ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural).

(1)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT

KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM

(Uilikan Struktural)

TÉSIS

diajukeun pikeun nyumponan salasahiji Sarat

nyangking gelar Magister Pendidikan Bahasa dan Budaya Sunda

YATUN ROMDONAH AWALIAH NIM 1201604

PROGRAM STUDI PENDIDIKAN BAHASA DAN BUDAYA SUNDA SEKOLAH PASCASARJANA

UNIVERSITAS PENDIDIKAN INDONESIA 2014

(2)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu LEMBAR PENGESAHAN

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT

KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM

(TILIKAN STRUKTURAL)

Yatun Romdonah Awaliah 1201604

DISALUYUAN TUR DISAHKEUN KU PANGAPING: Pangaping I,

Dr. Dedi Koswara, M.Hum. NIP 19590614 198601 1 022

Pangaping II,

Dr. H. Dingding Haerudin, M.Pd. NIP 19640822 1989 2 002

Kauninga ku

Ketua Prodi Pendidikan Bahasa dan Budaya Sunda Sekolah Pascasarjana

Universitas Pendidikan Indonesia,

(3)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

NIP 19630210198703 1 001 PERNYATAAN

Dengan ini saya menyatakan bahwa tesis yang berjudul “Ékranisasi Novel Carmad Karya Tjandrahayat kana Pilm Carmad Karya Chaerul Umam, Ulikan Struktural” ini berserta seluruh isinya adalah benar-benar karya saya sendiri. Saya tidak melakukan penjiplakan atau pengutipan dengan cara-cara yang tidak sesuai dengan etika ilmu yang berlaku dalam masyarakat keilmuan. Atas pernyataan tersebut, saya siap menanggung resiko/sanksi apabila di kemudian hari ditemukan adanya pelanggaran etika keilmuan atau ada klaim dari pihak lain terhadap keaslian karya saya ini.

Bandung, Mei 2014

Yang membuat pernyataan,

Yatun Romdonah Awaliah NIM 1201604

(4)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT

KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM

(ULIKAN STRUKTURAL)1 Yatun Romdonah Awaliah 2

[email protected]

ABSTRAK

Ti mimiti muncul jeung mekarna pilem di Indonésia, nepi ka kiwari aya genep karya Sastra Sunda nu diékranisasi, di antarana novel Carmad. Saméméh dinovelkeun, Carmad téh carita nyambung nu dimuat di majalah Manglé, caritana loba nu mikaresep. Dina taun 1990, ieu novel diékranisasi jadi pilem Boss Carmad ku Chaerul Umam, jeung kungsi meunang sawatara panglélér dina acara Festival Pilem Indonésia 1991. Dumasar kana hal éta, ieu panalungtikan téh dijudulan Ékranisasi Novel Carmad Karya Tjandrahayat kana Pilem Boss Carmad Karya Chaerul Umam, Ulikan Struktural. Tujuanana nya éta pikeun ngadéskripsikeun unsur-unsur struktural nu aya dina novel Carmad jeung pilem

Boss Carmad, nganalisis hubungan-hubungan strukturalna, nganalisis prosés ékranisasina, jeung maluruh bébédaan antara unsur-unsurna. Métode nu digunakeun nya éta déskriptif komparatif ku cara ngagunakeun téhnik dokuméntasi. Tina hasil panalungtikan aya sawatara hal nu kapaluruh. Hiji, novel

Carmad téh onjoy lain ukur tina unsur téma jeung amanatna, tapi ogé dina unsur latar, tokoh jeung penokohan, jeung gaya basana. Kadua, pilem Boss Carmad téh pilem sosial komédi nu mibanda galur, tokoh jeung penokohan, sarta latar nu unik. Katilu, ayana hubungan unsur-unsur struktural antara novel Carmad jeung pilem Boss Carmad. Kaopat, prosés ékranisasi ngajadikeun ayana bébédaan antara unsur-unsur struktural novel Carmad jeung pilem Boss Carmad, balukar tina ayana prosés nambahan, ngurangan, jeung robah varasi nu dilakukeun ku sutradara dumasar kana waktu puter jeung kapentingan bisnis.

Kecap galeuh: ékranisasi, novel, pilem, struktural.

1_{Ieu Tésis dibimbing ku Dr. Dedi Koswara M.Hum jeung Dr. H. Dingding Haerudin, M.Pd.} 2_{Mahasiswa Prodi Pendidikan Bahasa dan Budaya Sunda Sekolah Pascasarjana Universitas}

(5)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

EKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT

PADA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM

(KAJIAN STRUKTURAL)1 Yatun Romdonah Awaliah 2

[email protected]

ABSTRAK

Sejak muncul dan berkembangnya film di Indonesia, sampai sekarang ada enam karya sastra Sunda yang diekranisasi, di antaranya adalah novel Carmad karya Tjandahayat. Sebelum dinovelkan, Carmad merupakan cerita bersambung yang banyak disukai di majalah Mangle. Pada taun 1990, novel ini diékranisasi menjadi film Boss Carmad oleh sutadara Chaerul Umam dan pernah mendapatan beberapa penghargaan pada acara Festival Film Indonesia tahun 1991. Karena hal tersebut, penelitian ini diberi judul Ekranisasi Novel Carmad karya Tjandrahayat pada Film Boss Carmad Karya Caherul Umam, Kajiann Struktural. Tujuannya adalah untuk menganalisis unsur-unsur struktural yang ada pada novel Carmad dan film

Boss Carmad, mengkaji hubungan-hubungan strukturalnya, mengkaji proses ekranisasinya, dan mencari perbedaan antara unsur-unsurnya. Metode yang digunakan ialah metode deskriptif komparatif dengan menggunakan tekhnik dokumentasi. Dari hasil penelitian ini diperoleh beberapa temuan. Pertama, novel

Carmad memiliki kelebihan bukan hanya dari unsur tema dan amanat, tapi juga dalam unsur latar, tokoh dan penokohan, dan gaya bahasanya. Kedua, film Boss Carmad ialah film sosial komedi yang memiliki alur, tokoh dan penokohan, serta latar yang cukup unik. Ketiga, ada hubungan unsur-unsur struktural antara novel

Carmad dan film Boss Carmad. Keempat, proses ekranisasi menjadikan adanya beberapa perbedaan antra unsur-unsur struktural novel Carmad dan pilm Boss Carmad, karena adanya proses penambahan, pengurangan dan perubahan variasi yang dilakukan oleh sutradara berdasarkan waktu putar dan kepentingan bisnis

Tesis ini dibimbing oleh Dr. Dedi Koswara M.Hum dan Dr. H. Dingding Haerudin, M.Pd. 2

Mahasiswa Prodi Pendidikan Bahasa dan Budaya Sunda Sekolah Pascasarjana Universitas Pendidikan Indonesia

(6)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

Kata Kunci: ekranisasi, novel, film, struktural.

AN ECRANISATION OF CARMAD NOVEL BY TJANDRAHAYAT

TO THE BOSSCARMAD FILM BY CHAERUL UMAM

(STRUCTURAL RESEARCH)1 Yatun Romdonah Awaliah 2

[email protected]

ABSTRACT

Since film has risen in Indonesia, there are six Sundanese literary works which had an ecranisation. Carmad novel by Tjandahayat is one of them. Before it turned into novel, Carmad was the favorite serial in Mangle magazine. In 1990, this novel had an ecranisation to the Boss Carmad by Chaerul Umam as the film director and got some awards in Indonesia Film Festival in 1991. Therefore, this study is entitled “An Ecranisation of Carmad novel by Tjandrahayat to the Boss Carmad film by Chaerul Umam, Structural Research.” This study was aimed at analyzing the structural elements in the Carmad novel and the Boss Carmad film and finding out the difference between its elements. The comparative descriptive method was employed as the theoretical framework by using documentation technique in this study. There are some findings obtained from this study. First, the Carmad novel has some advantages, not only in the theme element and message, but also in the setting, characters and characterization, and its figurative languages. Second, the Boss Carmad film is a comedy social film which has the unique plot, unique characters and characterization, and unique setting. Third, there is the relation of structural elements between the Carmad novel and the Boss Carmad film. Fourth, there are some differences between the structural elements of the Carmad novel and the Boss Carmad film due to the ecranisation process, because of the expansion, reduction, and the change of variation by the film director based on the film duration and the business interest.

Keywords: ecranisation, novel, film, structural.

This Thesis is supervised by Dr. Dedi Koswara, M.Hum and Dr. H. Dingding Haerudin M.Pd 2

Student of Sundanese Language and Culture Education, School of Postgraduate Studies, Indonesian University of Eductation.

(7)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

PANGJAJAP

Taya kecap nu bisa ngagambarkeun rasa, taya kalimah nu bisa ngagambarkeun tumarima diri, anging puji sukur ka kersaning Gusti Nu Mahasuci, réhing tésis ieu nu dijudulan “Ékranisasi Novel Carmad Karya Tjandrahayat kana Pilem Boss Carmad Karya Chaerul Umam, Ulikan Struktural” réngsé dina waktosna.

Disusunna ieu tésis téh pikeun ngaréngsékeun masalah jeung ngudag tujuan panalungtikan ngeunaan ékranasi novel Carmad karya Tjandrahayat nu dipilemkeun ku Chaerul Umam. Tétéla masih kénéh réa hal anu kudu diungkab dina éta karya téh. Tangtuna waé pikeun ngahasilkeun janggélékna ieu tésis kalawan sampurna, kudu dibarengan ku samakta pakarangna, boh élmu pangaweruh, wawasan, pangalaman, boh ukuran waktu nu tumaninah. Ngan hanjakal, katuna jeung kakurangna élmu pangaweruh jeung samporétna waktu, pedaran nu dipidangkeun dina ieu tésis masih jauh kénéh kana nu disebut sampurna.

Nu nyusun,

(8)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

CATUR PANUHUN

Réngséna ieu tesis teu lesot tina pangrojong, pangdeudeul, katut pangaping ti sakabéh pihak. Ku lantaran kitu, panyusun ngahaturkeun nuhun laksaketi kabingahan, utamina ka:

1. Ka Mamah miwah Apah nu salawasna ngajurung ku pangdu’a sareng kanyaah sarta kaasihna nu tan wates wangen;

2. Ka Abah Agun nu teu weléh sabar ngarojong supaya saénggalna ngaréngsékeun kuliah;

3. Ka kersana Pangaping I, Bapa Dr. H. Dedi Koswara, M.Hum; 4. Ka kersana Pangaping II, Bapa Dr. H. Dingding Haerudin, M.Pd;

5. Ketua Prodi Pendidikan Bahasa dan Budaya Sunda, Dr. H. Yayat Sudaryat, M.Hum;

6. Réngréngan dosén di Program Studi Pendidikan Bahasa dan Budaya Sunda, diantawisna Prof. Dr. H. Yus Rusyana, Prof. Dr. Iskandarwassid, M.Pd, Dr. Ruhaliah, M.Hum, Dr. H. Usep Kuswari, M.Pd, sareng Dr. Hj Nunuy Nurjanah, M.Pd.

7. Ka Kang Dede Mariana sareng Kang Deddy Mizwar anu parantos masihan informasi ngeunaan dunya pilem;

8. Sobat sagulung-sagalang, Ami, Kinan, Yeffa sareng Dini nu teu kendat ngarojong sarta nyumangetan;

9. Réréncangan saangkatan nu kuliah di Prodi Pendidikan Bahasa dan Budaya Sunda taun 2012.

10.Ogé pihak-pihak sanésna anu teu tiasa disebatan hiji-hiji

Mugia sadaya amal sareng kasaéan ti sadayana janten amal ibadah di payuneun Alloh SWT, amin.

Pamungkas, mugi-mugi ieu tésis aya mangpaatna.

Bandung, Mei 2014 Nu nyusun,

(9)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

(10)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

DAFTAR EUSI

LEMBAR PENGESAHAN ... PERNYATAAN ... ABSTRAK ... PANGJAJAP ... CATUR PANUHUN ... DAFTAR EUSI ... DAFTAR TABÉL ... DAFTAR GAMBAR ... BAB I BUBUKA ... 1.1 Kasang Tukang Masalah ... 1.2 Watesan jeung Rumusan Masalah ... 1.2.1 Watesan Masalah ... 1.2.2 Rumusan Masalah ... 1.3 Tujuan Panalungtikan ... 1.3.1 Tujuan Umum ... 1.3.2 Tujuan Husus ... 1.4 Mangpaat Panalungtikan ... 1.4.1 Mangpaat Tioritis ... 1.4.2 Mangpaat Praktis ... 1.5 Sistematika Tulisan ... BAB II NOVEL, STRUKTURLISME, PILM JEUNG ÉKRANISASI 2.1 Novel ... 2.1.1 Wangenan Novel ... 2.1.2 Kamekaran Novel Sunda . ... 2.1.3 Papasingan Novel ... 2.2 Struktural ... i ii iii v vi ix xiv xii 1 1 4 4 4 5 5 5 5 5 5 6 7 7 7 8 10 12

(11)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

2.2.1 Téma ... 2.2.2 Fakta Carita ... 2.2.2.1 Galur ... 2.2.2.2 Tokoh jeung Penokohan ... 2.2.2.3 Latar ... 2.2.3 Sarana Carita ... 2.2.3.1 Puseur Panitén ... 2.2.3.2 Gaya Basa ... 2.2.3.3 Nada ... 2.2.4 Amanat ... 2.3 Ékranisasi ... 2.3.1 Ékranisasi ... 2.4 Pilem ... 2.4.1 Wangenan Pilem ... 2.4.2 Sajarah Pilem ... 2.4.3 Jenis-jenis Pilem ... 2.4.4 Unsur-unsur Pilem ... 2.4.5 Analisis Pilem jeung Karya Sastra ... BAB III MÉTODE PANALUNGTIKAN ... 3.1 Métode Panalungtikan ... 3.2 Data Panalungtikan ... 3.3 Désain Panalungtikan ... 3.4 Wangenan Operasional ... 3.5 Instrumén Panalungtikan ... 3.6 Téhnik Ngumpulkeun Data ... 3.7 Téhnik Ngolah Data ... BAB IV HASIL PANALUNGTIKAN JEUNG PEDARAN ... 4.1 Déskripsi Novel Carmad ...

13 14 14 17 21 22 22 24 25 25 26 26 28 28 29 31 32 34 36 36 36 36 38 38 39 39 41 41

(12)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

4.1.1 Ringkesan Carita Novel Carmad ... 4.1.2 Analisis Struktural Novel Carmad ... 4.1.2.1 Téma ... 4.1.2.2 Fakta Carita ... 4.1.2.3. Sarana Carita ... 4.1.2.4 Amanat ... 4.2 Déskripsi Pilm Boss Carmad ... 4.2.1 Ringkesan Pilm Boss Carmad ... 4.2.2 Analisis Struktural Pilm Boss Carmad ... 4.2.2.1 Téma ... 4.2.2.2 Fakta Carita ... 4.2.2.3 Sarana Carita ... 4.2.2.4 Amanat ... 4.3 Hubungan Unsur-unsur Struktural Novel Carmad jeung Pilm Boss

Carmad ... 4.4 Prosés Ékranisasi jeung Bébédaan Fungsi Unsur-unsur Struktural

nu Aya dina Novel Carmad jeung Pilm Boss Carmad ... BAB V KACINDEKAN JEUNG RÉKOMÉNDASI ... 5.1 Kacindekan ... 5.2 Rékoméndasi ... DAFTAR PUSTAKA ... LAMPIRAN ... RIWAYAT HIRUP ...

41 42 42 43 65 66 66 66 68 68 68 102 103 103 105 115 115 116 117 119 121

(13)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

DAFTAR TABÉL

Tabél 4.1 Tokoh jeung Penokohan dina Novel Carmad ... Tabél 4.2 Latar Novel Carmad ... Tabél 4.3 Tokoh jeung Penokohan Pilm Boss Carmad ... Tabél 4.4 Latar dina Pilm Boss Carmad ... Tabél 4.5 Ékranisasi Galur Novel Carmad kana Pilm Boss Carmad ... Tabél 4.6 Ékranisasi Latar Tempat ... Tabél 4.7 Ékranisasi Latar Waktu ... Tabél 4.8 Ékranisasi Latar Sosial ... Tabél 4.9 Ékranisasi Tokoh jeung Penokohan ...

53 61 86 96 105 108 109 109 110

(14)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

DAFTAR GAMBAR Gambar 4.1 Gambar 4.2 Gambar 4.3 Gambar 4.4 Gambar 4.5 Gambar 4.6 Gambar 4.7 Gambar 4.8 Gambar 4.9 Gambar 4.10 Gambar 4.11 Gambar 4.12 Gambar 4.13 Gambar 4.14

Péntas Jaipongan, Ronggéngna Gareulis, jeung nu Nongton Minuhan Lapang ... Carmad jeung Anak Buahna Nalika Nyitaan Barang-Barang ti

Imah Warga nu Teu Bisa Naur Hutang ka Manéhna ………

Abring-Abringan Mobil Carmad jeung Mobil Anak Buahna Sabada Nyita Barang-Barang Patani nu Teu Bisa Naur Hutang ... Darma, Rukminah, Sutirah keur Nyaritakeun Tatangga nu Barang-barangna Disita ku Carmad …...

Carmad Mukaan Poto Sutirah nu Dibawa ku Ijo ... Obing Dipanggil ka Kantor Carmad Sangkan Bisa Ngamprokeun jeung Mawa Sutirah ka Manéhna ... Sutirah Teu Panuju kana Ide Obing, Supaya Sutirah Manggihan Carmad ... Suryana Nembongkeun Incuna ka Carmad keur Mayar Hutang ... Sabada Obing jeung Sutirah Datang, Carmad Ngadak-ngadak Bageur ... Sutirah Ngumpulkeun Informasi ti Para Patani Ngeunaan Carmad ... Doni Nyampeurkeun Carmad jeung Sutirah di Rumah Makan ...

Sutirah Diheureuyan Carmad ………... Carmad Jogéd di Diskotik ... Darma Nyarita ka Obing Ngeunaan Anakna nu Beuki Deukeut ka Carmad ...

68 69 69 70 70 70 71 71 72 72 72 73 73 74

(15)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu Gambar 4.15 Gambar 4.16 Gambar 4.17 Gambar 4.18 Gambar 4.19 Gambar 4.20 Gambar 4.21 Gambar 4.22 Gambar 4.23 Gambar 4.24 Gambar 4.25 Gambar 4.26 Gambar 4.27 Gambar 4.28 Gambar 4.29 Gambar 4.30 Gambar 4.31 Gambar 4.32 Gambar 4.33 Gambar 4.34 Gambar 4.35

Carmad Ambek-Ambekan ka Pamajikanana ... Doni keur Motoan jeung Ngumpulkeun Informasi Ngeunaan Aset-aset Carmad ... Carmad jeung Anak Buahna Ngangkatan jeung Ngabébérés Méja ... Carmad Ngajajar-jajar Duit dina Méjana ...

Sutirah Ngalakonan Kawajibanana Jadi Sékertaris Carmad …….

Sutirah Ampir Diperkosa ku Carmad ... Sutirah Ngorék Info ti Supri ... Indung Nyi Oneng Nyaritakeun Kaayaan Anakna ... Carmad Muji Sutirah Bébéakan Sangkan Daék Dikawin ku Manéhna ... Obing Nyarita ka Sutirah Sangkan Ngajauhan Carmad ... Sapanjang Jalan Obing Hulang-Huleng Mikiran Ucapan Sutirah ... Carmad Ambek ka Patani nu Ménta Akta Tanahna

Dipulangkeun ... Carnad jadi Ngadak-ngadak Bageur Sabada Sutirah Datang ... Mobil Sutirah jeung Carmad Nabrak Warung, Sangkan Masa

Henteu Ngamuk, Carmad Ngabagi-bagikeun Duit ………...

Asét-asét Carmad Hasil tina Jadi Réntenir ... Carmad Nyaritakeun Kasusahna ka Apé Ngeunaan Sarat-sarat nu

Dibikeun ku Sutirah ... Dukun Iping Sruyakawaca keur Maca Jampé-jampé Bari

Meuleum Keretas ... Sabab Kopi nu Diuyup Pada-pada Pait, Dukun Iping

Suryakawaca Ngajak Batuk Berjamaah ... Ijo, Kédé jeung Miang Garelut ... Supri jeung Carmad Diskusi Ngeunaan Harta Carmad nu Kudu Dihibakeun Pikeun Nyingkahan Pamariksaan Pajeg ... Carmad Néken Pemindahan Hartana ka Sutirah di Kantor

74 74 75 75 76 76 76 77 77 78 78 78 79 79 80 80 81 81 82 82

(16)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu Gambar 4.36 Gambar 4.37 Gambar 4.38 Gambar 4.39 Gambar 4.40 Gambar 4.41 Gambar 4.42 Gambar 4.43 Gambar 4.44 Gambar 4.45 Gambar 4.46 Gambar 4.47 Gambar 4.48 Gambar 4.49 Gambar 4.50 Gambar 4.51 Gambar 4.52 Gambar 4.53 Gambar 4.54 Gambar 4.55 Gambar 4.56 Gambar 4.57 Gambar 4.58 Gambar 4.59 Notaris ... Carmad Nundutan Bari Nangkeup Kado Nungguan Sutirah nu

Teu Daék Datang ... Sutirah jeung Doni Nyaritakeun Kalicikan-kalicikan Carmad ... Carmad jeung Supri Ngudag-Ngudag Sutirah jeung Doni di Mall ... Carmad Mawa Incu Suryana, Mobilna Dikepung Warga ... Carmad Diarak Ngurilingan Kampung ku Warga, Sedengkeun

Mobilna Dibawa ku Sutirah... Carmad ...

Carmad keur Ngibing jeung Ronggéng ... Carmad Nyium Si Jalu, Domba Kameumeutna ...

Hulu Domba nu Ngajeblag di Rohangan Gawé Carmad ... Sutirah...

Sutirah Ngarayu Carmad Sangkan Mulangkeun Akte Tanah nu Para Patani ... Obing ...

Carmad jeung Obing Ngadu Jajatén ... Darma …………...

Rukminah ... Rukminah Noong ti Jero Imah, Ngabandungan Carmad nu

Nyarita ka Salakina Rék Ngawin Sutirah ... Doni ... ...

Doni keur Nampa Telepon ti Sutirah ... Supri ...

Supri keur Némbongkeun Rencana Proyek Parusahaan nu

Ngagunakeun Taneuh Meunang Nyita ... Kédé Alias Kadar ... Miang keur Nagih Hutang ... Ijo ...

Apé …………..……... 82 83 83 84 84 85 87 87 88 88 89 90 90 91 91 91 92 92 93 93 93 94 94 94 95

(17)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu Gambar 4.60 Gambar 4.61 Gambar 4.62 Gambar 4.63 Gambar 4.64 Gambar 4.65 Gambar 4.66 Gambar 4.67 Gambar 4.68 Gambar 4.69 Gambar 4.70 Gambar 4.71 Gambar 4.72 Gambar 4.73 Gambar 4.74 Gambar 4.75 Gambar 4.76 Gambar 4.77 Gambar 4.78 Gambar 4.79

Carmad jeung Apé Waktu Ngabandungan Dukun Iping Surya

Kawaca Macakeun Jampé-jampé ... Suryana ... Dukun Iping Suryakawaca ... Imah Darma ... Kantor Carmad ... Rumah Makan Sindang Rérét ...

Kantor Pikiran Rakyat ... Di Jero Mobil ... Diskotik ...

Imah Mang Obing... Imah Carmad ... Rumah Makan Eldorado ... Imah Apé ...

Kantor Notaris ... Di Mall...

Di Jalan Lembur ... Peuting ...

Beurang... Gambar nu Dibawa Ngagunakeun Téhnik Close Up ...

Carmad Nundutan Nepi ka Kopéahna Ragrag Tuluy Diguley Ucing ...

95 95 96 97 97 98 98 98 99 99 99 100 100 100 101 101 101 102 102 104

(18)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

(19)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

BAB I BUBUKA 1.1 Kasang Tukang Masalah

Lamun nilik kana sajarah kamekaran pilem Indonesia, tétéla pilem Indonesia anu munggaran téh munculna di tatar Sunda, nya éta di kota Bandung. Pilem asli pribumi nu munggaran diciptakeun di Hindia Belanda, nurutkeun Biran (2009: 50-71), diproduksi ku pausahaan Java Film Company. Ieu pausahaan pilem téh diadegkeun ku L. Heuveldop ti Batavia (Jakarta) jeung G. Kruger ti Bandung. Jadi kota Bandung téh minangka laboratorium keur nyieun pilem. Ieu laboratorium dipingpin ku Krugers. Carita nu dijadikeun pilemna nya éta carita pantun Loetoeng Kasaroeng.

Sabada ayana pilem Loetoeng Kasaroeng, ti harita muncul pilem-pilem lianna nu diproduksi. Ku sabab mimiti tumuwuhna pilem di kota Bandung, teu anéh lamun harita carita-carita nu dipilemkeun téh eusina ngeunaan kahirupan urang Sunda, malah teu saeutik caritana nu diangkat tina karya sastra Sunda.

Ti mimiti ayana produksi pilem di Indonésia tug nepi ka kiwari, aya genep karya sastra Sunda anu dipilemkeun, boh wangun carita pondok (carpon) boh wangun novel. Saméméh kamerdékaan aya novel Eulis Atjih karya Yoehana (1927) jeung novel Karnadi Anémér Bangkong (1930). Ka béh dieunakeun, sabada kamerdékaan novel Sanggeus Halimun Peuray karya Aam Amelia diproduksi jadi pilem Halimun (1982), ieu pilem téh disutradaraan ku Sofia WD. Novel Carmad karya Tjandrahayat dijadikeun pilem Boss Carmad (1990) ku sutradara Chairul Umam. Carita pondok (carpon) Sri Panggung Dogér Karawang karya Iskandarwassid, dijadikeun pilem televisi ku Teguh Karya kalayan judul Arak-arakan (1992). Sedengkeun novel Si Kabayan karya Mien Resmana sajaba ti kungsi sababaraha kali dipilemkeun dina taun 80-an jeung 90-an, ogé nepi ka kiwari sok dijadikeun babon para sutradara jeung nu nulis skenario dina ngamekarkeun pilem-pilem carita Si Kabayan nu diluyukeun jeung kamajuan jaman.

(20)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

Prosés ngarobahna karya sastra tinulis saperti novel, carpon atawa sajak jadi pilem téh disebut ékranisasi. Nurutkeun kecap asalna, Eneste (1991: 60) ngahartikeun ékranisasi téh layar bodas (ecran dina basa Prancis hartina layar). Satuluyna Eneste ogé nyebutkeun yén dipilemkeunana hiji novel téh sabenerna ngarobah kekecapan jadi gambar nu hirup.

Pakakas utama dina novel téh nya éta kekecapan; sagala rupa nu ditepikeun ku runtuyan kecap. Carita, alur, penokohan, latar, suasana, jeung gaya hiji novel diwangun ku kekecapan. Mindahkeun novel kana layar bodas, artina robahna alat-alat nu digunakeun, nya éta ngarobah dunya kekecapan jadi dunya gambar nu gerak, hirup. Sabab dina pilem, carita, alur, penokohan, latar, suasana jeung gaya ditepikeun ngaliwatan gambar-gambar nu hirup. Nu tadina dilukiskeun atawa ditepikeun ku kekecapan, kiwari kudu ditarjamahkeun kana dunya gambar (Eneste, 1991: 60)

Ilaharna, teu salawasna pilem nu ditransformasi tina novel téh luyu jeung eusi novelna. Sok aya waé nu bédana, saperti ayana sawatara tokoh nu dileungitkeun, alurna nu dirobah, latarna nu teu saluyu jeung nu digambarkeun dina novel, jeung sajabana. Nalika pilem diputer, boh nu nulis boh nu kungsi maca éta novelna sakapeung sok ngarasa teu sugema kana hasil pilem nu ditransformasi téh. Nurutkeun Eneste (1991: 9-10) Ernest Hemmingway, pangarang Amerika, kaasup salah sahiji pangarang nu sok ngarasa kuciwa nalika novel-novelna dipilemkeun. Malahan, ieu pangarang nu kungsi meunang Hadiah Nobel téh siap mayar waragad nu dikaluarkeun ku produser pilemna, sabaraha waé ogé, asal salah sahiji pilem nu diadaptasi tina novelna teu diédarkeun. Leuwih jauhna deui, Julian Friedman nyebutkeun yén proses diadaptasina hiji novel jadi pilem téh lain pagawéan anu gampang. Novel téh karya sastra nu kacida rumit, nalika mindah rupa kana wangun pilem butuh kaparigelan ngédit. Lantaran hiji skenario pilem ngan ngawengku 20.000 kecap, sedeng novel leuwih ti 100.000 kecap.

Eneste (1991: 61-65) ogé negeskeun yén ayana sawatara hal nu béda antara pilem jeung novel nu diadaptasina téh mérédih prosés kréatif ti sutradara ku cara nambahkeun, ngurangan, jeung nimbulkeun variasi-variasi dina alur carita. Éta prosés kréatif téh minangka akibat tina medium nu béda antara pilem hasil

(21)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu ékransisasi jeung novel nu diadaptasi.

Dumasar kana timbulna prosés kréatif tina novel kana pilem, panalungtik ngarasa kataji ku novel Carmad karya Tjandrahayat anu diékranisasi jadi pilem. Ieu novel téh kawentar dina taun 80-an. Mimitina mangrupa carita nyambung dina majalah Manglé. Sabab loba nu mikaresep kana jalan caritana nu ngagambarkeun kahirupan jalma sarakah, goréng patut, jeung teu boga jeujeuhan nu sok ngahalalkeun sagala cara keur nedunan kahayangna. Majalah Manglé nu ngan saminggu sakali terbitna téh nepi ka ditarungguan ku para pamaca, sangkan bisa maca sambungan carita Carmad. Saking sohorna tokoh Carmad, harita di kantor rédaksi majalah Manglé nepi ka kungsi diayakeun saémbara mirip Carmad, nu jadi patandangna di antarana Ki Umbara jeung Wahyu Wibisana.

Ku ayana aprésiasi nu hadé ti pamaca, ieu carita nyambung téh di majalah

Manglé dimuatna henteu nepi ka tamat. Sabab dina taun 1984 ku PT Manglé Panglipur kaburu dicitak jadi novel. Sabada dibukukeun, pamacana ogé kaitung loba, kabuktian ku payuna ieu buku di pasaran. Sigana hal ieu nu jadi cukang lantaran novel Carmad dina taun 1990 dipilemkeun ku Caherul Umam jadi pilem

Boss Carmad. Skenariona ditulis ku Putu Wijaya. Ari nu merankeun Carmad-na téh nya éta Déddy Mizwar, sedengkeun tokoh Nyi Sutirah dimaénkeun ku Paramitha Rusady. Dina Festival Filem Indonesia (FFI) 1991, ieu pilem téh meunang sawatara nominasi keur Peran Utama Wanita, Penata Musik Terbaik,

jeung Penata Suara Terbaik, malah meunang Piala Citra pikeun Pemeran Pendukung Pria Terbaik nu harita dimaénkeun ku Rachmat Hidayat. Nya kasang tukang ieu deuih nu ngajurung panalungtik panasaran pikeun maluruh ngeunaan babandingan antara novel Carmad jeung pilem Boss Carmad.

Nepi ka kiwari can aya nu nalungtik ngeunaan kamekaran ékranisasi novel-novel Sunda kana pilem. Éta ogé aya sawatara tulisan nu eusina ngabahas novel-novel Sunda nu diékranisasi jadi pilem, tapi can nembongkan hasil anu gemet. Saperti bahasan ngeunaan Peran Bandung dalam Perfilman Indonesia, jeung Basa jeung

(22)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

Sastra Sunda dina Pilem Indonésia, ieu tulisan téh duanana ditulis ku Eddy D. Iskandar. Ku kituna, ieu panalungtikan téh bisa disebut panalungtikan munggaran

anu ngaguar perkara ékranisasi novel Sunda kana pilem. Sajaba ti éta, sabenerna

aya sawatara hal nu bisa dianalisis tina ékranisasi novel kana pilem, di antarana unsur narasi, intertektual, jeung struktural. Tapi panalungtik leuwih kataji ku unsur-unsur struktural nu nyangkaruk dina novel Carmad jeung pilem Boss Carmad, kalayan dianlisis ngaliwatan métode komparatif. Sangkan bisa kapaluruh kumaha gambaran unsur-unsur struktural nu nyangkaruk dina novel jeung dina pilemna, nepi ka duanana dipikarésep ku para pamaca jeung panongton. Ku sabab kitu ieu panalungtikan téh dijudulan Ékranisasi Novel Carmad karya Tjandrahayat kana Pilem Boss Carmad karya Chaerul Uman, ulikan Struktural.

1.2 Watesan jeung Rumusan

Sangkan ieu panalungtikan leuwih museur, saméméhna ditangtukeun heula watesan masalah jeung rumusan masalahna saperti nu kaunggel ieu di handap.

1.2.1 Watesan Masalah

Sangkan leuwih museur kana analisis ékranisasi, panalungtik ngawatesanan ieu masalah ku cara museurkeun panalungtikan nya éta kana unsur-unsur struktural dina novel Carmad jeung dina pilem Boss Carmad.

1.2.2 Rumusan Masalah

a. Unsur struktural nu kumaha nu nyampak dina novel Carmad? b. Unsur struktural nu kumaha nu nyampak dina pilem Boss Carmad? c. Kumaha hubungan struktural novel Carmad jeung pilem Boss Carmad?

d. Lebah mana bébédaan fungsi unsur-unsur struktural nu aya dina novel

Carmad jeung pilem Boss Carmad?

(23)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

1.3 Tujuan Panalungtikan 1.3.1 Tujuan Umum

Tujuan umum diayakeunana ieu panalungtikan nya éta pikeun ngungkab

unsur-unsur struktural nu aya dina novel Carmad _{karya Tjandarahayat kana pilem}

Boss Carmad_{karya Chaerul Umam.}

1.3.2 Tujuan Husus

Sacara husus ieu panalungtikan boga tujuan pikeun ngadéskripsikeun:

a. Unsur struktural nu nyampak dina novel Carmad;

b. Unsur struktural nu aya dina pilem Boss Carmad;

c. Hubungan unsur-unsur struktural nu muncul dina novel Carmad jeung pilem Boss Carmad;

d. Bébédaan fungsi unsur-unsur struktural nu aya dina novel Carmad jeung dina pilem Boss Carmad, jeung;

e. Prosés ékranisasi novel Carmad kana pilem Boss Carmad. 1.4 Mangpaat Panalungtikan

1.4.1 Mangpaat Tioritis

Mangpaat tioritis tina ieu panalungtikan téh nya éta:

a. Pikeun ngamekarkeun pangaweruh ngeunaan ékranisasi karya sastra Sunda kana pilem;

b. Pikeun maluruh bébédaan unsur-unsur struktural antara novel Carmad karya Tjandrahayat jeung hasil ékranisasi kana pilem Boss Carmad karya Chaerul Umam.

(24)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu Mangpaat praktis tina ieu panalungtikan, nyaéta:

a. Pikeun numuwuhkeun kareueus masarakat sangkan bisa leuwih ngaaprésiasi karya sastra Sunda nu dijadikeun pilem;

b. Pikeun dijadikeun referensi panalungtik séjénna keur ngamekarkeun panalungtikan ngeunaan karya sastra Sunda nu diékranisasi jadi pilem, jeung;

c. Méré informasi ngeunaan karya sastra Sunda nu diékranisasi kana pilem.

1.5 Sistematika Tulisan

Ieu tésis ngawengku lima bab, nya éta: bab I bubuka, Bab II novel, strukturalisme, ékranisasi jeung tiori pilem, Bab III métode panalungtikan, Bab IV déskripsi hasil panalungtikan, jeung Bab V panutup.

Dina Bab I, dipedar kasang tukang masalah, watesan jeung rumusan masalah, tujuan jeung mangpaat panalungtikan. Dina tujuan panalungtikan, aya tujuan umum jeung husus. Sedengkeun dina mangpaat panalungtikan, aya mangpaat sacara tioritis jeung sacara praktis. Tuluy dipedar ogé ngeunaan sistematika tulisan ti mimiti Bab I nepi ka Bab V.

Dina Bab II, eusina mangrupa landasan tioritik. Medar ngeunaan novel, strukturalisme, ékranisasi jeung pilem

Dina Bab III, dipedar metode panalungtikan. Eusina nya éta medar sumber data, desain panalungtikan, métode panalungtikan, wangenan operasional, instrumén panalungtikan jeung téhnik panalungtikan, nu ngawengku téhnik ngumpulkeun data jeung ngolah data.

Dina Bab IV, ngadéskripsikeun jeung nganalisis unsur-unsur struktural nu aya dina novel Carmad karya Tjandrahayat jeung pilem Boss Carmad karya Chaerul Umam, ngadeskripsikeun hubungan struktural-strukturalna, tur ngadeskripsikeun perbedaan unsur-unsur strukturalna

Bab anu pamungkas nya éta Bab V, eusina ngeunaan kacindekan tina sakabéh hasil panalungtikan jeung rékoméndasi keur panalungtikan anu satuluyna.

(25)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

(26)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

BAB III

MÉTODE PANALUNGTIKAN

3.1 Metode Panalungtikan

Nurutkeun Sukmadinata (2012: 52) métode panalungtikan téh nya éta runtuyan cara atawa kagiatan lumangsungna panalungtikan nu di dadasaran ku asumsi-asumsi, pamadegan-pamadegan filosofis jeung idiologis, patalékan, jeung isu-isu nu disanghareupan.

Dina ieu panalungtikan métode nu digunakeun nya éta métode déskriptif komparatif. Sukmadinata (2012: 79) ngajelaskeun yén métode déskriptif komparatif téh nya éta wangun panalungtikan nu ngabandingkeun dua atawa leuwih situasi, kajadian kagiatan, program jeung sajabana, nu ampir sarua. Dina ieu panalungtikan nu dibandingkeunna nya éta sakabéh unsur struktural novel

Carmad karya Tjandrahayat jeung pilem Boss Carmad karya Chaerul Umam.

3.2 Data Panalungtikan

Nurutkeun Arikunto (2010: 172), sumber data mangrupa subjékna panalungtikan. Ku ayana sumber data, masalah anu baris ditalungtik bisa dipikanyaho.

Data dina ieu panalungtikan nya éta novel Carmad karya Tjandrahayat nu diterbitkeun ku PT Mangle Panglipur taun 1984, jeung pilem Boss Carmad karya Chaerul Umam nu diproduksi ku PT Virgo Putra Film taun 1990. Pikeun leuwih lengkep baris dijéntrékeun ieu di handap:

1) Judul Novel : Carmad

Karya : Tjandrahayat

Kandel : 150 kaca

Taun Terbit : 1986

Penerbit : PT Manglé Panglipur 2) Judul Pilem : Boss Carmad

(27)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu Penulis Sekenario : Putu Wijaya

Pamaén : Deddy Mizwar, Paramitha Rusady, Doni Damara, Rahmat Hidayat, Ibing, Ida Kusuma, Koswara Jef E, Anna Tairas.

Musik : Areng Widodo

Penyunting : Effendy Doyta Taun Rilis : 1990

Durasi : 90 menit.

Produksi : PT Virgo Putra Film

3.3 Désain Panalungtikan

s anu diperlukeun dina rarancang panalungtikan jeung “pelaksanaan” panalungtikan nepi ka pertanyaan- pertanyaan anu aya, bisa dijawab.

ta: (1) maca novel, (2) nganalisis unsur-unsur struktural novel, (3) lalajo pilem, (4) nganalisis unsur struktural pilem, (5) ngabandingkeun hubungan unsur struktural antara novel jeung pilem, jeung (6) nganalisis bébédaan unsur-unsur struktural pilem jeung novel katut fungsina deui, éta léngkah-lengkah panalungtikan téh dibagankeun di handap.

Bagan 3.1 Desain Panalungtikan

Maca Novel Lalajo Pilem

Nganalisis Unsur-unsur Struktural Novel

Nganalisis Unsur-unsur Struktural Pilem

Ngabandingkeun Hubungan unsur-unsur Struktural Novel jeung Pilem

(28)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

3.4 Wangenan Oprasional

Sangkan teu salah harti,

dina ieu panalungtikan aya sawatara istilah nu kudu didéfinisikeun sacara operasional, nya éta:

1. Ékranisasi, prosés mindahkeun atawa ngarobah wangun novel, carpon atawa sajak kana pilem.

2. Novel Carmad, nya éta novel karya Tjandrahayat nu diterbitkeun taun 1988 ku PT Manglé Panglipur.

3. Tjandrahayat, sandiasma H. Oeton Mochtar, salah sahiji sastrawan Sunda. 4. Pilem Boss Carmad, pilem nu diproduksi ku PT Virgo Putra Film,

disutradaraan ku Chaerul Umam, sedengkeun nu nulis skenariona Putu Wijaya. Dina Festival Film Indonesia taun 1991, ieu pilem teh meunang sawatara nominasi keur Peran Utama Wanita, Penata Musik Terbaik, jeung Penata Suara Terbaik. Tur meunang Piala Citra pikeun Pemeran Pendukung Pria Terbaik nu harita dimaénkeun ku Rachmat Hidayat

5. Chaerul Umam, salah saurang sutradara Indonesia nu mibanda prestasi nasional jeung internasional.

Jadi, sacara operasional ieu panalungtikan anu judulna “Ékranisasi novel Carmad karya Tjandrahayat kana pilem Boss Carmad karya Chaerul Umam, Ulikan Struktural” téh maksudna nalungtik novel Carmad nu diékranisasi jadi pilem Boss Carmad, ngadeskripsikeun unsur-unsur strukturalna, ngadeskripsikeun hubungan antarstrukturalna, ngadeskripsikeun perubahan unsur-unsur struktural jeung fungsina.

3.5 Instrumen Panalungtikan

tabél ...

No Novel Pilem Katerangan

Ngaheureutan/ngurangan Nambahan

Nganalisis Bébedaan Fungsi Unsur-unsur struktural novel jeung pilem

(29)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu Bahasan ...

Gambar...

Bahasan....

3.6 Téhnik Ngumpulkeun Data

Téhnik ngumpulkeun data nu digunakeun dina ieu panalungtikan nya éta téhnik studi dokuméntasi. Nurutkeun Arikunto (2010: 274) téhnik studi dokuméntasi dipaké pikeun néangan data ngeunaan hal-hal atawa variabel anu mangrupa catétan, transkrip, buku, surat kabar, majalah, prasasti, notulén rapat, lengger, agénda, jeung sajabana. Data dina ieu panalungtikan nya éta novel

Carmad karya Tjandrahayat jeung pilem Boss Carmad karya Chaerul Umam. Dumasar téhnik di luhur, data dikumpulkeun ngaliwatan léngkah-léngkah ieu di handap.

1. Maca sagemblengna novel Carmad karya Tjandrahayat; 2. Nganalisis unsur-unsur struktural nu aya dina novel Carmad; 3. Lalajo sagemblengna pilem Boss Carmad karya Chaerul Umam; 4. Nganalisis unsur-unsur struktural nu aya dina pilem Boss Carmad. 3.7 Téhnik Ngolah Data

(30)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

- ta:

1. Nangtukeun sumber panalungtikan;

2. Maca h data;

3. Lalajo pilem;

4. skripsikeun struktur novel Carmad karya Tjandrahayat

jeung pilem Boss Carmad karya Chaerul Umam, ngadeskripsikeun unsur-unsur struktural novel jeung pilemna, ngadeskripsikeun parobahan jeung fungsi struktur unsur-unsur novel Carmad jeung pilem Boss Carmad;

(31)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

BAB V

KACINDEKAN JEUNG RÉKOMÉNDASI 5.1 Kacindekan

Dumasar kana hasil analisis struktural novel Carmad jeung pilem Boss Carmad kalayan ngagunakeun métode komparatif, aya sawatara hal nu bisa dicindekan. Kahiji, novel Carmad téh kawilang onjoy utamana dina unsur téma, alur caritana, karakter tokoh jeung penokohan, jeung amanatna. Témana nu ngagambarkeun kahirupa jalma sarakah digambarkeun ngaliwatan tokoh Carmad nu dirojong ku tokoh-tokoh séjénna nu boga karakter nu béda-béda. Sok sanajan galur caritana campuran, maju-mundur, tapi pangarang pohara parigél nepikeun amanatna, nya éta balukar tina sipat sarakah téh mawa kasangsaraan.

Kadua, pilem Boss Carmad téh salah sahiji pilem sosial komédi, sabab ngagambarkeun masalah kahirupan sapopoé ngaliwatan tokoh Carmad nu boga sipat sarakah, nepika ngalakukeun hal-hal nu konyol keur nedunan kasarakahanana. Sanajan geus boga pamajikan tilu, tapi Carmad keukeuh hayang ka Sutirah, bélaan ngalakukeun sagala rupa nu antukna mawa kasangsaraan ka dirina. Ngaliwatan alurna nu mérélé, ieu pilem téh kawilang suksés ngagambarkeun karakter para tokohna nu ngadukung kana karakter tokoh utamana. Sajaba ti éta, kaonjoyan ieu pilem téh sok sanajan ngagunakeun basa Indonésia, tapi unsur kasundaanana masih keneh kentel, sabab dina dialog para tokohna ayana kalana nyisipkeun basa Sunda, kitu deui tina lentong basana, lentong basa urang Sunda.

Katilu, dumasar analaisis nu ngagunakeun métodé komparatif, tétéla antara unsur-unsur struktural novel Carmad jeung pilem Boss Carmad aya hubungan,

lain wae dina téma jeung amanatna, tapi ogé dina alur atawa adegan, tokoh jeung penokohan, jeung gaya basana. Ampir unggal adégan nu aya dina pilem Boss Carmad téh mangrupa visualisasi tina eusi novel Carmad, kitu deui tokoh jeung penokohanna.

Kaopat, salian ti ayana hubungan antara unsur-unsur strukturalna, prosés ekranisasi novel Carmad kana pilem Boss Carmad ogé ngahasilkeun sawatara

(32)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

unsur nu béda. Utamana hal ieu dipangaruhan ku kawatesan téhnis jeung waktu puter pilem, jadi teu sakabéh carita nu aya dina novel digambarkeun kana pilem. Pikeun nu saméméhna kungsi maca novel Carmad tuluy nongton pilem Boss Carmad mah pasti bakal ngarasa kuciwa. Sabab dina pilemna sutradara nambahan, ngurangan jeung ngarobah variasi sawatara alur, tokoh jeung penokohan, gaya basa, jeung setting nu fungsina disaluyukeun kana kamajuan jaman, jeung utamana kapentingan bisnis. Ieu katémbong pisan dina gaya basa nu digunakeun, dina novelna ngagunakeun basa Sunda, sedengkeun dina pilem jadi basa Indonésia sangkan pasaran pilemna leuwih lega, lain ngan ukur ditongton ku urang Sunda, tapi ogé ku étnis lianna.

5.2 Rékoméndasi

Dumasar kacindekan di luhur, tétéla yén novel Carmad téh salah sahiji karya sastra Sunda nu alus ajénna nepi ka diékranisasi jadi pilem. Ku sabab kitu, aya sawatara hal anu rék ditepikeun patali jeung ieu panalungtikan.

Kahiji, kahareupna dipiharep aya panalungtikan nu maluruh naon nu ngalantarankeun novel-novel Sunda kiwari beuki jarang diékranisasi kana pilem.

Kadua, ieu hasil panalungtikan téh can dijadikeun bahan pangajaran. Ku kituna, ieu panalungtikan téh bakal leuwih hadé upama bisa diterapkeun kana bahan pangajaran.

(33)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

DAFTAR PUSTAKA

Amura, Haji. 1989. Perfilman di Indonesia dalam Era Orde Baru. Jakarta: Lembaga Komunikasi Massa Islam Indonesia.

Arikunto, S. 2010. Prosedur Penelitian: Suatu Pendekatan Praktik. Jakarta: Rineka Cipta

Biran, Misbach Yusa. 2009. Sejarah Pilem 1900-1950: Bikin Pilem di Jawa. Jakarta: Komunitas Bambu.

Danadibrata, R.A. 2006. Kamus Basa Sunda. Bandung: PT. Kiblat Buku Utama. Énésté, Pamusuk. 1991. Novél dan Pilem. Jakarta: Nusa Indah.

Effendy, Heru. 2008. Industri Perfilman Indonesia. Jakarta: Erlangga.

Hayati, A dan Winarno. 1990. Latihan Apresiasi Sastra. Malang : Yayasan Asih Asah Asuh.

Iskandar, Eddy D. 2005. Basa jeung Sastra Sunda dina Pilem Indonésia. Makalah dina Kongres Basa Sunda XIII, Subang.

Iskandar, Eddy D. 2004 Peran Bandung dalam Perfilman Indonesia. Pikiran Rakyat (30 Mei, 2004).

Iskandarwassid. 2003. Raksa Rasa (Antologi Basa jeung Sastra Sunda Katut Pangajaranana). Bandung: Geger Sunten.

Isnendes, Retty. 2009. Panyawangan Sastra Hand Out Tiori Sastra. Bandung: Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah Universitas Pendidikan Indonesia. _______, 2010. Kajian Sastra, Aplikasi & Teori Kritik pada Karya Sastra Sunda

dan Indonesia. Bandung: Daluang.

Jabrohim. 2012. Teori Penelitian Sastra. Yogyakarta: Pustaka Pelajar.

Kamus Besar Bahasa Indonesia. 2002. Departemen Pendidikan Nasional Edisi ke-3. Balai Pustaka. Jakarta: Gramedia.

Koswara, Dedi. 2010. Racikan Sastra. Bandung: Universitas Pendidikan Indonesia.

Nugiyantoro, Burhan. 2012. Teori Pengkajian Fiksi. Yogyakarta: Gajah Mada University Press

(34)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

Ruhaliah. 2002. Handout Sajarah Sastra. Bandung: Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah.

Sani, Asrul. 1994. Surat-surat Kepercayaan, Jakarta: Pustaka Jaya.

Sarief, Arief M. 2009. Politik Film di Hindia Belanda. Jakarta: Komunitas Bambu.

Sudaryat, Yayat DKK. 2007. Makaya Basa, Bandung: Yrma Widya

Sukmadinata, Nana Syaodih. 2012. Metode Penelitian Pendidikan. Bandung: Remaja Rosdakarya.

Sumardjo, Jackob & Saini KM. 1988. Apresiasi Kesusastraan, Jakarta: Gramedia Pustaka Utama

Tamsyah, B. R. 1996. Pangajaran Sastra Sunda. Bandung: Pustaka Setia. Tarigan, Henry Guntur. 2011. Prinsip-Prinsip dasar Sastra. Bandung: Angkasa. Tjandrahayat. 1988. Carmad. Bandung: Manglé Panglipur.

Universitas Pendidikan Indonesia. 2013. Pedoman Penulisan Karya Ilmiah. Bandung: Universitas Pendidikan Indonesia.

Umam, Chaerul. 1990. Bos Carmad. Jakarta: PT Virgo Putra Pilem dan PT Kharisma.

(1)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

Bahasan ...

Gambar...

Bahasan....

3.6 Téhnik Ngumpulkeun Data

(2)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

- ta:

1. Nangtukeun sumber panalungtikan; 2. Maca h data;

3. Lalajo pilem;

4. skripsikeun struktur novel Carmad karya Tjandrahayat jeung pilem Boss Carmad karya Chaerul Umam, ngadeskripsikeun unsur-unsur struktural novel jeung pilemna, ngadeskripsikeun parobahan jeung fungsi struktur unsur-unsur novel Carmad jeung pilem Boss Carmad;

(3)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

BAB V

KACINDEKAN JEUNG RÉKOMÉNDASI 5.1 Kacindekan

Katilu, dumasar analaisis nu ngagunakeun métodé komparatif, tétéla antara unsur-unsur struktural novel Carmad jeung pilem Boss Carmad aya hubungan, lain wae dina téma jeung amanatna, tapi ogé dina alur atawa adegan, tokoh jeung penokohan, jeung gaya basana. Ampir unggal adégan nu aya dina pilem Boss Carmad téh mangrupa visualisasi tina eusi novel Carmad, kitu deui tokoh jeung penokohanna.

Kaopat, salian ti ayana hubungan antara unsur-unsur strukturalna, prosés ekranisasi novel Carmad kana pilem Boss Carmad ogé ngahasilkeun sawatara

(4)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

5.2 Rékoméndasi

Kahiji, kahareupna dipiharep aya panalungtikan nu maluruh naon nu ngalantarankeun novel-novel Sunda kiwari beuki jarang diékranisasi kana pilem.

Kadua, ieu hasil panalungtikan téh can dijadikeun bahan pangajaran. Ku kituna, ieu panalungtikan téh bakal leuwih hadé upama bisa diterapkeun kana bahan pangajaran.

(5)

Yatun Romdonah Awaliah, 2014

ÉKRANISASI NOVEL CARMAD KARYA TJANDRAHAYAT KANA PILEM BOSS CARMAD KARYA CHAERUL UMAM (Uilikan Struktural)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

DAFTAR PUSTAKA

Amura, Haji. 1989. Perfilman di Indonesia dalam Era Orde Baru. Jakarta: Lembaga Komunikasi Massa Islam Indonesia.

Arikunto, S. 2010. Prosedur Penelitian: Suatu Pendekatan Praktik. Jakarta:

Rineka Cipta