ! $ " + $ ! $ !/$ 1: $. 2 " ! $ % !" 3 1: $.
$ ! $ " ) " + ! / $ 0"1 2 " ! ! " !/ !
!/ A " + 1$/9/2 + " . # ! !/ , " , ) 1,2 " ! , ) 1'2 # + " + .
lo g q e log C e
- ! ! + " $ !/
- $ !J " ! F 6 / + ! --@
- $ ! $ !/$ " $ $. ! !/ $ $ " + " . ! " $ ! " . ! !/ " / ! ! $ + ! $ !/
! 1 4 2 ! J ! /! ! 6 / . / !
" " ! + / ! !/ . " 3$
$ ! $ . $ " ! " " + ! / $ 0"1 2 " + "
. " $ . + ! / $ 0"1 2 ! & ) ! " " $ $ $. !" !/ ! ! .
" + . / " . ! ! / $ 0"1 2 ! $ ! ! ! / / !/
$ + ! !/ " ) " ! " !/ ! $ !// ! ! %, F $ " ! " . !" !/ ! " !/ ! . !/
. . $ " / ! ! . / . . ! . " )
$ %& & -
!// 6 $ / / ! $ ! + ! / $ 0"1 2 . !/ * ! " . ! 6 !/ " + $ !/ $ !// ! ! + !
. $ ! $ $ !// ! ! 3 $+ ! ! " !
$ ! F ! $ !/$ " ! $
)
7 1 + " + 2 " $/9/ A " + " + ! / $ 0"1 2 . " ) $ $ + !/ . . " . !" !/ ! " !/ ! + " + ! / $ 0"1 2 .
$ ) " + !
) " 8 $/9/ " !/ ! ! . $ !
7 1 + " + 2 ! . $ ! $ "
" + !
/ ! E " ! $ "
. . " 6 $ " $ ! . " / ! ! ! $ !
% !" 3 . ! . " ) $ + ! ) !/ "
: $. + $ * '! %, F E . ! . # !/ , " , ) . $ " ! " '" + ! / $ 0"1 2
: $. $ * '! %, F E . ! # + - . !/ , )
- . $ " ! " '" ! / $ 0"1 2 & / ! ! $ $+ ! %, F " $
- " ! + !/ ! / $ + " " + " + ! . !
- $ ! . $ ! $ / / !/ ;<* " $ + ! : $. $ $+ ! ! /! ! " !/ ! ! / $ 0"1 2
4 %, F + " . " )
. $ " + " ! " + !/ + $+ $ , " + !3 !/ $ !/ $ + / ! !/ 3 +
. $ ! $ . " 3$ $ !6 " @
$ & ' A " + " / ! !
3$ + " . " ) . / . . ! ! / $ 0"1 2
" ! - @- 3$ $ !6 " 3$ " !/ ! 5 + $ $ . + .
!/ $ ! !6 ! / / !/ ;<* " ) " + ! * ! $ $. ! . 5 ! 0"1 2
/ $ 0"1 2 " $ !
- " / / !/ ;<*
" !/ ! ! !/ ) " $ !
: $. E ! ! '! ! / $ 0"1 2 " !/ ! " ! /! !
. + ( !/ +* + $ $ . - * $ ! $ . !/ ) + 4 1 2
$ + ! !/ " ) " + * J " * ) +
- + ! / $ 0"1 2 " # + 0 ! $ ! ! + ,
25
" . ! $ 1 2 + $ 8@ " + ! / $ 0"1 2 " ! ! # ! ' . $ " !
" !/ ! $ !// ! ! $ . $ ! $ & L $ ! ! !/$ " ! % !" 3 * ) $ B B " + 17 2 . + 8 ( !/ '/ 3
B $/9/ ! . !/ " '" . ! , * $
/6 " ! $/9/ ! + ) .
6 '" ! / $ !/ ) : / !/ 0 1 2 !// ! ! /! ! "
- !/ . + " . ! / $ $. . # : / 6 * 0"1 2 . $ ! $
1 - 2 ) 4 1 2
8 !/ " ) " ! ) " ! " ! " & & !/
" / / !/ ;<* # ! ! " ! ! +*
- , " + '" , $. 1 2 " ! # "$ $ 1 2 + " '" . !
- ' $ " ' F $ ! < E $ '+ " !/ ! " $ * . C C " ! $ 43 1 82
8 "" K E - F $ ) -- & $ & ' ! F + ! 0 1 2 !" &.1 2 ! $ K $ B " !/ , ! + ! " !
! . " + ! ! 5" : + !" (!" 3 ! ! 5 " /01 5 !" F ! % * 3 /
$ 0 1 2
' * # F !" F & ) ! & '+ F !/ $ ? !/ E !" ? ! + ! &
! ! ? " ! B ! 3 " ! . ,
G G
5 & @ % E ! 0" + ? !
G G
E !4 '! + 3 !" &. !" ! ( !/ A " ! ! ) ) $ $ ) : ! 3 /
2
' + * + 3 ' 74 - 2 1
% - '" 3 + - ! , . A $ ! + ' ! / $
# "$ $ 1 2 '" . ! . # (! ) $ ( # + " ! . # + & " !/
- . !J J 4 & !/ "6 # $ '! / ! E !
- * - , ' C /
2 1 2
- !" " ! B 6 ! B
- ! E " ! # 5 ! & $ ! ! # E !/ $. L ) $. . : / 6 E 6 1- ) . & 2 (! # # + " ! # F !" '" # $ $ $. !" A $ !/ $ ! / $ E + * - # * - $ / & " $.
3
1 2 @@ $ / @
3 1 2
- $ !J & 0 " ! F 6 / + ! F C " @ F / ! " ! - --@ ' & $ ! ! # $. .
$ ' #
3 A : / 6 # , $. ! . / !3
5 C & ! ! / $ # "$ $ * +
- ! * . $ % # !" #
3 2 ) 4 &
" ! 5 " * E ! + 1 2
- ) $ B B